Podstawowe pojęcia zakresu hydrogeologii
Własności hydrogeologiczne skał
Współczynnik filtracji - metody jego wyznaczania
Graficzne odwzorowanie kształtu i spadku zwierciadła wód podziemnych (hydroizohipsy)
Obliczanie dopływu wody do studni (Darcy)
Skład chemiczny i bakteriologiczny wody podziemnej
Zasoby wód podziemnych
Schematy
Warstwa o zwierciadle swobodnym i naporowym
Drenujący i zasilający charakter rzeki
Dopływ wody do studni
DEFINICJE
317. Krasowatość
Właściwość skały wynikająca z obecności w niej pustek powstałych na drodze ⇒ ługowania skał łatwo rozpuszczalnych: wapieni, dolomiów, gipsów, soli kamiennej. Procesy krasowe mogą rozwijać się, gdy w skałach istnieją pęknięcia i szczeliny, tzw inicjalne i istnieje ciągły dopływ świeżej, nie nasyconej rozpuszczoną substancją wody. Z hydrogeologicznego punktu widzenia największe znaczenie ma krasowatość skał węglanowych, prowadząca do powstawania zasobnych zbiorników wód podziemnych.
485. Odsączalność, defiltracja
Zdolność skały do oddawania wody wolnej ściekającej pod wpływem siły ciężkości; jej miarą jest współczynnik odsączalności.
584. Porowatość
Cecha utworów skalnych wynikająca z obecności w nich pustek wzajemnie skomunikowanych, dostępnych dla przepływu wody. Ilościowo wyraża się ją współczynnikiem porowatości, rzadziej wskaźnikiem porowatości. Genetycznie wyróżnia się: porowatość pierwotną i wtórną. Na podstawie cech morfologicznych wyróżnia się: - w skałach okruchowych porowatość międzyziarnową; - w skałach zwięzłych porowatość szczelinową. Ze względu na możliwość przepływu wody wyróżnia się: porowatość ogólną, wynikającą z obecności całkowitej przestrzeni porowej, porowatość otwartą - pustek kontaktujących się ze sobą, porowatość zamkniętą - pustek niepołączonych, porowatość efektywną - pustek biorących udział w filtracji. W wąskim znaczeniu pod tym pojęciem rozumiemy porowatość międzyziarnową (intergranularną).
770. Strefa aeracji,
Strefa między powierzchnią ziemi a swobodnym zwierciadłem wód podziemnych. W strefie aeracji pustki skalne wypełnia powietrze i woda występująca w postaci pary wodnej, wody związanej (woda higroskopijna, woda błonkowata), wody kapilarnej oraz wolnej wody zawieszonej i wsiąkowej.
779. Strefa saturacji
Strefa występowania skał, w których wolne przestrzenie (pory, szczeliny, próżnie krasowe) wypełnione są całkowicie wodą. Górna powierzchnia tej strefy (zwierciadło wód podziemnych) graniczy ze strefą aeracji
842. Szczelinowatość
Cecha utworów skalnych wynikająca z obecności w nich (w warunkach naturalnych) sieci spękań i szczelin. Szczelinę charakteryzuje mierzalny parametr - rozwarcie.
Genetycznie wyróżniamy szczeliny: syngenetyczne - tworzą się wskutek działania sił wewnętrznych w procesie powstawania skały; tektoniczne - tworzą się wskutek ciśnień zewnętrznych podczas ruchów górotwórczych; wietrzeniowe - powstające w wyniku wietrzenia fizycznego; odprężeniowe - powstające wskutek zmian ciśnienia górotworu. Ze względu na możliwość gromadzenia i przewodzenia wód podziemnych wyróżniamy szczeliny: nadkapilarne, kapilarne i subkapilarne. Ilościowo szczelinowatość określamy za pomocą współczynnika szczelinowatości
899. Utwór półprzepuszczalny
Odpowiada utworom bardzo słabo (pół-) izolującym; w porównaniu do sąsiadujących utworów, mniej przepuszczalny. Zalicza się do nich np. gliny piaszczyste, mułki, piaski ilaste, a także utwory praktycznie nieprzepuszczalne o niewielkiej miąższości (poniżej 20 m)
900. Utwór praktycznie nieprzepuszczalny, izolator
Utwór wodonieprzepuszczalny, nieprzepuszczalny dla wody, bardzo dobrze i dobrze izolujący
901. Utwór przepuszczalny, utwór wodonośny, wodonosiec, kolektor
Utwór w strefie saturacji zdolny do przewodzenia i magazynowania wody wolnej.
k wyższe od 10-6m/s
902. Utwór słaboprzepuszczalny
Utwor magazynujący, lecz nie przewodzący wody
1018. Wodochłonność W
Zdolność utworów skalnych do pochłaniania i gromadzenia wody. Wyraża się ją stosunkiem objętości wody vW wypełniającej próżnie do całkowitej objętości skały v.
1069. Współczynnik filtracji, k
Jest to miara zdolności ośrodka do przewodzenia wody Wymiar: k = [LT-1].
1167. Zwierciadło napięte
Zwierciadło wody, którego położenie i kształt wymuszone są spągiem wyżej leżącej warstwy nieprzepuszczalnej, nadległej do warstwy wodonośnej o zwierciadle napiętym. Brak odpowiedników w językach obcych
1168. Zwierciadło piezometryczne, powierzchnia piezometryczna
Powierzchnia przedstawiająca rozkład wysokości hydraulicznej w warstwie o zwierciadle napiętym. Z. p. przedstawiane jest w postaci mapy hydroizohips wykonywanych metodą interpolacji punktowych, równoczasowych pomiarów poziomów piezometrycznych w piezometrach lub w innych otworach obserwacyjnych. Nie używać w tym sensie pojęcia zwierciadło napięte
1169. Zwierciadło swobodne, powierzchnia swobodna
Powierzchnia fikcyjna oddzielająca strefę wód gruntowych od wstęgi wód kaplilarnych. W punktach położonych na tej powierzchni ciśnienie jest równe ciśnieniu atmosferycznemu:
stąd w studni lub w piezometrze poziom wody ustala się dokładnie na wysokości z. s. Powierzchnię z. s. przedstawia się w postaci mapy hydroizohips metodą interpolacji pomiarów punktowych równoczasowych
1170. Zwierciadło wody nawiercone
Określenie techniczne na miejsce w otworze hydrogeologicznym, w którym natrafiono na wodę podziemną. W obrębie wód podziemnych naporowych jest to strop poziomu wodonośnego (spąg poziomu napinającego). Z. w. n. w wodach podziemnych swobodnych zwykle nie wznosi się, w wodach podziemnych naporowych podnosi się do poziomu zwanego zwierciadłem wody ustalonym, lub poziomem piezometrycznym
1171. Zwierciadło wód podziemnych
Powierzchnia oddzielająca strefę saturacji od strefy aeracji. Woda podziemna występująca poniżej wypełnia pory, szczeliny, kawerny itp. i przenosi ciśnienie hydrostatyczne. Jeżeli z. w. p. pozostaje w spoczynku, a jedyną siłą nie działającą jest siła ciężkości, wówczas jest ono poziome. Gdy woda podziemna porusza się, wówczas oprócz siły ciężkości działają na nią siły oporu przeciwne skierowane do kierunku jej ruchu i wówczas jest nachylone i ułożone prostopadle do wypadkowej obu sił. Zazwyczaj przez z. w. p. rozumiemy zwierciadło swobodne, tzn. takie, które nie jest ograniczone od góry warstwą nieprzepuszczalną i pozostaje pod ciśnieniem atmosferycznym. Jest ono na ogół współkształtne z powierzchnią terenu, tzn., że w pewnym przybliżeniu naśladuje jego kształt i ustala się w otworze wiertniczym na głębokości, na której zostało nawiercone. Gdy z. w. p. jest ograniczone od góry warstwą nieprzepuszczalną i znajduje się pod ciśnieniem wyższym od atmosferycznego, nosi nazwę zwierciadła naporowego napiętego artezyjskiego, jeśli w otworze wiertniczym stabilizuje się powyżej lokalnej powierzchni terenu lub subartezyjskiego, jeżeli ustala się poniżej tej powierzchni (zwierciadło ustalone). Powierzchnia, którą wyznacza wysokość ciśnienia piezometrycznego wody naporowej nazywa się zwierciadłem (poziomem, powierzchnią) piezometrycznym. Z. w. p. ustalone w wyniku naturalnego ciśnienia hydrostatycznego zwie się zwierciadłem statycznym, natomiast gdy jest obniżone wskutek pompowania wody lub podniesione wskutek jej wprowadzenia do utworów wodonośnych nosi nazwę zwierciadła dynamicznego
1172. Zwierciadło wód zawieszonych
Wolna powierzchnia wody zawieszonej, gromadzącej się na soczewach lub innych nieciągłych formach utworów nieprzepuszczalnych lub słaboprzepuszczalnych w obrębie strefy aeracji poziomu głównego
258. Izohipsa
Linia łącząca na mapie punkty o jednakowej wysokości, najczęściej ponad poziom morza. W przypadku gdy izohipsy odniesione są do powierzchni zwierciadła wody podziemnej mówimy o hydroizohipsie
256. Izobata
Linia łącząca punkty na mapie o jednakowej głębokości; od powierzchni terenu do zwierciadła wody podziemnej (hydroizobata)
255. Izobara
Linia na mapie łącząca punkty o jednakowym ciśnieniu (np. hydrostatycznym: hydroizobara, geostatycznym i tp.).
260. Izopacha
Linia łącząca na mapie punkty o jednakowej miąższości jakiejś warstwy lub zespołu warstw, również warstw wodonośnych lub zawodnionych (hydroizopacha)
261. Izopieza
Linia łącząca punkty na mapie o jednakowym ciśnieniu hydrostatycznym (piezometrycznym), hydroizopieza .
262. Izotacha
Linia łącząca na mapie punkty o jednakowej prędkości ruchu wody w warstwie wodonośnej (hydroizotacha)
263. Izoterma
Linia łącząca na mapie punkty o jednakowej temperaturze (wody), hydroizoterma.
257. Izochrona
Linie równych czasów migracji wód podziemnych. Linie łączące punkty o jednakowym czasie przepływu wody podziemnej do określonego miejsca np. studni. Obliczenie izochron odbywa się zazwyczaj wzdłuż linii prądu.
20. Analiza chemiczna wody
Badanie składu chemicznego substancji występujących w wodach lub wynik takiego badania analiza jakościowa oraz ich stężeń analiza ilościowa. W badaniach rutynowych wykonywanych dla oceny ⇒ jakości wody, oznacza się najczęściej stężenia poszczególnych pierwiastków (lub jonów), podając wynik przeliczony na formę najczęściej występującą w wodzie. Wyniki podawane są w mg/dm3 lub w mval/dm3. A. ch. w. może obejmować zarówno badania stężeń makroskładników jak i mikroskładników.
1137. Zasoby statyczne (* wiekowe) wód podziemnych
Całkowita objętość wody wolnej, zawartej w porach i innych próżniach zbiornika wód podziemnych, określona dla danej chwili niezależnie od ruchu wody. Wyrażana jest w jednostkach objętościowych jako iloczyn objętości zbiornika i współczynnika odsączalności.
1133. Zasoby odnawialne (dynamiczne) wód podziemnych
Ilość wody , która przepływa przez przekrój poziomu wodonośnego, zbiornika wód podziemnych wyrażona w jednostkach objętości na jednostkę czasu. Wielkość z. o. w. p. zależy od stopnia odnawialności t.j. dopływu z obszarów zasilania do strefy saturacji, a z drugiej strony od ubytku na skutek naturalnego drenażu do rzek, jezior i mórz, oraz drenażu sztucznego (ujęcia wód podziemnych, odwadnianie kopalń i.t.p.). Wielkości te (dopływ i odpływ) są zbliżone (przyjmuje się, że w okresie wieloletnim są równe) dlatego do oceny zasobów odnawialnych stosowane są między innymi metody oparte zarówno na wielkości dopływu jak i odpływu ze zbiornika wód podziemnych.