Praca z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo
Wśród dzieci sprawiających kłopoty wychowawcze jest grupa charakteryzująca się określonymi cechami zachowania. Są to dzieci niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach, impulsywne i „roztrzepane” - nazywamy je dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo. W zależności od nasilenia objawów nadpobudliwości oraz od procesu wychowawczego, jakiemu dziecko podlega, może się ono stać wychowankiem wybitnie trudnym lub tylko kłopotliwym. Termin nadpobudliwość psychoruchowa dotyczy zarówno sfery ruchowej, jak i psychicznej. Przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, nadmiernej aktywności emocjonalnej oraz specyficznych zaburzeniach funkcji poznawczych, głównie uwagi. Możemy stwierdzić, że takie zachowanie jest odmienne od zachowania większości dzieci w tym samym wieku, będących w tej samej sytuacji. Najbardziej widocznym i bardzo uciążliwym dla otoczenia objawem nadpobudliwości jest nadmierna ruchliwość. Wyraża się ona w ciągłym kręceniu się, bieganiu, podskakiwaniu, zmianach pozycji, w niemożności zachowania spokoju. W zabawach przeważają elementy ruchowe: gonitwy, siłowanie się. Jeżeli zasady lub reguły ograniczają ten ruch, wówczas dzieci przeszkadzają swoim partnerom, nie uważają, często porzucają wspólną zabawę. Ich nadruchliwość przejawia się również w całym szeregu drobnych ruchów, jak manipulowanie przedmiotami, poprawianie garderoby, szarpanie włosów, czasem ogryzanie paznokci lub innych, zbędnych, ruchów. Dzieje się to w szczególności, gdy dziecko nadpobudliwe jest bezczynne lub zmuszone do spokojnego siedzenia np.: w czasie słuchania, opowiadania.
Wiadomo, że siłą napędową działania ludzkiego są emocje i uczucia. U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo z różnych powodów, nie dochodzi do pełnego zrównoważenia stosunku między reakcjami emocjonalnymi a ich przyczyną. Nadpobudliwość przejawia się wybuchami złości, obrażaniem się i impulsywnym działaniem. W zabawie i pracy są niewytrwałe, mało odporne na sytuacja trudne, łatwo zniechęcają się, tracą zapał i porzucają rozpoczęte zadania. Wykazują zmienność nastrojów: od radości do smutku i gniewu. Takie zachowanie jest przyczyną częstych konfliktów z otoczeniem.
Nadpobudliwość przejawia się również w działalności umysłowej dziecka. Charakterystyczny dla tych dzieci jest brak selektywności i wybiórczości w kierowaniu uwagą oraz trudności w koncentrowaniu jej na określonym przedmiocie lub wykonywanej czynności. Następstwem tego rodzaju zaburzeń uwagi są: zapominanie, roztargnienie, chaotyczność itp. Dziecko nadpobudliwie kieruje swoją uwagę na niemal każdym bodźcu płynącym z otoczenia, a konieczność skupienia się na zadaniu, wymaga od niego tak dużego wysiłku, że dziecko bardzo szybko się męczy.
Należy podkreślić, że możliwości intelektualne, poziom myślenia, rozumowanie, pamięć nie odbiegają u większości dzieci nadpobudliwych od poziomu uznanego za normę dla danego wieku.
Niepowodzenia w nauce spowodowane są przeważnie przez wiele czynników współwystępujących ze sobą i warunkujących się wzajemnie. Trudności spowodowane fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi w zakresie analizy i syntezy wzrokowej lub słuchowej bądź sprawności manualnej dotyczą przede wszystkim nauki czytania i pisania. Przejawiają się w postaci specyficznych błędów w przedłużającym się okresie literowania lub sylabizowania przy czytaniu, w bardzo brzydkim piśmie, itp. W przypadku takich zaburzeń nadpobudliwość psychoruchowa wpływa dezorganizująco na pracę dziecka ( trudności koncentracji uwagi, chaotyczność, brak precyzji ), z drugiej - wywołuje niewłaściwe postawy rodziców i nauczycieli, które ujawniają się również przy okazji trudności w nauce. Dziecko samo nie jest zdolne do zorganizowania sobie pracy i wytrwania przy niej, a pomoc ze strony rodziców i nauczycieli bywa niedostateczna lub niewłaściwa.
Rodzice, a także nauczyciele są skłonni uważać, że przyczyną niepowodzeń jest zachowanie dziecka lub jego niechęć do pracy, a nie obiektywne trudności. Wykrycie prawdziwej przyczyny trudności w nauce jest warunkiem właściwego przeciwdziałania niepowodzeniom. Poza organizowaniem i kontrolowaniem pracy dziecka należy zastosować dodatkowe ćwiczenia usprawniające funkcje zaburzonych analizatorów. Decyzję co do konieczności stosowania ćwiczeń reedukacyjnych powinien podjąć psycholog po szczegółowym badaniu dziecka. Najczęstszym zaleceniem dla udoskonalenia czytania jest skłanianie dzieci do głośnego czytania. U dzieci nadpobudliwych głośne czytanie długich tekstów ( nawet przy pewnej wprawie ) jest bardzo męczące. Korzystniejsze jest przyzwyczajenie dziecka i wdrażanie go do czytania dla przyjemności, które odbywa się cicho. Sprawdzianem, czy dziecko zrozumiało to, co przeczytało, może być krótka rozmowa na ten temat. Dziecku nadpobudliwemu daje to jeszcze tę korzyść, że zmusza je do pozostawania w spokoju przez cały czas, gdy treść czytanki absorbuje je i zaciekawia. W razie znudzenia warto przeczytać mu jakiś fragment, aby znów w ciekawszym momencie zachęcić do czytania samodzielnego.
Zabiegiem terapeutycznym są również zajęcia ręczne. Większość dzieci nadpobudliwych ma zaburzoną motorykę rąk, głównie w zakresie precyzji ruchów, przy przeciętnej ich szybkości. Jest to przyczyną brzydkiego pisania, a nawet błędów w pisaniu, gdyż trudniej wytwarzają się u nich automatyzmy ruchowe. Przydatne są codzienne, kilkuminutowe ćwiczenia graficzne w postaci przepisywania lub pisania ze słuchu.
Dla poprawienia sprawności manualnej rąk pożądane jest majsterkowanie, rysowanie, malowanie, wycinanie. Przy zapisach dzieci do klas trzeba pamiętać, aby dzieci nadpobudliwe rozmieścić w równoległych klasach, unikając ich gromadzenia w jednej. W klasie dziecko nadpobudliwe powinno siedzieć na przedzie, z towarzyszem aktywnym, ale odpornym psychicznie, zrównoważonym i zorganizowanym.
W postępowaniu i ocenie ucznia nadpobudliwego należy brać pod uwagę zmienność jego pracy i zachowania. Również nie każda zła odpowiedź jest rzeczywiście dowodem braku wiadomości czy umiejętności dziecka. Należy dawać szansę częstego odpowiadania, pamiętając, że odpowiedzi są często podobne. Konieczne jest więc polecenie dziecku zastanowienia się i umożliwienia skorygowania jej. Nie należy również „wyrywać” dziecka do odpowiedzi, gdyż jest to dodatkowy bodziec pobudzający i dezorganizujący działanie i myślenie. Dziecko nadpobudliwe powinno być często angażowane w tok lekcji, aby pobudzić jego zainteresowanie i ukierunkować właściwie jego aktywność.
Wnioski:
1. Dziecko nadpobudliwe nie jest złe, tylko ma trudności w kierowaniu swoim postępowaniem i przystosowaniem się do wymagań rodziny i szkoły.
2. Wychowanie go polega na konsekwentnym systemie wymagań i uprawnień, w atmosferze bezpieczeństwa i miłości.
3. Konieczność stałej kontroli regulującej zachowanie dziecka nadpobudliwego musi być połączona ze stopniowym wdrażaniem go do samodzielności i samokontroli.
4. Dziecko nadpobudliwe wymaga szczególnej pomocy i kontroli w sytuacjach dla niego nowych i trudnych ( np. kłopoty w nauce ).
LITERATURA:
1. T.Opolska,E.Potemska: Dziecko nadpobudliwe. Program korekcji zachowań, CMPP-P MEN, WARSZAWA 19999.
2. M.Święcicka: Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, CMPP-P MEN, WARSZAWA 1996.
3. H.Nartowska: Dzieci nadpobudliwe ruchowo. Zaburzenia w zachowaniu i trudności szkolne, PZWS, Warszawa 1972.
4. J.Konopnicki: Zaburzenia w zachowaniu się dzieci szkolnych a środowisko, PWN, Warszawa 1957.
5. M.Łobocki: Trudności wychowawcze w szkole, WSiP, Warszawa 1989.
6. H.Spionek: Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, PWN, Warszawa 1965.
7. H.Nartowska: Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia, Warszawa 1972.
8. H.Spionek: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1973.
OPIS PRZYPADKU NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ
Uczeń klasy I, 7 lat, 8 miesięcy. W szkole chłopiec wybitnie niespokojny. Na lekcjach ciągle kręci się w ławce, przekłada i manipuluje przedmiotami, poprawia garderobę i co chwilę prosi o pomoc nauczyciela. Przywołany do porządku utrzymuje względny spokój przez 2 - 3 minuty. W czasie przerw śródlekcyjnych biega, popycha lub mocuje się. Ciągle popada w konflikty z kolegami, jest zaczepny i niezgodny. Często skarży się i kłamie wtedy, gdy sam jest zagrożony. Gdy spotykają go wymówki, obiecuje poprawę i nie dotrzymuje.
Nauka i czynności związane z przyswajaniem wiedzy sprawiają mu trudności. Czyta głoskując lub sylabizując, ma trudności ze zrozumieniem tego, co czyta. Na pytania odpowiada pojedyńczymi wyrazami, często po powtórnym ich zadaniu. Pisze bardzo niestarannie, często kreśli, ściera gumką aż powstaną dziury. Kartki zeszytów są pogniecione , rogi pozaginane. Przepisując gubi literki, czasami całe wyrazy. Z matematyki liczy na konkretach, zadania z treścią rozwiązuje z pomocą nauczyciela. Wymaga stałej pomocy i kontroli. Jest przygotowany do zajęć, zawsze ma odrobioną pracę domową.
W domu wybitnie gadatliwy, zadaje dużo pytań, ma wiele zainteresowań, ale wszystkie bardzo powierzchowne. Wolny czas najchętniej spędza na podwórzu, na bieganiu lub przed telewizorem.