CRANIUM

1. Cranium primordiale - czaszka pierwotna.

U ryb spodoustych czaszka jest chrzęstna i ma budowę, która z pewnymi modyfikacjami występuje u wszystkich kręgowców w okresie embrionalnym, stąd określana jest jako cranium primordiale, czyli czaszka pierwotna.

Czaszka cranium stanowi szkielet głowy i składa się u wszystkich kręgowców dwu części o różnym pochodzeniu i różnej roli: mózgoczaszki, neurocranium, czyli puszki obudowującej mózg oraz trzy pary organów zmysłowych, należącą do szkieletu somatycznego oraz trzewioczaszki, slachnocranium, należącej do szkieletu trzewiowego, podpierającej przedni, skrzelowy odcinek układu pokarmowego.

neurocranium:

Ma kształt wydłużonej puszki, której dno oraz ściany boczne są kompletne, a w sklepieniu znajduje się przynajmniej jedno niezabudowane miejsce - okno, lub ciemiączko, fonticulus. Ta niekompletność czaszki jest cechą powtarzającą się w czaszce pierwotnej wszystkich grup kręgowców, mających definitywną czaszkę skostniałą. Grupy te, jak również przodkowie rekinów, mają sklepienie czaszki okryte kośćmi pochodzenia skórnego, co czyni zbędnym występowanie kompletnego sklepienia pierwotnego, a umożliwia rozrost mózgu w okresie embrionalnym.

W mózgoczaszce wyróżnić można cztery okolice:

1) węchowa, regio enthmoidalis - znajdują się na nich torebki węchowe, capsulae nasales, a między nimi wysunięty do przodu dziób rostrum charakterystyczny dla ryb chrzęstnoszkieletowych i jesiotrokształtnych.

2) oczodołowo-skroniowa, regio orbitotemporalis - znajdują się na niej oczodoły, orbitae, w których mieszczą się gałki oczne i ich umięśnienie. Od przodu oczodół ogranicza wyrostek przedoczodołowy, a od tyłu wyrostek zaoczodołowy

3) słuchowa, regio otica - znajdują się na niej puszki słuchowe capsulae otica, na ścianach bocznych widnieją zaś powierzchnie stawowe dla chrząstki gnykowożucwowej, hyomandibularae za pośrednictwem, której zawieszony jest na mózgoczaszce łuk żuchwowy oraz gnykowy

4) potyliczna, regio occipitalis - zestawia się z kręgosłupem. W czaszce rekina jest bardzo krótka. Od tyłu zawiera ona otwór wielki, foramen magnum, poprzez który mózg przechodzi w rdzeń kręgowy. Pod otworem znajduje się kłykieć potyliczny condylus occipitalis, który łączy się z pierwszym kręgiem (u rekinów połączenie to jest nieruchome).

splanchnocranium

Składa się z łuków trzewiowych arcus viscerales podpierających przedni, skrzelowy odcinek przewodu pokarmowego. U rekina łuków tych jest 7. Pięć ostatnich to łuki skrzelowe arcus branchiales. Dwa pierwsze zaś uległy przekształceniom związanym z powstaniem szczęk, w którym to procesie uczestniczą. U ryb chrzęstnoszkieletowych łuki te w całości formułują aparat szczękowy i wiążą go z mózgoczaszką, u ryb kościstych i czworonogów, gdzie duży udział w budowie szczęk maja skostnienia skórne, łuki te stanowią ich stadium wyjściowe.

1. łuk pierwszy, żuchwowy arcus mandibularis - Składa się z dwóch części; grzbietowej w postaci chrząstki podniebiennokwadratowe palatoquadratum pełniącej u rekina funkcję szczęki górnej oraz chrząstki Meckela = żuchwowej mandibula pełniącej funkcje szczęki dolnej. Obie szczęki zaopatrzone są w zęby będące przekształconymi łuskami plakoidalnymi. U ryb kościstych i u czworonogów w budowie szczęk biorą udział skostnienia skórne redukując udział chrząstki i jej skostnień jednak sam staw żuchwowy u wszystkich kręgowców, oprócz ssaków tworzą elementy łuku żuchwowego. U ssaków, u których skostnienia skórne w całości budują szczęki, elementy łuku żuchwowego zachowują się w innej roli i postaci.

2. łuk drugi, gnykowy arcus hyoideus = hyalis - Leży za pierwszą szczeliną skrzelową, która występuje u niektórych ryb w postaci tryskawki spiraculum. Składa się on z chrząstki gnykowożuchwowej hyomandibulare łączącej się swoim górnym końcem z okolicą słuchową mózgoczaszki, a dolnym końcem z pierwszym łukiem w okolicy stawu żuchwowego, tworząc w ten sposób mocne, a zarazem ruchome połączenie szczęki z mózgoczaszką. Drugą składową łuku jest chrząstka gnykowa hyoideum dołączająca do łuków skrzelowych i mogąca podpierać dno jamy gębowej.

Sposobu zawieszenia łuku żuchwowego

hyostylia - występuje u ryb chrzęstnoszkieletowych. Aparat szczękowy połączony jest z mózgoczaszką dość luźny, pozwalający na znaczną jego ruchomość (składanie szczęk jak nożyc pod mózgoczaszką). Jest on zawieszony na mózgoczaszce za pośrednictwem hyomandibulare. U wielu żarłaczy występuje dodatkowy punkt zaczepienia; za pośrednictwem wyrostka węchowego processus ethmoidalis znajdującego się na pars palatina szczęki górnej, który za pomocą więzadła łączy się z okolicą węchową mózgoczaszki.

amfistylia - palatoquadratum łączy się bezpośrednio z mózgoczaszką w dwu punktach: z przodu za pośrednictwem processus ethmoidalis oraz bardziej z tuł w części kwadratowej za pośrednictwem processus oticus, który łączy się z wyrostkiem zaoczodołowym mózgoczaszki. Niezależnie od tego istnieje połączenie aparatu szczękowego z mózgoczaszką za pośrednictwem hyomandibulare. Amfistylia występowała u prymitywnych, kopalnych ryb kostnoszkieletowych, a współcześnie zachowała się wyłącznie w jednej rodzinie ryb chrzęstnoszkieletowych Notidanidae.

autostylia - polega na bezpośrednim połączeniu palatoquadratum z mózgoczaszką i zwolnieniu od tej funkcji hyomandibulare. Występuje u ryb zrostogłowych, dwudycznych oraz u czworonogów, gdzie podniebienie zrasta się z mózgoczaszką z przodu w części podniebiennej, oraz z tyłu w części kwadratowej, zachowując jednak swoją morfologiczną odrębność.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

W skład czaszki definitywnej wszystkich kręgowców poza rybami chrzęstnoszkieletowymi, oprócz neuro- i sphlanocranium występuje również dermocranium, składające się z kości pochodzenia skórnego.

WEJŚCIÓWKA NR. 4

1. Wymień

1. Dwie podstawowe składowe czaszki wszystkich kręgowców.

2. Trzecią składową czaszki, która obudowuje dwie pozostałe u wszystkich kręgowców oprócz ryb chrzęstnoszkieletowych.

2. Przetłumacz na łacinę:

1. odcinek węchowy, kość spójkowa

2. odcinek oczodołowo-skroniowy , kość kątowa

3. Napisz

1. Ile i jakie kości budują staw żuchwowy u płazów

2. W jaki element przekształca się hyomandibularae u płazów

4. Napisz, u kogo występuje:

1. hyostylia -

2. autostylia -

---