D.Hume (1711-1776)
-szkocki ekonomista
-najważniejszy filozof angielski XVIII w.
-społeczeństwo wolnorynkowe
-nauka o sprawnym działaniu
konwencjonalne pojęcie sprawiedliwości
-rozważa problem sprawiedliwości, problem wzajemnego zaufania
-traktat o sprawiedliwości - sprawiedliwość wychodzi z egoizmu i szczodrobliwości, każdemu zależy, aby żyć dostatnio i bezpiecznie;potrzeba walki o swoje; nie postrzegamy sprawiedliwości z życzliwości;pojęcie sprawiedliwości nie opiera się na rozumie, nie jest ideą uniwersalną
-kwestie sprawiedliwości muszą być dostosowane do odpowiednich warunków
-musimy dopasować wspólne interesy (korelacja celów - konwencje ludzkie)
-zwracał uwagę na 2 czynniki:
-warunki moralne czyli uczucia wewnętrzne
-rozum (kalkulujemy, wewnętrzne uczucia zostają stłumione)
-żyjemy w rozdwojeniu - nie jesteśmy ani dobrzy, ani źli
rozważania epistemologiczne
- pochodzenie wiedzy:
-jaźń jest wiązką wrażeń
-wiedzę trzeba wyprowadzić ze świadomości, musimy wytwarzać wiedzę
-jaźń i świadomość są powiązane ze sobą. Łącząc ze sobą pewne wrażenia chcemy wierzyć że dokonujemy połączenia za pomocą zasady przyczynowości i nawykowości (obiektywne uzasadnienie)
-człowiek każdy swój wybór rozstrzyga przyczynowo
-najczęściej łączymy wrażenia siłą nawyku
-nie ma takiej wiedzy, której moglibyśmy być pewni w 100%
- w naszym interesie jest zastanowienie się, co mamy do zrobienia
-człowiek miesza perspektywy poznawcze: nawykowe i naukowe
-wiedza powszechna i konieczna zapewne istnieje
filozofia moralna, ( z wiedzy nie sposób wyprowadzić dyrektyw moralnych )
-kwestia etyki u Hume'a:
-inicjator refleksji relatywizmu
-relatywizm etyczny - z faktów nie jesteśmy w stanie wynieść wiedzy o powinności (błąd naturalistyczny)
-ogromny wpływ na rozwój humanistyki angielskiej
plus:
-agnostycyzm (pogląd głoszący, że nie można poznać rzeczywistości zewnętrznej, nie można rozstrzygnąć czy istnieje jakaś rzeczywistość obiektywna)
-nie wie, co jest przyczyna idei
-jesteśmy skazani na obcowanie z własnymi konstrukcjami umysłowymi, więc nie jesteśmy w stanie wyjść poza sferę własnych przeżyć psychicznych
-wszelkie treści umysłu wywodzą się z doświadczenia
-percepcja Hume'a:
-impresja (doznania zmysłowe, narzucają się niezależnie od naszej woli)
-idee (kopie, bądź mgliste obrazy impresji, wyobrażenia i pojęcia)
-w doświadczeniu poznajemy następstwo pewnych impresji
Kant (1724-1804)
-wykładał logikę
-interesował się kosmologią (budowa i ewolucja świata jako całości)
(teoretyczna refleksja nad ustaleniami fizyków)
-nauki - przyrodoznawstwo i metafizyka
-jak odróżnić wiedzę potoczną (przekonań) od wiedzy naukowej (obiektywnej)?
-autor:
"Krytyka czystego rozumu"
"Krytyka praktycznego rozumu"
"Krytyka władzy i sądzenia"
- u Hume'a nie ma miejsca na metafizykę i zamierza to skorygować:
-świadomość albo jaźń dają się doprowadzić aż do końca
"przewrót kopernikański":
-Kant neguje tę propozycję:
przedmiot poznawany ----------- podmiot poznający
przedmiot wpada w podmiot
proponuje:
przedmiot poznawany -------------------- podmiot poznający
"coś samego w sobie" FENOMEN
Depozyt wiedzy jest w podmiocie. Zmysły mają ogromny wpływ na to jak postrzegamy rzeczywistość (słuch, węch)
-poziom intelektualny (intelektualna obróbka danych zmysłowych)
-intelekt jest czymś co zostało ukształtowane przez wieki, jest wytworem ludzkim
- zmysły i intelekt powodują, że widzimy tak a nie inaczej
-przedmiot jako "coś samego w sobie"
- żyjemy w świecie fenomenu
-wiedza jest wypadkową przedmiotu i podmiotu
ETAPY POZNANIA:
I. estetyka transcendentalna:
-dotyczy poznania na poziomie zmysłowym
-wskazuje na formy zmysłowości a priori (wytwór naszej świadomości, ułatwia poznanie - zawartość świadomości), zmysłowość - wrażenia rejestrowane poprzez zmysły
-cokolwiek dociera do nas poprzez zmysły jest a priori uformowane
-formy zmysłowości a priori: czas i przestrzeń - to nie tylko cechy świata zewnętrznego, to także formy świadomości
-bez aktywnej świadomości nie ma poznania
-na tym etapie poznania podmiot osiąga wiedzę subiektywnie pewną
II. analityka transcendentalna (przekraczać, podmiot wychodzi poza siebie, wchodzi w jakieś "nie ja", rzeczywistość jest zewn.):
-o wszystkim decydują kategorie intelektu a priori
-dane zmysłowe (uformowane) zostały uporządkowane wg 12 kategorii intelektu a priori. Dzięki tym kategoriom (intelekt sprawia, że mamy to samo pojęcie o świecie) - mamy sensowny obraz rzeczywistości
-wiedza subiektywnie pewna w wiedzę obiektywnie pewną
-Kant dokończył projekt świadomości Hume'a
-wiedza powszechna i wiedza konieczna jest możliwa
-poznajemy rzeczywistość w pewnym określonym kształcie - zasada przyczynowości
-rzeczywistość i przyroda są zdeterminowane (jesteśmy zdeterminowani w takim samym stopniu jak wszystko inne)
-rzeczywistość którą znam to moja własna kultura
-jak to się dzieje że człowiek staje się podmiotem poznającym? Potrafi się zdystansować w stosunku do przyrody.
-idea Boga jest jasna i wyraźna
-podmiot chce wierzyć że ma przewagę nad tym co go otacza
-Kant dostrzega, że źródłem wolności człowieka jest etyka, wolności od determinizmu przyrodniczego
-etyka jest wspólna rodzajowi ludzkiemu (docieramy do tych samych rozstrzygnięć)
-porządek świata przyrodniczego: „niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie”
-jak Kant uzasadnia etykę?
(kilka sposobów, agnostycyzm kantowski)
dowody na istnienie Boga
Bóg wg Kanta -ideał istoty wszechogarniającej
Bóg dla człowieka jako źródło
ze wszystkich obiektów świata zewn. przyjmujemy że ideał był zawsze w naszych głowach
skąd bierze się w nas idea na istnienie Boga? Bóg zawiera elementy wszystkich znanych nam przedmiotów
Jeżeli Bóg jest stwórcą świata to nie może być stworzeniem
Powinniśmy postępować tak jakby Bóg istniał naprawdę
Nie możemy posługiwać się ideałem Boga w rozumieniu rzeczywistości. Na gruncie nauki ni możemy potwierdzić ani zaprzeczyć istnienia Boga.
Podmiot nie może zrezygnować z etyki - stałby się rzeczą pośród rzeczy. Obraz Boga jako źródło wszelkiej powinności.
ETYKA KANTOWSKA:
nazywa etykę - deontologią (etyka prywatna do której każdy może dotrzeć, etyka jest w nas, to fundament naszego myślenia, osnowa).
uzasadnia etykę metafizycznie:2 imperatywy - grupy powinności:
hipotetyczny (nieskończenie wiele) - pierwsza grupa powinności, wskazanie moralne,sądy powinnościowe wypowiedziane w trybie warunkowym. Formą jest:jeżeli...to... . Nie ma takiej normy, którą przestrzegamy w 100% w każdej okoliczności. Nie ma powiązania w sferze faktów i poczucia obowiązku - (relatywizm etyczny)
kategoryczny(jeden)- jego formą jest tryb warunkowy:„...postępuj tylko wg takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem. (…) Postępuj tak, byś człowieczeństwa w twej osobie, jeżeli też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu nigdy tylko jako środka”
-uzasadnienie metafizyki moralności tzn. Ja Ciebie nie skrzywdzę, a Ty w zamian nie skrzywdzisz mnie. Człowiek ma być zawsze celem naszych działań. Przeciwstawia te dwa imperatywy. Podmiot jest chroniony w sposób szczególny poprzez etykę (nawet przed nim samym). Człowiek dąży do doskonałości. Tworząc społeczność, należy uwzględniać nie tylko własny interes, ale i interes innych ludzi.
J.G.Fichte (1762-1814)
„Teoria wiedzy”
„Państwo zamknięte”
-kwestia zewnętrznego świata zostaje pominięta
-pierwszy idealista transcendentalny, subiektywny
-był przekonany, że w swej twórczości interpretował Kanta
-2 możliwości postępowania w humanistyce 2 pryncypia, musimy wybrać:
-przyjmujemy rzeczywistość taką jaka jest (oczywistość świata)
-całe nasze poznanie sprowadza się do konstatacji (dogmatyzm) rzeczy, tego co jest i jest ostateczne, lokuje się pośród rzeczy, jesteśmy niekonsekwentni, nic nie ma poza rzeczami
-świat jako suma aspiracji do tego co jest wolne
-idealista subiektywny - ludzie jako gatunek wytworzyli subiektywne pojęcie tego co jest, jaki świat powinien być, w jakim chcemy żyć
-koncentrujemy się na tym, jaki jest świat i jaki on powinien być, jak chcemy widzieć rzeczywistość, koncentruje się na powinności
-kluczowa jest ludzka wolność
-rodzaj ludzki pojmuje sprawy po swojemu
-kiedy idealizm przybiera postać czynu, staje się faktycznie realizowany przez daną zbiorowość
-kategoria kluczowe -czyn(pochwała czynu) i powinność
-to my panujemy nad przyrodą
-zwolennik państwo zamkniętego (wspólna narodowa i symboliczna, ale też gospodarcza koncepcja państwa samowystarczalnego (które gwarantuje społeczeństwu bezpieczeństwo)
-bycie albo dogmatyzm (powinność)
-świat sprowadzony do zasad. Suma przyczyn i skutków. Człowiek jest częścią tego łańcucha. Jesteśmy rzeczą pośród rzeczy.
-jeśli przyjmiemy że świat to zbiór faktów to jesteśmy dogmatykami
-podlegamy prawom przyrody, nic nie możemy zrobić - determinizm przyrodniczy. Podlegamy i przemijamy. A jeśli podlegamy przyrodzie to nie jesteśmy wolni
-możemy wybrać idealizm, pytam wówczas, czym chcę być i tym mogę być
-czyn jest symbolem wolności
-motorem do działań - inteligencja
-człowiek może kreować samego siebie
-zmienia powinność w inteligencję, gdyż potrafimy się dystansować do tego, co jest na zewnątrz
-nie interesuje nas to co jest obiektywne, ale to co jest subiektywne
Fr.W.J.Schelling (1775-1854)
-system idealizmu transcendentalnego
- pierwszy idealista obiektywny
-bycie i powinność
-nawiązuje do III krytyki Kanta
-2 bieguny: od przyrody do inteligencji (przyroda zewn.), wnoszenie teorii w zjawiska przyrody od inteligencji do przyrody
-nie może być przyrody bez inteligencji i na odwrót
-przyroda i ja jako suma rzeczy NIE JA
-przyroda jako rzeczywistość zewnętrzna
-przyroda istnieje, o ile uświadomimy sobie istnienie tej przyrody (jako wytwór inteligencji)
-człowiek jako inteligencja, jako część przyrody rozpoznaje siebie o tyle o ile umie umieścić siebie w świecie innych obiektów
-czym jest? Przejście od intuicyjnego poznania rzeczywistości do wiedzy. Zamieniliśmy przyrodę w wiedzę
-filozofia geniusza - twórca i geniusz to ten kto przepowiada rzeczywistość
-idea twórcy, który nie streszcza przeszłości
-emancypowanie się twórców
-geniusz widzi całość rzeczy lepiej niż przeciętny człowiek
Hegel (1770-1831)
„fenomenologia ducha”
istota heglizmu streszcza się w pytaniu o trwałość nowoczesnej formacji kulturowej, zmian w kulturze
Próbuje zdefiniować nowoczesność jako sumę konieczności (system, historia dziejów konieczności). Dzieje są sumą logicznych procesów, a historia to suma faktów. Historia jest sumą konieczności.
historiozofia
Wychodzimy od pytania o zasadę rządzącą życiem wspólnotowym - tą zasadą jest wolność , 2 dystynkcje, opozycje:
zasada rządząca dziejami: „wolność w sobie” (to pragnienie wolności), a „wolność dla siebie”(to wolność urzeczywistniona- „mogę pragnąć szczęścia, mogę być szczęśliwym”). Pragnienie wolności pociąga za sobą wiele niejasności:
wolność jako pożądania - kosztem wolności innych (przeciwnicy tez pragną w taki sposób jak my)
wolność jako pojednanie - nie jest przeciw, ale z innymi, po jej urzeczywistnieniu inni mi nie zagrażają
wolność w sobie- jako idea którą chcemy urzeczywistnić
wolność dla siebie-idea urzeczywistniana, stan faktyczny, realne doświadczenia
OBRAZ DZIEJÓW:
-historia jako ciąg rozumnych procesów
Relacja społeczeństwa, narodziny społeczeństwa - ustalenie się stosunków dominacji (decydujemy o losie drugiego człowieka).Pojawienie się człowieka jako istoty samoświadomej (odkrył odrębność od przyrody). Gdzie człowiek może szukać granic własnej wolności? Pragnienie wolności. Odpowiedź-w drugim człowieku. Bez przemocy społeczeństwo byłoby niemożliwe. Postrzeganie siebie jako przeszkodę, konflikt. Jedna ze stron ustępuje, powoduje to relację: PAN-NIEWOLNIK (podporządkowani). Konflikty osobowości.
Filozofia dziejów - podział na 4 formacje dziejowe:
azjatycka - istnienie wielkich mocarstw: Chiny, Indie, Persja. Absolutna dominacja władzy. Jedyną wolną istotą był władca. Społeczeństwo to niewolnicy. Władca jest podmiotem prawa, inni są przedmiotem. Władca stanowił reguły. Istota funkcjonowania - posłuszeństwo.
grecka - władza wolna wszystkich obywateli, autokreacja, umiejętność zagospodarowania egzystencji, funkcjonowanie organu społecznego na zasadzie antytezy. Jak uczymy się wolności? Na przykładach tych którym nie wyszło, którzy zostali pokonani.
Dialektyka oznacza, że każda dziejowa zmiana podporządkowana jest 3 regułom:
Teza - poziom ducha subiektywnego (chcę stworzyć swoją wolność)
Antyteza - poziom obiektywny (ustanowienie systemu prawnego)
Synteza (zamknięcie rozważań) - poziom absolutny (reguły ostatecznie dobre i przydatne, wolność jako pojednanie)
-Grecja kojarzy z wolnością (jest w nas, jest istota podmiotowości, piękne życie, troska o siebie)
-Grecja podporządkowana jest kryterium estetycznemu. Obszarem indywidualnej wolności i dokonań. Grecy z pojedynczych decyzji wybierają te istotne dla narodu
-żyć pięknie
rzymska - antyteza postępowania Greków - obiektywizowanie przekazu społ.-prawo. Eksponuje element etyczny prawny. Zobowiązanie jednostki wobec innych, a później wobec społeczeństwa, wobec Państwa???????/
chrześcijańsko-germańska - Luter zdaniem Hegla reformuje chrześcijaństwo, oczyszcza je. Wytwarza pojęcie wolności (która jest docelowa). Wolność podporządkowana pewnym regułom. Panowie nie są w stanie wymusić posłuszeństwa na niewolnikach. Chrześcijaństwo dokonuje uogólnienia osoby. Osoba podlega boskiej ochronie (również niewolnicy, kobiety i dzieci). Osobowy charakter jednostki (ochrona świecka-prawo i religijna-Bóg). Każda jednostka jest równa. Chrześcijaństwo w postaci zreformowanej dobrze określa położenie każdego z nas. Pojęcie wolności docelowej - wolność tylko w sobie.
Problem aplikacji tej idei, a jej urzeczywistnieniu. Na czym polega uzależnienie niewolnika od pana? Na czym polega uzależnienie pana od niewolnika? Odp: ktoś jest panem, bo ma swoich niewolników. Niewolnicy to wytwórcy na zlecenie panów. Panowie staja się niewolnikom niepotrzebni. Niewolnicy wyzwalają się spod panowania (rewolucja francuska). Zakończenie relacji PAN_NIEWOLNIK. Narodzenie się prawa i wolności!
-dzieje jako spirala
-dzieje się zakończą po formacjach
-cel-wolność- ma być osiągnięty, gdzie?
PAŃSTWO PRAWA
-człowiek odkrywa wolność z innymi
-zmiana stosunku do innych ludzi
-dorastanie jednostki do społeczeństwa
-kenoza - postać racjonalności dziejowej
-wolność związana z możliwością- nikt nie zagraża bo jestem pojednany, nie ma przeciwnika
Egzystencjaliści francuscy (J.P. Sart i A. Camus ) 1968r.
J.P. Sartre
pod wpływem marksizmu, fascynacja komunizmem, wyrzucono go, przez poglądy, bo przeczył założeniom marksizmu
„Egzystencjalizm jest humanizmem” - to wszystko „tu i teraz”
egzystencja wyprzedza esencję (istotę)
tożsamość jest sumą naszych wyborów
wyborom nie towarzyszą żadne zasady, tylko nasza decyzja się liczy nic poza nią, dlatego wybieramy lepsze z naszego
nie możemy powiedzieć że coś jest lepsze, a coś jest gorsze, mogę powiedzieć „ja bym tego nie wybrał”, ale nie musi być to wcale lepsze
problem wyboru, który się zawsze relatywizuje
„czas nadziei”
A. Camus
zbuntowany niewolnik”
„buntuję się więc jestem”
bunt metafizyczny przeciw życiu
„dżuma” jako ideologia
zwraca uwagę na bunt który upomina się o swoje: by powiedzieć „nie zgadzam się na Twoje postępowanie” wraz ze skutkami, dzięki któremu wiemy kim jesteśmy
mit Syzyfa - dodaje, „chociaż nie ma to żadnego zewnętrznego sensu”-buntujący się jest jak Syzyf, dlatego w sprawach błahych nie podejmować tematu (dokonywać selekcji)
nie możemy wyrzec się siebie dla czegoś zewnętrznego
bycie sobą pomimo wszystko
francuski poststrukturalizm (M. Foucauld):
stan wojny - wszyscy przeciwko wszystkim
państwo-zewnętrzna reprezentacja stosunków dominacji
transgresja - naruszenie czyichś granic, przekroczenie własnych uprawnień w kontaktach z innymi. Zabieram drugiemu to, co do mnie nie należy. Wdzieram się. Wszechobecna:”wszystko przeciw wszystkim”
podział społ i władzy:rasa panująca, rzesze zdominowane
wiedza to władza -wiedza o tym jak uwodzić społeczeństwo (dwa sposoby)
-władza zewn.wew nad człowiekiem, dyscyplinująca
biowładza - miękka, my sami czujemy się winni, uwewnętrznienie poglądów
władza tradycyjna i biowładza (wiedza jako władza)
biowładza - nowoczesne stosunki dominacji, panowanie od wewnątrz, panowanie zewnętrzne ograniczone jest do minimum, ale nie całkiem, tam jest zewnętrzne zdyscyplinowanie
więzienie i panoptikon - panowanie od zewnątrz zostaje zastąpione wewnętrzną samodyscypliną. Sam dla siebie jest strażnikiem.
Władza-manipulacja-wpływ
władza-wiedza
rzeczywistość zafałszowana, gra
admiratorzy sztuki i życia, estetyki istnienia (powraca do wzorców antycznych:cnota, jak dobrze żyć, jak z własnego życia zrobić dzieło sztuki) wychodzą poza walkę
diagnoza społeczeństwa
jak uprawiać teorię społ? Jak rozpoznawać zło? Jak przeciwdziałać złu?
- co to jest przeciwhistoria (rozbijanie - historia zerwań - transgresja)
Historia-suma nieciągłości, zero, prawo, które nie jest prawem wspólnym, suma napięć
całe życie publiczne utkane jest z transgresji (zwłaszcza akty stworzenia transgresywnego komunikatu- na wyrost) - czyli, ktoś żąda od nas przesadnej spolegliwości - my w sposób przesadny odrzucamy tę spolegliwość, tylko transgresja jest czytelna
największy anarchista Xxw.
Filozofia dialogu - porozumienie się świecie podzielonym ideowo
-komunikat etyczny: dialog jako fundament
M Buber (Niemiec);
relacja Ja do Ty
pierwszym Tym jest Pan Bóg inicjujący dialog człowieka, to istota, która postrzega świat jako To, Ono (Ja-To(Ono))
nie panujemy nad dialogiem, rozróżnienie ja-to/ja-ty
relacja dialogowa oparta na wzajemności
2 perspektywy: dialog i monolog (filozofia syntetyczna, dwutorowość)
symetria implikuje asymetrie
E. Levinas (Francuz)- pisze o 1941 roku jako o dziurze w dziejach (heglowskich)
zaczyna funkcjonować Auschwitz
co jest istotą dialogu, kiedy druga strona dialogu występuje w roli kata?
Po 1941 roku umarła pewna postać Boga
Bóg pozostał tylko w postaci śladu (nie religijny, ale kulturowy), jako pragnienie dobra
dialog jako relacja asymetryczna Ja-Drugi
wezwanie do odpowiedzialności bezwarunkowej
odpowiedzialność za inność drugiego człowieka, pragnienie dobra
człowiek może siebie odnaleźć tylko w sposób taki, że zastąpi nieobecnego Boga
kiedy człowiek przychodzi na świat - wszystko zagospodarowane, ustrukturyzowane, brak wolnej przestrzeni, my sami nią jesteśmy - wolną przestrzenią, którą możemy zagospodarować - MONADA - która daje nam radość życia, użytkowania
wchodzimy w relacje, dialog (altruizm, egoizm)
monada się zmienia, gubimy się, poszukujemy własnej tożsamości, zmienia się przez kontakt, robimy krok dalej, wychodzimy z niej, zmieniamy, odkrywamy twarz drugiego człowieka, oddawanie się drugiemu człowiekowi, coś poza mną i MONADA jeszcze istnieje, drugi człowiek, opiekować się nim, oddać mu się
Ja i Drugi
granice mojej odpowiedzialności za drugiego człowieka jest sprawiedliwością trzeciego (etyka)
asymetria implikuje symetrię