Związek zawodowy w przedsiębiorstwie.
1. Związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. (Art. 1 USTAWA z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Dz. U. z dnia 26 czerwca 1991 r.)
W naszym kraju działają trzy “centrale związkowe” (konfederacje):
Niezależny Samorządny Związek Zawodowy “Solidarność” (NSZZ “Solidarność”),
Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ),
Forum Związków Zawodowych (FZZ).
2. Rola związków zawodowych:
Związki zawodowe reprezentują pracowników i inne osoby (emeryci, renciści osoby bezrobotne), … a także bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zbiorowych i indywidualnych.
Współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku.
Kontrolują przestrzeganie przepisów dotyczących interesów pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin
W razie uzasadnionego podejrzenia, że w zakładzie pracy występuje zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników, zakładowa organizacja związkowa może wystąpić do pracodawcy
z wnioskiem o przeprowadzenie odpowiednich badań, zawiadamiając o tym równocześnie właściwego okręgowego inspektora pracy.
Zgodnie z art. 38 pracodawca ma obowiązek zawiadomić zakładową organizację związkową o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony podając przyczynę (ta ma 5 dni na zgłoszenie ewentualnego zastrzeżenia, które pracodawca musi rozpatrzeć).
W przypadku rozwiązania umowy bez wypowiedzenia jest podobnie, tyle, że organizacja ma tylko 3 dni na wyrażenie zastrzeżenia.
Pracodawca ustala warunki pracy o telepracę z organizacją związkową (wg KP Art. 67).
Ustala z pracodawcą regulamin pracy (KP Art. 104 § 1).
Wyraża zgodę na wypowiedzenie z jej winy, bądź rozwiązanie umowy o pracę, pracownicy w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego, w razie gdy zachodzą przyczyny uzasadniające. (KP Art. 177. § 1).
Wyraża zgodę na ustalenie planu urlopów przez pracodawcę.
Ustala z pracodawcą regulamin wynagradzania.
Zawiera z pracodawcą układ zbiorowy pracy.
Są partnerami dialogu społecznego.
Organizują różne protesty (np. przeciwko rządowemu projektowi ustawy o emeryturach pomostowych).
Związki zawodowe na poziomie ogólnokrajowym mają również prawo do opiniowania aktów prawnych, uczestniczenia w sporach zbiorowych i podpisywania układów zbiorowych pracy. Sprawując kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy. Związki zawodowe mogą również występować do właściwego organu administracji państwowej i samorządu terytorialnego lub pracodawcy z żądaniem spowodowania usunięcia nieprawidłowości.
Ponadto, związki zawodowe reprezentatywne w rozumieniu Ustawy o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego mogą uczestniczyć w obradach Komisji Trójstronnej i wojewódzkich komisji dialogu społecznego oraz występować z wnioskami o zmianę lub wydanie nowej regulacji z zakresu działania związków. Mogą również wnosić rewizję nadzwyczajną od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz od prawomocnych orzeczeń organów pozasądowych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Pracownik nie zrzeszony w związku zawodowym ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących pracowników będących członkami związku, jeżeli wybrana przez niego zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jego praw pracowniczy
3. Spory.
Związki zawodowe mają równoważyć siłę przedsiębiorstwa w negocjacjach dotyczących płac i warunków pracy. Są jednak opinie, że nie chronią pracowników przed wyzyskiem ze strony potężnych pracodawców a wręcz wykorzystują swoją siłę do zapewnienia nieuzasadnionych podwyżek płac oraz hamowania postępu technicznego i wzrostu wydajności.
Celem działań związków nie jest globalne ograniczenie podaży pracy, lecz wynegocjowanie dla pracowników odpowiedniej rekompensaty pieniężnej za zmiany warunków pracy (wprowadzane przez pracodawców zazwyczaj, aby zwiększyć wydajność i zysk).
Po pierwsze świadomie godzą się na niższe zatrudnienie w gałęzi w zamian za wyższe płace.
Po drugie odgrywają ważną rolę w negocjowaniu zmian warunków pracy, zapewniając, że są to zmiany uzgodnione, które przez wzrost wydajności podnoszą zyski przedsiębiorstwa.
Dlaczego wybuchają strajki? Z nieprawidłowej oceny drugiej strony. Gdy przedsiębiorstwu wiedzie się lepiej do podziału jest więcej.
Celem związku bywa również przypomnienie przedsiębiorstwu, że zawsze musi liczyć się z wybuchem strajku o ile nie będzie postępowało z pracownikami uczciwie. Jeden strajk zapewnia związkowi uczciwą ugodę na wiele lat, ponieważ przedsiębiorstwo jest przekonane, że związek będzie strajkował dopóki, dopóty nie uzyska uczciwego kontraktu.
Tutaj związki odgrywają bardzo ważna rolę podczas negocjacji.
Strajk jest środkiem ostatecznym i nie można go rozpocząć, jeśli nie wyczerpano możliwości rozwiązania sporu zbiorowego w drodze rokowań i mediacji.
Strajk zakładowy ogłasza organizacja związkowa po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników. Natomiast strajk wielozakładowy ogłasza organ związku wskazany w jego statucie po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników w poszczególnych zakładach pracy, które mają być objęte strajkiem
Współcześnie związki zawodowe wchodzą w skomplikowane relacje kooperacji i konfliktów, odwołują się zarówno do gry interesów a nawet destrukcyjnych roszczeń.
Często pojawiają się także koalicje pomiędzy liderami związkowymi a politycznymi grupami interesów. Pojawiają się patologie, zwłaszcza w przemyśle wydobywczym. Grupy zawodowe, zagrożone zwolnieniami, starają się znaleźć ochronę. W rezultacie dochodzi do sytuacji „chorych”, gdy w jednym przedsiębiorstwie działa 15 czy 17 odrębnych organizacji związkowych.
Bibliografia:
1. Kodeks Pracy
2. Gardawski Juliusz „Związki zawodowe na rozdrożu” Instytut Spraw Publicznych
Warszawa 2001.
3. B. Regg „Kapitał ludzki i związki zawodowe”
4. USTAWA z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Dz. U. z dnia 26 czerwca 1991 r.
Aleksandra Cieniewska