1. Prawo kanoniczne

1. prawo wewnętrzne Kościoła katolickiego (system prawny);

2. dyscyplina naukowa, której przedmiotem są normy systemu prawa kanonicznego

2. Kanonistyka

• nauka prawa kanonicznego;

• to metodyczne, logiczne i systematyczne poznawanie norm prawa kościelnego; przynależy zarówno do nauk teologicznych, jak i nauk prawnych

• przez długi czas była uprawniania razem z nauką teologii (wyodrębnienie się nauki prawa kanonicznego z nauki teologii nastąpiło na przełomie XII/XIII - uznaje się, że jako pierwszy rozdział ten wprowadził mnich z Bolonii, Gracjan);

• wspomniany Gracjan przyczynił się do rozkwitu kanonistyki także opracowaniem zbioru ustaw kościelnych - tzw. Dekretu Gracjana (zbiór prywatny z ok. 1140 r.)

3. Kanon

• wyraz pochodzenia greckiego; został użyty do określenia normy postępowania wydawanej przez Kościół celem odróżnienia przepisów kościelnych od przepisów prawa świeckiego;

• podstawowa jednostka redakcyjna prawa kanonicznego: na prawo świeckie składają się przepisy ujęte w artykuły, zaś na prawo Kościoła katolickiego składają się przepisy ujęte
  w kanony

4. Kościół katolicki

kościół - budowla

Kościół - wspólnota wiernych

Kościół katolicki

• wspólnota wiernych;

• został założony przez Jezusa Chrystusa i wyposażony przez Niego w prawo fundamentalne (prawo dotyczące ustanowienia Kościoła, jego zasadniczego ustroju i rządów) oraz we władzę stanowienia prawa, by społeczność kościelna mogła dostosowywać się do warunków (społeczności i czasów), w jakich będzie pełnić swoją misję;

• jest jeden, choć składa się z różnych obrządków

obrządek - sposób wyrażania wiary katolickiej przez wspólnotę wiernych, którą łączy to samo dziedzictwo liturgiczne, teologiczne, duchowe, dyscyplinarne, ukształtowane w konkretnych warunkach kulturowych i historycznych (kan. 28 KKKW)

Kościół katolicki to Kościół łaciński oraz Katolickie Kościoły wschodnie

Kościół łaciński (zwany zachodnim, rzymskokatolickim, rzymskim)

- Kościół podlegający bezpośrednio Biskupowi Rzymu; nazywany „łacińskim”,
gdyż język łaciński jest językiem oficjalnym i - mimo dopuszczenia języków narodowych
- wiodącym w liturgii tego Kościoła

Katolickie Kościoły wschodnie

- zorganizowane zrzeszenia katolików Wschodu, posiadające własną hierarchię, pozostające
pod najwyższą władzą duszpasterską Biskupa Rzymu; składają się z szeregu autonomicznych Kościołów różniących się liturgią, karnością kościelną i spuścizną duchową [wylicza się pięć starożytnych obrządków wschodnich: aleksandryjski, antiocheński, bizantyjski (konstantynopolitański), chaldejski i ormiański - z nich wywodzą się kolejne]

5. Kościół powszechny

• wspólnota wszystkich wiernych, czyli tych, którzy przyjęli chrzest w Kościele katolickim, bądź zostali do niego przyjęci po przyjęciu chrztu, kierowana przez Biskupa Rzymu
  i biskupów pozostających ze wspólnocie z nim (Kolegium Biskupów)

6. Kościół partykularny

• to wyodrębniona wspólnota wiernych (ludu Bożego),

• uformowana na wzór Kościoła powszechnego,

• mająca własnego pasterza

• sprawującego swój urząd pod zwierzchnictwem Biskupa Rzymu

kryterium wyodrębnienia jest zazwyczaj terytorium, ale mogą to być także racje personalne

rodzaje Kościołów partykularnych:

• diecezja (powierzona biskupowi diecezjalnemu)

• prałatura terytorialna (powierzona prałatowi terytorialnemu)

• opactwo terytorialne (powierzone opatowi terytorialnemu)

• wikariat apostolski (powierzony wikariuszowi apostolskiemu)

• prefektura apostolska (powierzona prefektowi apostolskiemu)

• administratura apostolska erygowana na stałe (powierzona administratorowi apostolskiemu)

7. Wierny

• przez chrzest został włączony do wspólnoty Kościoła

w aspekcie prawnym chrzest oznacza nabycie zdolności prawnej w Kościele, tzn. nabycie praw i zaciągnięcie zobowiązań właściwych chrześcijanom; prawa te i obowiązki są zależne od pozycji osoby w Kościele

• osobowości prawnej nabytej w Kościele, ze względu na jej charakter sakramentalny,
  nie można utracić ani jej znieść

• można utracić uprawnienie do korzystania z niej na sutek nieutrzymywania pełnej wspólnoty z Kościołem bądź wymierzenia przez Kościół lub zaciągnięcia sankcji

• zdolność prawna osoby fizycznej ustaje na skutek jej śmierci

wierni świeccy (laikat) - wszyscy ochrzczeni, którzy nie przyjęli święceń

duchowni - ci, którzy przyjęli święcenia: diakoni, prezbiterzy i biskupi

osoby konsekrowane - ci spośród wiernych świeckich i duchownych, którzy przez śluby (przysięgę, przyrzeczenie) w szczególny sposób poświęcają się Bogu

8. Duchowni

• święci szafarze wybrani spośród ludu Bożego i przeznaczeni poprzez święcenia do udziału
  w świętej władzy Kościoła (piastowanie władzy świętej to pełnienie służby; władza Kościoła obejmuje posługę nauczania, uświęcania i rządzenia pasterskiego)

są trzy stopnie święceń:

• święcenia diakonatu

• święcenia prezbiteratu

• świecenia biskupie (episkopatu)

ogół duchownych tworzących zhierarchizowaną wspólnotę, nazywamy duchowieństwem

9. Diakonat czasowy i diakonat stały

diakonat czasowy - po przyjęciu święceń diakonatu, jest etapem przygotowującym
do kapłaństwa (do przejęcia święceń prezbiteratu)

diakonat stały - po przyjęciu święceń diakonatu, jest służbą wykonywaną przez całe życie

diakoni czasowi to mężczyźni, którzy przyjęli sakrament święceń w stopniu diakonatu
i przygotowują się do przyjęcia kolejnego stopnia święceń tj. prezbiteratu;

diakoni stali to mężczyźni, którzy przyjęli sakrament święceń w stopniu diakonatu i pozostają w nim przez całe życie;

zasady formacji kandydatów do diakonatu stałego są inne niż kandydatów do kapłaństwa (czyli tych, dla których diakonat jest jedynie stopniem prowadzącym do święceń prezbiteratu)

do diakonatu stałego mogą być przyjęci kandydaci żonaci - muszą mieć ukończone 35 lat, zakończony okres formacji oraz zgodę żony na przyjęcie święceń diakonatu

„Diakoni stali nie są związani przepisami kanonów 284, 285,§§ 3 i 4, 286, 287,§ 2, chyba że prawo partykularne co innego postanawia (kan. 288 KPK z 1983 r.)”

10. Biskupi

• są z ustanowienia Bożego

• są następcami Apostołów (aby misja zbawcza objęła ludzi wszystkich czasów)

• ich urząd obejmuje posługę nauczania, uświęcania i rządzenia (jest to służba sprawowana wewnątrz Kościoła w celu udostępniania tajemnicy zbawczej Chrystusa)

• źródłem ich władzy są święcenia biskupie (konsekracja, sakra biskupia), ale władzę tą realizują dzięki pozostawaniu w hierarchicznej łączności z Biskupem Rzymskim
  i pozostałymi biskupami pozostającymi w hierarchicznej wspólnocie (Kolegium Biskupów)

• mogą być diecezjalni (ich pieczy została powierzona jakaś diecezja) bądź tytularni (mają sakrę biskupią i tytuł nie istniejącej aktualnie diecezji; pełnią różne funkcje w Kościele - np. legata papieskiego, wyższego urzędnika Kurii Rzymskiej, sekretarza konferencji biskupów, a także bpa pomocniczego czy bpa koadiutora, którzy wspierają bpa diecezjalnego)

11. Władza w Kościele

władzę w Kościele dzielimy na władzę święceń i władzę rządzenia:

• władza święceń wypływa z przyjętych święceń: diakonatu, prezbiteratu i episkopatu, a jej celem jest sprawowanie kultu Bożego oraz uświęcanie ludzi;

• władza rządzenia jest następstwem powierzenia urzędu lub zlecenia misji; to władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza.

12. Urząd kościelny

• jakiekolwiek zadanie ustanowione na stałe mocą postanowienia Bożego lub kościelnego
  dla realizacji celu duchowego (np. urząd bpa diecezjalnego istnieje z postanowienia Bożego, natomiast wikariusza generalnego lub biskupiego - z postanowienia kościelnego)

utrata urzędu kościelnego następuje na skutek:

• upływu wyznaczonego czasu,

• osiągnięcia wieku określonego w prawie,

• rezygnacji,

• przeniesienia,

• usunięcia,

• pozbawienia

13. Biskup Rzymski

• zwierzchnik Kościoła katolickiego na ziemi oraz głowa Państwa Watykańskiego (!!! Kościół katolicki - wspólnota wiernych; Watykan - państwo);

w Kościele - na mocy swego urzędu posiada władzę najwyższą, pełną, bezpośrednią
i powszechną - jest najwyższym prawodawcą ludzkim w Kościele - jedynie prawo Boże oraz cel Kościoła ograniczają jego władzę

inne określenia: Papież, Biskup Rzymski, następca Świętego Piotra Apostoła, Głowa Kolegium Biskupów, Zastępca Chrystusa, Pasterz Kościoła na ziemi, Patriarcha Zachodu

Kuria Rzymska

• ogół kongregacji, trybunałów i urzędów, którymi posługuje się papież w zarządzaniu całym Kościołem

14. Stolica Apostolska

• znaczenie tego pojęcia zależne jest od kontekstu użycia: może to być sam Papież, może to być Papież i Kuria Rzymska; może to być ogólne określenie reprezentacji wspólnoty wiernych Kościoła katolickiego na forum międzynarodowym i wobec innych wspólnot religijnych

15. Nuncjusz apostolski

• legat papieski, przedstawiciel dyplomatyczny papieża jako głowy Kościoła Rzymskokatolickiego w państwie, z którym Stolica Apostolska utrzymuje stosunki dyplomatyczne;

• w Polsce nuncjusz jest zwyczajowo dziekanem korpusu dyplomatycznego (sprawowanie funkcji dziekana korpusu dyplomatycznego nie nadaje dziekanowi żadnych uprawnień władczych w stosunku do pozostałych dyplomatów;
  jest to funkcja o charakterze reprezentacyjnym i ceremonialnym)

Pierwszym nuncjuszem w wolnej Polsce w latach 1919-1921 był kardynał Ambrogio Damiano Achille Ratti, późniejszy Papież Pius XI. Od 1989 do 2010 roku nuncjuszem apostolskim w Polsce był arcybiskup Józef Kowalczyk. 30 czerwca 2010 r. Benedykt XVI mianował nuncjuszem apostolskim w Polsce abp. Celestino Migliore, ówczesnego Stałego Obserwatora Stolicy Apostolskiej przy Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku. Misję nuncjusza apostolskiego w Polsce abp Migliore rozpoczął 10 września 2010 r.

16. Biskup diecezjalny

• przyjął święcenia biskupie; jego pieczy została powierzona jakaś diecezja (wspólnota wiernych)

17. Kuria diecezjalna

• składa się z instytucji i osób, które świadczą bpowi pomoc w zarządzaniu całą diecezją zwłaszcza w kierowaniu działalnością pasterską, w administrowaniu diecezją i wykonywaniu władzy sądowniczej

18. Prymas

• tytuł, godność, która oprócz prerogatyw honoru nie daje w Kościele łacińskim żadnej władzy rządzenia, chyba że na mocy przywileju apostolskiego lub zatwierdzonego zwyczaju

Władzę jurysdykcyjną w stosunku do Kościoła w Polsce na mocy specjalnych uprawnień udzielonych przez Piusa XII w dekrecie z 1945 roku wykonywał kardynał August Hlond. Ze szczególnych uprawnień w stosunku do Kościoła w Polsce, udzielonych przez Stolicę Apostolską po II wojnie światowej, korzystał też jego następca - kardynał Stefan Wyszyński (Prymas Tysiąclecia).

19. Promulgacja

• czyli ogłoszenie ustawy - „narodziny” ustawy - z chwilą ogłoszenia ustawa zaczyna istnieć (co nie znaczy, że zaczyna ona obowiązywać - moment wejścia w życie może być inny), staje się faktem publicznym

ustawy powszechne - są promulgowane przez zamieszczenie w organie urzędowym
Acta Apostolicae Sedis (AAS); uzyskują moc prawną po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia, chyba że z natury rzeczy wiążą od razu albo w samej ustawie określono inny termin

ustawy partykularne - są promulgowane w sposób określony przez prawodawcę i zaczynają obowiązywać po miesiącu od dnia promulgacji, chyba że w samej ustawie określono inny termin

20. Acta Apostolicae Sedis

• Akta Stolicy Apostolskiej; od 1909 r. stanowią oficjalny organ promulgacyjny Stolicy Apostolskiej, tzn. są w nich promulgowane (czyli ogłaszane) przez opublikowanie akty normatywne kanonicznego prawa powszechnego

21. Sobór powszechny

• uroczyste zebranie biskupów wchodzących w skład Kolegium Biskupiego, zwołane
  i kierowane przez Biskupa Rzymu, obradujące nad sprawami całego Kościoła; uchwały soboru powszechnego (deklaracje, dekrety, konstytucje) uzyskują moc obowiązującą
  po zatwierdzeniu i promulgowaniu przez Biskupa Rzymu

dotychczas odbyło się 21 soborów powszechnych

22. Konferencja Episkopatu

• jest instytucją stałą, gromadzi bpów jakiegoś kraju lub określonego terytorium;
  w sprawach, w których przewiduje to prawo powszechne, albo określa szczególne polecenie Stolicy Apostolskiej, w przewidzianych granicach dostosowuje prawo powszechne do warunków lokalnych (kulturowych, klimatycznych, ekonomicznych itp.)

23. Synod partykularny

• organ kolegialny (plenarny - zebranie biskupów kilku prowincji kościelnych lub wszystkich prowincji danego kraju; prowincjonalny - zebranie biskupów jednej prowincji kościelnej) mający władzę ustawodawczą w odniesieniu do własnego terytorium dającą mu prawo podejmowania decyzji w tym, co jest właściwe dla wzrostu wiary, wspólnej działalności pasterskiej, poprawy obyczajów, zachowania, wprowadzenia lub strzeżenia jednakowej dyscypliny kościelnej

prowincja kościelna (metropolia) - terytorium łączące kilka sąsiadujących ze sobą diecezji,
na którego czele stoi arcybiskup metropolita (biskup diecezjalny jednej z diecezji wchodzących w skład prowincji, który otrzymał tytuł honorowy arcybiskupa, i który koordynuje współpracę biskupów, duchowieństwa i wiernych w ramach prowincji)

24. Synod diecezjalny

• zebranie wybranych kapłanów oraz innych wiernych diecezji, którzy dla dobra całej wspólnoty diecezjalnej świadczą pomoc biskupowi diecezjalnemu w sprawowaniu władzy ustawodawczej; przewodniczącym synodu jest biskup diecezjalny i jest on wyłącznym ustawodawcą synodu; pozostałe osoby posiadają tylko głos doradczy

25. Sakramenty św.

sakramenty Nowego Testamentu

• czynności liturgiczne (są czynnościami samego Kościoła)

• ustanowione przez Chrystusa

• jednocześnie duchowe i materialne (znak zewnętrzny i odpowiadająca mu łaska duchowa)

• tylko do najwyższej władzy kościelnej należy zatwierdzanie lub określanie tego,
  co jest wymagane do ich ważności

• jest 7 sakramentów świętych:

1. chrzest

2. bierzmowanie

3. Eucharystia

4. pokuta

5. namaszczenie chorych

6. kapłaństwo

7. małżeństwo

26. Sakramentalia

• są świętymi znakami, przez które na podobieństwo sakramentów, są oznaczone
  i otrzymywane ze wstawiennictwa Kościoła skutki, zwłaszcza duchowe

1. konsekracja

2. poświęcenie

3. błogosławieństwo

4. egzorcyzmy

27. Szafarz (zwyczajny, nadzwyczajny)

• osoba uprawniona do udzielenia danego sakramentu lub sakramentalium

szafarz zwyczajny

• w sytuacjach zwyczajnych (udzielanie danego sakramentu czy sakramentaliom należy do jego zwyczajnych zadań)

szafarz nadzwyczajny

• gdy szafarz zwyczajny jest nieobecny (np. brakuje kapłanów) lub ma przeszkodę (np. choruje), bądź

• w wypadku konieczności (w niebezpieczeństwie śmierci wiernego)

28. Przeszkoda małżeńska

• określona cecha osoby bądź okoliczność, która nie pozwala osobie nią obarczonej na ważne zawarcie małżeństwa; dotyczy bezpośrednio danej osoby.

29. Dyspensa

• rozluźnienie prawa czysto kościelnego w poszczególnym przypadku (jest zwolnieniem
  o charakterze szczególnym od obowiązku zachowania ustawy, przy dalszym jej trwaniu
  i obowiązywaniu ogólnym)

30. Rekwizycja

• w kanonicznych sprawach sądowych możliwość zwrócenia się do innego sądu o pomoc
  w dokonaniu czynności procesowych (np. przesłuchanie strony, świadka, pozyskanie świadectwa kwalifikacyjnego itp.)

---