Wymogi prawne do zawarcia małżeństwa - zawarte one są w art. 1 KRiO i mówią: małżeństwo zostaje zawarte gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Przepis ten wskazuje przesłanki które powinny łącznie zaistnieć aby skutecznie zawrzeć małżeństwo. Należą do nich:
1) odmienność płci nupturientów: nie wynika tylko z funkcji prokreacyjnej małżeństwa. Związki homoseksualne (lesbijskie) są sprzeczne z celem i funkcją społeczną rodziny. W przypadku obojnactwa określenie płci danej osoby należy do biegłego, rozstrzygają cechy przeważające; w przypadku zaś transseksualizmu różnicę płci określa nie tylko wpis do aktu urodzenia, ale faktyczny stan w chwili zawarcia małżeństwa.
2) złożenie zgodnych oświadczeń: przejawia się on w tym że odpowiadają one sobie pod względem treści a ich zgodność zapewnia sposób ich składania, mianowicie każda ze stron powtarza treść oświadczenia za kierownikiem USC [art. 7 § 3].
3) jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń: od tej zasady przewidziane jest odstępstwo i z ważnych powodów dopuszcza zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika [art. 6]. O istnieniu ważnych powodów decyduje sąd. Legitymowanym do żądania udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika jest tylko osoba która chce udzielić takiego pełnomocnictwa, które powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę z którą ma być zawarte małżeństwo.
4) złożenie oświadczeń przed kierownikiem USC: oznacza to że złożenie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przed inną osobą nie powoduje skutku zawarcia małżeństwa. Do ważności zawarcia małżeństwa nie potrzebne jest jego ogłoszenie.
Przesłanki formalno - porządkowe: nupturienci powinni wykazać swoją tożsamość i przedłożyć dokumenty pozwalające ustalić wiek i stan cywilny oraz pisemne zapewnienie że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Sąd może zwolnić od obowiązku złożenia dokumentów kiedy napotyka to trudne do przezwyciężenia przeszkody. Małżeństwo nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia kiedy nupturienci złożyli kierownikowi USC w/w dokumenty. Powinno ono być zawarte w USC , publicznie i uroczyście w obecności 2 pełnoletnich świadków. Z ważnych powodów małżeństwo może być zawarte poza USC. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu 1 ze stron, małżeństwo może być zawarte niezwłocznie przed kierownikiem USC lub duchownym [art. 9].
Przeszkody małżeńskie - przeszkody te są wyczerpująco wymienione w KRiO:
1) nieosiągnięcie wymaganego wieku: [art. 10] nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat 18. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie która ukończyła lat 16, a z okoliczności wynika że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Niezachowanie przesłanki wymaganego wieku jest podstawą do unieważnienia małżeństwa, którego może żądać każdy z małżonków. Ale jeżeli kobieta zaszła w ciąże jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przypisanego wieku. Unieważnienie jest jednak niedopuszczalne jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten osiągnął [konwalidacja małżeństwa].
2) Przeszkoda ubezwłasnowolnienia: Małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega unieważnieniu [art. 11]. O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd na podstawie art. 13 KC. Unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa po uchyleniu ubezwłasnowolnienia mimo że w czasie jego zawarcia istniała omawiana przeszkoda.
3) Przeszkoda choroby psychicznej: lub niedorozwoju umysłowego jest podstawą unieważnienia małżeństwa jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa. Nie ma ona jednak charakteru bezwzględnego gdyż sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa jeżeli choroba lub niedorozwój nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa ani nie będzie przeszkodą dla prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej. Unieważnienia z tych powodów może żądać każdy z małżonków. Małżeństwo zawarte mimo istnienia choroby psychicznej 1 z małżonków nie podlega unieważnieniu jeżeli choroba ta później ustała [konwalidacja małż.].
4) Przeszkoda bigamii: nie może zawrzeć małżeństwa kto już pozostaje w związku małżeńskim. Unieważnienie małżeństwa z tego powodu może żądać każdy kto ma w tym interes prawny. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez 1 z małżonków w poprzednio zawartym związku małż. jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym zw. małż. Bigamia jest także przestępstwem przeciwko rodzinie [art. 206 KK].
5) Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa: nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo [przestępstwo przeciwko obyczajności art. 201 KK] ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Unieważnienia małżeństwa mogą dochodzić w przypadku pokrewieństwa każdy kto ma w tym interes prawny, a w przypadku powinowactwa każdy z małżonków.
6) Przeszkoda przysposobienia: nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony. Unieważnienia może żądać każdy z małżonków. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami jeżeli stosunek ten ustał. Art. 15 KRiO nie zakazuje więc małżeństwa między przysposobionym a krewnymi przysposabiającego.
Wady oświadczenia woli przy zawarciu małżeństwa - Małżeństwo może być unieważnione jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone (1) przez osobę która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażanie woli. (2) pod wpływem błędu co do tożsamości 2 strony. Chodzi tutaj o tzw. tożsamość cywilną [czy nupturient jest kawalerem, panną, czy jest rozwiedziony, czy ma już dzieci itp.] oraz o właściwości osobiste nupturienta [np. niemoc płciowa, homoseksualizm, transseksualizm, narkomania, głęboki alkoholizm]. (3) pod wpływem bezprawnej groźby 2 strony lub osoby 3, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste. Groźba taka powinna cechować się bezprawnością; być na tyle poważna że składający oświadczenie mógł się obawiać jej skutków; pozostawać w związku przyczynowym ze złożonym oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeński. Unieważnienia małżeństwa może żądać małżonek który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku po upływie lat 3 od zawarcia małżeństwa.
Skutki prawne konkubinatu - jest związkiem mężczyzny i kobiety opartym na porozumieniu że będą pozostawać ze sobą w trwałej wspólności. W konkubinacie nie powstaje wspólność majątkowa tak jak w małżeństwie. Każdy z nich wzbogaca się na własny rachunek. Jeżeli jakieś przedmioty kupują ze wspólnych środków stają się współwłaścicielami niekoniecznie w częściach równych. W konkubinacie nie istnieje domniemanie, przeciwnie niż w małżeństwie że dzieci z niego urodzone są dziećmi konkubenta. Dziecko takie musi zostać uznane w USC lub też jego ojcostwo może być ustalone przed sądem. Poza tym dzieci urodzone z konkubinatu mają takie same prawa jak dzieci urodzone z małżeństwa. Między konkubentami nie istnieje także obowiązek alimentacyjny. Konkubenci nie mogą wspólnie przysposobić dziecka gdyż KRiO stanowi że wspólnie uczynić mogą to tylko małżonkowie. Nie ma natomiast przeszkód prawnych do przysposabiania dziecka 1 konkubenta przez 2.
Wzajemne prawa i obowiązki małżonków - Art. 23. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia [wspólność fizyczna, duchowa i gospodarcza], do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Nakaz ten zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić. W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.
Warunki separacji i jej rodzaje - separacja to rozdzielenie małżonków na skutek zerwania łączących ich więzi: fizycznej, majątkowej i duchownej. Rozkład pożycia musi tu być zupełny, ale nie musi być trwały [jak przy rozwodzie]. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci sąd może orzec separacje na podstawie zgodnego żądania małżonków. Ogłaszając separację sąd orzeka także czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia, chyba że małżonkowie zgodnie żądają orzeczenia separacji. Sąd orzeka także o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi, małoletnimi dziećmi, o alimentach, o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania. Sąd oddali powództwo o separację mimo zupełnego rozkładu pożycia wtedy gdy wskutek niej mogłoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci lub gdy orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Orzeczenie separacji wywołuje takie same skutki jak rozwód: ustaje wspólność majątkowa; małżonkowie nie dziedziczą po sobie z ustawy [tylko z testamentu]; nie zwalnia małżonków od wzajemnej pomocy alimentacyjnej; nie stosuje się domniemania pochodzenia dziecka od męża matki jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Od rozwodu różni się tym, że małżonkowie nie mogą zawrzeć małżeństwa. Wyróżniamy: 1) faktyczną: zupełny i trwały rozkład pożycia; uzgodniona przez małżonków (2) sądowa: wystarczającą przesłanką jest zupełny rozkład pożycia [nie wymaga się trwałości]
Rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych - Wyróżniamy 2 rodzaje ustrojów:
1) ustawowej wspólności dorobku: [art. 31]; obowiązuje w wypadku gdy małżonkowie ani przed zawarciem małżeństwa, ani później nie zawarli umowy majątkowej tzw. intercyzy. W systemie ustawowej wspólności mogą istnieć 3 majątki [masy majątkowe]: majątek wspólny, odrębny męża i odrębny żony. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków. Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. W szczególności stanowią dorobek małżonków: 1) pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków; 2) dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków. Odrębny majątek każdego z małżonków stanowią: 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił; 3) przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w dwóch punktach poprzedzających; 4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; 5) przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonywającego ten zawód; nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa; 6) prawa niezbywalne; 7 ) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość; 8) wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków; 9) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; 10) prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego. Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
2) Ustrój umowny: [art. 47]; Małżonkowie mogą przez umowę wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Można ją zawrzeć także przed zawarciem małżeństwa. Małżonkowie mogą powoływać się względem osób trzecich na rozszerzenie, ograniczenie lub wyłączenie wspólności tylko wtedy, gdy zawarcie przez nich umowy majątkowej oraz jej rodzaj były tym osobom wiadome. Do wspólności umownej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej z zachowaniem przepisów poniższych. Nie można przez umowę rozszerzyć zakresu wspólności na: 1) prawa niezbywalne; 2) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; 3) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę albo za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków. W razie wątpliwości poczytuje się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności. Spadkodawca lub darczyńca może zastrzec, że przedmioty przypadające jednemu z małżonków z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny nie wejdą do wspólności. Jeżeli małżonkowie włączyli do wspólności przedmioty majątkowe, które przy wspólności ustawowej należałyby do ich majątków odrębnych: 1) wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego także wtedy, gdy wierzytelność powstała przed zawarciem małżeństwa; 2) udziały małżonków w majątku wspólnym w chwili ustalenia wspólności są równe, chyba że umówiono się inaczej. W razie umownego wyłączenia wspólności każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później; zarządza i rozporządza całym swoim majątkiem samodzielnie (rozdzielczość majątkowa).
Ustanie wspólności majątkowej ustawowej - jest następstwem takich zdarzeń jak śmierć 1 z małżonków, orzeczenie sądu rozwiązujące albo unieważniające małżeństwo. Poza tym wspólność ustaje także w czasie trwania małżeństwa w wypadku: 1) zawarcia przez małżonków umowy znoszącej wspólność i wprowadzającej rozdzielność majątkową (2) orzeczenia sądu znoszącego wspólność na żądanie 1 z małżonków [z ważnych powodów] (3) ubezwłasnowolnienia 1 z małżonków. Te ważne powody to np. hulaszczy tryb życia, uchylanie się od zarobkowania, trwonienie majątku wskutek alkoholizmu, narkomania, hazard. Za ważny powód można uznać także prowadzenie działalności gospodarczej bez porozumienia się z 2 małżonkiem, lub wbrew jego woli. Wspólność majątkowa ustaje z dniem oznaczonym w wyroku który ja znosi. Wskutek ustania wspólności połowa majątku wspólnego przypada małżonkowi pozostającemu przy życiu, a 2 połowa należy do spadku po zmarłym. Z chwilą ustania wspólności majątkowej między małżonkami powstaje między nimi rozdzielność majątkowa.
Ustalenie nieistnienia lub istnienia małżeństwa. Unieważnienie małżeństwa - W razie uznania jednego z małżonków za zmarłego domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznanie tego małżonka za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci. Jeżeli po uznaniu jednego z małżonków za zmarłego drugi małżonek zawarł nowy związek małżeński, związek ten nie może być unieważniony z tego powodu, że małżonek uznany za zmarłego żyje albo że jego śmierć nastąpiła w innej chwili aniżeli chwila oznaczona w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli w chwili zawarcia nowego związku małżeńskiego strony wiedziały, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy życiu. Dowodem ustania małżeństwa jest odpis aktu zgonu lub postanowienie sądu o stwierdzeniu zgonu. Domniemania te są wzruszalne. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Śmierć małżonka i uznanie go za zmarłego - śmierć 1 z małżonków jest naturalną przyczyną ustania ich związku. Wskutek śmierci człowiek przestaje być podmiotem prawa, wygasają jego uprawnienia i obowiązki związane ściśle z jego osobą [np. obowiązek alimentacyjny]. Dowodem ustania małżeństwa jest m.in. odpis aktu zgonu i postanowienie sądu o stwierdzeniu zgonu. Mają one charakter deklaratywny tj. rozstrzygają o stanie prawnym do czasu gdy nie ustali się że osoba żyje lub zmarła w innej chwili niż określono ją we wspomnianych aktach i nie nastąpi ich zmiana lub uchylenie. Przy uznaniu za zmarłego domniemywa się że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Konsekwencją tego domniemania jest ustanie małżeństwa. Domniemania te są wzruszalne tzn. zainteresowany może żądać uchylenia orzeczenia o uznaniu za zmarłego dowodząc że osoba ta żyje albo że zmarła w innej chwili niż wskazana w orzeczeniu. Domniemania tego nie można uchylić jedynie jeżeli małżonek pozostający przy życiu zawarł nowe małżeństwo mniemając że współmałżonek nie żyje [chodzi o ochronę nowego małżeństwa].
Ustalenie pochodzenia i uznanie dziecka - Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie dziecka przez ojca, albo na mocy orzeczenia sądu. Przedstawiciel ustawowy ojca nie mającego pełnej zdolności do czynności prawnych nie może w jego imieniu dziecka uznać. Do uznania dziecka przez ojca mającego ograniczoną zdolność do czynności prawnych potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego. Można uznać dziecko nawet nie urodzone, jeżeli zostało już poczęte. Uznanie dziecka nie może nastąpić po jego śmierci, chyba że dziecko pozostawiło zstępnych. Uznanie dziecka może nastąpić przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego albo przed sądem opiekuńczym, a za granicą - przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego rodzice są obywatelami polskimi. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu ojca lub dziecka, uznanie dziecka może nastąpić także przed notariuszem. Mężczyzna, który dziecko uznał, może w ciągu roku od daty uznania żądać jego unieważnienia z powodu wady swego oświadczenia woli. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do oświadczenia osoby, której zgoda jest potrzebna do ważności uznania. Dziecko, które zostało uznane przed osiągnięciem pełnoletności, może żądać unieważnienia uznania, jeżeli mężczyzna, który je uznał, nie jest jego ojcem. Z żądaniem tym dziecko może wystąpić po dojściu do pełnoletności, nie później jednak jak w ciągu trzech lat od jej osiągnięcia.
Sądowe ustalenie ojcostwa - Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać zarówno samo dziecko, jak i jego matka. Jednakże matka nie może wystąpić z takim żądaniem po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Powództwo o ustalenie ojcostwa wytacza się przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka. Okoliczność, że matka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną, może być podstawą do obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne. Legitymacje procesową mają tutaj osoby bezpośrednio zainteresowane z wyłączeniem domniemanego ojca. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o unieważnienie uznania dziecka może wytoczyć także prokurator. Wyrok ma charakter deklaratywny, skuteczny wstecz od urodzenia się dziecka, a co do powołania do dziedziczenia - od momentu poczęcia.
Pojęcie władzy rodzicielskiej i jej powstanie - to całokształt uprawnień i obowiązków rodziców względem małoletniego dziecka w celu zapewnienia pieczy nad jego osobą i majątkiem oraz do wychowania dziecka. Władzę rodzicielską wyznacza trójstronny stosunek prawny: 1) prawnorodzinny: między rodzicami a dzieckiem (2) cywilnoprawny: przyznający prawo podmiotowe, między rodzicami a osobami trzecimi (3) administracyjnoprawny: między rodzicami a państwem. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Władza rodzicielska powstaje ex lege z chwila pojawienia się dziecka jako podmiotu prawa. Ponieważ człowiek uzyskuje zdolność prawną od chwili urodzenia [art. 8 KC] władza rodzicielska powstaje także od tej chwili. Nie uzyskują z chwilą urodzenia się dziecka władzy rodzicielskiej rodzice którzy nie maja pełnej zdolności do czynności prawnych; nie ma takiej władzy matka która nie jest w sensie prawnym znana tj. nie jest uwidoczniona w akcie urodzenia. W wypadku uznania dziecka władza rodzicielska ojca powstaje dopiero od daty gdy uznanie stało się skuteczne.
Pojęcie i powstanie obowiązków alimentacyjnych - obowiązek ten obejmuje dostarczanie środków utrzymywania, a w miarę potrzeby także środków wychowania i obciąża przede wszystkim krewnych. Powstaje: 1) między małżonkami: polega na dostarczaniu środków utrzymania 2 małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa. (2) między przysposabiającym a przysposobionym (3) między powinowatymi: [ojczym i macocha względem pasierba i vice versa] (4) inne osoby [obowiązek ojca dziecka pozamałżeńskiego względem jego matki]; polega na pokryciu wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów 3 miesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie. Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego.