X

Definicja manipulacji Bertona - Manipulacja polega na włamywaniu się do umysłu jakiejś osoby w celu wprowadzenia doń (nowej) opinii lub spowodowania (nowego) zachowania w taki sposób, że osoba manipulowana nie zdaje sobie sprawy z tego, że nastąpiło włamanie. Z definicji tej wynika, że istota manipulacji polega na zastosowaniu ograniczenia niezależności odbiorcy w sposób dla niego niewidoczny i przez niego niekontrolowany, czyli, w efekcie, na wprowadzeniu owego odbiorcy w błąd. Dąży ona do ominięcia ludzkiej świadomości po to żeby uczynić osobę lub grupę bezwolnym, uległym obiektem.

Skłonność do stosowania, jak i ulegania metodom manipulacji jest cechą kontinualną, co oznacza, że wszyscy ją w jakimś stopniu mamy, ale różnimy się stopniem jej nasilenia. Jeżeli ktoś dąży do uzyskania korzyści z manipulowania innymi osobami, to jego zachowanie wobec nich jest zawsze przemyślane i oparte na dobrej znajomości ich cech osobowości. Szczególnie ważne wydają się być takie cechy jak: niezaspokojone potrzeby, wartości jakimi się w życiu kierują, ich samoświadomość i ogólnie mówiąc, postawy.

Skuteczną obroną przed manipulatorami jest rozpoznawanie „słabych punktów” w swoich emocjach, myśleniu i zachowaniu, na które manipulatorzy zazwyczaj bezbłędnie trafiają. Drugą metodą jest znajomość stosowanych przez nich technik.

X

Agresja - W psychologii to określenie zachowania ukierunkowanego na zewnątrz lub do wewnątrz, mającego na celu spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej.

Rodzaje agresji:

Agresja wroga - Agresja, która ma na celu zranienie lub zadanie bólu

Agresja instrumentalna - Agresja służąca innemu celowi niż zranienie lub zadanie bólu np. zastraszenie

Agresja prospołeczna - Chroniąca interesy społeczne, obrona

Agresja indukowana - Powstająca w efekcie psychomanipulacji

Agresja odroczona - Pozornie nie mająca związku z aktualną sytuacją

Autoagresja - Agresja skierowana na własną osobę

Wpływy sytuacyjne na agresję:

Alkohol, temperatura, stresory środowiskowe (zatłoczenie, hałas, zanieczyszczenie powietrza)

X

Konformizm - Zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych ludzi. Za dwa najistotniejsze czynniki, które sprzyjają zjawisku naśladowania innych uważa się pragnienie bycia lubianym (demonstrując podobieństwo wyrażamy naszą akceptację dla innych przez co zyskujemy sympatię) oraz pragnienie, by mieć rację (poszukiwanie wskazówek u innych dla zapewnienia siebie, że mamy rację). Łatwiej ulegamy konformizmowi w sprawach, w których nie czujemy się kompetentni, niż w sprawach, na których się dobrze znamy. Łatwiej wmówić cudowne działanie leku pacjentowi niż lekarzowi.

Facylitacja społeczna. Większość badanych osób pracowała szybciej, gdy inna osoba wykonywała obok taką samą czynność. Facylitacja społeczna wynika z dwóch niezależnych mechanizmów psychologicznych. Pierwszy mechanizm jest uruchamiany przez spontaniczną konkurencję między ludźmi, którzy wykonując równolegle takie samo zadanie starają się zawsze wzajemnie prześcignąć w efektach pracy.

Według Zajonca po przyjęciu, że obecność innych ludzi jest dla działającego człowieka źródłem pobudzenia równoznacznego ze zwiększeniem popędu, można oczekiwać pozytywnego wpływu cudzej obecności na wykonywanie zadań dobrze wyuczonych i negatywnego na wykonanie zadań wymagających słabej wyuczonej reakcji.

Próżniactwo społeczne. Próżniactwo społeczne jest to uspokojenie, wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania.

Badacze poprosili studentów, aby krzyczeli najgłośniej, jak tylko potrafią sugerując, że badają sensoryczne skutki hałasu wywołanego przez grupę. W jedne grupie studenci sądzili, że czynią to samodzielnie, a w drugiej, że krzyczą wspólnie z piątką innych osób. Mniejszy poziom krzyku ujawniał się wówczas, gdy badani myśleli, że krzyczą razem z innymi. Odwrotnie było wtedy, kiedy byli przekonani, że krzyczą sami.

X

Zmiana w zachowaniu spowodowana prawdziwym lub wyobrażonym naciskiem ze strony innych osób

Sytuacje społeczne istotnie determinują ludzkie zachowania. Wytłumaczenia tej tezy można dokonać w różny sposób.

- sytuacje społeczne bezpośrednio wpływają na ludzkie zachowania.

- można podać przykłady pośredniego wpływu społecznego na te zachowania: np. pewne struktury psychiczne zostały wcześniej ukształtowane w wyniku oddziaływania różnych sytuacji społecznych podczas procesu socjalizacji człowieka i następnie, niejako wtórnie determinują kształt jego procesów psychicznych i zachowań.

- zauważamy jak różnią się od siebie ludzie żyjący w różnych kulturach

Efekt audytorium- wszelkie zmiany w procesie wykonywania czynności pod wpływem obecności ludzi, którzy po prostu obserwują osobę wykonującą te czynność nz. się efektem audytorium

Efekt działania razem- napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonywanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonywanie zadań trudniejszych. Gdy jesteśmy wśród innych osób, lepiej wykonujemy proste, dobrze wyuczone zadania, lecz gorzej radzimy sobie z zadaniami trudnymi, wymagających opanowania nowych czynności.

X

Dysonans poznawczy - Leon Festinger definiuje dysonans poznawczy jako stan napięcia spowodowany utrzymywaniem się niezgodnych ze sobą elementów poznawczych (myśli, uczyć, przekonań, informacji). Jest on nieprzyjemny dla odczuwającej go jednostki, dlatego robi ona wszystko, by go zredukować

Sposoby redukcji dysonansu poznawczego:

- Zmiana zachowania (np. zaprzestanie palenia)

- Dodawanie nowych elementów poznawczych, wyjaśniających zachowanie (np. wmawiamy sobie, że filtry papierosowe zatrzymują większość szkodliwych substancji)

- Zmiana postawy, by była ona zgodna z zachowaniem (wmawiamy sobie, że papierosy wcale tak nie szkodzą)

Uzasadnianie wysiłku - tendencja do podwyższania oceny tego na co ciężko pracowaliśmy. Jeśli włożymy duży wysiłek w osiągnięcie czegoś, a potem okaże się to niewarte zachodu - zapewne poczujemy pewien dyskomfort psychiczny. Co zrobimy, żeby go zredukować? Najprawdopodobniej przekonamy samych siebie, że jednak jesteśmy zadowoleni z efektu swych działań.

Paradygmat „Powiedzieć, to uwierzyć”

Kiedy nie mamy dostatecznego zewnętrznego uzasadnienia faktu, że powiedzieliśmy coś niezgodnego z naszą postawą, zaczynamy „wierzyć we własne kłamstwa” i w konsekwencji nasza postawa się zmienia.

X

Przywództwo - proces kierowania i wpływania na działanie innych ludzi bez sięgania do środków przymusu. Przywódcy: Ludzie, którzy:

- potrafią wpływać na innych bez sięgania do środków przymusu,

- akceptowani są w roli przywódców.

Władza - faktyczna możność wywierania wpływu na innych

Wpływ - działania lub przykłady, które bezpośrednio lub pośrednio powodują zmiany w zachowaniu lub postawach innych osób.

Ad.3. Zależnościowe teorie przywództwa

1 .Sytuacyjna teoria przywództwa Fiedlera (1964,1983)

Zakłada skuteczność autokratycznego i demokratycznego stylu kierowania w zależności od trzech warunków:

-relacji z grupą (akceptacja, szacunek, sympatia, lojalność) -struktury zadania (jasność celu, sprawdzalność poprawności decyzji)

-formalnej władzy kierownika (pozycja lidera, wielkość nagród i kar, które lider ma do dyspozycji)

2. ewolucyjna teoria przywództwa (inaczej teoria dojrzałości podwładnych)

W tej koncepcji uzależnia się sensowność stosowania każdego z czterech stylów kierowania: autokratyczny, demokratyczny, klubowy

3. Siatka stylów kierowania Blake'a i Moutan (1985)

Styl unikowy - to kierowanie zubożone, czyli mała troska zarówno o zadania i pracowników.

Styl osobowy - to mała troska o zadania, duża o ludzi.

Styl zadaniowy - duża troska o zadania, mała o ludzi.

Styl zrównoważony - średnia orientacja na zadania i ludzi.

Styl pełny - nastawienie w pełni zarówno na zadania, jak i na relacje w grupie.

X

Stereotyp -generalizacja odnosząca sie do grupy, w ramach której identyczne cechy zostają przypisane

wszystkim członkom grupy, bez względu na rzeczywiste różnice. To żywione przez ludzi negatywne

przekonania, które nie znajdują potwierdzenia w rzeczywistości. Stereotyp to konstrukcja myślowa zawierająca

uproszczony i często emocjonalnie nacechowany obraz rzeczywistości, przyjęty przez jednostkę w wyniku

własnych obserwacji, poglądów innych osób czy wzorców przekazywanych przez społeczeństwo.

Uprzedzenie - rodzaj postawy polegającej na odrzucaniu czegoś lub kogoś bez racjonalnych przesłanek.

Wyrażenie negatywnego osądu bez wcześniejszego doświadczenia z daną osobą, czy zjawiskiem, najczęściej na

podstawie plotek lub ocen innych. Uprzedzenia wynikają także z utrwalonych w danych społeczeństwach czy

społecznościach stereotypów.

Źródła stereotypów:

- hipoteza kozła ofiarnego

źródło frustracji jest niemożliwe do zaatakowania

rodzą sie negatywne emocje, rozładowywane przez atak na inne, łatwiej dostępne obiekty

- konformizm

skłonność członków grupy do podporządkowywania się normom grupowym dotyczącym podanych postaw i

zachowań

- teoria atrybucji

uzasadnienie nierówności społecznych i praktyk dyskryminacyjnych cechami osobowościowymi - „Każdy dostaje w życiu to, na co zasłużył"

- teoria realnego konfliktu

rywalizacja miedzy grupami o pewne ograniczone dobra (np. woda, terytorium); istnienie sprzeczności interesów -odczuwanie zagrożenia - wrogość wobec grupy zagrażającej - tworzenie stereotypów i uprzedzeń

teoria tożsamości społecznej -

chęć zachowania pozytywnej tożsamości społecznej (poczucia przynależności do określonej zbiorowości);kiedy spada poczucie własnej wartości - ratujemy sie obniżeniem wartości innej osoby ( bądź grupy); niestety - kiedy zwiększa sie poczucie własnej wartości, nie stajemy sie mniej uprzedzeni...

czynniki stricte osobowościowe:

-teoria osobowości autorytarnej

wychowanie oparte na karze i bezwzględnym posłuszeństwie, wypieranie negatywnych impulsów i przemieszczanie ich na grupy mniejszościowe

- teoria dogmatyzmu (umysłu zamkniętego)

skłonność do „czarno-białego" postrzegania świata i zamykanie się na nowe informacje

X

„Przyjaźń to forma stosunków międzyludzkich opierająca się na wspólnocie zainteresowań, wzajemnym szacunku, wzajemnym rozumieniu i pomocy, u podstaw której leży osobista sympatia i przywiązanie emocjonalne. Jest to jedno z najważniejszych moralnych uczuć ukształtowanych w procesie wielowiekowych stosunków międzyludzkich "

Pojęcie przyjaźni

• Ważny element przyjaźni to uczucie .

• Uczuciu temu towarzyszą : wspólne zainteresowania, wzajemna pomoc, szacunek i zrozumienie

• Drugim ważnym elementem jest komponent poznawczy.

• U podstaw przyjaźni leży wiedza o partnerze.

• Wzajemna wiedza.

• Przyjaźń nie podlega żadnym normom.

• Prawdziwi przyjaciele robią wszystko, aby ich życie jak najczęściej splatało się ze sobą. Dlatego wspólnie planują, decydują i działają.

• Przyjaźń rodzi się w sposób spontaniczny i nieoczekiwany

• gł. kryterium zrodzenia się i trwania przyjaźń to dobrowolna wzajemna zależność partnerów.

X

Proces spostrzegania ludzi nosi także nazwę percepcji społecznej, percepcji personalnej lub spostrzegania społecznego. Proces ten charakteryzuje się złożonością, a jego przebieg ma miejsce na poziomie wyższym zwanym semantyczno - operacyjnym lub znaczeniowo -czynnościowym. Jest bardziej złożony od spostrzegania prostego (tak zwanego figuralnego), którego przebieg ma miejsce na poziomie niższym, czyli sensomotorycznym. Proces spostrzegania ludzi nic charakteryzuje się tylko obserwowaniem zachowali innych jednostek i odzwierciedlaniem danych cech.

Atrybucja to przypisywanie innym ludziom lub samemu sobie określonych cech osobowości bądź systemu wartości, potrzeb, motywów na podstawie zewnętrznych zachowań, m. in. Wypowiedzi, mimiki, gestów. W klasycznych teoriach atrybucji mówi się o procesie wnioskowania o stanach wewnętrznych osoby działającej, jak i samego siebie na podstawie przesłanek zewnętrznych. Cechą charakterystyczną większości ludzi jest to, że podejmują oni starania prowadzące do wyjaśnienia procesów zachodzących w otaczającym świecie i przewidzenia przyszłych wydarzeń.

Halloefekt polega na tendencji do generalizowania określonych cech. Zdarza się tak, że na podstawie jednej pozytywnej cechy przypisujemy jednostce cały szereg pozytywnych cech. Halloefekt działa również w odwrotną stronę - na podstawie jednej cechy negatywnej jesteśmy w stanie przypisać człowiekowi inne negatywne cechy. W związku z tym możemy wyróżnić halloefekt pozytywny i halloefekt negatywny.

Efekt aureoli jest to tendencja do tego, aby przypisywać ludziom dużo cech pozytywnych na podstawie jednej cechy, przy jednoczesnym niedostrzeganiu cech negatywnych.

Efekt Polyanny polega na tym, że ludzie przeważnie preferują obraz drugiego człowieka, który jest jednostronnie pozytywny, niż obraz jednostronnie negatywny. Jednostka, która posiada już pewne informacje dotyczące drugiej osoby (pozytywne lub negatywne), zdecydowanie częściej uzupełnia ten obraz przypisywaniem cech pozytywnych.

Elekt fałszywej jednomyślności polega na tym, że ludzie zakładają, że inni ludzie są do nich podobni.

Schematy poznawcze-jest to subiektywna, względnie stabilna reprezentacja poznawcza ludzi. Reprezentacja ta tworzy się w wyniku napływania i przetwarzania informacji o drugim człowieku. Schematy poznawcze sprawiają, że spostrzegany człowiek zachowuje swoją tożsamość i jest stale tym samym człowiekiem, mimo zmienności nastroju, jakichś jednostkowych odstępstw w zachowaniu, czy też warunków postrzegania. Schematy poznawcze sprawiają, że przejawiają tendencję do selektywnego odbierania napływających informacji o ludziach, o których posiadamy już określoną wiedzę.

X

Termin „postawa" wprowadzony został do nauk społecznych przez Wiliama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego we wstępie do „Chłopa polskiego w Europie i Ameryce" na oznaczenie procesów indywidualnej świadomości, determinujących zarówno aktualne, jak i potencjalne reakcje człowieka wobec świata społecznego. Autorzy ci proponowali, by pojęcie postawy uczynić centralną kategorią teoretyczną psychologii społecznej. Jak rzadko która, propozycja spotkała się z pozytywnym przyjęciem.

X

Schemat poznawczy jest konstruktem teoretycznym w postaci hipotetycznego abstrakcyjnego „planu" (struktury, programu) wyznaczającego interpretację odbieranych informacji, przebieg myślenia i działania.

Budowa schematów:

• Hierarchiczność: (sceny można rozłożyć na drobniejsze subschematy)

1. Każdy schemat składa się z pod schematów, te zaś również składają się spod schematów ...

Relacja „część-całość", np. twarz -oko -źrenica

Relacja ogólności, np. kupowanie -kupowanie samochodu -kupowanie na giełdzie

• Prototypowość: (skrypt składa się z pewnych aspektów, które są

charakterystyczne dla danej rzeczywistości)

Typowe relacje występujące między zmiennymi

Zmienne charakteryzujące egzemplarze schematu (w schemacie kupowania: nabywca, sprzedawca, kupowane dobro, środki nabywcze)

3.Prototyp -zbiór najbardziej typowych wartości przybieranych przez schematy pod względem tych zmiennych.

X

Atrybucja to wnioskowanie obserwatora o stanie wewnętrznym działającego lub samego siebie na podstawie zewnętrznego zachowania.

Błędy atrybucji:

1) Błąd korespondencji - tendencja do strukturalizowania niepowiązanych zdarzeń w kategoriach osobistych intencji prowadząca do niedoceniania czynników sytuacyjnych

2) Podstawowy błąd atrybucji - ogólna skłonność ludzi do przeceniania znaczenia czynników osobowościowych czy dyspozycyjnych, w porównaniu z czynnikami sytuacyjnymi czy środowiskowymi, przy opisywaniu i wyjaśnianiu przyczyn zachowania społecznego. Błąd ten doprowadza do przekonania, że zgodność pomiędzy motywami a zachowaniami jest większa niż w rzeczywistości

3) Efekt fałszywej powszechności - polega na przeświadczeniu, że nasze poglądy

podziela I znaczna część społeczeństwa.

---