WADY WRODZONE W OBRĘBIE KKD
Stopa końsko - szpotawa
Jest to wada wrodzona stopy. Charakteryzuje się ona końskim ustawieniem, czyli podeszwowym zgięciem stopy oraz szpotawością czyli odwróceniem stopy (supinatio). Odwrócenie to jest równoznaczne z oparciem na krawędzi bocznej stopy. Oprócz tego widoczne jest wydrążenie w sklepieniu podłużnym stopy oraz przywiedzenie przodostopia.
Stopa końsko - szpotawa jest związana ze zmianą kształtu oraz upośledzeniem czynności, mimo iż anatomiczne struktury są zachowane. Powoduje to zaburzenia rotacyjne w stawie skokowo - piętowo - łódkowym, którego osią jest więzadło skokowo - piętowe -międzykostne..
Wada ta występuje bardzo często u około 1 - 2 % populacji, jednak częściej pojawia się wśród niemowląt płci męskiej.
Etiologia stopy końsko - szpotawej nie jest do końca wyjaśniona. W literaturze znajdujemy wiele teorii dotyczących pochodzenie tej wady. Jednak jej zmienna częstość pojawiania się oraz zróżnicowany obraz kliniczny wskazują na to, iż jest to wada poligenowa. Oprócz tego, na jej powstanie wpływają inne czynniki, jak na przykład zaburzenia w rozwoju zarodka, niewłaściwe ułożenie płodu, wpływ hormonów i leków, a także braki pokarmowe.
Wada ta występuje pod wieloma postaciami. Ze względu na to wyróżniono jej kilka typów. Najczęściej stosowany jest podział Dimeglio z lat dziewięćdziesiątych, wyróżniający od czterostopniową skalę w zależności od ciężkości wady i możliwości korekty zniekształcenia:
*stopa miękka (soft - soft) - przyczyną tej wady jest prawdopodobnie niewłaściwe ułożenie stóp płodu, stopy są smukłe, o normalnej długości,
*stopa miękko - twarda (soft - stiff);
*stopa twarda - miękka (stiff - soft);
*stopa twarda - twarda (stiff - stiff) - stopy są krótkie, sztywne, deformacja jest mocno pogłębiona, przy występowaniu wady jednostronnej golenie wyraźnie różnią się obwodem.
Podczas okresu chodzenia wada wyraźnie pogłębia się, szczególnie jej supinacja, zgięcie podeszwowe oraz przywiedzenie. Na grzbietobocznej powierzchni stopy, która jest przeciążona podczas chodzenia powstają twarde modzele. Zakres motoryki stopy zdecydowanie zmniejsza się. Goleń staje się wychudzona, ze względu na niewłaściwy rozwój niektórych mięśni. Chód jest szczudłowaty, wyraźnie niepoprawny, z tendencją do rotowania stopy do wewnątrz. Może rozwijać się przyrost w obrębie stawu kolanowego.
Leczenie powinno być rozpoczęte jak najwcześniej. Początkowo powinno być ono nieoperacyjne i rozpoczęte najlepiej już w dniu przyjścia dziecka na świat, bowiem każdy kolejny tydzień, bez odpowiedniej rehabilitacji wpływa na pogłębianie wady oraz wtórne zniekształcenia kości. Leczenie to polega na korekcji zniekształconej stopy i utrwalaniu jej w gipsowym opatrunku, w celu uzyskania stabilizacji korekcji. Na początku, gipsy powinny być zmieniane raz na dwa, trzy dni, a następnie raz na tydzień lub dwa. Metoda ta powinna być stosowana do całkowitego wyleczenia. Natomiast leczenie operacyjne powinno odbyć się przed okresem stawania i chodzenia to jest do dziewiątego miesiąca. Do najbardziej znanych metod leczenia operacyjnego zaliczamy: tylno - przyśrodkową korekcję, korekcję tylną, korekcję okołoskokową, uwolnienie podskokowe. Leczenie operacyjne polega na wykonaniu różnych cięć służących wydłużeniu lub przeszczepom zginaczy stopy.
Stopa piętowa wrodzona (pes calcaneus congenitus)
Jest to częsta wada, którą cechuje nadmierne zgięcie grzbietowe stopy, guz piętowy (tuber calcanei) jest przedłużeniem osi goleni. Stopa ( łac. pes) jest płaska. Jest upośledzona motoryka stopy szczególnie w zakresie zgięcia podeszwowego oraz supinacji (odwrócenia). W obrazie radiologicznym nie widać żadnych istotnych zmian.
Etiologia:
Wada ta z reguły jest wynikiem nieprawidłowego ustawienie stopy przez płód w ostatnich dniach ciąży, jest to tak zwana wada habitualna.
Leczenie:
Stopa piętowa wrodzona jest nawet łatwa w korekcji. Z reguły są to ćwiczenia korygujące jej ustawienie - zgięcia podeszwowe i odwracanie. Oprócz tego mogą być stosowane przez krótki czas opatrunki gipsowe, stabilizujące właściwe ustawieni stopy.
Wrodzona stopa przywiedziona
Jest to wada często spotykana. Niejednokrotnie towarzyszy innym wadom, szczególnie stopie końsko - szpotawej. Charakteryzuje się nadmiernym przywiedzeniem stopy. Widoczne jest także zaokrąglenie bocznego brzegu stopy (margo lateralis pedis) oraz wgłębienie brzegu przyśrodkowego (margo medialis pedis). Wada ta może występować jako wada cięższa, współistniejąca z obniżeniem sklepienia podłużnego (stopa serpentynowa). Stopa ma pełną motorykę, jest funkcjonalna.
Leczenie:
Podczas przewijania dziecka należy stosować ćwiczenia redresyjne ( czyli korygujące ustawienie), przez drażnienie stopy po zewnętrznej strony. W cięższych przypadkach należy stosować opatrunki gipsowe. W okresie chodzenia powinno się stosować odpowiednie wkładki korekcyjne i obuwie. U dzieci starszych skuteczne jest leczenie operacyjne (3 - 7 lat).
Stopa wydrążona (pes ekscawatus)
Jest to wada, polegająca na nadmiernym wysklepieniu podłużnego łuku stopy oraz jednoczesnym spłaszczenie łuku poprzecznego stopy ( a nawet jego odwróceniu). Palce ustawione są młotkowato. W okresie przyspieszonego rozwoju i wzrostu zmiany te z reguły nasilają się. Stopie wydrążonej mogą towarzyszyć inne wady, jak na przykład stopa końsko - szpotawa. Leczenie we wczesnym okresie to głównie stosowanie odpowiedniego obuwia z usztywnioną podeszwą, a także paskiem uciskowym, który dociska łuk podłużny stopy. Niezbędne są także ćwiczenia korekcyjne mięśni stopy. Jeżeli metody te nie są efektywne, wówczas należy zastosować leczenie operacyjne.
Wrodzone zwichnięcie rzepki (łac. luksatio patellae congenita)
Zwichnięcie to może rozwijać się w następstwie koślawości kolan lub zmian bliznowatych. Nieleczone zwichnięcie rzepki może przekształcić się w nieodwracalne. Brak rzepki powoduje spłycenie dołu międzykłykciowego oraz spłaszczenie kłykcia bocznego. Wpływa to na przemieszczenie mięśni, co pogłębia koślawość kolan. Wada ta uniemożliwia wykonywanie swobodnego przysiadu. Leczona jest operacyjnie.
Brak lub niedorozwój kości udowej
Z reguły obserwowany jest niedorozwój kości udowej. Z jej całkowitym brakiem spotykamy się bardzo rzadko (niemniej jednak ta wada występuje również). Przeróżne anomalia rozwojowe towarzyszą właśnie temu niedorozwojowi. Zauważa się, iż u około połowy pacjentów cierpiących na brak lub niedorozwój kości udowej występują one. Jeśli chodzi o obraz kliniczny tego niedorozwoju, to w dużej mierze zależy od stopnia zaawansowania wady oraz od tego, czy w obrębie upośledzonej kończyny występują dodatkowe zaburzenia.
Leczenie
Podczas leczenia używane są specjalistyczne aparaty ortopedyczne. Ubytek kości udowej jak również szpotawość szyjki tejże kości łączą się leczeniem operacyjnym.
Wrodzony brak lub niedorozwój kości piszczelowej
Niedorozwój kości piszczelowej powoduje skrócenie goleni a także ich zgięcie. Stopa charakteryzuje się szpotawością (supinatio - odwrócenie ). Zazwyczaj cały paluch stopy a niekiedy nawet dużo większy jej fragment jest całkowicie nieobecny. Stawy skokowe osób cierpiące na ten niedorozwój mają bardzo niestabilny staw skokowy. Kończynę można stabilizować. Wykonuje się to operacyjnie poprzez przeszczep strzałki na piszczel. Jednak duże zmiany w obrębie goleni mogą wymagać jej amputacji i zastąpienia jej proteza.
Wrodzony ubytek strzałki
Niedorozwój strzałki wpływa na nieprawidłowe wykształcenie stopy - jej strony strzałkowej, czyli bocznej. Stopa często pozbawiona jest jednego lub dwóch palców i ustawiona jest w nawróceniu (pronatio) - koślawo. Kość piszczelowa z reguły jest skrócona. W 1\4 przypadków zmiany dotyczą obu kończyn. Wada ta leczona jest operacyjnie. W pierwszym etapie zabiegu, usuwa się bliznowate tkanki. Następnie wytwarzana jest kostki bocznej (maleus lateralis) oraz zostają przeszczepiane mięśnie. Po tych licznych i bardzo skomplikowanych etapach operacji następuje ostatni etap zabiegu polegający na operacyjnym wydłużeniu goleni oraz stabilizacja stopy.