FARMAKOLOGIA
SEMESTR 1
Ćwiczenie I
Farmakopea - kodeks apteczny - urzędowy spis leków dopuszczonych w danym kraju, do ręcznego sporządzania leków w aptece przez farmaceutów. Zawieszono sposób wyrabiania tych leków, sposoby ich przechowywania, opisuje rodzaj opakowań, metody dystrybucji, dawkowanie, sposoby kontroli jakości, a w przypadku leków wykonywanych w aptece także metody, identyfikacji leków, ich standaryzację, sposoby nazewnictwa i możliwe zamienniki.
Początkowo lekospisy obejmowały tereny miast. Najstarsze to f. florencka 1498 rok. W Polsce pierwsze były w Gdańsku 1662 r. i nazywała się Dispensatorium Getadenze oraz Farmakopea Cracovensis w Krakowie. Następnie w 1794 r. dedykowana Kościuszce zawierała spis leków wojskowych i szpitalnych. Następny spis F. Królestwa Polskiego F. Regni Polonie 1817 r. 1937 r. F. Polska II, jej przedruk 1946. Obowiązuje do 1954 r., w którym wydany jest pierwszy tom F. Polskiej III. Następnie F. Polska IV drukowana 1965 i 1970. następnie F. Polska V wydana prze lata 40'. F. Polska VI 2002/2003 oraz suplement 2005. Ze względu na to, że Polska przystąpiła do UE oraz do tzw. Konwencji o opracowywaniu F. Europejskiej w styczniu 2007 r. ukazał się I tom F. P. VIII stanowiącej polską wersję F. Europejskiej V + suplement 5.1 - 5.5. W tym samym roku ukazał się suplement I do F. P. VII czyli suplement 5.6 - 5.8. Urząd rejestracyjny produktów leczniczych, wyrobów medycznych i produktów bójczych.
F. określa metody badania produktów leczniczych i surowców farmaceutycznych i przepisy przygotowywania leków aptecznych. F. P. VII tom I i suplement nie zawierają monografii oraz niektórych działów zamieszczonych w F. VI i z tego względu te monografie pozostają obowiązujące w F. P. VI.
Preparaty butelkowe
Szczegółowe postacie leku
Wykaz dawek
Wykaz A - wykaz substancji bardzo silnie działających
Wykaz B - wykaz substancji silnie działających
Wykaz N - wykaz środków odurzających
T. I F. P. VII zawiera monografie ogólne, ogólne monografie postaci leku, monografie szczegółowe szczepionek dla ludzi i użytku vet., monografie szczegółowe surowic odpornościowych stosowanych u ludzi i zwierząt, monografie szczegółowe nici chirurgicznych ludzi i zwierząt, monografie szczegółowe preparatów radio-farmaceutycznych, monografie szczegółowe preparatów homeopatycznych. I zmiany i uzupełnienia do F. P. VI i na końcu jest skorowidz.
Monografia ogólna - dotyczy postaci leku, zawiera definicję postaci, sposób ich otrzymywania, wykaz stosowania substancji pomocniczych, opis postaci, podział, także metodykę i wymagania dotyczące badania jakości i warunki przechowywania postaci.
Monografia szczegółowa - szereg części: nazwy, czyli tytuły łacińskie i polskie, nazwa międzynarodowa w wersji angielskiej i francuskiej, synonimy, nazwy chemiczne, wzór sumaryczny i strukturalny, masa atomowa cząsteczki, zwięzły opis wyglądu i cech charakterystycznych, sposób przyrządzania preparatów, właściwości fizykochemiczne (rozpuszczalność, pH, gęstość, temperatura wrzenia), właściwości chemiczne (liczba kwasowa, reakcje charakterystyczne), potwierdzenie tożsamości metodami chromatograficznymi, zawartość, siła działania, warunki przechowywania, przynależność do wykazów, działania i zastosowania, dawki stosowane i dawki minimalne i maxymalne.
surowiec farmacetyczny - substancja lub mieszanina substancji wykorzystywanej do tworzenia produktów leczniczych
surowiec roślinny - surowiec farmaceutyczny pochodzenia roślinnego wymieniony w tytule monografii szczegółowej
lek gotowy = preparat = produkt leczniczy wprowadzamy do obrotu pod określoną nazwą i w określonym opakowaniu. Nazwa leku gotowego zamieszczona w F. zawiera określenie substancji farmakopealnej i postaci leku.
postać leku - forma nadana lekowi spełniająca wymagania określane odpowiednią monografią ogólną
roztwór - zawsze wodny, roztwory w innych rozpuszczalnikach muszą być wyraźnie określone! Przy czym w nazwach roztworów wskaźnikowych nie określa się rozpuszczalnika, a w rozcieńczeniach kwasów lub substancji nieorganicznych np. H2O2 nie stosuje się określenia roztworów
woda - oczyszczona aqua puryficata, jeśli nie zaznaczona inaczej
ślepa próba - oznacza próbę wykonaną podobnie jak próba badanej substancji czyli z zachowaniem tych samych warunków, tych samych odczynników, ale bez dodania substancji oznaczanej za pomocą tej metody. Cel: ustalenie czy dane odczynniki czy wskaźniki zastosowane w danej metodzie nie reagują podobnie jak substancja oznaczana
Zasady tworzenia nazw łacińskich:
Występujące w F. nazwy łacińskie substancji chemicznych są zgodnie z monografiami narodowymi nazwami potocznymi, zalecanymi przez Światową Organizację Zdrowia.
Tworzenie nazw:
nazwy obojętnych substancji chemicznych są to rzeczowniki rodzaju nijakiego, II deklinacji i są zwykle 1-wyrazowe np. mannitolum
nazwy kwasów są 2-yrazowe i rozpoczynają się od słowa acidum (acetylo salicylum)
nazwy soli 2-wyrazowe i zaczynają się od nazwy kationu, tworzy się je pod. katiom w dopełniaczu, a anion (składnik kwasowy) w mianowniku (dla anionów wywodzi się z kwasów beztlenowych używamy II deklinacji rodzaju nijakiego - um; z tlenowych rodzaj męski III deklinacji końcówka - as) kalii bromidum, watrii sulfofas
nazwy sur. Roślinnych 2-wyrazowe, pierwszy wyraz to nazwa rodzaju lub gatunku rośliny w mianowniku liczby pojedynczej
Belladonnae folium
Valerianae radix
nazwy preparatów farmaceutycznych - zaczynają się od nazwy surowca lub produktu z którego otrzymano lek podanej w dopełniaczu, następnie nazwa postaci podana w mianowniku
Morphini hydrochloridi iniechio
dwuczłonowe (postać + surowiec), może być wieloczłonowe
Tworzenia nazw polskich:
nazwy soli: anion w mianowniku, kation rzeczownika w dopełniaczu
chemiczne związki organiczne i związki nieorganiczne posiadające połączenia koordynacyjne i związków metalów organicznych używa się liczebników greckich np. dietylenodiamina
surowce roślinne - nazwa organu, następnie nazwa gatunkowa surowca np. liść mięty mente folium
preparaty farmakologiczne - nazwa postaci a potem nazwa substancji np. tabletki kwasu acetylosalicylowego
Ćwiczenie II
Recepta - receptum irdinatio formula medica - dokument prawny podpisany przez lekarza, zawiera pisemne polecenie dla farmaceuty dotyczący przyrządzenia i wydania leku, także pouczenie dla właściciela jak dawkować lek
Rozporządzenia regulujące sprawy wystawiania i realizacji recepty co do ustaw:
2002 - DzU 187pozycja 1567 i DzU 240 pozycja 2052 rozporządzenie regulujące wystawianie recept przez lek. Vet. Z dnia : 09.05.2003. Lekarz weterynarii ma także prawo wytwarzać leki w przeciwieństwie do lekarza medycyny, ale by to robić trzeba mieć zezwolenie od odgórnego lekarza weterynarii wydane w porozumieniu z głównym inspektorem farmaceutycznym.
Przepisy w Polsce normują i podają całokształt zagadnień związanych z wytwarzaniem, kontrolą i wytwarzaniem leków. Podają jednostki wag i miar do sporządzania recept. Recepta (pochodzi z łąc. Recipere = wziąć ) w szerszym znaczeniu rozumiemy tu przepis na sporządzeniu leku, wszystkie takie przepisy podawano kiedyś w języku łacińskim. Zaczynały się od recipe = weź, recepta + przepis = ile poszczególnych składników trzeba wziąć i co z nimi zrobić. Na całość przepisów mamy termin receptum = to co wzięte. Później wprowadzono słowo recepta, które również przeszło do języka polskiego.
recepta:
- część po łacinie skierowana do farmaceuty co do przyrządzania i wydania leku
- część po polsku informacja dla właściciela jak stosować ->dawkowanie
Części recepty:
inscriptio, nomen, aegroti, praepositos, invocatio, praescriptio - wkrótce zrezygnowano z łaciny na rzecz języków narodowych
Zasadniczo mamy jeden egzemplarz recepty, ale leki przeznaczone do stosowania u zwierząt, których tkanki lub produkty są przeznaczone do spożycia przez ludzi oraz w przypadku recept na preparaty odurzające lub psychotropowe powinny być wystawiane z kopią (zostaje ona u wystawiającego receptę w przypadku kontroli lub problemów).
Rozporządzenie ministra zdrowia - traktuje mi o tym: w przypadku gdy lekarz vet wystawia recepty na produkty lecznicze lub leki recepturowe mające zastosowanie u ludzi które będą stosowane u zwierząt, mówi o oznakowaniu, trybie i sposobie wystawiania recept na leki przeznaczone dla ludzi, które będą stosowane u zwierząt w sytuacji gdy brak odpowiednika weterynaryjnego dopuszczonego do obrotu. Jest tu wzór recepty , określone sposoby zaopatrywania w druki recept, sposoby kontroli wystawiania i kontroli recept oraz przepisów leków zastosowania. Skośna zielona linia na blankiecie i skróty vet. I vet. Karencja to cechy charakterystyczne dla recept dla lek vet.
Oznakowania:
Rozporządzenie dopuszcza stosowanie leków przeznaczonych dla ludz:
Brak odpowiedniego leku dopuszczonego do obrotu dla danego gatunku zwierząt lub dla innych gatunków zwierząt np. dany gatunek czyli pies nie równa się bydło nie równa się człowiek
lek zostanie użyty wyłącznie przez lekarza vet przy wykonywaniu praktyki lekarza vet
na recepcie dokona adnotacji: ad usum proprium = do użytku własnego
lek vet nie może gromadzić tego leku, zapas leków nie może przekraczać ich 14 dniowego średniego zużycia
zgromadzone leki będą przechowywane zgodnie z wymaganiami
użycie leków zostanie udokumentowane zgodnie z przepisami prawa farmaceutycznego
Zwykłe recepty zaopatrujemy się w hurtowniach farmaceutycznych leków vet, te na substancję psychotropowe oraz odurzające wydawane są przez oddziały wojewódzkiego NFZu. Jeśli chodzi o kontrolę recept to obejmuje ona zgodność treści recepty z dokumentacją zgromadzoną, zasadność stosowania i prawidłowość stosowania, prawidłowe udokumentowanie stosowania leków i sprawdzenie okresu karencji.
Część I - INSCRIPTIO
prawy górny róg - skrót vet i vet karencja
lewy górny róg - miejsce na pieczątkę kliniki lub na imienną pieczątkę lekarza weterynarii
odnoście skrótów symbol vet określa się w przypadku wystawianiu recepty na leki przeznaczone do stosowania u zwierząt, których tkanki lub produkty przeznaczone są dla ludzi, pozostaje nieokreślony symbol vet karencja, jeśli skreślamy symbol vet karencja to wiadomo, że lek przeznaczony jest dla zwierząt których tkanki i produkty nie będą przeznaczone dla spożycia dla ludzi
Część II - NOMEN, AEGROTI
W przypadku recept weterynaryjnych są tu dane właściciela(imię, nazwisko, adres) oraz szczegółowy opis pacjenta, gatunek, płeć, rasa, umaszczenie, wiek
Część III - PRAEPOSITIO S. INVOCATIO
Główne skrót recepty RP = recipe to znaczy weź, po nim jest przepis lekarza do farmaceuty, w szczególnych przypadkach są tu zwroty: cito! = spiesznie, statium = na poczekaniu, citissime = natychmiast. Zapisujemy je gdy realizacja recepty musi nastąpić bezzwłocznie. Na jednym blankiecie można zapisać tylko jeden lek recepturowy, czyli wykonywany w aptece i aż do 5 preparatów gotowych, aby te zapisy nie zlewały się w całość oddzielamy je za pomocą krzyża Świętego Andrzeja
Część IV - PRAESCRIPTIO S. ORDINATIO
Nazwy środków leczniczych wchodzących w skład przepisanego leku oraz ich ilość. W przypadku leku recepturowego, nazwy środków leczniczych piszemy je w dopełniaczu np. atropini, wyjątkiem od tego jest przepisywanie recept na preparaty gotowe. Piszemy je w pierwszym przypadku, czyli tak jak jest na opakowaniu. Każdy składnik recepty piszemy w nowym wierszu rozpoczynając od dużej litery, zwłaszcza związki chemiczne, surowce roślinne.
Margines z prawej = taksa labonum = taksa laboratoryjna = farmaceuta tu dokonuje swych obliczeń
Margines z lewej zachowujemy także swoje zapisy, rozpoczynamy tuż za kropeczką RP.
W części 5. już nie musimy zachowywać lewego marginesu. Jeżeli nazwa środka jest zbyt długa wtedy jeden z wykazów możemy przenieść do kolejnego wiersza, ale rozpoczynając go od połowy. Najczęściej ilość leków podaje się w gramach cyframi arabskimi przy czym nie stosuje się skrótu g.
1,0 -> 1 g
0,1 -> 100 mg
0,01 -> 10 mg
0,001 -> 1 mg
0,0001 ->100 mikro g
0,00001 -> 10 mikro g
W przypadku zastosowania innych jednostek np kropel musimy to zaznaczyć.
Nazwa nalewki gtt. 20 = 20 kropel
Aqpur. 5 ml
Insulini crystalisati 800 j.m. / 10 ml (j. m. = rozpuszczalne w rozpuszczalniku; i. u. = international unit)
Zwyczajem jest pisać środki w kolejności :
- basis (remedium cardinale) Pepsini <- główny lek
- adiuvans Acidi hydrochloridi dil. <- lek wspomagający
- corrigens Rubi idaei sir. (syrop malinowy) <- poprawia smak lub zapach
- Constituens (w przypadku leków płynnych)
Aq. dest. - substancje nadające postać, czyli konsystencję
s. vehiculum (w przypadku leków stałych)
Jeśli jest przepisana większa ilość leków to zanika różnica między głównym a wspomagającym. Zakładamy, że działają zespołowo. Pozostaje jednak substancja czynna, podstawa, czyli rozpuszczalnik (aqua, wazelina biała, talk). Za środki poprawiające smak i zapach mamy cukier, np. mleczny laktoza) i olejki eteryczne lub syropy. Pamiętamy o tym, że albo piszemy substancje odmieniając przypadki albo stosujemy skróty. Nie możemy tworzyć jednak własnych skrótów, żeby nie było nieporozumień. Stosujemy te już znane. Jeżeli w recepcie przepisano kilka środków po kolei rozpoczyna się od wspólnej nazwy botanicznej lub chemicznej wystarczy ten człon napisać przy pierwszym środku, a przy następnych dać tylko odnośniki np. althaec folii i farfare folii.
Gdy w jednej recepcie przepisuje się kilka środków w tej samej ilości można użyć „aa” lub „aa” (anapartes anequales).
W recepcie często nie podaje się ilości rozpuszczalnika czy też podstawy lecz tylko masę do jakiej należy uzupełnić podany lek. Stosujemy skrót „ad”. Np. Aq des ad 200.
W niektórych postaciach recepturowych dobór i ilość vehiculum pozostawia się wg uznania farmaceuty -> skrót „qs” czyli tyle ile potrzeba = qantum satis musi dobrać tyle masła kakaowego by po zmieszaniu z ekstraktem pokrzyku liści wilczej jagody, by otrzymać 6 czopków odpowiedniej wielkości. Przyjęło się pisac recepty w których lekarz poznaje tylko remedium cord. Natomiast constituens pozostawia całkowicie farmaceucie.
Dawki maksymalne podawane przez Farmakopae mogą być przez lekarz świadomie przekroczone, gdy następuje przyzwyczajeni chorego i dawki nawet wysokie przestają działać, aby farmaceuta nie sądził, że lekarz tu popełnił błąd lekarz powinien podkreślić tę dawkę i postawić wykrzyknik. Napisać dawkę słownie i podpisać się obok.