Najczęstsze wady stóp

- Koślawość stępów (pięt),

- stopy koślawo płaskie (płaskostopie wtórne),

- stopy płaskie i płasko koślawe (płaskostopie podłuŜne).

Wadom tym towarzyszy zazwyczaj koślawość kolan oraz inne schorzenia ogólnoustrojowe, między innymi: alergie i skazy.

BUDOWA I CZYNNOŚCI STOPY

Kończyna dolna jest zbudowana z układu kostnego w którego skład wchodzi podstawa kończyny oraz jest część wolna. Podstawę kończyny stanowi obręcz, która ma ścisłą łączność z tułowiem, dźwiga ciężar ciała, jest również narządem lokomocyjnym.

Elementy kostne części wolnej kończyny to: kość udowa, kości podudzia i kości stępu .

Stopa stanowi zarówno narząd podporowy jak i narząd ruchu. Wyróżniamy w niej trzy odcinki: stęp, śródstopie oraz palce stóp.

Budowa stopy jest uwarunkowana swoją funkcją podporową, nośną i amortyzatora wstrząsów. W różnych okresach życia dziecka kształtowanie kończyn dolnych jest nieco odmienne. Stopa małego dziecka ma obfitą podściółkę tłuszczową, mięśnie wysklepiające słabe, koordynacja stabilizatorów stopy niedostateczne.

Najważniejszy okres kształtowania się stóp, to okres przedszkolny i wczesny szkolny. Około 12- ego roku życia stopa przybiera już postać prawie dorosłą, mimo, że ostateczne kostnienie kończy się około 18- ego roku życia.

Okresy intensywnego rozwoju przyczyniają się do szybkiego utrwalania zniekształceń, lecz również stwarzają jeszcze możliwości skutecznej interwencji.

Należy pamiętać, że patologia stopy nie występuje w wyniku niewydolności jednego mięśnia , lecz pojawienia się różnorodnych napięć zespołów i grup mięśniowych - stąd wynika konieczność indywidualizacji w postępowaniu korekcyjnym .

"Ludzka stopa jest machiną o mistrzowskiej konstrukcji oraz dziełem sztuki" (Leonardo da Vinci)

Kształt ludzkiej stopy rozwijał się od zarania wieków, kiedy to pierwotna budowa stopy pojawiła się u płazów, które zaczęły żyć na lądzie.

Stopa to organ występujący tylko u naczelnych. Ma wiele funkcji, z których najważniejszą jest zapewnienie kontaktu z gruntem, po którym się poruszamy, chodzimy, biegamy, skaczemy. Anatomicznie oznaczamy stopę jako dolną część kończyny, usytuowaną pod kostką. Podstawą dla ludzkiej stopy są kości łączące się w stawach. Stawy są wzmocnione wiązadłami, a ich ruch obsługują mięśnie. Powierzchnię stopy pokrywa skóra, w której znajduje się wiele czułych nerwów oraz gruczołów potowych. Paznokcie chronią końcówki palców przed okaleczeniem.

W rozwoju ontogenetycznym stopa przystosowała się do przenoszenia dużych i zmiennych obciążeń. Kościec stopy tworzy sklepienie podłużne i poprzeczne. Prawidłowo zbudowana stopa dotyka podłoża guzem kości piętowej oraz głowami I i V kości śródstopia. Opiera się ona również częściowo na bocznym brzegu stopy. Brzeg przyśrodkowy stopy jest uniesiony tworząc sklepienie podłużne. Sklepienie poprzeczne tworzy odpowiednie ułożenie kości śródstopia. Taka budowa stopy umożliwia nie tylko przenoszenie dużych obciążeń, ale przyczynia się również do amortyzacji wstrząsów.

Stopę wzmacniają również liczne więzadła. To ich osłabienie powoduje powstanie zniekształcanie stopy, do których należy przede wszystkim stopa płaska.

BADANIE - STÓP

Badanie ortopedyczne stopy polega na kolejnych oględzinach poprzedzonych wywiadem/ wiek, tryb życia, uprawiane sporty, chronologia pojawienia się objawów bólowych, dotychczasowe leczenie i metody korekcji/.

Oględziny dokonuje się, gdy dziecko siedzi / stopa znajduje się w odciążeniu/. Obserwujemy wysokość wysklepienia łuków, oś stopy i palucha, zakres ruchów.

W obciążeniu ciężarem ciała - w staniu w małym rozkroku, stopy ustawione równolegle, nogi w kolanach proste: obserwujemy od przodu i oś kończyny, oś stopy i palucha , sklepienie stopy , wielkość brzuśców mięśniowych .

Od tyłu oś kończyny i kości piętowej oraz jej zachowanie we wspięciu na palce ( w warunkach prawidłowych we wspięciu na palce, pięta przemieszcza się ku środkowi - szpotawo) i w obciążeniu dodatkowym (stanie jednonóż). Jednonóż warunkach prawidłowych, prawidłowych czasie obciążenia, łuk podłużny przyśrodkowy obniża się około 20 milimetrów, a stopa wydłuża się.

Ocena sprawności kinetycznych dotyczy przede wszystkim chodu. Dokładna analiza chodu jest podstawą doboru ćwiczeń korekcyjnych.

Stopień zmian patologicznych uzupełnia tę ocenę. Powrót stopy do stanu prawidłowego w odciążeniu świadczy o niewydolności mięśniowo-więzadłowej - wada funkcyjna. Niemożność nadania prawidłowego kształtu za pomocą regresji świadczy o zmianach strukturalnych.

Ocena ortopedyczna kwalifikuje stopy do jednej z trzech grup:

• Stopy wydrążonej;

• Stopy prawidłowej;

• Stopy płaskiej z koślawością lub bez koślawości.

WADY STÓP

Najczęściej występujące wady kończyn dolnych w obrębie stóp to :

 Stopy płaskie;

 Stopy płasko - koślawe;

 Paluch koślawy.

W obrębie kolan:

 Kolana koślawe;

 Kolana szpotawe;

Inne wady spotykane sporadycznie to:

 Stopa wydrążona, końska, czy piętowa;

 Paluch sztywny;

 Palce młoteczkowate.

Chorobą naszego wieku można nazwać płaskostopie statyczne.

Przebieg zmian patologicznych przebiega następująco: przeciążenie stopy i jednoczesne osłabienie mięśni odpowiedzialnych za jej wysklepienie powoduje przerzucenie funkcji wysklepienia na układ więzadłowo-torebkowy i doprowadza do obniżenia łuków stóp .

W stopie płaskiej podłużnie największe zmiany zachodzą w stawach najbardziej ruchomych: w stawie piętowo-skokowym i skokowo-łódkowym. Kość piętowa może ustawić się koślawo, głowa kości skokowej zsuwa się w dół do środka i ku przodowi, pociągając za sobą kość łódkowatą, co przyczynia się do odwiedzenia przodostopia . W wyniku tych zmian następuje spłaszczenie łuku dynamicznego. Dynamicznego miarę zużywania się stawów przeciążonych wadliwym rozkładem sił statycznych pojawiają się zmiany zniekształcające pod postacią kondensacji kostnej: tkanki gąbczastej, wyrośli brzeżnych i zwężeń szczelin stawowych. Występuje bolesność. Utrwalone zmiany w strukturze kości, zablokowanie stawów, może z czasem nie dawać objawów bólowych. Jednocześnie ze zmianami o charakterze morfologicznym powstaje nawyk nieprawidłowego ustawienia stóp.

Ze względu na lokalizację spłaszczenia rozróżniamy:

1. Stopy płaskie podłużnie z koślawością kości piętowej lub bez koślawości;

2. Stopy płaskie poprzecznie z koślawością lub bez koślawości palucha;

3. Stopy płasko - koślawe ze zniesieniem obu łuków.

Ze względu na stopień zaawansowania procesu patologicznego patologicznego stopach płaskich podłużnie wyróżniamy następujące okresy:

Stopy płaskie niewydolne mięśniowo - najlżejsza forma. W odciążeniu łuki stóp są prawidłowe. W obciążeniu ciężarem ciała ulegają spłaszczeniu. Jeżeli występuje koślawość pięty - znika ona w wysokim wspięciu na palce. Bolesność może występować po długotrwałym staniu czy marszu i lokalizuje się w obrębie przyśrodkowej strony sklepienia podłużnego.

Stopa płaska wiotka ( niewydolność więzadłowa). Stopa ulega spłaszczeniu już w odciążeniu. Koślawość pięty nie znika w wysokim wspięciu na palce. Po stronie przyśrodkowej stopy uwidacznia się uwypuklenie utworzone przez przemieszczoną głowę kości skokowej i kość łódkowatą. Bolesność lokalizuje się w stawie skokowo - łódkowatym i w rozścięgnie podeszwowym (w miejscu przyczepu do guza piętowego). Jest ona spowodowana zwyrodnieniem chrząstki i torebki stawowej oraz pojawieniem się wyrośli kostnych.

Stopa płaska przykurczona - może towarzyszyć poprzedniej postaci stopy płasko - koślawej statycznej, lub stanowi odrębną jednostkę chorobową. Przyczyną są zmiany zniekształcające lub zapalne stawów stępu. Przykurcz dotyczy mięśni strzałkowatych i jest wyrazem ochronnego ich napięcia przed bólem w czasie ruchów stępu. Występuje koślawość stępu, odwiedzenie i nawrócenie przodostopia, bolesność mięśni strzałkowych oraz okolicy zatoki stępu nasilające się przy próbie biernego odwrócenia pięty i przodostopia .

Stopa płaska zesztywniała - występują zmiany strukturalne. Utrwalona nie daje bolesności .

Stopa poprzecznie płaska - towarzyszy najczęściej niedomodze mięśniowej lub więzadłowej stopy. Polega na obniżeniu główek drugiej i trzeciej kości śródstopia i spłaszczeniu łuku poprzecznego przedniego. Często łączy się z paluchem koślawym. Nie daje objawów bolesności.

Od pierwszych dni życia, stopy są jedną z najczęściej oglądanych części ciała dziecka. Są też jedną z pierwszych jego zabawek - niemowlę oglądające (i obgryzające) własną stopę jest niewątpliwie uroczym zjawiskiem.

Niektóre wady wrodzone budowy stóp są widoczne już po urodzeniu. Dotyczy to wrodzonej stopy końsko-szpotawej, płasko-koślawej, wad tworzenia palców - palcozrostów, palców dodatkowych i innych. Wady te są rozpoznawane już na oddziale noworodkowym i z reguły wymagają leczenia już od pierwszych tygodni życia - rehabilitacji, okresowych unieruchomień korekcyjnych, a także leczenia operacyjnego. Najczęściej możliwe jest zakończenie terapii przed rozpoczęciem samodzielnego chodzenia.

Osobny problem stanowią wady wynikające z uszkodzenia centralnego układu nerwowego (mózgowego porażenia dziecięcego, przepukliny oponowo-rdzeniowej). W takich wypadkach dominuje leczenie zachowawcze, rehabilitacja. Rozwój układu kostnego kończyn dolnych bywa zaburzony przez nieprawidłowe napięcia mięśniowe, dziecko wymaga wtedy stałej kontroli ortopedycznej. Z uwagi na pierwotne uszkodzenie unerwienia mięśni leczenie operacyjne jest obciążone większym odsetkiem nawrotów zniekształceń.

Na szczęście powyższe wady, stanowiące poważny problem terapeutyczny i społeczny, występują u niewielkiego promila populacji. Istnieje znacznie częstszy powód konsultacji ortopedycznych małych pacjentów. Analizując bilanse zdrowia 2-4 i 6-latków, w książeczkach zdrowia znajdujemy powtarzającą się obserwację: PŁASKOSTOPIE. Dotyczy ona z reguły całkowicie zdrowych i prawidłowo rozwijających się dzieci.

W środowisku związanym z medycyną - wśród pediatrów, fizjoterapeutów i ortopedów - spotyka się sprzeczne opinie na temat zakresu patologii i fizjologii stóp u małych pacjentów. W piśmiennictwie, w zależności od stosowanej metody badania, częstotliwość występowania stopy płaskiej oceniono na 3 do 90% populacji. Nie powinien zatem dziwić fakt, że wizyta u trzech specjalistów może dać cztery różne opinie na temat prawidłowości bądź zaburzeń statyki stopy.

Sformułowanie „płaskostopie” jest nieprecyzyjne i należy raczej do języka potocznego. W terminologii medycznej używa się rozpoznania „stopa płasko-koślawa” uzupełnionego przez określenie typu zniekształcenia.

U dzieci w wieku przedszkolnym mamy najczęściej do czynienia ze stopą płasko-koślawą statyczną wiotką. Obniżenie sklepienia podłużnego stopy widoczne jest tylko w pozycji stojącej, po odciążeniu stopa przybiera prawidłowy kształt. Jest to spowodowane niezakończonym rozwojem mięśni, wiotkością aparatu więzadłowego, a także obecnością poduszeczek tłuszczowych na podeszwie.

Według obecnych poglądów, stopa płasko-koślawa statyczna wiotka stanowi wariant rozwojowy, całkowicie fizjologiczny dzieci w wieku przedszkolnym i nie wymaga leczenia. Istotne jest jednak zapewnienie możliwości rozwoju mięśni i więzadeł utrzymujących prawidłowe sklepienia stopy. Mogą temu służyć zabawy polegające np. na unoszeniu drobnych przedmiotów za pomocą palców stóp czy rysowanie kredkami trzymanymi stopą. Naturalnym sposobem jest chodzenie boso lub w skarpetkach z przeciwpoślizgowym „bieżnikiem”. Ponadto, wspinanie się na palce, bieganie, a także rozpoznawanie podeszwą rodzaju podłoża stymuluje mięśnie utrzymujące prawidłowy kształt stopy.

Chodzenie w klapkach lub chodakach, które trzeba przytrzymywać palcami, również powoduje poprawę wysklepienia stopy. Wskazane jest także obuwie na elastycznej podeszwie, z wyprofilowanym podparciem sklepienia podłużnego. Obecnie większość butów sportowych dla dzieci spełnia takie wymagania. Kryterium właściwego wyboru powinna być estetyka i rozsądna cena. Coraz częściej negowana jest rola sztywnego obuwia ortopedycznego z twardą podeszwą i cholewką. Stałe stosowanie takiego obuwia w ciągu dnia może spowalniać prawidłowy rozwój mięśni.

Podsumowując, rozpoznanie płaskostopia czy też stopy płaskiej u dziecka w wieku przedszkolnym powinno być uściślone. Jeśli jest widoczne tylko przy obciążeniu i nie wiąże się z innymi nieprawidłowościami (takimi jak: skrócenie ścięgien, dodatkowe kości, wady układu nerwowego) to najczęściej jest to zjawisko fizjologiczne. Istotniejsze od ćwiczeń stóp i specjalnego obuwia jest zapewnienie dziecku wszechstronnej aktywności fizycznej (zajęcia sportowe, taneczne, rytmika). Rozwój stopy jest procesem dynamicznym i nie jest właściwe stosowanie w populacji dziecięcej norm ustalonych dla dorosłych.

Najczęstszymi wadami w obrębie stóp są:

a) stopa płaska - stopa, w której doszło do obniżenia sklepienia podłużnego i ustawienia w nawróceniu kości stępu;

b) stopa koślawa - stopa, w której pięta ulega skręceniu na zewnątrz i opiera się o podłoże brzegiem przyśrodkowym;

c) stopa wydrążona - stopa o podwyższonym sklepieniu podłużnym i skróconą odległością między guzem piętowym a głowami kości śródstopia.

Stopa płaska (płaskostopie)

Jest to wada kończyn dolnych polegająca na obniżeniu łuków wysklepiających stopę. W prawidłowych warunkach stopa opiera się o podłoże trzema punktami: piętą, głową pierwszej i głową piątej kości śródstopia. Pomiędzy wymienionymi elementami przebiegają trzy główne łuki stopy: podłużny przyśrodkowy, podłużny boczny i poprzeczny przedni. Obniżenie tych łuków prowadzi do płaskostopia (ryc.) Pod względem lokalizacji spłaszczenia stopy rozróżniamy:

a) stopy płaskie podłużnie z koślawością kości piętowej lub bez koślawości,

b) stopy płaskie poprzecznie z koślawością lub bez koślawości palucha,

c) stopy płasko-koślawe ze zniesieniem obu łuków (ryc.)

Postępowanie korekcyjne sprowadza się do przywrócenia prawidłowych warunków anatomicznych stopy (rozciągania mięśnia trójgłowego łydki, wzmacniania mięśni krótkich i długich stopy, zginaczy palców) oraz wyrobienia odruchu, a następnie nawyku prawidłowego ustawiania i obciążenia stóp zarówno w odciążeniu jak i w obciążeniu ciężarem ciała.

Zalecenia: pływanie, kąpiele w ciepłej wodzie z dodatkiem soli, chodzenie boso po nierównym i urozmaiconym terenie (las, łąka, piasek, żwir), prawidłowe obuwie, higiena nóg.

Przeciwwskazania: długotrwałe stanie, marsz z dużym obciążeniem, dźwiganie ciężarów, skoki i zeskoki na twarde podłoże, stanie w dużym rozkroku, siad klęczny z podudziami rozsuniętymi na zewnątrz, gra w piłkę nożną, jazda na nartach techniką oporową, jazda na łyżwach.

Paluch koślawy

Wada ta powstaje na skutek opadnięcia sklepienia poprzecznego stopy, przywiedzenia, podniesienia i zrotowania na zewnątrz pierwszej kości śródstopia oraz odwiedzenia palucha ku bokowi. (ryc.)

Paluch koślawy zazwyczaj leczy się ortopedycznie. Działanie korekcyjne jest w zasadzie ograniczone i sprowadza się przede wszystkim do redresji. Polega ona na zakładaniu peloty na paluch i utrzymywaniu jej w trakcie snu. Należy unikać ciasnych skarpet, wąskiego obuwia oraz obuwia na wysokim obcasie, przeciążania stóp.

Stopa wydrążona

Powstaje na skutek nadmiernego wysklepienia stopy. Łuk podłużny stopy jest powiększony, a więc skrócony. Nadmiernie wysklepionej stopie towarzyszy zazwyczaj „szponowate” ustawienie palców. Wada ta jest najbardziej zauważalna u dzieci pomiędzy 10 a 14 rokiem życia. Powstaje na skutek wrodzonych zaburzeń w dolnej części rdzenia kręgowego. Leczenie polega głównie na stosowaniu wkładek ortopedycznych i specjalnego obuwia w przypadku niewielkich zniekształceń. Zniekształcenia dużego stopnia kwalifikuje się do leczenia operacyjnego. W początkowym stadium wady można stosować ćwiczenia czynne jak: zgięcia grzbietowe stóp przy zgiętym paluchu i ruchy odwodzenia przedniego odcinka stopy przy zgiętym paluchu. Ćwiczenia te dają pożądane rezultaty tylko w przypadku nieznacznie zaznaczonej wady po wcześniejszym rozluźnieniu stopy poprzez masaż lub kąpiele solankowe.

POSTĘPOWANIE KOREKCYJNE

Jest skierowanie na:

• Przywrócenie prawidłowych warunków anatomicznych;

• Wyrobienie odruchu, a następnie nawyku prawidłowego ustawiania i obciążania stóp, tak w odciążeniu jak i w obciążeniu ciężarem ciała.

Najbardziej podatne do korekcji jest stadium niewydolności mięśniowo - więzadłowej. Celem ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni, ewentualne usunięcie przykurczów oraz wyrobienie nawyku prawidłowego ustawiania stóp.

Wzmacnianie mięśni musi być dokonywane wyłącznie po uprzednim wyegzekwowaniu prawidłowego ustawienia stóp, nieprzestrzeganie tej zasady może doprowadzić do pogorszenia wady.

1. Kryteria podziału ćwiczeń .

Znaczne ułatwienie w przybieraniu i utrzymaniu pozycji skorygowanej stóp stanowią pozycje w odciążeniu. Tym bardziej, że w 1-szym stadium zaawansowania wady, pozycje te już automatycznie wyrównują ją.

Pierwszym kryterium w płaskostopiu statycznym podziału ćwiczeń jest dozowanie obciążenia ciężarem ciała. Wartość tego kryterium polega na:

a) Uwzględnieni czynnika przyczynowego tj. przeciążenia;

b) Stworzeniu wymagań odpowiednich do aktualnej siły mięśni wysklepiających łuki stóp;

c) Zapewnieniu realnych możliwości utrzymania pozycji skorygowanych.

Stopień obciążenia zależy od pozycji wyjściowych:

 leżenie przodem o nogach ugiętych ;

 leżenie tyłem, stopy oparte o ścianę;

 leżenie tyłem, stopy oparte na podłodze;

 siad, stanie obunóż bez obciążenia i z obciążeniem przyborem;

 stanie jednonóż, marsz, podskoki, zeskoki, skoki.

Drugim kryterium doboru ćwiczeń jest kryterium anatomiczne; dotyczy rodzajów ruchów charakterystycznych dla danych mięśni utrzymujących sklepienie stopy.

Trzecim kryterium jest podział na ćwiczenia analityczne ( dotyczy pracy poszczególnych grup mięśniowych) mięśniowych syntetyczne (aktywizujące całą stopę, jak marsz, bieg, podskoki).

Opanowanie nawyku poprawnego ustawiania i obciążania stóp we wszystkich sytuacjach, sytuacjach przede wszystkim w chodzie, to końcowy efekt ćwiczeń. Ćwiczenia kształtujące stopy prowadzimy z dziećmi i młodzieżą łącznie z ćwiczeniami ogólno kształtującymi cały organizm - przy przestrzeganym prawidłowym ustawieniu i obciążeniu stóp.

KOŚCI STOPY

Dzielimy na

• Kości stępu

• Kości śródstopia

• Kości palców

Do kości stępu zalicza się kość skokową, kość piętową, kość łódkowatą, trzy kości klinowate i kość sześcienną.

Kości śródstopia jest pięć i należą do nich kości długie. W każdej z nich wyróżnia się podstawę, trzon i główkę. Kość śródstopia I jest najgrubsza. Na podeszwowej stronie głowy leżą dwie małe oddzielne kostki, zwane trzeszczkami. Podstawa V kości śródstopia jest wydłużona w kierunku bocznym, tworząc guzowatość V kości śródstopia.

Kości palców stopy składają się z paliczków. Paluch ma 2 paliczki, pozostałe palce składają się z 3 paliczków.

STAWY STOPY (ich czynności)

W stopie znajduje się 5 stawów. Są to:

Staw skokowo-piętowo-łódkowaty.

Kość skokowa łączy się z kością piętową. Głowa kości skokowej przylega do wklęsłej powierzchni kości łódkowatej. Torebka stawowa przyczepia się w sąsiedztwie brzegów powierzchni stawowych. Obie części tego stawu biorą udział w ograniczonych ruchach odwracania i nawracania stopy. Odwracanie polega na unoszeniu przyśrodkowego brzegu stopy. W czasie nawracania brzeg przyśrodkowy stopy opuszcza się a unosi brzeg boczny.

Staw poprzeczny stępu (zwany dawniej stawem Choparta)

Składa się ze stawów skokowo-łódkowatego i piętowo-sześciennego. W stawie tym odbywają się złożone ruchy odwracania i przywodzenia oraz nawracania połączonego z odwodzeniem przedniej części stopy.

Stawy stępowo-śródstopne

Ruchy w tych stawach polegają na niewielkich wzajemnych przesunięciach kości.

Stawy śródstopno-paliczkowe

Łączą głowy kości śródstopia z wklęsłymi powierzchniami podstaw paliczków. Torebki stawowe wzmacniają więzadła poboczne. W stawach zachodzą ruchy zginania i prostowania palców oraz w mniejszym zakresie przywodzenia i odwodzenia.

Stawy międzypaliczkowe stopy

Łączą poszczególne członki palców. Stawy te naleza do stawów jednoosiowych, w których występują ruchy zginania i prostowania.

MIĘŚNIE STOPY

Na grzbiecie stopy znajdują się jedynie dwa cienkie mięśnie. Prostownik krotki palców i prostownik krótki palucha rozpoczynaja się na kościach stępu. Ich ścięgna wplatają swoje włókna w rozcięgna grzbietowe palców i palucha.

Mięśnie podeszwowe stopy dzielą się na trzy grupy: Przyśrodkowo leżącą grupę mięśni kłębu palucha, boczną mięśni kłębu palca V i grupę środkową.

W skład mięśni kłębu palucha wchodzi mięsień odwodziciel palucha. Łeży on po stronie przyśrodkowej stopy i odwodzi paluch od palca II. Mięsień zginacz krótki palucha przymocowuje się do paliczka podstawowego. Zgina paluch w stawie śródstopno-palcowym. Mięsień przywodziciel palucha ma głowę poprzeczną i skośną. Jako całość przywodzi paluch do palca II. Głowa poprzeczna współdziała w czynnym kształtowaniu poprzecznego sklepienia stopy.

Mięśnie kłębu palca V są znacznie słabsze od mięśni kłębu palucha. Należą do nich odwodziciel, zginacz i przeciwstawiasz palca V.

Do grupy mięśni środkowych należy zginacz krótki palców. Biegnie on od guza piętowego, a konczy czterema rozczepionymi ściegnami na podstawach środkowych paliczków II-V palców. Mięsien zgina palce i wzmacnia sklepieniae podłużne stopy.

Współdziała z nim mięsień czworoboczny podeszwowy, biegnący od kości piętowej do bocznego brzegu ściegna długiego zginacza palców. Pozostałe mieśnie grupy środkowej to mięśnie międzykostne i mięśnie glistowate. Są one słabiej rozwinięte niż w kończynie górnej i spełniają podobna do nich czynność.

---