3. Wpływ czasu i przestrzeni na edukację uczniów klas I-III
Edukacja zależy od czasu, od etapu rozwojowego dziecka. Np. wiek 7-10 lat to etap edukacji wczesnoszkolnej, dotyczy cech rozwojowych charakterystycznych w określonym wieku.
Czas:
Kwalifikacje do szkół w wieku 7 lat
Pora dnia, dzień tygodnia, pora roku (najlepiej na początku roku szkolnego), koniec I semestru, koniec roku, cykle fizyczne, biologiczne, psychiczne
Aktualna faza działania edukacyjnego
Niewystarczająca lub wystarczająca ilość czasu
Czas może mieć charakter liniowy (czynności następują kolejno po sobie)
Czas może mieć charakter współbieżny (czynności się nakładają, przeplatają).
Przestrzeń edukacji:
Jako miejsce podejmowania działań edukacyjnych:
Dospołeczna- wszyscy się widzą, np. ławki w kręgu
Odspołeczna - nie widza się
Zamknięta- klasa, szkoła, świetlica, laboratorium
Otwarta- naturalne środowisko /las, pole, ogród, centra informacji, muzea, biblioteki/
Przestrzeń może być ograniczona bądź nieograniczona.
Przestrzeń to:
Funkcjonalność- dostęp do materiałów i narzędzi
Liczebność elementów- bogata, uboga, różnorodna, jednolita
Indywidualna przestrzeń- ucznia, nauczyciela
Czasoprzestrzeń- spotykają się nauczyciele i uczniowie w związku z podejmowaniem wspólnych działań w określonym czasie i miejscu.
Przestrzeń może być: kontaktu, styczności, zaufania, dospołeczna, odspołeczna, uczeń-uczeń, nauczyciel-uczeń (przestrzeń międzyludzka), językowa, ikoniczna, ruchowa.
Na efektywne nauczanie wpływa harmonijny układ czasu czynności obowiązkowych i rekreacyjno-wypoczynkowych, rytmiczne tempo nauki, właściwe wykorzystanie czasu wolnego, sprawna organizacja dnia ucznia, gry i zabawy na świeżym powietrzu, uprawianie sportu. Ograniczenie aktywności ruchowej prowadzi do zaburzeń w układzie trawiennym, do zmniejszania sprawności organizmu, zwiększenia liczby zachorowań, a w związku z tym, do absencji szkolnej. Dziecko należy nauczyć jak się uczyć i jak wypoczywać. Ważne jest racjonalne rozłożenie czasu pracy i odpoczynku. Praca powinna być przeplatana odpoczynkiem. Znaczenie ma wielkość szkoły, liczność klas. Podział przestrzeni - nauczyciel z przodu- uczeń w ławce- podkreśla dystans między nauczycielem a uczniem.
7. Uczenie się przez działanie uczniów klas młodszych (koncepcja Kojsa)
Cel jest nadrzędny
Podmiot i Przedmiot stanowi ta sama osoba
Celem jest nabycie wiadomości, umiejętności i nawyków, zachowań i działań, przekonań i poglądów
Środkami umożliwiającymi osiągniecie celu są już nabyte przez osobę uczącą się wiadomości i sprawności oraz informacje zawarte w innych źródłach (otaczająca rzeczywistość, lektura)
Metodami są pewne racjonalne układy (sekwencje) posiadanych wiadomości i sprawności (to układy środków)
Warunki to pewne cechy psychofizyczne i czynniki zewnętrzne (środki, nauczyciel, czas edukacji…)
Rezultat stanowi przekształcony przedmiot uczenia się czyli jakiś fragment osoby uczącej się, najczęściej jej świadomość
Wyróżnił 3 fazy działania - I - przygotowawcza (preparacyjne), II- realizacyjna, III- kontrolno-oceniająca
Ucznia- mamy uczyć uczenia się. Dziecko dochodzi do nauki poprzez działanie:
-organizowanie dziecięcej zabawy w teatr-na podstawie tekstów literackich.
-tworzenie i ilustrowanie własnych książeczek.
-bawienie się słowami, poznanie zabaw i gier opartych na słowie
-zabawy z maskami, projektowanie masek wyrażających emocje -odgrywanie ról, wymyślanie opowiadań.
Działania dziecka- zdaniem psychologów są regulowane przez psychiczne odbicie ich warunków.
9. Uczeń jako twórca , użytkownik i wykonawca zadań edukacyjnych
Twórca - tworzy, użytkownik- zleca, wykonawca- wykonuje. Proces dydaktyczny prawie w całości kreuje nauczyciel, on jest twórcą zdecydowanej większości zadań dydaktycznych, on tworzy, określa i narzuca stosunki, jakie maja wystąpić między nim, a uczniami, a treściami i między samymi uczniami.
Uczeń może być twórcą, jeżeli sam tworzy pytanie, polecenie, sam je formułuje, sam układa zadanie. Nie istnieją prawie w ogóle sytuacje, w których uczeń byłby użytkownikiem zadania: mając przed sobą lub przed inna osobą pewien cel kształcący, poszukiwał, wybierał, decydował i zlecał wykonanie. Użytkownikiem zadania może być jego twórca zarazem.
Uczeń jest przede wszystkim wykonawcą zadań edukacyjnych, wykonuje polecenia nauczyciela, bądź polecenia autorów podręczników, rozwiązując zadania zawarte w podręcznikach.
10. Podejmowanie przez nauczycieli ról twórców, użytkowników i wykonawców zadań edukacyjnych
Rola twórcy jaka może podjąć nauczyciel polega na tym, że sam sobie obiera cele, metody, zasady środki, może stworzyć własny program, który będzie wykorzystywał w codziennej pracy. Jest świadomy tego, iż realizowane przez niego zadania SA pozytywnie przyjmowane przez uczniów. Widzi efekt swojej pracy, bierze odpowiedzialność na siebie za to co ujął w programie.
Role użytkownika nauczyciel podejmuje wtedy, gdy korzysta z pomocy już gotowych. Może zmieniać wiele elementów, może dodać coś od siebie, jednak nie pisze własnych programów i trzyma się zasad narzuconych z góry.
Nauczyciel jako wykonawca bierze na swoja odpowiedzialność zadanie, które ma do wykonania. Nie może jednak wprowadzać własnych pomysłów. Musi trzymać się zasad i celów ustalonych z góry. Jako wykonawca musi osiągnąć wyznaczony cel.
11. Podejmowanie decyzji przez uczniów klas młodszych i ich konsekwencje dla rodzaju i przebiegu edukacji
W okresie rozpoczęcia nauki w szkole działa u dziecka motywacja wewnętrzna, chce ono poznawać, stykać się z wieloma interesującymi i nieznanymi zjawiskami, wszystko jest dla niego ciekawe, godne uwagi. Pozwólmy więc niech ono zadecyduje co go interesuje, czego chciał by się dowiedzieć i w jaki sposób. Uczniowie powinni decydować jak rozwiązać problem, szukać oryginalnych rozwiązań dziecko aktywne i oryginalne w swym działaniu dysponuje większym zasobem wiedzy i umiejętności Zależy to od otoczenia, a więc także od działań nauczyciela, który powinien koncentrować się na potrzebach i właściwościach uczniów. Dziecko w młodszym wieku szkolnym po krótkim czasie aktywności umysłowej (edukacja polonistyczna, matematyczna), wykazują oznaki zmęczenia uniemożliwiającą dalszą skuteczną pracę. Sami mogą zdecydować o krótkiej przerwie, zmianie rodzaju aktywności, na edukacje muzyczną czy fizyczną co pozwala na efektywną dłuższą pracę, a uczeń wykazuje większe zainteresowanie.
15. Różne przejawy integracji w EW
Integracja to swoiste zespolenie, scalenie, tworzenie całości z części. W aspekcie pedagogicznym integracja to sposób nauczania, mający na celu pokazywanie związków między wszystkimi kierunkami czy zakresami edukacji oraz ukazywanie nauki jako całości. Tak więc integracja to łączenie elementów w całość, ale ta całość nie jest sumą elementów, lecz nową jakością. Zintegrowana edukacja wczesnoszkolna obejmuje z jednej strony łączenie czyli scalanie treści, a z drugiej- łączenie form aktywności dzieci.
Istota ZEW jest:
ukazywanie dziecku świata całościowo poprzez zaangażowanie wszystkich sfer osobowości
skierowanie wszystkich zabiegów edukacyjnych na dziecko i jego rozwój
integracja nauczania i uczenia się- na aktywność nauczyciela musza dzieci odpowiedzieć swoja własną aktywnością
integracja treści edukacji
integracja metod nauczania oraz związanych z nimi form i środków dydaktycznych
integracja zespołu klasowego - gry i zabawy ruchowe, praca w grupach
integracja środowisk wychowawczych- rodziny, szkoły, środowiska lokalnego i rówieśniczego
integracja dzieci zdrowych z dziećmi o zaburzonym rozwoju
wdrażanie, włączanie w proces dydaktyczny w życie klasy i szkoły- rodziny
16. Funkcje celów
Cel - to co chcemy osiągnąć, to do czego dążymy. Każde zadanie zawiera cel- określoną aktywność nauczyciela i ucznia. Cała sztuka nauczania zależy od nauczyciela- ważne jest aby uczniowie odczuwali świadomość, że realizują ważne dla nich cele. Nadrzędnym celem ZEW jest pomoc dziecku w osiągnięciu możliwie najwyższego poziomu rozwoju, przygotowanie do nauki w klasach starszych oraz do samokształcenia i samorozwoju. Cele mogą być:
ogólne /maja szeroki zakres, opis tego, czego uczeń ma się uczyć w danym systemie kształcenia/
pośrednie /związane ze zrozumieniem czegoś/
szczegółowe /wyjaśnienie wszystkiego dokładnie, po kolei, formułowane SA z punktu widzenia ucznia, odnoszą się do jego konkretnych zachowań/
operacyjne /to co dziecko robi, poszczególne jego czynności, to precyzyjny sposób wyrażania ogólnego celu nauczania/.
Cele edukacji są bardzo ważne, pełnia różne funkcje:
regulujące- regulują pracę zarówno N jak i U
integrujące- integrują działania N i U
orientacyjne- pozwalają zorientować się w działaniach N i U
organizujące- dają możliwość lepszej organizacji pracy N i U.
właściwa realizacja wszystkich celów jest bardzo ważnym czynnikiem decydującym o skuteczności pracy dydaktycznej i wychowawczej.
17. Cele w EW a system wartości
Wartości i cele są ze sobą sprzężone. Wartościować tzn. oceniać.
Cele - to punkt na tarczy strzelniczej, punkt, do którego mamy dotrzeć. Jest nadrzędny. W czasie kontroli i oceny bieżącej nauczyciel wartościuje, w jaki sposób uczeń dochodzi do celu.
Wartości mogą stanowić cele w edukacji (np. dobry kolega, opiekun)
Wartości to źródło celów.
„Zachować bogactwo i różnorodność celów znaczy: organizować lekcje poświęcone zadawaniu pytań. Prowadzić zajęcia poświęcone formułowaniu celów: marzeń, pragnień, nadziei, oczekiwań; celów beznadziejnych, nierealnych, kosmicznych, malutkich, odległych, bliziutkich; celów: szalonych, bezpiecznych, przerażających, codziennych, ostatecznych. Niech nauczyciel pobudza dzieci do pytania”.
Klasyfikacja wartości wg Gołaszewskiej:
poznawcze (prawda, poznanie, wiedza)
moralne (dobro, uczciwość, sprawiedliwość)
estetyczne (piękno, wzniosłość, tragizm)
osobowe (zdolności, tendencje rozwojowe)
społeczne ( patriotyzm, solidarność, praworządność)
witalne (siła, odwaga, równowaga psychiczna, zdrowie)
W procesie edukacyjnym wartości pojawiają się w celach, treściach, metodach. Np. wartości poznawcze są niezbędne do uzyskania przez U wiedzy o otaczającej rzeczywistości, do rozpoznawania sytuacji i przewidywania skutków danej decyzji czy czynów. Wartości społeczne pozwalają U pełniej i aktywniej uczestniczyć w życiu społecznym- rozmowa, formy grzecznościowe, współpraca w grupie, koleżeństwo. Wartości moralne są niezbędne do kształtowania się pewnych cech osobowości, wrażliwości na dobro, szacunek do innej osoby, uczciwość, sprawiedliwość. Estetyczne rozwijanie wrażliwości na piękno. Osobowe możliwość rozwijania zainteresowań i zdolności dzieci.
Wartości ściśle wiążą się z celami. Stanowią jej podstawę, skłaniają uczniów i nauczycieli do refleksji, samooceny, a także wartościowania zdarzeń w szerszym zakresie. Wartości są ogólnymi znakami orientacyjnymi przy wyborach i możliwościach działania w różnych ogniwach edukacji. Natomiast cele nauczania i uczenia się są to świadome, z góry oczekiwane, planowe, a zarazem w miarę konkretne efekty edukacji. Odnoszą się do pożądanych zmian, które zachodzą w wiedzy, umiejętnościach , zdolnościach i zainteresowaniach dziecka pod wpływem procesu wychowawczo-dydaktycznego. Chodzi o zmiany, które są kategoria rozwoju - związek zarysowuje się równolegle.
18. Koncepcje pedagogiczne, w których cele edukacyjne formułowane są przy współudziale uczniów
Celestyn Freinet tworząc koncepcję korzystał z dorobku wielu pedagogów. Koncepcja jego szkoły wykorzystywała to, co było najwartościowsze w różnych kierunkach „Nowego wychowania”. Rozwój dziecka, jego naturalny sposób bycia, poznanie dziecka na tle jego warunków- to sedno koncepcji. „Pozwól dziecku się wypowiedzieć, pozwól się wyrazić”, stąd swobodna twórczość dziecka to dominujące zagadnienie w tej koncepcji.
Dzieci w szkole freinetowskiej oddają się różnym formom twórczości artystycznej, ekspresja stała się punktem wyjścia przed obserwacją i kojarzeniem. Freinet uczynił pracę podstawą aktywizacji dzieci w życiu środowiska społecznego. Podstawowymi elementami koncepcji są:
swobodna ekspresja (słowna, plastyczna, techniczna)
metody naturalne
wychowanie przez pracę
spółdzielcza samorządność.
W klasie freinetowskiej nauczyciel zamiast narzucać swoją wolę musi wyzwalać twórczość U i razem z nim pracować, poszukiwać, doświadczać i przeżywać świat, okazując mu pełne zaufanie i szacunek. Wiele znaczenia przywiązywał Freinet do organizacji pracy klasie. Dobra organizacja zależy przede wszystkim od planowania, które jest najskuteczniejszym środkiem łączenia swobodnej działalności dzieci z rzetelnym wysiłkiem, koniecznym, aby osiągnąć zamierzone cele dydaktyczno-wychowawcze. W szkole ogólny plan pracy rocznej przygotowuje nauczyciel. Na podstawie tego planu uczniowie wybierają zadania, które chcą wykonać swobodnie lub w zespołach. Sporządzają swoje plany pracy, w których znajdują się także swobodne teksty, listy i fiszki. U powinni zdaniem Freineta mieć pełna swobodę wyboru zadań, które chcą opracować. Kładzie on również nacisk na treść tych planów. Gdy U wybiorą już zadania i wpiszą do swoich planów wraz z terminem wykonania, N wskaże gdzie można znaleźć materiały źródłowe, a także uzgodni formę, a jakiej U zaprezentuje całej klasie wyniki swych poszukiwań i doświadczeń. Naturalnym następstwem realizacji planów pracy jest ich kontrola i ocena- U biorą czynny udział w kontroli i ocenie wykonanych zadań. Cała ta nowoczesna działalność dzieci nie może być dokonywania bez udziału N, który musi współdziałać z nimi jako animator, doradca, partner i przyjaciel. W miejsce tradycyjnego nauczania podręcznikowego wprowadzono nowe, oryginalne techniki szkolne zwane „technikami Freineta”. Należą do nich między innymi:
swobodne teksty dzieci połączone z gazetką klasową
doświadczenia poszukujące, jako podstawa samodzielnej pracy
planowanie pracy indywidualnej i zbiorowej przez U pod kierunkiem N
różnorodne formy ekspresji twórczej
referaty i sprawności jako środek rozwijania zainteresowań dzieci
fiszki autokontrole.
Koncepcja tej szkoły w odróżnieniu od innych jest koncepcja otwartą, jest w niej miejsce na nowe pomysły i nowe środki dydaktyczne. Może być wykorzystywania w różnych środowiskach dydaktycznych, nie musi być realizowana w całości, mogą być wykorzystane jej elementy.
(fiszki autokontrole, swobodne teksty dziecięce, korespondencja między szkołami, ekspresja słowna, doświadczenia poszukujące, gazetki).
21. Zależność celu od przedmiotu działań uczniów klas młodszych
Cele maja podstawowe znaczenie w każdej działalności, są elementami nadrzędnymi do innych. Odpowiednio dobrane i sformułowane stanowią motyw działania, nadają temu działaniu sens. Cele kształcenia odnoszą się do uczniów i opisują zmianę jaką chcemy w nich uzyskać. cel zależy od przedmiotu działań uczniów poprzez świadomy i czynny współudział w działaniach dydaktycznych i wychowawczych. Skierowany jest na działanie przedmiotu zamierzonych działań. Uczeń ma formułowane zadania pod postacią pytań i poleceń, żądających wykonania pewnych czynności wynikających z celu.
22. Istota zmiany dokonującej się w toku komunikacji między nauczycielem, a uczniami.
Pod pojęciem komunikacji rozumiemy zdolność posługiwania się językiem w sposób skuteczny, jak i dostosowany do sytuacji ze względu na oczekiwania, jakie ma rozmówca wobec słuchacza. Zmiana dokonująca się w toku komunikacji między nauczycielami a uczniami polega na:
wzajemnym rozumieniu się,
odpowiedzialności za swoje działania i uczenie się
ustaleniu reguł i zasad postępowania
otwartości
rozwiązywaniu konfliktów w konstruktywny sposób
porozumiewaniu się podmiotowym i partnerskim
gwarancja komunikatywności jest zrozumiałość, prawdziwość i słuszność wypowiedzi.
23. Kontrola i ocena ucznia ze strony nauczyciela (istota i rodzaje)
Pojęcie kontroli i oceny ucznia związane jest z procesem oceniania jego rozwoju i dotyczą czynności nauczyciela, którego celem jest zebranie informacji o uczniu. W ZEW proces oceniania to proces sprawdzania i orzekania, jak się ma faktyczny rozwój dziecka do rozwoju zakładanego w realizowanym programie edukacji.
Kontrola przeprowadzana przez nauczyciela to gromadzenia i scalanie informacji o uczniach i klasie. Przeprowadza ja poprzez obserwacje, rozmowy lub przez prace domowe, sprawdziany czy testy.
Ocena powinna dotyczyć całościowego rozwoju ucznia w sferze fizycznej, intelektualnej i społeczno-emocjonalnej. W EW ocenę przedstawia się w formie opisowej z przewaga komentarza pedagogicznego. Taka ocena jest wynikiem wnikliwej obserwacji zachowań ucznia i analizowania jego wytworów.
Ocenę opisową konstruujemy w następujących terminach:
w klasie I na początku września - wstępna diagnostyczna ocena rozwoju i możliwości dziecka wstępującego do szkoły
ocena bieżąca (ciągła), która odbywa się każdego dnia w trakcie zajęć szkolnych
ocena podsumowująca: semestralna i końcowa - wyrażona na piśmie.
Kontrola i ocena ucznia może być również związana z wyrobieniem u niego umiejętności samooceny własnej pracy i zaangażowania. Uczeń powinien zastanowić się nad tymi elementami poprzez np. zamalowanie prostokąta o następującej treści:
Jestem z siebie zadowolony.
Stać mnie na więcej
Mało pracowałem
30. Uczeń jako przedmiot działań preparacyjnych, realizacyjnych i kontrolno-oceniających.
Uczeń to jednostka poddawana oddziaływaniom wychowawczym, uczestnik interakcji wychowawczej, jednostka, której osobowość jest celem zabiegów wychowawczych, odbiorcą informacji wychowawczych. Nauczyciel narzuca mu plan dnia, zobowiązuje go do przestrzegania zasad, obdarowuje go nakazami i zasadami. Uczeń udziela odpowiedzi na pytania nauczycieli (unika odpowiedzi, odpowiada cicho i niewyraźnie). Nauczycielskie oceny dotyczą nie tyle ucznia jako człowieka, ile jego miejsca i roli w klasie, więc staje się on przedmiotem działań kontrolno-oceniajacych. Rozwój ucznia jest tożsamy z opanowaniem wiedzy przedstawianej przez nauczyciela.
38. Style pracy pedagogicznej sprzyjające podejmowaniu przez uczniów klas I-III działań podmiotowych
Z odpowiednim stylem kierowania zespołem uczniowskim mamy do czynienia wówczas, gdy sposób postępowania nauczyciela charakteryzuje się stałością i konsekwencją. Ze względu na ten sposób kierowania można za Z. Zborowskim wyróżnić cztery typy stosunków między nauczycielem a uczniem:
-surowo-autokratyczny styl kierowania: nauczyciel stale kontroluje uczniów, wymaga natychmiastowego i bezwzględnego podporządkowania się, bezdyskusyjnej dyscypliny, nie stosuje pochwał, jedynie kary, nie ma też zaufania do samodzielności uczniów
-życzliwie-autokratyczny: nauczyciel opiekuje się uczniami, interesuje się nimi, jest dla nich przyjazny, ale utrzymuje ich w pewnej zależności od siebie, będąc głównym inspektorem norm pracy zespołu. Przejawia się w: działaniu bez porozumienia z grupą, rządzeniu w stylu ekonoma, bezkompromisowości, postawie zniechęcającej uczniów do zadawania pytań, odmawianiu wyjaśnień swoich poczynań, zmienianiu obowiązków członków grupy bez uprzedniej akceptacji z ich strony, drobiazgowym określaniu zadań uczniom, tak, by nie pozostawić im pola do samodzielnego decydowania i przejawiania inicjatywy.
-liberalny: cechuje brak zaufania do uczniów, brak wiary do ich samodzielności podczas wykonywania zadań. Nauczyciel o takiej postawie ma trudności w podejmowaniu decyzji, nie ma konkretnie sprecyzowanych celów wychowawczych, nie bierze udziału w pracy uczniów, nie służy im pomocą, pozostawia grupie całkowita swobodę w podejmowaniu decyzji, stąd jest przez uczniów nieakceptowany i odrzucany.
-demokratyczny: nauczyciel planuje i podejmuje decyzje wspólnie z uczniami, pomaga, kieruje i zachęca do uczestnictwa w życiu zespołowym, chwali i gani w sposób obiektywny. Tym samym członkowie grupy biorą udział w podejmowaniu decyzji, aprobują wprowadzenie zmiany w ich działalności, wspólnie przedyskutowują wraz z wychowawcą sprawy ich nurtujące. Nauczyciel stara się informować grupę o sprawach, postępach i stosunkach z innymi grupami, wyjaśnić grupie swoje zamiary i postawy, znajdować czas na wysłuchanie członków grupy, zrozumieć krytykę własnego postępowania, zachęcać uczniów do wyrażania swoich pomysłów i opinii, wprowadzać w Zycie propozycje wysunięte przez grupę, pozwala uczniom na pracę w sposób, który uważają za najlepszy.
Podsumowując należy stwierdzić, że styl demokratyczny sprzyja podejmowaniu przez uczniów klas I-III działań podmiotowych, które przejawia się w tym, że dzieci biorą udział w planowaniu, organizacji i realizacji działalności i jej kontroli, ponosząc w ten sposób współodpowiedzialność za uzyskane wyniki.
53. Zasady dydaktyczne w ZEW (w perspektywie dwóch wybranych klasyfikacji)
Zasady nauczania to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie umożliwia osiągnięcie celów kształcenia.
Wg Kupisiewicza i Okonia:
zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów
wiązania teorii z praktyka
poglądowości
przystępności
systematyczności
trwałości wiedzy
indywidualizacji i zespołowości
W. Okoń po wszelkich analizach przedstawił listę siedmiu zasad obejmującą:
- zasadę systematyczności
- zasadę poglądowości
- zasadę samodzielności
- zasadę związku teorii z praktyką
- zasadę efektywności
- zasadę stopniowania trudności
- zasadę związku idywidualizacji i uspołecznienia.
Wg Okonia nie musi to być lista zamknięta.
Zasady wg Zygmunt Mysłakowski, opierając się na założeniu, że zasady nauczania wynikają z tych prawidłowości, które rządzą procesem nauczania-uczenia się. Lista ta obejmowała zasady: poglądowości, świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie uczenia się i nauczania, trwałości zdobytych przez uczniów świadomości, systematyczności i logicznej kolejności w nauczaniu oraz dostępności, tj. dostosowania nauki do sił i możliwości uczniów.