ŚREDNIOWIECZE 1. Nazwa epoki: okres przejściowy między starożytnością a odrodzeniem, wieki średnie. 2. Średniowiecze oceniano jako epokę ciemnoty i zacofania aż do XIX wieku. Zaczęto je rehabilitować na przełomie XIX i XX wieku. Dziś mówimy, że kładło ono podwaliny następnych epok. 3. Ramy czasowe. Średniowiecze trwa w Europie od IV/V w. do XV w. Początek: 313 r. - zgoda Konstantyna Wielkiego na wyznawanie chrześcijaństwa 330 r. - przeniesienie stolicy Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola 476 r. - upadek cesarstwa zachodnio- rzymskiego Koniec: 1450 r. - wynalezienie druku 1453 r. - upadek Konstantynopola 1492 r. - odkrycie Ameryki 4. Rola Kościoła chrześcijańskiego. Najwyższą wartością w tym okresie był Bóg. Pogląd ten nazywamy teocentryzmem. Kościół pełnił w średniowieczu rolę kulturotwórczą. Duchowni dawali początek literaturze. Na podstawie filozofii ludności wyróżnia się jej typy: - scholastyka - rozumowe udowadnianie prawd Biblii - augustynizm - teorie św. Augustyna (IV/V w.) Twierdził on, że człowiek jest usytuowany na granicy bytów wyższych (aniołowie) i bytów niższych (zwierzęta). Stąd rozdarcie człowieka między dobrem a złem, duchowością i cielesnością. Filozof uważał, że człowiek powinien wznosić się coraz wyżej. - tomizm - poglądy św. Tomasza z Akwinu. Twierdził on, że człowiek powinien walczyć ze złem i zajmować na "drabinie bytów" najwyższe miejsce. Twierdził także, że społeczność dzieli się na stany, a każdy człowiek winien pozostawać tam, gdzie wyszedł na świat. - franciszkanizm - poglądy św. Franciszka z Asyżu. Filozofia ta zawiera miłość do wszelkich stworzeń, miłosierdzie, braterstwo i ubóstwo. Charakterystyczne cechy literatury: 1) dwujęzyczność (XIII w. - pierwsze pisma polskie), 2) dwoistość tematyki: kościelno- religijna i świecka, 3) anonimowość, 4) dydaktyczny charakter utworów, 5) formy literatury (żywoty świętych; apokryfy - utwory rozwijające sceny z życia Chrystusa i Matki Boskiej; pieśni religijne; kazania; modlitewniki; psałterze; epopeje; eposy; wiersze o różnorodnej tematyce; dialogi) 5.Wzorce osobowe. -ascety św. pokutnika umartwiającego się głodem i biczowaniem ciała („memento mori”- pamiętaj o śmierci”, motyw „vanitas”- marność -rycerza chrześcijańskiego lub władcy feudalnego, walka z poganami o wiarę chrześcijańską SZTUKA ŚREDNIOWIECZA W rozwoju sztuki średniowiecznej wyróżniamy okresy: - przedromański do X w. - romański X-XI w. - gotycki poł. XIII w. do pocz. XVI w. Cechy sztuki romańskiej: - budowle z kamienia, - łuk półkolisty w konstrukcji sklepień, wykroju okien i otworów drzwiowych, - częste stosowanie formy rotundy, - deformowanie postaci przedstawianych na obrazach i w rzeźbie. Cechy sztuki gotyckiej: - budowle z cegły nie tynkowanej, - strzelistość i wysmukłość budowli, - sklepienia krzyżowo-żebrowe, - ostrołuki w konstrukcji sklepień, okien i drzwi, - stosowanie witraży. KULTURA ŚREDNIOWIECZ Średniowiecze było epoką odkrywającą wnętrze człowieka. Kształtowało pogardę dla wartości materialnych, kierując uwagę w stronę wartości duchowych. Idea teocentryzmu określała charakter sztuki. Kultura średniowiecza była kulturą obrazu. Apelowała do wzorowych - słowo pisane nie było jeszcze powszechnie dostępne. Dlatego dużą rolę odgrywały znaki, symbole, alegorie, liczby -malarstwo Malarstwo średniowieczne nie znało perspektywy ani proporcji, przedstawiano postacie święte, sceny biblijne lub życie dworu feudalnego. Postacie ludzkie były ujęte w sztywnych, uroczystych pozach. Były płaskie, wydłużone, nieruchome na złotych tłach. Nie umiano wydobyć indywidualnych cech człowieka, uczuć. Chodziło bowiem o przekazanie idei religijnych. Średniowieczne rękopisy ozdabiano barwnymi inicjałami i miniaturami. Obraz i opis wzajemnie się uzupełniały.... LITERATURA 1.legenda o „św. Aleksym” Powstała w V lub VI w. n.e. w Syrii a polskie tłumaczenie pochodziło z XV wieku. Święty Aleksy był godnym wzorem do naśladowania: - rezygnuje z życiowych przyjemności, szczęścia, rodziny, bogactwa, tytułów, nie dba o dobra doczesne, zachowuje cnotę czystości: „Kto dziewictwo zachowuje Boga naśladuje”, prowadzi życie świątobliwe, przeżywa głód i upodlenie. Jest niezwykle pobożny, czas wypełnia modlitwą, jałmużną, ascetycznym umartwianiem ciała, żyje w skromności, zapomnieniu i pokorze. 2.pieśń o Rolandzie to arcydzieło średniowiecznej epiki rycerskiej, wspaniały poemat na cześć przymiotów rycerskich. Pochodzi ze starofrancuskiego cyklu opowieści „O Karolu Wielkim i 12 paladynach” z XII w. Koncentruje się w okuł wojennej wyprawy w 778 r. K. Wielkiego króla Franków, do Hiszpanii, zajętej przez pogan - Saracenów. Opisuje zwycięstwo Karola nad Saracenami, zdobycie Hiszpanii i tragiczną klęskę tylnej straży armii, która w trakcie powrotu do Francji została zdradziecko napadnięta i wycięta. Przedstawione wydarzenia w większości są niezgodne z prawdą historyczną. To nie Saraceni dokonali rzezi, tylko chrześcijańscy Baskowie, z którymi K. Wielki toczył wojnę. Hrabia Roland również nie zginął w Hiszpanii, tylko z rąk Basków. Nieznanemu autorowi chodziło przede wszystkim o pokazanie ówczesnemu społeczeństwu, że istnieją wspaniali rycerze, dla których honor i wiara stanowią treść życia. Dla nich gotowi są stać się męczennikami. 3.Bogurodzica jest zabytkową pieśnią religijną i rycerską. Dwie pierwsze zwrotki to najstarsza część Bogurodzicy - pochodzi z I połowy XIII w., choć spisana została w początkach XIII w. W późniejszym okresie utwór bardzo się rozrósł, gdyż dopisywano kolejne zwrotki, poza tym popularność i wymowa Bogurodzicy sprawiły, iż uznano ją za I hymn polski. Autorstwo najstarszej części przypisywano św. Wojciechowi. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, II do Chrystusa. Jest ona ciągiem próśb modlitewnych: do Matki Boskiej, aby pośredniczyła u swego syna - Chrystusa a Syna Bożego o wysłuchanie modlitwy, o dobrobyt w życiu ziemskim i wieczne życie po śmierci. W Bogurodzicy zauważamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmów składniowych, leksykalnych i fonetycznych. 5.Rozmowy mistrza Polikarpa ze śmiercią. Rozmowa jest najobszerniejszym, bo liczącym blisko pół tysiąca wierszy, utworem średniowiecznym w języku polskim, poematem moralizująco-dydaktycznym o charakterze satyrycznym. Powstała około 1460 r. Bohater rozmowy... mistrz Polikarp, człowiek uczony, nie waha się wezwać śmierci. Pragnie za wszelką cenę odkryć tajemnicę jej bezwzględnego panowania. Nie zadowala się też stwierdzeniem że śmierć nikomu nie przepuszcza. Ma do tego zastrzeżenia jako człowiek żyjący i zmusza ją, by uzasadniła swe postępowanie przez wyliczanie występków ludzkich. Wśród tych występków znajdują się także wykroczenia duchowieństwa świeckiego i zakonnego oraz lekarzy. Nie pomija i sędziów za ich niesprawiedliwe wyroki. Dzięki temu utwór nabiera charakteru satyrycznego. Rozmowa... podkreśla że kontakt ze śmiercią jest nieunikniony. Nakazuje pogardę dla życia ziemskiego, w którym szczególną troskę należałoby wykazać o moralną stronę życia ludzkiego. Przypomina, że kresem wszystkiego jest śmierć a celem ostatecznym osiągnięcie zbawienia. 6.Dzieje Tristana i Izoldy. Tristan z Lonii, siostrzeniec króla Kornwalii - Marka, był dzielnym i szlachetnym rycerzem. Uwolnił kraj od irlandzkiego potwora, Morhołta, któremu co rok składano daninę z 300 chłopców i 300 dziewcząt. Ale w walce Tristan został zraniony zatrutym mieczem. Rana nie goiła się i cuchnęła tak okropnie iż młodzieniec poprosił wuja Marka, by umieszczono go w łódce bez żagla i wioseł i pozostawiano woli morza. Fale zaniosła go do Irlandii, kraju Morhołta. Siostrzenica zabitego wroga, Izolda wyleczyła go nie wiedząc kim jest. Wyleczony Tristan zabrał Izoldę do króla Marka. Na statku, którym płynęli wypili przez nieostrożność wino nasycone ziołami, a przygotowane przez matkę Izoldy, aby związać Izoldę ze starym królem. Między dwojgiem młodych zawiązała się wielka miłość, której nic nie było w stanie pokonać. Król Marek pokochał Izoldę i ją poślubił. Kochankowie nie byli jednak w stanie ukryć swego uczucia. Wrogowie donieśli królowi o tajnych spotkaniach. Król zagroził kochankom śmiercią. Wówczas młodzi poszukali schronienia w lesie. Po pewnym czasie król przyjął Izoldę do siebie. Tristan zaś wyjechał do Bretanii i ożenił się z inną Izoldą o Białych Dłoniach. Daremnie usiłował zapomnieć o pierwszej. Ranny w walce zwątpił w wyzdrowienie, więc wysłał Kaherdyna, brata swej żony, do Izoldy Jasnowłosej. W tajemnicy poprosił go aby wywiesił biały żagiel jeśli będzie wracał z królową, a czarny, jeśli ona nie będzie mogła przybyć. Izolda o Białych Dłoniach podsłuchała rozmowę Tristana z bratem. Gdy ujrzała okręt z białym żaglem zemściła się, oznajmiając mężowi, że widzi czarny. Tristan nie miał już sił by zatrzymać uchodzące życie. Izolda Jasnowłosa, ujrzawszy martwego Tristana, położyła się na nim i zakończyła swoje życie. 7.Bulla gnieźnieńska
1. Bulla gnieźnieńska zwana "złotą" z roku 1136 zawiera 410 wyrazów polskich - nazw miejscowości i ich mieszkańców. 3. "Bogurodzica" z XIII w. 4. Kazania świętokrzyskie z XIV w. (odkrycie w 1890 r.) 5. Kazania gnieźnieńskie z XV w. Zachowały się trzy odpisy tekstu, najstarszy dwu zwrotkowy z 1407 r., trzynasto zwrotkowy z 1408 r. i 22-zwrotkowy z II poł. XV w. "Bogurodzica" należy do tzw. pieśni maryjnych, poświęconych Matce Boskiej. W I zwrotce zawarta jest prośba wiernych, by Matka Boska pozyskała dla nich swego syna - Chrystusa i zesłała na ziemię wśród ludzi. W I zwrotce adresowanej do Pana Jezusa wierni proszą o szczęśliwe życie na ziemi i dostanie się do nieba po śmierci. Nieznany autor znał zapewne sztukę poetycką i miał zdolności literackie, skoro: - podzielił tekst na zwrotki, - zastosował po każdej zwrotce refren, - zastosował rymy zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne. O dawności tekstu świadczą archaiczne formy językowe. Bogurodzica - stara składnia (rodzica - komu?), dziś rodzica - czyja? Bogurodzica dziewica Maryja - mianowniki w roli wołaczy zwolena, sławiena - brak przegłosu tj. przejścia e:o:a to zjawisko jest typowe dla języka polskiego, np. nieść - niosę wieźć - wiozę bielić - biały zwolena - wybrana zyszczy, spuści - stary tryb rozkazowy zakończony na -i lub -y dziela - dla - przyimek w funkcji przyczynowej (z powodu) jąż - B. żeńskiej formy zaimka ja ( f.m. ji , f.n. je), wyparta póĽniej przez zaimki: który, która, które zbożny - dostatni, bogaty, pobożny ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO
- język polski jest dość młody, zwłaszcza w piśmie (ok. 700 lat), ale nawet tak krótki czas zatarł wiele śladów polskiej literatury, ostało się tylko kilka bardzo sędziwych pism: w XIV i XV wieku pojawiaj± się dwa zbiory kazań, jedne świętokrzyskie, których papier zastał ponownie wykorzystany na okładkę innego rękopisu; zostały one odnalezione kilka wieków później w bibliotece petersburskiej; te kazania skierowane były raczej do ludzi bardziej wykształconych; drugi zbiór adresowany bardziej do ludzi prostych, zwany jest gnieźnieńskimi; oba te zbiory stanowi± cenne źródło informacji o rozwoju języka polskiego jest również druga pieśń religijna, porównywana z "Bogurodzicą" - "Lament świętokrzyski", która opowiada o użalaniu się Matki Boskiej pod krzyżem umęczonego Chrystusa; s± także dwa psałterze: floriański i puławski oraz większy utwór, tzn. Biblia królowej Zofii; trzeba jeszcze wspomnieć o pojawiających się nazwach geograficznych terenów polskich, pochodzące z IX wieku i występujących w tekstach łacińskich ("Geograf Bawarski" który opisuje średniowieczną Europę; "Dagome index" które jest oddaniem Państwa Polskiego pod opiekę Kościoła; Kroniki Thietmara, które opisuj± wojny polsko-niemieckie); ważnym zabytkiem jest też pierwsze całe zdanie po polsku z Księgi Henrykowskiej, opisującej dzieje klasztoru;
|
BAROK 1.Charakterystyka: 2.Literatura powszechna: a:) Molier - Świętoszek: to komedia klasycystyczna. Akcja rozgrywa się w Paryżu, w domu Orgona, ojca rodziny omotanego przez obłudnego Tartuffe'a (świętoszek). Tartuffe udając człowieka pobożnego, przepełnionego niemalże ascetyczną wiarą, opanowuje całkowicie umysł Orgona i zyskuje ogromny wpływ na życie domu. Udaje mu się wywrzeć wpływ na matkę Orgona, panią Pernelle, natomiast nie zyskuje sympatii żony gospodarza (Elmiry), ani jego dzieci (Marianny i Damisa). Tartuffe to bezwzględny oszust, nie stroniący od podstępu i szantażu. świętoszek zostaje zdemaskowany i osadzony w więzieniu, narzeczeni mogą się pobrać, a Orgon zostaje wyleczony z naiwności. Molier zaatakował w świętoszku fałsz i obłudę oraz fanatyzm religijny. Komedia ma również charakter uniwersalny - można ją odczytać jako ostrzeżenie przed fałszywimi przyjaciółmi, którzy oszustwem i obłudą zyskują sobie nasze zaufanie i względy, a chcą nas jedynie wykorzystać. B:) William Szekspir: - Makbet: oparty jest na faktach W 1040 r. Pierwszy król Szkocji został zamordowany przez swego generała Makbeta, który z kolei zginął z rąk Malkolma, który wstąpił na tron jako Malkolm III. G³owny bohater utworu - Makbet zabija króla i sięga po koronę. Zbrodnia początkowo była dla niego czynem niemożliwym do popełnienia, jednak pod wpływem żony dokonuje morderstwa. Okazuje się, że pierwsza popełniona zbrodnia uczyniła z rycerza szkockiego żądnego krwi mordercę. Po zdobyciu korony Makbet zostaje wplątany w łañcuch niekoñczących się zbrodni, popełnianych z obawy przed ujawnieniem prawdy o pierwszym zabójstwie. Staje się zbrodniarzem znienawidzonym przez lud. Zbrodnie popełniane są nocą wśród jęczącego wiatru i nadprzyrodzonych zjawisk. Makbet skazuje na śmierć Banka, Makdufa i syna Banka, a gdy dwóm z nich udaje się uciec ginie żona Makdufa. W ślad za zbrodnią idą jednak koszmarne halucynacje, zjawy i przywidzenia. Makbet od chwili popełnienia pierwszej zbrodni nigdy nie zazna już spokoju. Zjawy oraz głosy zamordowanych będą przepowiadać królowi nadchodząca zgubę. Szalenstwo ogarnie także popychającą męża do zbrodni Lady Makbet. Królowa popadnie w obłęd, będzie usiłowaća zmyć ze swoich rąk krew zabitych. W koñcu Lady Makbet popełni samobójstwo, a jej mąż stanie się bezwolnym człowiekiem oczekującym na śmierć i zostanie zabity przez powracającego z wygnania Makdufa. 3.Literatura polska: a:) Jan Andrzej Morsztyn: -Cuda miłości: jest to sonet w którym autor mówi o cierpieniach wynikających z miłości. Miłość jest według poety uczuciem skomplikowanym, co wyraża w licznych paradoksach. Podmiot liryczny stawia wiele pytañ retorycznych, opartych na paradoksie. Morsztyn oparł wiersz na wieloznaczności i symboliki słowa ogieñ. Koncept ujawnia się w sformułowanej na koñcu wiersza puencie, z której wynika, że zródłem wszelkich cierpieñ podmiotu lirycznego są piękne oczy dziewczyny, przed urokiem których nie sposób się obronić. - Niestatek: to utwór żartobliwy nie pozbawiony złośliwości pod adresem kobiet. Koncept polega na zastosowaniu anafory, czyli wielokrotnego powtórzenia tego samego wersu Kolejne linijki wiersza, rozpoczynające się od słowa prędzej są wyliczeniem szeregu niemożliwych sytuacji. Dopiero samo zakoñczenie utworu przynosi zaskakujacą puentę. Okazuje się, że prędzej te wszystkie nieprawdopodone rzeczy się staną „nizli będzie stateczna która białogłowa”. -Do Trupa: Koncept polega na zestawieniu położenia człowieka żyjącego z położeniem w jakim znajduje sie trup. Kontrasty i paradoksy mają zaskoczyć czytelnika. Utwór ma charakter monologu wygłaszanego przez nieszczęśliwie zakochanego do zmarłego. W pierwszej części podmiot liryczny wylicza podobieñstwa, jakie łączą go z trupem: obaj są zabici (trup strzałą śmierci, podmiot liryczny strzałą miłości), obaj bladzi, bezrozumni, skrępowani i wtrąceni w ciemność. Druga część sonetu zawiera różnice: trup milczy, podmiot liryczny musi sie skarżyć, trup niczego nie czuje, żyjący „cierpi ból srodze”. Trup znajduje się w lepszej sytuacji niż nieszczęśliwy kochanek. Łatwiej jest rozsypać się w proch (jak trup), niż życ będąc nieszczęśliwie zakochanym. B:) Daniel Naborowski: -Marność: poeta podejmuje przoblematykę filozoficzno - religijną, nawiązuje do księgi Koheleta, która zawiera refleksje o sensie istnienia człowieka, o tym jaki powinien być nasz stosunek do Boga i do rzeczy materialnych. Wiersz zaczyna sie nawiązaniem do przesłania księgi Koheleta („marność nad marnościami i wszystko marność”). Natura ludzka sprawia, że człowiek celem swego życia czyni bezustanne dężenie do zdobywania ziemskich dóbr. Takie rozmiłowanie w marności oddala ludzi od Boga. Marnością są sprawy ziemskie, materialne, doczesne, bo wszystko w życiu przemija. Nic co ziemskie nie daje człowiekowi szczęścia. Nie należy jednak odrzucać tego wszystkiego co ziemskie, można pozwolić sobie w życiu na zabawę i miłość. Nie wolno przy tym zapominać że jedyną stałą wartością jest Bóg. Trzeba więc w swym postępowaniu zachować umiar, odnalezć swój „złoty środek”. Dobrze pojęta bojazñ boża sprawia że nie trzeba bać się śmierci, że spokojnie można czekać kresu swoich dni. - Krótkość żywota: wiersz podejmuje tematykę typowych rozważañ baroku nad znikomością ludzkiej egzystencji. Utwór jest również przejawem fascynacji przemijaniem, nicością i śmiercią życie każdego człowieka jest tylko ułamkiem sekundy. Mijającego czasu nie sposób zatrzymać ani zawróciæ. Nic nie trwa wiecznie, nic się nie powtarza, wszystko przemija. -Do Anny: to wiersz ikoniczny. Ikoniczność wiersza polega na nagromadzeniu anafor - każdy prawie wers zaczyna się od słów „Z czasem...”. Podmiot liryczny gromadzi i opisuje przykłady wskazujące na nietrwałość zjawisk, ludzi i świata. Jest mu to potrzebne, aby zaskoczyć czytelnika puentą, w której stwierdzi, że jedyną trwałą wartością na świecie jest jego miłość do Anny. -Cnota grunt wszyskiemu: Utwór ten ma również charakter ikoniczny. Rozpoczyna go nagromadzenie przykładów przywiązania człowieka do spraw ziemskich, doczesnych, nietrwałych i złudnych. Dopiero puenta zawiera pouczenie, że wartością trwałą, prawdziwą jest cnota, rozumiana jako umiejętność prowadzenia umiarkowanego, szczęśliwego i godnego życia. d:) Wacław Potocki: Nierządem Polska stoi: wiersz ukazuje obraz pañstwa znajdującego się w stanie całkowitego rozkładu i wewnętrznej anarchii. Nikt nie przestrzego oderwanych od rzeczywistoœci, sformułowanych naprędce praw, sprawiedliwość jest jedynie pustym słowem. W Rzeczypospolitej panuje prawo silniejszego, bogaci uciskają biednych, każdy dba jedynie o własne dobro. Magnateria bezwzględnie wykorzystuje średnią i drobną szlachtę, która żyje w nędzy, często jest wyrzucana z własnych domostw -Zbytki polskie: wiersz ukazuje złe cechy i przyzwyczajenia Polaków. Wylicza największe polskie wady narodowe. Należą do nich: skłonność do nieustających zabaw, rozmiłowanie w luksusie, przywiązanie wagi do wytwornego stroju, obżarstwo i pijañstwo. Polacy przedstawieni są jako naród chętnie przyjmujący obce wzory i mody Rzeczpospolita jest coraz biedniejsza, słabsza, niebezpieczeñstwo utraty niepodległości coraz większe. Potocki krytykuje głupotę i krótkowzroczność szlachty, która zdaje się nie zauważać, że wraz z upadkiem kraju utraci swą dotychczasową pozycję i wszelkie bogactwa. -Pospolite ruszenie: poeta ukazuje zniewieściałość i sobiepañstwo szlachty. Wczesnym rankiem w wojskowym obozie pospolitego ruszenia dobosz nawołuje śpiącą szlachtę do podjęcia walki z nadchodzącym wrogiem. Jednak nawet w obliczu bezpoœredniego zagrożenia szlachta ani myśli zrywać się z łóżek, a przeszkadzający im dobosz o mały włos nie zostaje pobity. Nikt do bitwy nie staje, sam rotmisrz ściąga zbroję i rezygnuje z prowadzenia walki. Potocki pokazał bezbronność własnej ojczyzny, w której każdy szlachcic ma własne zdanie i nikogo nie chce słuchać. -Transakcja wojny chocimskiej: treść tego poematu stanowi opis przygotowañ i przebiegu bitwy, którą wojska polskie i kozackie toczyły pod Chocimiem w 1621 r. W utworze Potockiego nie ma żdnych scen fantastycznych, ingerencji sił wyższych w losy bohaterów. Autor oparł się na dzienniku wojennymm Jakuba Sobieskiego, a opis wydarzeñ przeplatany jest z licznymi dygresjami o charakterze moralizatorskim, satyrycznym, społecznym i etycznym. Wojna chocimska opisana jest tu w sposób szczegółowy, można by rzec w sposób kronikarski. Do szczególnie znanych fragmentów należy „mowa Chodkiewicza”. Dowodzący wojskami broniącymi Chocimia zagrzewa polaków do boju, przypomina szczytne tradycje polskiego oręża, a jednoczeœnie dodaje żołnierzom otuchy, ośmieszając małość i nikczemność przeciwników. d:) Jan Chryzostom Pasek: -Pamiętniki: dzielą się na dwie części: pierwsza obejmuje lata 1656-1666 i zawiera opis wojennych przygód autora, natomiast druga obejmuje lata 1667-1688 i zawiera opis życia gospodarza i obywatela, jakie wiódł Pasek na wsi w Krakowskiem. Z pamiętników wyłania się obraz ciemnego, zabobonnego awanturnika, typowego zawadiackiego Sarmaty. Bohater bezustannie kłuci się i pojedynkuje. Jest również pod wpływem alkoholu. Przeróżne spory i awantury sąsiedzkie wypełniają drugą część pamiętników. Pasek przedstawia się czytelnikowi jako świetny kompan, wzorowy patriota i dobry żołnierz. W rzeczywistoœci jest typowym przedstawicielem XVII - wiecznego sarmatyzmu, człowiekiem pełnym przesądów, uprzedzeñ. W jego żonie nie interesuje go jej uroda, zwraca uwagę raczej na majątek. Już po ślubie okazuje się, że Pasek z żoną nie mogą mieć dzieci. Winą za to Pasek obrcza „złych ludzi”, którzy rzucili na niego i jego małżonkę jakiś urok.
|
OŚWIECENIE 1.Charaterystyka: 2.Literatura polska: a:) Ignacy Krasicki: -bajki: Ignacego Krasickiego mają charakter alegoryczny. Bohaterami są zwierzęta lub przedmioty martwe. Zawierają morał podany w fabule, lub jasno sformułowany w puencie. Bajki dzielą się na epigramatyczne, krótkie, zwięzłe i fabularne. Zawierają ironiczny, krytyczny sąd o świecie. Nie upiększają rzeczywistości. W świecie zwycięża zło, okrucieństwo, a jego naprawa jest niemożliwa („Wstęp do bajek”). Bohaterami bajek są ludzie głupi, pyszni, interesowni, bezwzględni, podstępni (Dewotka, Groch, Filozof, Szczur i kot, Kruk i lis). Dobrzy i sprawiedliwi przegrywają (Malarze, Wół minister). Bajki krytykują różne przywary ludzkie, zawierają wiele mądrości życiowej, rad, wskazówek. Mają charakter ponadczasowy. Pochwalają umiar, rozwagę, powściągliwość ( Groch, Filozof). Zalecają skromność, pracowitość, rzetelność (Malarze, Wół minister, Kruk i lis). Sławią wolność jako wartość najwyższą (Ptaszki...). Często mają wymowę polityczną (Ptaszki, Jagnię i wilcy, Wół minister, Kruk i lis). Są niezwykle treściwe, zwięzłe, dowcipne, a ich język jest przejrzysty, klarowny, czytelny. -satyry: Do króla: to tzw. Satyra dedykacyjna, pozornie sprzeczna z założeniami gatunku. Krasicki atakuje Stanisława Augusta Poniatowskiego, do którego utwór jest skierowany. Podmiot liryczny zarzuca królowi: pochodzenie, zbyt młody wiek, zbyt łagodne sprawowanie rządów oraz zbyt wysokie wykształcenie i przesadną dbałość o naukę i kulturę. Zarzuty te są w rzeczywistości zaletami monarchy. Tak więc satyra jest w rzeczywistości pochwałą zalet St. Aug. Poniat. Pijaństwo: jest poświęcona polskiej wadzie narodowej jaką jest alkoholizm. Jest to rozmowa dwóch szlachciców. Szlachcice chwalą się w jakich biesiadach uczestniczyli i jaki miało to wpływ na ich zdrowie. Krasicki ukazuje typowe cechy Polaków, którzy przy alkoholu zawsze są odważni, chętnie politykują, a przy tym uwielbiają dyskutować i pod lada pretekstem wywoływać awantury. Świat zepsuty: to porównanie czasów współczesnych autorowi z czasami minionymi. W Polsce dzieje się coraz gorzej. Wartości jakimi kierowali się w swym życiu przodkowie, dawno się już zdezaktualizowały. Przestały więc być w modzie uczciwość, honor, wierność małżeńska, prawdomówność, religijność. Ich miejsce zajęły kłamstwo, podstęp, fałsz, zawiść, wiarołomstwo, rozpusta. Państwo stoi na skraju całkowitego upadku, katastrofy. Krasicki przywołuje tu znaną alegorię ojczyzny jako tonącego okrętu. -Monachomachia: to historia konfliktu jaki wybuchł między dwoma zakonami: karmelitami bosymi i dominikanami. Do tej pory mnisi rywalizowali ze sobą w jedzeniu, piciu, ale nagle postanowili spróbować swych sił w dyspucie teologicznej. Dysputa szybko przerodziła się w bójkę. Monachomachia jest próbą ośmieszenia sposobu życia zakonników, obnaża i demaskuje ich niski poziom moralny i intelektualny. Krasicki wiedział, że to nie habit czyni świętym. Monachomachia ma wyraźną wymowę moralizatorską: osoby duchowne nie mogą być stawiane ponad świeckimi, a na szacunek wiernych zakonnicy muszą zasłużyć sobie pokorą i pracą, a nie lenistwem, obżarstwem i rozpustą. b:) Julian Ursyn Niemcewicz: -Powrót posła: to komedia polityczna. Pisarz ukazał konflikt, jaki zaistniał w drugiej połowie XVIII w Rzeczypospolitej między konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz ukazał konieczność i nieuchronność zmian ustrojowych Polski, ośmieszył przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcąc przysporzyć jak najwięcej zwolenników obozowi reformatorów. Akcja utworu rozgrywa się w ciągu kilku godzin w dworku Podkomorzego i Podkomorzyny, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego. Walery, syn Podkomorzego to zwolennik reform oraz ukochany Teresy. Powrót posła jest prezentacją postulatów wysuwanych przez obóz patriotyczny. Należały do nich: zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, wprowadzenie dziedziczności tronu, możliwość wejścia w sojusz z Prusami przeciw Rosji, zwiększenie liczby regularnych wojsk oraz ulżenie doli chłopa. STANISŁAW STASZIC Stanisław Staszic swoje poglądy i program społeczno-polityczny zawarł między innymi w poniższych utworach. „Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego” Był to traktat polityczny wydany przed obradami Sejmu Czteroletniego. Jest on podzielony na 19 rozdziałów. Każdy rozdział traktuje o innym problemie. Najważniejsze są następujące rozdziały: -„Sposób ratowania Polski od podziałów” Staszic przewidywał rozbiory. Prezentuje on swoje poglądy i są one zgodne z poglądami Jana Zamojskiego, który był wówczas wielkim autorytetem. -„Edukacja” Podstawą nauki jest nauka moralna i religia. Człowiek powinien pracować w swoim zawodzie. Edukacja powinna działać jako wychowanie obywatelskie. Szkolnictwo ma wychowywać ludzi światłych. Propaguje on szkoły rycerskie. -„Prawodawstwo” Staszic jest przeciwny prywacie i egoizmowi posłów. Ustawy powinny przechodzić większością głosów. Chodzi o dobro większości. -„Władza wykonywająca” Opisane są w tym rozdziale trzy rodzaje władzy: demokracja, monarchia i anarchia. Chodzi tu o wzmocnienie władzy królewskiej. -„Rozdział władza sądownicza” Każdy obywatel nie może być sądzony bez wyroku niezawisłego sądu. -„Wolne obieranie królów” Staszic sugeruje żeby tron był dziedziczny. Wolna elekcja pozwala ingerować obcym krajom w sprawy polskie. -„Polska” Mowa jest o tym, że chłopi emigrują z Polski, bo jest anarchia i niesprawiedliwość. W Polsce nie mogą oni żyć godnie. PRZESTROGI DLA POLSKI Utwór ten miał uzmysłowić szlachcie konieczność uchwalenia konstytucji. Staszic informuje czym dla niego jest naród. Dla niego naród to nie tylko szlachta, ale zbiorowość mieszkająca na danym terenie. Staszic zwracając się do szlachty stawia jej następujące zarzuty:
Za słabość narodu Staszic oskarża szlachtę. Bardzo dużo miejsca poświęca on też miastom. Propaguje on rozwój przemysłu i handlu w miastach. Chce on, aby mieszczaństwo było bogate. Inne postulaty to: konieczność zniesienia Liberum Veto, wprowadzenie stałej armii, zmiana pańszczyzny na czynsz, wprowadzenie powszechnej edukacji narodowej. HUGO KOŁŁĄTAJ W swoich poglądach nie różnił się zbytnio od Stanisława Staszica. Różniło go jedynie to, że miał bardziej radykalne poglądy w sprawach przywilejów dla ludzi niższego stanu. Żądał wolności osobistej chłopów. Chłop miał mieć wolność osobistą, ale grunt ma być własnością pana.
„Dobra świetnej deputacji”
|