Rozdział 8

ZABEZPIECZENIE BOJOWE

8.1. Pojęcie, cel i elementy zabezpieczenia bojowego

Zabezpieczenie bojowe to całokształt przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do zaskakującego napadu przeciwnika, zmniejszenie skuteczności jego uderzeń oraz stworzenie pododdziałom sprzyjających warunków od pomyślnego wykonania zadań w różnych sytuacjach.

Celem zabezpieczenia bojowego jest stworzenie najbardziej dogodnych warunków zapewniających: ochronę wojsk przed niespodziewanym uderzeniem przeciwnika, ukrycie sił i środków przed rozpoznaniem przeciwnika i wprowadzeniem go w błąd; zwiększenie zdolności ochronnej wojsk i przystosowaniu terenu do funkcjonowania pododdziałów, w tym zwłaszcza do prowadzenia przez nie działań taktycznych.

8.2. Ubezpieczenie

Ubezpieczenie organizuje się w celu niedopuszczenia do przeniknięcia elementów rozpoznania przeciwnika do rejonu rozmieszczenia wojsk, uniemożliwienia niespodziewanego napadu przeciwnika oraz zapewnienia wojskom czasu i dogodnych warunków przygotowania i prowadzenia działań.

W zależności od charakteru wykonywanych zadań pododdziały ubezpieczają się:

• w walce - ubezpieczeniem bojowym;

• w marszu - marszowym;

• w rejonach ześrodkowania (wyjściowych, odpoczynku) - ubezpieczeniem postoju.

Ponadto we wszystkich sytuacjach organizuje się ubezpieczenie bezpośrednie.

Ilość sił i środków wydzielonych do ubezpieczenia zależy od stopnia zagrożenia ze strony przeciwnika, charakteru i rodzaju działań taktycznych, właściwości terenu, widoczności i warunków meteorologicznych.

Dla zapewnienia sprawnego funkcjonowania ubezpieczeń i wzajemnego rozpoznania się żołnierzy na każdą dobę ustala się hasło i odzew.

Hasło - podaje się ustnie do wiadomości wszystkich żołnierzy, którzy biorą udział w ubezpieczeniu i rozpoznaniu oraz osobom wysyłanym poza rejon rozmieszczenia pododdziału.

Odzew - podaje się dowódcom pododdziałów oraz osobom wysłanym do przekazania ustnych rozkazów. Hasła żąda się od wszystkich osób przechodzących przez rubież ubezpieczeń i poruszających się po rejonie rozmieszczenia pododdziałów w nocy, odzew - od osób przekazujących zadania od przełożonego i od dowódców prowadzących rozpoznanie.

Wszystkich żołnierzy nie znających hasła oraz żołnierzy przybyłych z rozkazami a nie znających odzewu zatrzymuje się.

8.2.1. Rodzaje ubezpieczeń i ich charakterystyka

W zależności od rodzaju działań taktycznych ubezpieczenie wojsk można podzielić na:

Ubezpieczenie postoju, do którego zaliczamy:

• oddział czat;

• czaty.

Ubezpieczenie marszowe, do którego zaliczamy:

a) przy marszu dofrontowym:

- awangardę;

- szpicę czołową

- patrol czołowy.

b) przy marszu odfrontowym:

- ariergardę;

- szpicę tylną;

- patrol tylny.

c) przy marszu wykonywanym wzdłuż frontu:

- oddział boczny;

- szpicę boczną;

- patrol boczny;

- stałe ubezpieczenie boczne.

3. Ubezpieczenie bojowe, do którego zaliczamy:

• bojowy patrol rozpoznawczy (BPR);

• pluton zmechanizowany w ubezpieczeniu obrony batalionu organizowanej bez styczności z przeciwnikiem.

4. Ubezpieczenie bezpośrednie, do którego zaliczamy:

• placówkę;

• drużynę patrolową;

• czujkę (podsłuch);

• szperaczy;

• patrole piesze;

• dyżurne środki ogniowe;

• wartowników;

• dyżurne wozy bojowe;

• posterunki ochronno-obronne;

• dyżurną służbę ochronno-obronną pododdziału.

Ubezpieczenie postoju organizuje się w celu uniemożliwienia przeciwnikowi penetracji rejonów rozmieszczenia ubezpieczanych wojsk oraz dokonania niespodziewanego napadu, a w wypadku napadu, zatrzymania przeciwnika do czasu rozwinięcia się wojsk ubezpieczanych. W zależności od sytuacji wysyła się je na odległość gwarantującą zatrzymanie przeciwnika na czas niezbędny do reakcji ubezpieczanych wojsk.

Tabela 12. Elementy ubezpieczenia postoju

Element ubezpieczenia	Skład	Kto wysyła (organizuje)	Sposób działania	Uwagi
Oddział czat	Batalion, Wzm. kompania	ZT Oddział	Działa w odległości 5 - 15 km od rejonu rozmieszczenia pododdziałów. Szerokość pasu ubezpieczenia 5 - 10 km.	Dla ubezpieczenia bezpośredniego organizuje: czujki, patrole,
Czata	Wzmocniony pluton	ZT Oddział	Działa w odległości do 5 km od rejonu rozmieszczenia pododdziałów. Szerokość pasa ubezpieczenia do 2 km.	Dla ubezpieczenia bezpośredniego wysyła czujki, patrole, szperacze.

Oddział czat (czata) w celu niedopuszczenia do niespodziewanego napadu na swoje pododdziały ubezpiecza się elementami ubezpieczenia bezpośredniego takimi jak:

• placówka (w składzie drużyny zmechanizowanej);

• patrole piesze, drużyny patrolowe lub szperacze;

• podsłuchy (w składzie 2-3 żołnierzy);

• czujki (w składzie 2-3 żołnierzy).

Wojska w rejonie rozmieszczenia oprócz elementów ubezpieczenia postoju, na zewnątrz i wewnątrz rejonu rozmieszczenia ubezpieczają się elementami ubezpieczenia bezpośredniego takimi jak:

a) na zewnątrz rejonu rozmieszczenia:

• placówki;

• patrole piesze;

• drużyny patrolowe;

• czujki lub podsłuchy.

b) wewnątrz rejonu rozmieszczenia;

• dyżurnymi środkami ogniowymi;

• dyżurnymi wozami bojowymi;

• posterunkami ochronno-obronnymi;

• wartownikami przy wozach bojowych (pojazdach);

• dyżurną służbą ochronno-obronną pododdziałów.

Tabela 13. Elementy ubezpieczenia bezpośredniego

Element ubezpieczenia	Skład	Kto wysyła	Sposób działania	Uwagi
Placówka	Drużyna, 1-2 czołgi	Batalion, kompania	Działa w odległości 1,5 km od ubezpieczanych pododdziałów. Zmienia się raz na dobę.	Stanowi element ubezpie-czenia. Organizuje stanowisko oporu i obserwację.
Czujka, podsłuch	2-3 żołnierzy	Oddział czat, czata oraz batalion, kompania	Zajmuje stanowisko, prowadzi obserwację i powiadamia o pojawieniu się przeciwnika, w wypadku uderzenia przeciwnika wycofuje się.	Wysyła się na odległość wzrokową. Czujkę w warunkach dziennych. Podsłuch w warunkach ograniczo-nej widoczności.
Patrol pieszy, drużyna patrolowa, szperacze	2-3 żołnierzy BWP, czołg	Oddział czat, czata, batalion, kompania	Działa na wyznaczonym kierunku, prowadząc obserwację okrężną. Pojedynczych żołnierzy likwiduje lub bierze do niewoli.	Działa między oddziałami czat, czatami oraz przed rejonem rozmieszcze-nia kompanii, batalionu.
Dyżurny środek ogniowy	Obsługa środka ogniowego	Pluton, drużyna	Zajmuje wyznaczone SO i przygotowuje je pod względem inżynieryjnym. Ogień otwiera samodzielnie lub na rozkaz.	Działa w odległości bezpośred-niej od pod-oddziału.
Dyżurny wóz bojowy	BWP, czołg	Pluton	Wóz bojowy przygotowany do prowadzenia ognia. Załoga w wozie bojowym w gotowości do niszczenia przeciwnika.	Działa w ugrupowa-niu plutonu. Przezna-czony jest do obrony przed przeciwnikiem powietrz-nym i naziemnym.
Wartownicy przy wozach bojowych (pojazdach)	Jeden żołnierz	Drużyna, załoga	Pełni służbę przy wozie bojowym. Zatrzymuje zgodnie z zasadami służby wartowniczej.	Zmienia się wartowni-ków co 2 godziny. Wartownicy zatrzymują nie znających hasła.
Posterunki ochronno-obronne	1-2 żołnierzy na posterunku	Oddział, batalion	Pełnią służbę zgodnie z zasadami służby wartowniczej i tabelą posterunku.	Organizuje się do ochrony i obrony składów, sztabów itd.

Element ubezpieczenia	Skład	Kto wysyła	Sposób działania	Uwagi
Dyżurna służba ochronno-obronna pododdziałów	2-3 żołnierzy	Kompania	Pełnią służbę zgodnie z zasadami regulaminu ogólnego.	Wyznacza się podoficera dyżurnego oraz 1-2 dyżurnych

Oddział czat (czata) - po zajęciu nakazanej rubieży, przygotowuje ją do obrony, zamykając czatami najbardziej prawdopodobne kierunki podejścia przeciwnika. W pasie ubezpieczenia przygotowuje główne i zapasowe punkty oporu. Luki pomiędzy czatami oraz kierunki dogodne do działania czołgów powinny być nieprzerwanie obserwowane i osłaniane ogniem. Na rozkaz dowódcy oddziału czat organizuje się w nich patrolowanie, a w przodzie i na skrzydłach wystawia się czujki (podsłuchy). Odwód dowódcy oddziału czat rozmieszcza się w głębi w gotowości do działania na zagrożonym kierunku. W celu prowadzenia rozpoznania przed frontem oddziału czat i na jego skrzydłach wysyła się patrole (drużyny lub czołgi patrolowe).

W nocy i w warunkach ograniczonej widoczności stan osobowy oddziału czat (czaty) powinien znajdować się w całkowitej gotowości bojowej i zachować dużą czujność. Do prowadzenia rozpoznania przed frontem i na skrzydłach dowódca oddziału czat organizuje obserwację, a w razie konieczności wysyła patrole piesze lub drużyny patrolowe, które działają skrycie po nakazanych drogach i dokładnie sprawdzają teren.

Przed frontem czaty lub w lukach między czatami w razie istnienia skrytych podejść, w warunkach ograniczonej widoczności wystawia się podsłuchy w składzie 2-3 żołnierzy a w warunkach dziennych czujki w składzie 2-3 żołnierzy.

Na wiadomość o pojawieniu się przeciwnika oddział czat (czata) wzmacnia obserwację i przygotowuje się do walki. O przeciwniku dowódca oddziału czat (czaty) melduje dowódcy, który wysłał ubezpieczenie i powiadamia sąsiednie ubezpieczenia. Małe grupy przeciwnika niszczy lub bierze do niewoli. Wobec większych sił przeciwnika oddział czat (czata) uporczywie utrzymuje zajmowaną rubież, zabezpieczając rozwinięcie i zorganizowane wejście do walki ubezpieczanych wojsk. Jeżeli w pasie działania ubezpieczenia został wysadzony desant powietrzny, dowódca oddziału czat melduje o tym przełożonemu i organizuje zwalczanie desantu.

Placówkę wystawia kompania, batalion na kierunku drugorzędnym. Zadaniem placówki jest ubezpieczać pododdział będący na postoju, nie dopuścić do niespodziewanego napadu przeciwnika oraz przeniknięcia elementów rozpoznawczych lub grup dywersyjnych. Placówka urządza zwykle stanowisko oporu, rozbudowując go pod względem inżynieryjnym do pełnego profilu.

Placówkę zmienia się raz na dobę. Placówka zadanie swoje wykonuje przez obserwację i walkę. Pojedynczych żołnierzy bierze do niewoli lub niszczy, o czym melduje dowódcy pododdziału, który ją wystawił. W razie natarcia przeciwnika broni zajmowanego stanowiska oporu i wycofuje się na rozkaz dowódcy pododdziału, który ją wystawił.

W celu rozpoznania własnych żołnierzy ustala się na każdy dzień hasło i odzew. Hasło i odzew podaje się cicho. Wszystkich nie znających hasła służba wewnętrzna lub ubezpieczenie zatrzymuje i przekazuje przełożonym.

W porze dziennej dopuszcza się na odpoczynek połowy stanu osobowego placówki, natomiast w porze nocnej odpoczywać może jedna trzecia placówki, a pozostali żołnierze powinni pełnić służbę. Pełnieniem służby i odpoczynkami reguluje dowódca drużyny.

Drużyna patrolowa prowadzi rozpoznanie przed siłami ubezpieczanymi oraz przed punktami oporu czat i w lukach między nimi. Rolę drużyny patrolowej może pełnić załoga BWP lub czołgu.

W czasie patrolowania porusza się skrycie wyznaczoną drogą, prowadząc wnikliwą obserwację terenu. Przy wjeździe w teren zakryty powinna rozpoznać go szperaczami. Działających pojedynczo żołnierzy przeciwnika bierze do niewoli lub niszczy. W przypadku wykrycia większych grup przeciwnika dowódca drużyny patrolowej melduje o tym przełożonemu i obserwuje ich działanie.

Dyżurny wóz bojowy działa bezpośrednio w ugrupowaniu pododdziału będącego w rejonie rozmieszczenia. Dyżurnym wozem bojowym może być BWP lub czołg. Załoga przebywa w wozie w stałej gotowości do otwarcia ognia do przeciwnika naziemnego i powietrznego. Powinien być rozmieszczony w miejscu, w którym jest możliwe prowadzenie dobrej obserwacji okrężnej i ognia. Radiostacja powinna być włączona na odbiór, ponadto powinien być wyznaczony obserwator do odbierania sygnałów od przełożonych i przekazywania do dowódcy wozu.

Jeżeli dyżurny wóz bojowy stanowi BWP, drużyna powinna mieć przygotowane stanowiska ogniowe wokół BWP w odległości 50-100m. Dla każdego środka ogniowego dowódca powinien wskazać sektor obserwacji i ostrzału. Wóz powinien być w stałej gotowości do wyjazdu we wskazany rejon przez dowódcę w celu walki z przeciwnikiem. Zmienia się zwykle co 2-4 godziny, wyznacza się w każdym plutonie zmechanizowanym i czołgów.

Dyżurny środek ogniowy stanowi ubezpieczenie drużyny, plutonu i może być w składzie obsługi broni zespołowej. Działa w ugrupowaniu pododdziałów i ma zadanie niedopuścić do niespodziewanego napadu przeciwnika. Po otrzymaniu zadania obsługa dyżurnego środka ogniowego rozbudowuje stanowisko ogniowe, maskuje i prowadzi obserwację w nakazanym sektorze, ładuje broń i jest w stałej gotowości do otwarcia ognia. Służba ta może być wyznaczona na okres 2 godzin, następnie powinna być zmieniona. Ogień otwiera samodzielnie lub na rozkaz.

Czujka (podsłuch) jest elementem ubezpieczenia bezpośredniego wysyłanym ze składu czaty, oddziału czat, batalionu. W skład czujki (podsłuchu) wchodzi 2-3 żołnierzy. W zależności od sytuacji, charakteru terenu i warunków widoczności, czujkę (podsłuch) wystawia się przed pododdziałem lub na jego skrzydle w odległości do 400m, może działać również w lukach między sąsiednimi czatami. Zmianę czujki (podsłuchu) przeprowadza się co 2-4 godziny.

Czujka (podsłuch) pełni służbę skrycie, nikogo nie zatrzymując. O pojawieniu się działających pojedynczo żołnierzy oraz niewielkich grup przeciwnika melduje przełożonemu. W przypadku zaatakowania stanowiska, czujka (podsłuch) otwiera ogień i wycofuje się.

Pojedynczych żołnierzy wojsk własnych czujka (podsłuch) zatrzymuje i żąda hasła. W razie nieznajomości hasła zatrzymuje i wywołuje dowódcę.

Ubezpieczenie marszowe organizuje się w celu zapewnienia ciągłości ruchu kolumn, uniemożliwienia przenikania elementów rozpoznawczych przeciwnika oraz stworzenia warunków wejścia do walki sił głównych. Ubezpieczenie od czoła zapewniają awangardy, szpice czołowe, patrole czołowe i drużyny (załogi) patrolowe. Szpice (patrole) boczne ubezpieczają skrzydła; natomiast ariergardy, szpice (patrole) tylne - tyły kolumn.

Tabela 14. Elementy ubezpieczenia marszowego

Element ubezpieczenia	Skład	Kto wysyła	Sposób działania	Uwagi
Awangarda, (oddział boczny), ariergarda	Wzmocnio-ny batalion	ZT, oddział	Działa w odległości 20-30 km od sił głównych	Oddział boczny do20 km
Szpica czołowa, boczna, tylna	Wzmocnio-na kompa- nia (bata- lion)	Oddział pododdział (awangar- da, ariergarda)	Działa w odległości 5-10 km od sił głównych lub awangardy (ariergardy)	Szpica boczna do 5 km
Patrol czołowy, (boczny, tylny)	Wzmocnio- ny pluton	Pododdział, szpica	Działa w odległości do 3 km od szpicy lub ubezpieczonego pododdziału	Wysyła drużynę patrolową na odległość wzrokową

Awangarda jest wysyłana na odległość 20-30 km od sił głównych przy marszu dofrontowym. Od czoła ubezpiecza się szpicą czołową na odległość 5-10 km. W zależności od potrzeb awangarda na boki może wysyłać patrole boczne na odległość do 3 km lub szpicę boczną na odległość do 5 km. Przy wykonywaniu zadania podczas marszu awangarda powinna wykonywać marsz w takim tempie aby nie opóźniać tempa marszu sił głównych i wykonywać marsz w tempie nakazanym. Drobne grupy przeciwnika niszczy z marszu, przy napotkaniu większych sił wychodzi na dogodne rubieże, zajmuje stanowiska i niszczy ubezpieczenia przeciwnika. W dogodnych warunkach awangarda powinna częścią sił przedrzeć się do sił głównych przeciwnika i wykonać na nie uderzenie, zmuszając tym samym do przedwczesnego rozwinięcia się go, wprowadzenia zamieszania oraz dezorganizacji.

Szpicę czołową w sile wzmocnionej kompanii (batalionu) wysyła się w celu rozpoznania drogi marszu, przyległego terenu, zabezpieczenia nakazanego tempa marszu oraz zabezpieczenia rozwinięcia i wejścia do walki sił głównych awangardy lub oddziału. Od czoła ubezpiecza się patrolem czołowym, który wysyła na odległość do 3 km od sił głównych szpicy. W zależności od potrzeb może ze skrzydła ubezpieczyć się patrolem bocznym, który wysyła na odległość do 3 km.

Patrol czołowy jest wysyłany ze szpicy czołowej lub z oddziału jeżeli oddział wykonuje marsz w składzie ZT. Zadanie swoje wykonuje przez obserwację i walkę dążąc do zatrzymania jak największych sił przeciwnika. Ubezpiecza się drużyną patrolową, którą wysyła na odległość wzrokową.

Patrol czołowy maszeruje z prędkością ustaloną przez przełożonego. Dowódca plutonu znajduje się w czole kolumny i w ustalony sposób melduje dowódcy, który wysłał patrol o istniejących na drodze marszu zaporach i odcinkach skażonych oraz o napotkanym przeciwniku.Uszkodzone mosty i odcinki zaminowane lub skażone obchodzi, oznaczając wskaźnikami kierunki obejścia i melduje przełożonemu.

Drużyna patrolowa jest elementem ubezpieczenia bezpośredniego wysyłanym w marszu na odległość wzrokową. Odległość ta jest ponadto uzależnia od możliwości ogniowych patrolu czołowego, który powinien natychmiast wspierać ogniem drużynę, jeżeli znajdzie się w niebezpieczeństwie.

Drużyna patrolowa swoje działanie może ubezpieczać szperaczami, których powinna wysyłać w miejscach dogodnych do organizowania przez przeciwnika zasadzek, minowania odcinków dróg oraz rozpoznania skraju lasu, skraju miejscowości, mostów, wiaduktów itp.

Swoje zadanie wykonuje przez obserwację oraz walkę. Obserwacja powinna być okrężna i należy prowadzić ją bez przerw. W terenie odkrytym porusza się na maksymalnej prędkości, miejscowości jeżeli to jest możliwe obchodzi, a gdy nie ma takiej możliwości to rozpoznaje obecność przeciwnika po takich cechach demaskujących, jak: brak ruchu ludności; szczekanie psów; unoszenie się dymów z podwórek; szum silników spalinowych. Jeżeli jest brak tych cech demaskujących, zatrzymuje się w pobliżu miejscowości za ukryciem, obserwuje szczególnie dokładnie wieże, dachy, wysyła szperaczy na skraj miejscowości i po otrzymaniu sygnału, że droga jest wolna, podjeżdża zabierając szperaczy i na maksymalnej szybkości przejeżdża miejscowość wykonując dalej otrzymane zadanie.

W czasie wykonywania ubezpieczenia przy napotkaniu mostu (wiaduktu) drużyna patrolowa zatrzymuje się za ukryciem, wysyła szperaczy do rozpoznania mostu (wiaduktu) pod względem stanu technicznego oraz czy nie jest zaminowany.

Po zbliżeniu się do lasu nakazuje rozpoznać skraj lasu szperaczom na głębokość 300-500 m. Natomiast w samym lesie spiesza tylko szperaczy w rejonach polan leśnych, węzłach dróg leśnych itp.

Dowódca drużyny patrolowej ubezpieczenie szperaczami powinien ograniczyć do niezbędnego minimum, ponieważ każde ich wysłanie znacznie obniża tempo marszu.

Oddział boczny jest wysyłany na odległość do 20 km od sił głównych przy marszu wzdłuż frontu. Na zagrożonym skrzydle oddział boczny ubezpiecza się szpicą boczną, którą wysyła na odległość do 5 km.

Zadaniem oddziału bocznego jest ubezpieczać siły główne oddziału (ZT) z zagrożonego skrzydła niedopuszczając do uderzenia w bok kolumny przez siły przeciwnika. Oddział boczny będzie wykonywał swoje zadanie poprzez walkę w ruchu (z miejsca), zasadzki, minowanie, zrywanie mostów, wiaduktów, niszczenie dróg, stosowanie zawał leśnych. Działanie jego będzie miało miejsce, gdy jest dostateczna ilość dróg równoległych w stosunku do drogi po której wykonują marsz siły główne.

Przy ograniczonej ilości dróg równoległych w stosunku do drogi, po której wykonują marsz siły główne, bądź ich braku lub szczególnie dużego zagrożenia ze strony przeciwnika może być wyznaczony stały oddział boczny.

Stałe ubezpieczanie boczne zajmuje punkty oporu i wykonuje swoje zadanie na zasadach obrony doraźnie zorganizowanej. Po przejściu sił głównych oddział boczny powinien oderwać się od przeciwnika i dołączyć do sił głównych, bądź zająć punkty oporu w innym miejscu jeżeli miał nakazane to przez przełożonego.

Szpicę boczną w sile wzmocnionej kompanii (batalionu) wysyła się w celu ubezpieczenia maszerujących wojsk z zagrożonego skrzydła przed niespodziewanym uderzeniem przeciwnika. Szpica boczna na zagrożone skrzydło wysyła patrol boczny na odległość do 3 km.

Przy braku dostatecznej ilości dróg równoległych do drogi, po której maszerują siły główne, szpica czołowa może działać jako stałe ubezpieczenie boczne. Zajmuje wówczas dogodne rubieże na kierunku działania przeciwnika systemem punktów oporu. Po wykonaniu zadania dołącza do sił głównych lub organizuje ubezpieczenie na nowym kierunku.

Patrol boczny jest w zasadzie elementem ubezpieczenia szpicy i ubezpiecza ją z zagrożonego skrzydła przed uderzeniem przeciwnika. Zadanie swoje wykonuje maszerując równolegle do szpicy, prowadząc obserwację okrężną. Przy napotkaniu przeciwnika niszczy go z marszu lub z dogodnych stanowisk ogniowych. W zależności od potrzeb zagrożone skrzydło patrol boczny może ubezpieczyć drużyną patrolową, którą wysyła na odległość wzrokową.

Przy działaniu jako stały patrol boczny zadanie swoje wykonuje na zasadzie obrony doraźnie zorganizowanej. W zależności od potrzeb i czasu: rozbudowuje pod względem inżynieryjnym stanowiska oporu; minuje podejścia; wykonuje zawały leśne; niszczy na rozkaz przełożonego odcinki dróg oraz mosty.

Ariergarda jest elementem wysyłanym na odległość 20-30 km od sił głównych przy marszu odfrontowym. Od tyłu ubezpiecza się szpica tylną, którą wysyła na odległość 5-10 km. W zależności od potrzeb na boki może wysyłać patrole boczne na odległość do 3 km.

Zadaniem ariergardy jest niedopuszczenie do uderzenia przeciwnika w tył kolumny sił głównych. Zadanie swoje wykonuje poprzez: walkę, po zajęciu dogodnych rubieży; zrywanie mostów; niszczenie dróg; minowanie; stawianie zawał leśnych; skażenie terenu.

Szpicę tylną w sile wzmocnionej kompanii (batalionu) wysyła się w celu ubezpieczenia sił głównych ariergardy lub oddziału od tyłu. Małe grupy przeciwnika niszczy ogniem z zasadzek. W przypadku zagrożenia uderzeniem przeważających sił zajmuje dogodną rubież, niszczy przeciwnika ogniem wszystkich środków ogniowych, zatrzymuje go i nie dopuszcza do wykonania ataku na tyły sił głównych. Szpica tylna od tyłu ubezpiecza się patrolem tylnym, który wysyła na odległość do 3 km. W zależności od działania przeciwnika może ubezpieczać się patrolem bocznym.

Patrol tylny jest wysłany ze szpicy tylnej z zadaniem niedopuszczenia do uderzenia elementów rozpoznawczych i ubezpieczających przeciwnika w siły główne szpicy. Zadanie swoje wykonuje: poprzez walkę po zajęciu dogodnej rubieży; niszczenie dróg; stawianie zawał leśnych; niszczenie mostów i wiaduktów; wykonywanie zasadzek w dogodnym terenie. W celu ubezpieczenia patrol tylny wysyła drużynę patrolową tylną na odległość wzrokową.

Drużyna patrolowa tylna działa na ogonie patrolu tylnego nie dopuszczając do niego elementów rozpoznawczych lub ubezpieczeń marszowych przeciwnika. Zadanie swoje wykonuje organizując zasadzki, dokonując zniszczeń, stawiając zawały, niszcząc odcinki dróg.

Ubezpieczenie bojowe obrony batalionu organizuje się w obronie organizowanej bez styczności z przeciwnikiem, jeżeli przed frontem batalionu nie jest zorganizowana pozycja przednia. Ubezpieczenie bojowe stanowi wzmocniony pluton wysłany na odległość do 2 km od przedniego skraju.

Zadaniem ubezpieczenia bojowego jest: zabezpieczenie pododdziałów przed niespodziewanym napadem przeciwnika; uniemożliwienie prowadzenia rozpoznania przez elementy rozpoznawcze i grupy dywersyjne; wprowadzenie w błąd co do przebiegu przedniego skraju; zmuszenie przeciwnika do wcześniejszego rozwinięcia się; skanalizowanie jego kierunku natarcia na kierunek dogodny dla broniącego się batalionu.

Pluton wyznaczony do ubezpieczenia bojowego przygotowuje punkt oporu szerokości do 500 m. Przed punktem oporu i na skrzydłach ustawia zapory inżynieryjne. Na najbardziej prawdopodobnych kierunkach podejścia przeciwnika wystawia czujki (podsłuchy). Małe grupy przeciwnika niszczy lub bierze do niewoli. Podchodzące siły główne razi ogniem wszystkich środków ogniowych, zmuszając je do rozwinięcia. Dowódca plutonu, obserwując działanie przeciwnika, ustala jego siły oraz kierunki natarcia i składa o nich meldunek. Wycofanie następuje na rozkaz dowódcy batalionu. Odbywa się ono skokami z wykorzystaniem terenu, pod osłoną zapór i dymów. Wycofanie powinno być sygnalizowane dla wojsk w obronie umówionymi sygnałami.

Ubezpieczenie bojowe natarcia organizuje batalion (kompania) w celu wykrycia: punktów oporu przeciwnika; pól minowych, grup min i innych zapór inżynieryjnych; stanowisk ogniowych artylerii; luk i skrzydeł w ugrupowaniu przeciwnika; kierunku kontrataku; skrytych podejść oraz ustalenia kierunku jego wycofania się oraz zabezpieczenia zorganizowanego wejścia do walki sił głównych.

Ubezpieczeniem bojowym natarcia batalionu (kompanii) jest bojowy patrol rozpoznawczy (BPR) w sile plutonu zmechanizowanego lub plutonu czołgów. Działa on przed frontem lub na skrzydle batalionu (kompanii) w odległości zapewniającej obserwowanie jego działania i wsparcie ogniem. Otrzymane zadanie BPR realizuje przez obserwację i walkę. Walkę nawiązuje wówczas, gdy nie może jej uniknąć lub ma zapewnione wsparcie ogniowe.

Najdogodniejszym momentem wprowadzenia do walki bojowego patrolu rozpoznawczego będzie, gdy nacierające pododdziały zniszczą i opanują kompanijne punkty oporu lub w warunkach ograniczonej widoczności. Jeżeli jest wysłany z batalionu to wystawia się go z drugorzutowej kompanii. Dowódca batalionu podaje sygnały dla dowódcy kiedy ma wejść do walki, dlatego też BPR powinien przesuwać się w niedalekiej odległości za pierwszym rzutem i być w każdej chwili w gotowości do rozpoczęcia działania.

Bojowy patrol rozpoznawczy wysyłany z kompanii, do czasu wejścia do walki, może działać w ugrupowaniu kompanii, ale bardziej celowym będzie, jeżeli przy niszczeniu czołowych punktów oporu przeciwnika, na przednim skraju obrony będzie przesuwał się za jej ugrupowaniem.

Bojowy patrol rozpoznawczy umiejętnie wykorzystując teren powinien szybko zbliżyć się do przeciwnika, ustalić jego skład i charakter działań oraz rozmieszczenie środków ogniowych. Dowódca prowadzi rozpoznanie przez obserwację osobistą oraz przy pomocy obserwatorów i działań drużyn patrolowych. Po napotkaniu przeciwnika powinien dokładnie go rozpoznać i niezwłocznie złożyć o tym meldunek przełożonemu. Napotkane drobne grupy przeciwnika niszczy niespodziewanym napadem ogniowym. Podczas napotkania zorganizowanej obrony przeciwnika powinien ustalić luki, słabo bronione odcinki w jego ugrupowaniu, śmiało zaatakować zmuszając go tym samym do ujawnienia swojego systemu ognia. Przy wejściu w rejon stanowisk ogniowych artylerii powinien je dokładnie rozpoznać i złożyć meldunek przełożonemu podając współrzędne położenia artylerii przeciwnika.

Bojowy patrol rozpoznawczy dla ubezpieczenia swych sił wysyła na odległość wzrokową drużynę patrolową. Zadaniem jej jest wykrycie przeciwnika, rozpoznanie terenu i obiektów terenowych oraz rozpoznanie skażeń, czasami również kierowanie ogniem własnej artylerii i czołgów, a także obserwowanie skutków tego ognia. Wykonując zadanie powinna przesuwać się w terenie od jednego punktu umożliwiającego prowadzenie obserwacji do drugiego, nie zwalniając tempa maszerującego z tyłu bojowego patrolu rozpoznawczego. W miejscach najbardziej podejrzanych dowódca drużyny powinien wysłać szperaczy, każdorazowo określając co mają rozpoznać i jak meldować.

8.2.2. Przeciwdziałanie rozpoznaniu przeciwnika

Przeciwdziałanie rozpoznaniu polega na udaremnianiu zamiarów rozpoznawczych przeciwnika, przez należytą ochronę własnych przedsięwzięć. Głównym zadaniem jest ustalenie, w jakim stopniu przeciwnik rozpoznał nasze siły i zamiary i na tej podstawie zaplanowanie przedsięwzięć do planu zabezpieczenia w zakresie przeciwdziałania jego rozpoznaniu. Realizując ten plan, dowódca skutecznie przeprowadza akcję zmierzając do wprowadzenia przeciwnika w błąd.

Aby skutecznie dezinformować, dowódca powinien przede wszystkim poznać dokładnie system rozpoznania przeciwnika: z jakich źródeł czerpie informacje i od jakich jest najbardziej uzależniony. Znając jego system rozpoznania, słabe i mocne strony, dowódca podejmuje właściwą decyzję, jak mu przeciwdziałać.

Na szczeblu pododdziału przeciwdziałanie rozpoznaniu przeciwnika winno być zorganizowane i prowadzone zgodnie z uprzednio otrzymanym zadaniem w tym zakresie.

Zadanie takie może być postawione przez dowódcę wyższego szczebla w trakcie organizacji rozpoznania, omawiania współdziałania, prowadzonego rekonesansu lub w oddzielnym zarządzeniu i winno obejmować:

krótką charakterystykę działań rozpoznania przeciwnika;

główny (przypuszczalny) kierunek rozpoznania;

z jakimi elementami rozpoznawczymi przeciwnika i gdzie możemy się spotkać;

co należy wykonać aby zmniejszyć efekty jego rozpoznania.

Zmniejszenie efektów rozpoznania przeciwnika celowym wydaje się prowadzić w dwóch sferach (zakresach) działania:

a) w sferze (zakresie) działań pasywnych;

b) w sferze (zakresie) działań aktywnych.

Sfera (zakres) działań pasywnych na szczeblu pododdziału winna obejmować:

maskowanie i ubezpieczenie rejonu ześrodkowania;

ograniczenie ruchu i manewru w tych rejonach;

zakaz pracy środków łączności;

skryte prowadzenie rekonesansów dróg domarszu i rubieży wprowadzenia pododdziałów do walki;

skryte wykonanie przejść w polach minowych i zaporach inżynieryjnych;

ograniczenie do minimum ruchu na rubieży styczności wojsk;

ograniczenie prowadzenia ognia do czasu rozpoczęcia walki;

okresowy manewr częstotliwości pracujących radiostacji;

maksymalne wykorzystanie naturalnych właściwości maskujących terenu;

inne przedsięwzięcia uniemożliwiające przeciwnikowi rozpoznanie naszych sił i środków lub przedsięwzięcia mające na celu wprowadzenie go w błąd.

Sfera (zakres) działań aktywnych winna obejmować:

rozpoznanie i niszczenie wykrytych elementów rozpoznawczych przeciwnika;

niedopuszczenie do przenikania jego elementów rozpoznawczych w głąb lub poprzez ugrupowanie.

O ile pierwsza sfera (zakres) z zasady nie będzie nastręczać dowódcy pododdziału większych trudności, to sfera (zakres) drugi wymagać będzie odpowiednich przemyśleń, decyzji, jak i wydzielenia sił i środków do jego realizacji. Dowódcy winni zdawać sobie sprawę, że kolejność i sposób niszczenia elementów rozpoznawczych przeciwnika na szczeblu pododdziału nie będzie miała istotnego znaczenia, należy przyjąć generalną zasadę, że element rozpoznawczy musi być natychmiast zniszczony, a jeżeli dowódca pododdziału nie posiada takich możliwości, przekazuje dane o rozpoznanym elemencie do przełożonego.

Układ zadania w zakresie przeciwdziałania rozpoznaniu przeciwnika może być następujący:

1) Wiadomości o przeciwniku.

W pasie obrony pułku (brygady) prowadzą działania rozpoznawcze.....przeciwnika.

Główny wysiłek rozpoznania przeciwnik skupia prawdopodobnie na kierunku.........

Do prowadzenia rozpoznania przeciwnika może wydzielić około...... elementów rozpoznawczych z tego może przenikać w nasze ugrupowanie do .................. elementów.

2) Zadania dla wykonawców.

Celem zmniejszenia efektywności rozpoznania przez elementy rozpoznawcze przeciwnika dowódca pułku (brygady)

rozkazał:

a) w zakresie pasywnego przeciwdziałania rozpoznania przeciwnika:

zamaskować stanowiska ogniowe wozów bojowych oraz stanowiska dowódczo-obserwacyjne poprzez rozwieszenie siatek maskujących oraz środkami podręcznymi;

dokonać malowania maskującego szczególnie pododdziałów drugiego rzutu;

pomalować wieże wozów bojowych pierwszego rzutu farbą o małej emisyjności oraz absorbującą fale radiolokacyjne;

wykonać i założyć maski deformujące oraz ramy nośne na siatki w pododdziałach przewidywanych do wykonania kontrataku;

zaplanować rubież zadymiania przez baterię moździerzy oraz etatowy sprzęt bojowy;

wyposażyć i zamontować na transporterach narożniki odbijające (odbijacze kątowe);

zamontować na wszystkich silnikach pojazdów ekrany cieplne szczególnie w pododdziałach przewidzianych do wykonania kontrataku i koczujących;

inne ( z zakresu tajnego dowodzenia, budowy lub zainstalowania pozornych SO i makiet sprzętu).

b) w zakresie aktywnego przeciwdziałania rozpoznania przeciwnika:

w pierwszej kolejności niszczyć wszystkie wykryte siły i środki rozpoznawcze przeciwnika działające na kierunku obrony pułku (brygady);

do niszczenia środków rozpoznawczych przeciwnika wyznaczyć .......;

zniszczone elementy i siły rozpoznawcze przeciwnika ujmować w meldunkach bojowych.

W tym celu:

• dowódca .....batalionu wydzielić z ..... w sile...... do zwalczania podchodzących elementów rozpoznawczych przeciwnika działających na kierunku........;

• dowódca ..... batalionu wydzielić z ..... w sile ..... do zwalczania elementów rozpoznawczych przeciwnika w rejonie.....;

• dowódca .....batalionu (nów) niedopuścić do rozpoznania rubieży (rejonu).....

• itd.

DOWÓDCA

8.3. Maskowanie

8.3.1. Cel i zasady maskowania pododdziałów

Maskowanie jest to całokształt przedsięwzięć zmierzających do ukrycia lub zmiany wyglądu zewnętrznego pojedynczych i zespołowych obiektów, urządzeń, sprzętu, uzbrojenia i ludzi przy pomocy środków podręcznych i etatowych.

Celem maskowania bezpośredniego (taktycznego), jest ukrycie pododdziałów, ich ugrupowania, sprzętu bojowego i uzbrojenia, składów materiałowych przed wszystkimi rodzajami rozpoznania przeciwnika i wprowadzenie go w błąd, co do zamiaru działania własnych pododdziałów.

Maskowanie bezpośrednie obejmuje: ukrycie sił i środków oraz elementów ugrupowania bojowego pododdziału, zamiaru jego działania, zamaskowania rozbudowy inżynieryjnej terenu, zapór, stanowisk dowódczo-obserwacyjnych, dróg manewru, dowozu i ewakuacji. Maskowanie powinno być realizowane poprzez przystosowanie sprzętu bojowego i uzbrojenia do szaty roślinnej i otaczającego terenu. Osiąga się to poprzez:

• wykorzystanie naturalnych warunków maskujących terenu;

• maskowanie świetlne i dźwiękowe;

• deformację sprzętu i obiektów wojskowych;

• wykorzystanie naturalnej i sztucznej ograniczonej widoczności.

Przeciwnik wykrywa i rozpoznaje wojska i ich działania po cechach wyróżniających ich w terenie do których należą:

• kolor powierzchni obiektów;

• wymiary i kształt obiektów - cienie padające od obiektów i cienie własne;

• odblask od szkieł i części metalowych;

• istnienie w pobliżu obiektów wojskowych punktów orientacyjnych (punktów wyróżniających się w terenie) pozwalających ustalić położenie tych obiektów względem terenu;

• działanie wojsk, manewr, dźwięk, ogień, dym, kurz, praca na radiostacjach itp.;

• ślady działania wojsk: wydeptane place i ścieżki, koleiny, nowe drogi, miejsca przed lufami armat, ślady ognisk, pozostałości materiałów budowlanych i opakowań środków materiałowych, świeży wyrąb roślinności;

• zdolności obiektów do odbijania fal elektromagnetycznych i promieni podczerwonych.

Maskowanie, aby było skuteczne powinno być:

• ciągłe i wykonywane we właściwym czasie. Czynności maskowania powinny być realizowane z chwilą rozpoczęcia prac aż do ich zakończenia, stale odnawiane odpowiednio do zmian zachodzących w terenie;

• dostosowane do konkretnych warunków terenowych. Zamaskowane obiekty powinny być podobne do otaczających ich przedmiotów terenowych.

Powyższe przedsięwzięcia najłatwiej realizować w warunkach ograniczonej widoczności. W tej sytuacji należy uwzględnić możliwości zastosowania przez przeciwnika środków radiolokacyjnych, noktowizorów, bomb i pocisków oświetlających oraz reflektorów. Przewidując takie działania należy pododdziały rozmieszczać za naturalnymi wyniosłościami terenowymi, w wąwozach i fałdach terenowych, za zabudowaniami i innymi już wcześniej istniejącymi przedmiotami. W terenie odkrytym oraz zimą z powodu braku odpowiedniej szaty roślinnej do maskowania należy wykorzystać śnieg oraz etatowe (techniczne) środki maskowania. Do środków tych zalicza się: maskownice dźwiękowe, stawianie zasłon dymnych, maskowanie pracy systemów radioelektronicznych. Dowódca pododdziału etatowo posiada maski na czołgi i inne przydzielone pojazdy mechaniczne. Dodatkowo na wcześniej złożone zapotrzebowania może otrzymać farby do malowania maskującego, granaty dymne oraz odbijacze kątowe do maskowania radiolokacyjnego.

8.3.2. Przedsięwzięcia realizowane przez pododdział

Przemieszczanie wojsk powinno z zasady odbywać się w warunkach ograniczonej widoczności najlepiej w nocy. Głównymi czynnikami zapewniającymi skryte przemieszczanie pododdziałów osiąga się poprzez wytypowanie i wykorzystanie dróg przemarszu i rejonów ześrodkowania (wyjściowych) zapewniających dobre naturalne warunki maskowania. Drogi, które planujemy do przemarszu powinny przebiegać w terenie zakrytym (lesistym), omijające duże osiedla i węzły kolejowe. W razie konieczności przemarszu w terenie odkrytym, należy starać się marsz wykonywać w warunkach ograniczonej widoczności, najlepiej w nocy, z takim wyliczeniem, aby pododdziały do świtu osiągnęły nakazany rejon, rozmieściły się w nim i zamaskowały. Pododdziały maszerujące w nocy powinny przestrzegać zasad maskowania, tak w czasie ruchu jak i na postoju, zapewniające ich ukrycie przed obserwacją przeciwnika. Osiąga się to poprzez: wykonywanie ruchu wozów bojowych i środków transportowych z wykorzystaniem pasywnych środków noktowizyjnych, zaciemnianie świateł reflektorów poprzez zastosowanie na nich daszków i ekranów noktowizyjnych, przestrzeganie dyscypliny pracy na radiowych środkach łączności, ustawianie wcześniej na drogach marszu znaków dobrze widocznych dla wojsk własnych a niewidocznych dla przeciwnika, zabezpieczenie pojazdów mechanicznych przed możliwością iskrzenia z rur wydechowych.

W czasie przemieszczania transportem kolejowym dowódca pododdziału będzie miał ograniczoną możliwość skrytego przejazdu. Jednak również powinien przestrzegać zasad maskowania, a w szczególności:

• maskować przemarsz pododdziałów do rejonów wyczekiwania i punktów załadowczych;

• dbać o ubezpieczenie i ochronę punktów załadunkowych i wyładunkowych przed penetracją elementów wywiadowczych i działalnością dywersyjną przeciwnika;

• maskować sprzęt znajdujący się na platformach, maskami, plandekami, środkami podręcznymi;

• ograniczać do minimum ruch żołnierzy w czasie postoju transportu kolejowego;

• przestrzegać dyscypliny pracy na środkach łączności (na eszelonie rozwijać dla wart i służb dyżurnych łączność przewodową);

• wyładunku i przemarszu do rejonów wyjściowych (ześrodkowania) dokonywać w nocy lub na bocznicach znajdujących się przy kompleksach leśnych.

Rejony ześrodkowania jeżeli nie są narzucone przez przełożonego wybiera się w terenie dogodnym do maskowania i ochrony wojsk. Skryte zajęcie zaplanowanego rejonu ześrodkowania osiąga się przez zajęcie go w nocy lub w warunkach ograniczonej widoczności (mgła, opady atmosferyczne, zadymianie). Ruch kolumn powinien odbywać się po istniejących drogach, a jedynie w wyjątkowych wypadkach po drogach nowo wybudowanych. Po zajęciu rejonu pododdziały powinny w maksymalnym stopniu starać się maskować pobyt w rejonie.

Do istotniejszych cech demaskujących pobyt wojsk w rejonie zalicza się:

• ukazanie się w rejonie rozmieszczenia dużej liczby wozów bojowych, samochodów i innego sprzętu bojowego. W tym celu po zajęciu rejonu ześrodkowania - (odległości pomiędzy wozami bojowymi 25 - 50 m wzdłuż istniejących dróg lub duktów leśnych) przystąpić do maskowania za pomocą masek lub środków podręcznych (gałęzie drzew rosnących w zajmowanym rejonie);

• pojawienie się nowych dróg, ścieżek, miejsc wydeptanych, a niekiedy naruszonej roślinności. Po zakończeniu ruchu wojsk należy zatrzeć ślady kół lub gąsienic. Drogi na przełaj w miarę możliwości planować między drzewami nie dokonując ich wyrębu. Uszkodzonym krzakom i roślinom starać się przywrócić poprzedni wygląd;

• prowadzone prace ziemne.W ramach fortyfikacyjnej rozbudowy wykorzystuje się fałdy terenowe, pokrywę śnieżną i roślinną oraz podręczne i etatowe środki maskownicze;

• maszty anten, praca radiostacji na nadawanie oraz praca innych agregatów. Należy zwracać uwagę by maszty anten nie wystawały zbyt wysoko nad koronami drzew a radiostacje pracowały na odbiór. W pododdziałach organizować łączność przewodową lub łącznikiem.

Przy rozmieszczaniu wojsk w wąwozach o stromych zboczach obok różnego rodzaju wzniesień należy zajmować odcinki znajdujące się w cieniu, a ukrycia dla stanu osobowego i sprzętu bojowego osłaniać maskami.

Przy rozmieszczaniu wojsk w terenie otwartym i równinnym maskowanie przeciwradiolokacyjnym środkom rozpoznania z powietrza stosuje się wtedy, gdy sprzęt bojowy i środki transportowe nie znajdują się w ukryciu. W tej sytuacji w celu zniekształcenia na ekranie stacji radiolokacyjnej obrazu rzeczywistego rejonu rozmieszczenia wojsk stosuje się odbijacze kątowe. Odbijacze te rozmieszcza się zawczasu zespołami w odległości 80-100 m jeden od drugiego, poza rejonem rozmieszczenia.

Duży wpływ na trwałość i skuteczność obrony ma umiejętne ukrycie i zamaskowanie jej inżynieryjnej rozbudowy: zarówno prac ziemnych jak też przeszkód i zapór, ugrupowania bojowego pododdziałów, systemu ognia, stanowisk dowódczo - obserwacyjnych oraz manewru siłami i środkami. Ważnym zagadnieniem jest również zamaskowanie punktów zaopatrzenia oraz dróg dowozu i ewakuacji.

Główna zasada maskowania w obronie polega na umiejętnym wykorzystaniu terenu i przedmiotów terenowych oraz środków etatowych i podręcznych. Niezależnie od tego należy szczególnie przestrzegać dyscypliny maskowania, reżimu pracy środków łączności radiowej, radiostacji, noktowizji oraz zasad tajnego dowodzenia. Wymienione zasady powinny być rygorystycznie wcielane w życie podczas szkolenia z wojskami.

Maskowanie inżynieryjnej rozbudowy obrony osiąga się przez:

• ukrycie rzeczywistego przebiegu przedniego skraju obrony i miejsca środków ogniowych;

• ukrycie najważniejszych rejonów obrony batalionu i punktów oporu kompanii i plutonów;

• maskowanie rubieży ogniowych czołgów oraz rubieży rozwinięcia do kontrataku drugiego rzutu;

• maskowanie systemu zapór inżynieryjnych;

• rozbudowę pozornych punktów oporu, rejonów rozmieszczenia pododdziałów, zapór inżynieryjnych i stanowisk dowódczo-obserwacyjnych.

Rzeczywisty przebieg przedniego skraju obrony maskuje się przez rozbudowę pozornego przedniego skraju obrony i częściowe obsadzenie go siłami pierwszego rzutu. Prace inżynieryjne związane z budową i urządzaniem rejonów obrony, szczególnie na przednim skraju prowadzi się w nocy oraz w warunkach ograniczonej widoczności. Wykonane w ciągu nocy okopy i ukrycia oraz pozostawione na nich ślady pracy powinny być do świtu dokładnie zamaskowane. Dla środków ogniowych oprócz stanowisk ogniowych głównych i zapasowych wykonuje się stanowiska pozorne. W celu zapewnienia większej żywotności środków ogniowych należy je rozmieścić skrycie, rozśrodkować wzdłuż frontu i w głąb, a część z nich na przeciwstokach.

Ukrycie systemu ognia osiąga się przez:

• dokładne wykorzystanie warunków terenowych w czasie rozmieszczenia środków ogniowych w aspekcie ukrycia ich przed obserwacją przeciwnika;

• prowadzenie ognia do czasu rozpoczęcia walki obronnej przez wyznaczone środki z tymczasowych stanowisk ogniowych;

• przestrzeganie przez stany osobowe nakazanego reżimu ognia.

W rejonach mających uzasadnienie taktyczne wykonuje się pozorne pola minowe, gdzie zakłada się miny przeciwpancerne i przeciwpiechotne z gęstością 0.1-0.15% normy zasadniczej. Na pozornych kierunkach siłami wydzielonych pododdziałów pozoruje się zakładanie zapór fortyfikacyjnych.

Skryte rozmieszczenie elementów ugrupowania bojowego realizuje się przez rozmieszczenie ich w lasach, zagajnikach, wąwozach i innych naturalnych ukryciach terenowych. Maskowanie ugrupowania bojowego osiąga się przez:

• ukrycie styków między pododdziałami;

• wykorzystanie ograniczonej widoczności do skrytego rozmieszczenia BWP;

• przemieszczanie środków transportowych w nocy lub w warunkach ograniczonej widoczności;

• budowę obiektów pozornych.

W lukach między pododdziałami rozbudowuje się pozorne rejony i pojedyncze obiekty obronne oraz pozoruje się w nich działalność wojsk przez zastosowanie wędrownych środków ogniowych.

Skryte rozmieszczenie i dokładne maskowanie stanowisk dowodzenia i punktów obserwacyjnych ma decydujący wpływ na zapewnienie ciągłości dowodzenia pododdziałami. Maskowanie stanowisk dowodzenia i punktów obserwacyjnych osiąga się przez:

• właściwy wybór miejsca na rozmieszczenie stanowisk dowodzenia i punktów obserwacyjnych;

• wykorzystanie naturalnych warunków maskowania;

• przystosowanie urządzeń inżynieryjnych na stanowiskach dowodzenia i punktach obserwacyjnych do ogólnie wykonywanych urządzeń inżynieryjnych w strukturze obrony;

• staranne maskowanie okopów i wozów dowodzenia. Wszystkie pojazdy powinny się znajdować w wyznaczonym oddaleniu od stanowisk dowodzenia, a wszystkie drogi dojazdu zamaskowane.

Oprócz wykorzystania właściwości maskujących terenu oraz ogólnych przedsięwzięć maskowania należy podejmować przedsięwzięcia w zakresie przeciwdziałania przeciwko środkom radiolokacyjnym i noktowizyjnym a mianowicie:

• przyrządy noktowizyjne (aktywne) stawiać jedynie na kierunkach trudno dostępnych;

• w pewnej odległości od obiektów zawczasu ustawić źródło promieniowania podczerwonego imitujące pracę rzeczywistych przyrządów;

• ustawić przeciwradiolokacyjne maski - ekrany i odbijacze kątowe;

• stosować aktywne i pasywne zakłócania radiolokacyjne w celu przeciwdziałania środkom rozpoznania radiolokacyjnego przeciwnika.

Realizacja zadań maskowania bezpośredniego natarcia pododdziału może przybrać różne formy i sposoby w zależności od celu i zamiaru maskowania, posiadanego czasu, sił i środków będących w dyspozycji pododdziału. Z zasady maskowanie bezpośrednie polegać będzie na: wykorzystaniu właściwości ochronno-maskujących terenu i jego pokrycia, stosowania technicznych środków maskowania, wykorzystania zasłon dymnych, wcześniejszym pomalowaniu sprzętu i na przestrzeganiu zasad i dyscypliny maskowania.

Podczas przygotowania do natarcia maskowanie dowodzenia wojskami osiąga się przez:

• wykorzystanie środków łączności ruchomej, przewodowej i łączników;

• ograniczenie liczby osób mających prawo posługiwania się łącznością przewodową i zakaz prowadzenia rozmów dotyczących przygotowania natarcia;

• zakaz prowadzenia rozmów przy pomocy środków łączności radiowej o przygotowywanym natarciu;

• zachowanie uprzednio ustalonego reżimu pracy środków łączności radiowej;

• przestrzeganie zasad tajnego dowodzenia.

Zajmowanie i przebywanie w rejonie wyjściowym do natarcia odbywa się według zasad opisanych we wcześniejszym rozdziale. Dowóz środków materiałowych wykonuje się z zasady w nocy i w warunkach ograniczonej widoczności, a w dzień jedynie małymi grupami samochodów, po drogach przechodzących w terenie zakrytym.

Rekonesans do natarcia należy ograniczyć do niezbędnych potrzeb i odbywać go małymi grupami w umundurowaniu i z wyposażeniem nie wyróżniającym się spośród pozostałych żołnierzy. Przejścia na punkty rekonesansu wykonywać w sposób skryty wykorzystując rowy strzeleckie i łącznice, nierówności terenu oraz przedmioty terenowe.

W toku natarcia zmniejszenie widoczności wojsk na polu walki osiąga się przez:

• umiejętne wykorzystanie maskujących własności terenu;

• wykorzystanie etatowych i podręcznych środków maskowania odpowiednio do tła terenu i pory roku;

• wcześniejsze przemalowanie sprzętu;

• wykorzystanie zasłon dymnych, szczególnie przy wprowadzaniu do walki drugich rzutów i odwodów. Zasłony dymne powinny być również wykorzystywane dla osłony odejścia pododdziałów od przeciwnika lub wprowadzenia ich do walki.

Podczas natarcia z forsowaniem przeszkody wodnej, w czasie podchodzenia pododdziałów od przeszkody wodnej należy maskować:

• rozpoznanie przeszkody wodnej i podejść do przepraw;

• przygotowanie przeprawy w bród i czołgów pod wodą;

• zajmowanie rejonów wyjściowych do forsowania (przeprawy) oraz rozmieszczenie w nakazanych rejonach;

• prace związane z przygotowaniem dróg wyjścia pododdziałów na przeprawę.

Do czasu rozpoczęcia forsowania lub przeprawy środki przeprawowe rozmieszcza się w lesie, zagajnikach, fałdach terenowych lub za sztucznymi maskami wykonywanymi z etatowych lub podręcznych środków.

W celu zamaskowania przeprawy wojsk przez przeszkodę wodną stosuje się następujące przedsięwzięcia;

• pododdziały i sprzęt załadowuje się na środki przeprawowe w miejscach ukrytych przed środkami rozpoznania przeciwnika;

• promy buduje się w odnogach rzeki: za wysepkami i w innych miejscach nie obserwowanych przez przeciwnika;

• szeroko stosuje się zasłony dymne w celu ukrycia przeprawy wojsk i prac przy ich budowie;

• przeprawy maskuje się przed środkami rozpoznania radiolokacyjnego (ustawione odbijacze kątowe i inne promienniki ciepła).

Podczas działań w mieście lub osiedlu należy maskować obecność wojsk w budynkach przez zasłonięcie okien, nie rozpalanie ognisk w kuchniach wiejskich o niewłaściwej porze (po śniadaniu i po obiedzie), zaciemnianie świateł, uniemożliwić szczekanie psów, zachować ciszę i ograniczyć ruch przechodniów.

Podczas natarcia w warunkach zimowych przystosować sprzęt swoim kolorem do pokrywy śnieżnej (maskowanie czołgów i transporterów opancerzonych wapnem lub białą farbą o nieregularnych plamach). Żołnierzy na rozpoznaniu, wypadzie lub w czasie prac przy wykonywaniu przejść w zaporach minowych zabezpieczyć w odzież maskującą.

Za całość maskowania bezpośredniego pododdziału odpowiedzialni są dowódcy poszczególnych szczebli dowodzenia. W okresie organizacji walki dowódca powinien:

• ocenić możliwości rozpoznania przez przeciwnika oraz własne możliwości w zakresie maskowania wojsk w toku organizacji i prowadzenia walki;

• określić zadania związane z maskowaniem bezpośrednim podległych pododdziałów;

• zapoznać kadrę z zamiarem i celem maskowania;

• uwzględnić niezbędne siły i środki do wykonania zadań z zakresu maskowania;

• przewidzieć osoby odpowiedzialne za wykonanie przedsięwzięć maskujących;

• działalność w zakresie przestrzegania tajemnicy i tajnego dowodzenia w walce.

W koniecznych przypadkach dowódca wydaje wytyczne do maskowania, w których podaje:

• wiadomości o przeciwniku i jego środkach rozpoznania;

• zadania związane z maskowaniem podległych pododdziałów;

• niezbędne siły i środki do wykonania najbardziej skomplikowanych prac;

• czas rozpoczęcia i zakończenia prac maskowniczych;

• odpowiedzialnych za wykonanie prac maskowniczych oraz sposób kontroli.

Wymienione zadania pododdziały wykonują najczęściej własnymi siłami a za ich jakość i terminowość odpowiada dowódca pododdziału.

8.4. Powszechna obrona przeciwlotnicza

8.4.1. Cel, elementy powszechnej obrony przeciwlotniczej

i ich charakterystyka

Powszechna obrona przeciwlotnicza (POPL) jest to zespół przedsięwzięć i czynności mających na celu samoobronę pododdziałów przed uderzeniami z powietrza.

Realizuje się ją na wszystkich szczeblach dowodzenia, w każdym rodzaju działań taktycznych oraz w garnizonach. Do podstawowych zadań powszechnej obrony przeciwlotniczej należą przedsięwzięcia aktywnej walki z przeciwnikiem powietrznym oraz czynności zmniejszające skutki jego oddziaływania.

W zakres powszechnej obrony przeciwlotniczej wchodzą następujące przedsięwzięcia:

• rozpoznanie wzrokowe przeciwnika powietrznego;

• alarmowanie pododdziałów o zagrożeniu z powietrza;

• prowadzenie zorganizowanego ognia do celów powietrznych z broni strzeleckiej i pokładowej wozów bojowych;

• maskowanie przed rozpoznaniem z powietrza;

• rozśrodkowanie pododdziałów;

• przygotowanie schronów i ukryć (szczelin) przeciwlotniczych;

• likwidacja skutków napadu powietrznego.

R o z p o z n a n i e przeciwnika powietrznego umożliwia podjęcie we właściwym czasie odpowiednich przedsięwzięć dla odparcia uderzenia oraz zmniejszenie jego skutków. Rozpoznanie wzrokowe jest zasadniczym sposobem wykrywania oraz rozpoznania samolotów i śmigłowców przeciwnika w pododdziałach.

Celem rozpoznania wzrokowego jest:

• wykrycie na czas samolotów i śmigłowców przeciwnika oraz zaalarmowanie pododdziałów;

• identyfikacja obiektów powietrznych (swój - obcy);

• zapewnienie pododdziałom warunków do prowadzenia walki z przeciwnikiem powietrznym oraz wykonania przedsięwzięć zmniejszających skutki ataku;

• zapewnienie bezpieczeństwa przelotu własnym samolotom i śmigłowcom nad ugrupowaniem pododdziału.

Rozpoznanie wzrokowe organizuje się i prowadzi niezależnie od rozpoznania radiolokacyjnego. Umożliwia ono ustalenie liczby, przynależności i typów samolotów i śmigłowców ugrupowania bojowego lotnictwa przeciwnika oraz charakteru jego działania.Na szczeblu pododdziału prowadzą je obserwatorzy przestrzeni powietrznej.

Do podstawowych obowiązków obserwatora przestrzeni powietrznej należy:

• prowadzić obserwację wzrokową w wyznaczonym sektorze;

• odbierać sygnały alarmu lotniczego od przełożonych i sąsiadów oraz meldować o nich dowódcy;

• ustalać przynależność i charakterystykę celu powietrznego oraz określać jego parametry;

• meldować dowódcy o wykrytych własnych obiektach powietrznych;

• ogłaszać alarm lotniczy za pomocą ustalonych sygnałów.

Obserwatorzy przestrzeni powietrznej prowadzą obserwację w ugrupowaniu własnego pododdziału z punktów naziemnych lub wozów bojowych w wyznaczonych sektorach. Szerokość sektora obserwacji wynosi 100-120%. Obserwacja na szczeblu pododdziału powinna być okrężna, a granice sektorów powinny się wzajemnie zazębiać. W marszu obserwację przestrzeni powietrznej zapewnia się przez wyznaczenie obserwatorów na poszczególnych wozach bojowych.

Obserwatora przestrzeni powietrznej wyznacza dowódca i stawiając mu zadanie podaje:

• miejsce prowadzenia obserwacji;

• granice sektora obserwacji;

• sposób alarmowania o zagrożeniu z powietrza;

• sposób wskazywania celów powietrznych;

• sygnał „JA SWÓJ SAMOLOT” (JSS).

A l a r m o w a n i e pododdziałów o zagrożeniu z powietrza organizuje się i realizuje na podstawie danych z własnych źródeł rozpoznania oraz sygnałów alarmowych otrzymywanych od przełożonego. Prowadzi się je dla uniknięcia lub ograniczenia strat od uderzeń środków napadu powietrznego, umożliwiając terminowe wykorzystanie przygotowanych schronów (szczelin) i ukryć oraz wprowadzenia stanu gotowości dla pododdziałów dyżurnych do natychmiastowego otwarcia ognia.

Sygnały o zagrożeniu z powietrza ustala dowódca batalionu zgodnie z wytycznymi wyższego przełożonego. Przekazuje się je głosem bezpośrednio lub poprzez środki łączności poza kolejnością oraz za pomocą ustalonych sygnałów dźwiękowych (gong, klakson, syrena) i optycznych (naboje sygnalizacyjne).

Podczas ogłaszania alarmu lotniczego o wykrytych celach powietrznych następuje jednocześnie ich wskazanie, które polega na określeniu rodzaju celu i kierunku zagrożenia.

Wskazywanie celów powietrznych prowadzi się według:

• stron świata;

• dozorów wyznaczonych uprzednio w terenie;

• kierunku działania (marszu kolumny, natarcia).

Alarm lotniczy może ogłaszać osobiście dowódca w razie otrzymania sygnału od przełożonego (podwładnego, sąsiada) o pojawieniu się celu powietrznego.

Sygnał alarmu lotniczego zobowiązuje stan osobowy pododdziału do natychmiastowego działania w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej. Z sygnałami tymi należy zapoznać wszystkich żołnierzy pododdziału.

P r o w a d z e n i e z o r g a n i z o w a n e g o o g n i a do celów powietrznych z broni strzeleckiej i pokładowej wozów bojowych organizuje się na zasadzie samoobrony przed uderzeniami z powietrza.

Zasady strzelania do celów powietrznych powinny spełniać dwa podstawowe warunki:

• być jak najprostsze, łatwe do zapamiętania i stosowania;

• zapewniać maksymalną skuteczność ognia.

Strzelanie z broni strzeleckiej prowadzi się do celów powietrznych działających na małych wysokościach tylko na kursach zbliżających się. Ogień musi być otwarty na czas i prowadzony z maksymalnym natężeniem na komendę dowódcy.

Podczas strzelania do celów powietrznych ogień prowadzi się nabojami z pociskami przeciwpancerno-zapalającymi i smugowymi ładowanymi do magazynków i taśm w stosunku 3 :1, 4 :1.

W zależności od rodzaju celu powietrznego oraz jego prędkości wyróżnia się strzelanie do:

• samolotów;

• śmigłowców;

• desantu spadochronowego.

Do samolotów lecących kursem poziomym na pododdział strzelanie z broni strzeleckiej prowadzi się ogniem zaporowym. W zależności od odległości wykrycia samolotu wykonuje się pochyłą lub pionową zaporę ogniową.

Pochyłą zaporę ogniową wykonuje się w przypadku, gdy samolot wykryto na odległości większej niż 2000 m.

Pionową zaporę ogniową wykonuje się wówczas, gdy samolot zostanie wykryty w odległości mniejszej niż 2000 m.

Do samolotów nurkujących na pododdział strzelanie prowadzi się celując w przednią część kadłuba. Ogień otwiera się w momencie wejścia samolotu w lot nurkowy i prowadzi ogniem ciągłym przez cały czas nurkowania.

Śmigłowiec, jako cel powietrzny może lecieć w stosunku do strzelającego pododdziału:

• poziomo kursem na pododdział;

• poziomo kursem wzdłuż pododdziału;

• wznosić się lub opadać;

• zawisnąć nieruchomo w powietrzu.

Do śmigłowców lecących kursem na pododdział, strzela się z podniesionym ramieniem celownika.

Do śmigłowców lecących wzdłuż pododdziału strzela się z wyprzedzeniem w sylwetkach śmigłowców. Na każde 100m odległości strzelania, przyjmuje się jedną sylwetkę.

Do śmigłowców wznoszących się lub opadających strzela się z wyprzedzeniem w sylwetkach śmigłowców. Na każde 200 m strzelania przyjmuje się jedną sylwetkę.

Do śmigłowców w zawisie strzela się tak jak do nieruchomych celów naziemnych, celując w środek kadłuba.

Do desantu spadochronowego strzelanie prowadzi się z nastawą celownika 3. Wyprzedzenie określa się od środka sylwetki wzdłuż linii opadania według następujących zasad:

• przy strzelaniu na odległość do 200 m - 0,5 sylwetki na każde 100m strzelania;

• przy strzelaniu na odległość ponad 200 m - jedną sylwetkę na każde 100m strzelania.

Wielkość wyprzedzenia określa każdy strzelający w zależności od odległości strzelania.

Krótki czas przebywania celów powietrznych w strefie obserwacji i ostrzału broni oraz długi czas obiegu informacji i przygotowania broni do strzelania stwarza konieczność utrzymywania pododdziałów dyżurnych w stałej gotowości do natychmiastowego otwarcia ognia.

Do walki ze środkami napadu powietrznego wyznacza się siły w składzie co najmniej plutonu. Ogień otwiera się do celów, których przynależność została rozpoznana, oraz do tych, które bezpośrednio atakują pododdział. Decyzję dotyczącą otwarcia ognia podejmują dowódcy od szczebla plutonu, a w czasie marszu i natarcia na wozach bojowych - dowódcy drużyn (załóg). Pododdział wyznaczony jako dyżurny przygotowuje broń oraz amunicję do strzelania, organizuje okrężną obserwację przestrzeni powietrznej i pozostaje w ciągłej gotowości do natychmiastowego otwarcia ognia na sygnał (komendę).

M a s k o w a n i e przed rozpoznaniem z powietrza ma na celu ukrycie sił i środków pododdziału, oraz wprowadzenie przeciwnika w błąd co do rozmieszczenia ludzi i sprzętu.

Maskowanie pododdziałów osiąga się przez:

• skryte rozmieszczanie i przemieszczanie elementów ugrupowania bojowego;

• wykorzystanie maskujących właściwości terenu i warunków ograniczonej widoczności;

• stosowanie etatowych i podręcznych środków maskujących;

• upodobnienie uzbrojenia i sprzętu bojowego do otoczenia.

Przedsięwzięcia maskowania pododdziały wykonują własnymi siłami i w sposób ciągły.

R o z ś r o d k o w a n i e pododdziałów ma na celu zmniejszenie skutków uderzeń z powietrza, poprzez stworzenie na polu walki wiele mało opłacalnych do zniszczenia pojedynczych celów. Osiąga się to przez rozmieszczenie ludzi i sprzętu możliwie jak najdalej od siebie, jednak w granicach wymaganego nasycenia sił dla utrzymania dowodzenia i zachowania zdolności bojowej.

P r z y g o t o w a n i e s c h r o n ó w i u k r y ć (szczelin) przeciwlotniczych ma na celu ochronę ludzi i sprzętu pod oddziaływaniem środków ogniowych przeciwnika.

Rozbudowa inżynieryjna w pododdziale wykonywana jest z reguły własnymi siłami w rejonach ześrodkowania oraz w obronie. Szczelinę przeciwlotniczą stanowi rów w kształcie linii łamanej o szer. około 1 m rozmieszczony w pobliżu sprzętu bojowego, zapewniający dogodne warunki do ukrycia stanu osobowego oraz możliwość prowadzenia ognia z broni strzeleckiej do celów powietrznych. Prace inżynieryjne rozpoczyna się natychmiast po zajęciu nakazanego rejonu i wykonuje się je z uwzględnieniem właściwości ochronno-maskujących.

L i k w i d a c j a s k u t k ó w napadu powietrznego ma na celu odtworzenie zdolności bojowej pododdziału, poprzez zorganizowane działanie zmierzające do przywrócenia naruszonego systemu dowodzenia, udzielenia pomocy poszkodowanym oraz drobne naprawy sprzętu i uzupełnienie zapasów materiałowych.

8.4.2. Prowadzenie powszechnej obrony przeciwlotniczej przez

pododdziały zmechanizowane

Powszechną obronę przeciwlotniczą organizują dowódcy na wszystkich szczeblach dowodzenia w każdych warunkach działań taktycznych. Do podstawowych obowiązków dowódców w tym zakresie należy:

• zorganizować okrężną obserwację przestrzeni powietrznej i alarmowanie o zagrożeniu z powietrza;

• zorganizować system ognia do walki z celami powietrznymi przy użyciu broni strzeleckiej, broni pokładowej wozów bojowych oraz innych środków ogniowych;

• wykonać i realizować przedsięwzięcia zmniejszające skutki uderzeń z powietrza.

Podstawą do organizacji powszechnej obrony przeciwlotniczej jest zadanie zawarte w rozkazie bojowym oraz wytyczne do zabezpieczenia bojowego wydane przez przełożonego. Na sposób realizacji przedsięwzięć powszechnej obrony przeciwlotniczej ma także wpływ aktualna sytuacja na polu walki, posiadany stan sił i środków oraz warunki terenowe, atmosferyczne, pora dnia i roku.

W celu właściwego zorganizowania powszechnej obrony przeciwlotniczej w treści wytycznych dowódcy podają:

Ocena działania przeciwnika powietrznego:

• wielkość i charakter zagrożenia z powietrza;

• przewidywane sposoby ataku samolotów i śmigłowców;

• okresy największego zagrożenia.

Organizacja rozpoznania przeciwnika powietrznego:

• sektory obserwacji;

• sposoby alarmowania o zagrożeniu;

• sposoby wskazywania celów;

• sygnały alarmowania i sposób działania po ich otrzymaniu.

Organizacja zwalczania celów powietrznych:

• wyznaczanie sił i środków dyżurnych do zwalczania celów;

• przygotowanie broni do strzelania;

• określenie sposobu prowadzenia ognia.

Przedsięwzięcia zmniejszające skutki uderzeń z powietrza:

• rozśrodkowanie;

• maskowanie;

• przygotowanie schronów i ukryć (szczelin) przeciwlotniczych;

• likwidacja skutków napadu powietrznego.

Sygnały:

• rozpoznawcze własnych samolotów i śmigłowców (JSS);

• zakazu prowadzenia ognia do celów powietrznych.

Dowódca batalionu organizuje powszechną obronę przeciwlotniczą w ramach podległych kompanii. Zadania w tym zakresie ograniczają się do wydania wytycznych dowódcom do organizacji POPL oraz zorganizowania obserwacji wzrokowej i systemu alarmowania o zagrożeniu z powietrza przy SDO batalionu. W sytuacji przebywania w rejonie ześrodkowania także ukryć dla stanu osobowego, rozśrodkowania i maskowania sprzętu. Dowódca batalionu organizuje likwidację skutków uderzeń z powietrza.

Kompania jest podstawowym pododdziałem, który organizuje w pełnym zakresie przedsięwzięcia powszechnej obrony przeciwlotniczej. Dowódca kompanii po otrzymaniu wytycznych organizuje rozpoznanie wzrokowe przestrzeni powietrznej, wyznacza sektory obserwacji podległym plutonom, określa sposoby alarmowania o zagrożeniu z powietrza oraz sposoby wskazywania celów. Wyznacza pluton dyżurny do zwalczania celów powietrznych, określa jego stanowisko, czas gotowości, sposób prowadzenia ognia do celów powietrznych oraz sposób działania stanu osobowego po ogłoszeniu alarmu lotniczego.

Nakazuje wykonanie przedsięwzięć zmniejszających skutki uderzeń z powietrza oraz zapoznaje cały stan osobowy z sygnałami „Ja swój samolot” (JSS). Określa również sposoby likwidacji skutków napadu lotniczego.

Dowódca plutonu realizując wytyczne dowódcy kompanii wyznacza sektory obserwacji dla poszczególnych drużyn, określa sposoby prowadzenia obserwacji, liczbę obserwatorów i czas ich zmiany, podaje sposoby alarmowania i wskazywania celów.

Ustala sposoby prowadzenia ognia do celów powietrznych, kiedy pluton jest pododdziałem dyżurnym nadzoruje przygotowanie broni do strzelań powietrznych, określa sposób otwarcia i prowadzenia ognia, przygotowanie amunicji do strzelań oraz czynności po ogłoszeniu alarmu lotniczego. Ustala zakres prac inżynieryjnych, sposoby maskowania sprzętu oraz zapoznaje stan osobowy z sygnałami.

Dowódca drużyny organizując obserwację przestrzeni powietrznej wyznacza obserwatora i stawia mu zadanie. Nadzoruje ładowanie amunicji do magazynków i taśm oraz przygotowanie broni do strzelań powietrznych. Omawia czynności po ogłoszeniu alarmu lotniczego oraz sposoby prowadzenia ognia do celów powietrznych. Drużyna maskuje wóz bojowy przy użyciu środków podręcznych, wykorzystując właściwości ochronne i maskujące terenu. Dowódca drużyny zapoznaje również stan osobowy z obowiązującymi sygnałami.

Sposób organizacji powszechnej obrony przeciwlotniczej w działaniach taktycznych zależy od rodzaju wykonywanego zadania przez pododdział oraz stopnia zagrożenia z powietrza.

W r e j o n i e z e ś r o d k o w a n i a (wyjściowym, odpoczynku) pododdziały organizują przedsięwzięcia POPL w pewnym zakresie. Organizuje się okrężną obserwację przestrzeni powietrznej przydzielając każdemu plutonowi (drużynie) sektory w granicach 100-120^o. Obserwatorzy prowadzą obserwację z wozów bojowych lub dogodnych stanowisk w terenie. Sygnały o zagrożeniu z powietrza przekazuje się głosem, dubluje gongiem, syreną lub klaksonem wozów bojowych. Cele wskazuje się według stron świata. Wyznaczony pododdział dyżurny w sile conajmniej plutonu zajmuje dogodne stanowisko, zapewniające możliwość obserwacji okrężnej i optymalne warunki prowadzenia ognia. Wozy bojowe rozśrodkowane i zamaskowane, przy wykorzystaniu właściwości ochronnych i maskujących terenu. Na każdą drużynę wykonuje się szczelinę przeciwlotniczą. Po sygnale alarmu lotniczego pluton dyżurny natychmiast otwiera ogień do celów powietrznych, pozostały stan osobowy kompanii zajmuje stanowiska w szczelinach przeciwlotniczych i włącza się do prowadzenia ognia w miarę osiągania gotowości. Po odwołaniu alarmu lotniczego należy przystąpić do likwidacji skutków napadu powietrznego i w miarę możliwości zmienić stanowiska (rejony).

N a c z a s m a r s z u w pododdziale organizuje się okrężną obserwację przestrzeni powietrznej i alarmowanie oraz wyznacza się pododdział dyżurny. Obserwatorów przestrzeni powietrznej wyznacza się w każdym czasie bojowym, określając im sektor obserwacji w stosunku do kierunku drogi marszu (na prawo, na lewo, do przodu, do tyłu). Sygnały o zagrożeniu z powietrza przekazuje się w sieci radiowej poza kolejnością, cele wskazuje się według drogi marszu. W każdej kompanii wyznacza się pluton dyżurny, a w rejonach kanalizujących ruch - dwa plutony dyżurne. Pluton dyżurny maszeruje na czele kolumny w ciągłej gotowości do natychmiastowego otwarcia ognia. Wozy bojowe maskuje się środkami podręcznymi, dostosowując ich wygląd do tła terenu. W czasie ataku lotniczego, bez zatrzymywania kolumny pluton dyżurny natychmiast otwiera ogień, pozostałe plutony włączają się do prowadzenia ognia w miarę osiągania gotowości. W dogodnych warunkach w celu rozproszenia kolumny, wozy bojowe mogą zjechać z drogi. Po odparciu ataku kontynuują marsz lub zajmują rejon w celu odtworzenia zdolności bojowej.

W w a l c e pododdziały powinny być w stałej gotowości do zwalczania przeciwnika powietrznego. Pododdziały znajdujące się w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem naziemnym nie wyznaczają pododdziałów dyżurnych. Ogień do celów powietrznych prowadzą te drużyny i plutony, które w danej sytuacji nie są zaangażowane w walkę. Decyzję w tych warunkach podejmują dowódcy drużyn biorąc pod uwagę wielkość zagrożenia. Cały stan osobowy pododdziału powinien być zapoznany z sygnałami alarmowania o zagrożeniu z powietrza, sposobami wskazywania celów powietrznych oraz sygnałami „JSS”. W natarciu obserwację przestrzeni powietrznej prowadzi się w każdej drużynie równocześnie z obserwacją pola walki. Żołnierz , który pierwszy wykrył cel powietrzny, ogłasza alarm ustalonym sposobem, wskazując atakujący samolot (śmigłowiec) według kierunku natarcia. Po przejściu pododdziału do pościgu za wycofującym się przeciwnikiem, powszechną obronę przeciwlotniczą realizuje się tak jak podczas marszu. W obronie obserwację przestrzeni powietrznej organizuje się wspólnie z innymi rodzajami rozpoznania. O wykrytych celach powietrznych alarmuje się pododdział przy pomocy ustalonych sygnałów , cele wskazuje się według stron świata lub dozorów w oparciu o charakterystyczne przedmioty terenowe.

Pododdziały broniące się w drugim rzucie organizują powszechną obronę przeciwlotniczą na tych samych zasadach jak w rejonie ześrodkowania.

Organizując powszechną obronę przeciwlotniczą dowódca pododdziału powinien zapewnić wykonanie zadania bojowego, przy jednoczesnym utrzymaniu żywotności pododdziału.

8.5. Zabezpieczenie inżynieryjne

8.5.1. Zasady ogólne

Zabezpieczenie inżynieryjne to zorganizowane działanie wojsk polegające na przystosowaniu terenu do prowadzenia działań taktycznych. Obejmuje ono zespół przedsięwzięć i zadań, których rodzaj i czas realizacji określa dowódca, a sposób wykonania zadań jest zgodny z zasadami inżynierii wojskowej.

Celem zabezpieczenia inżynieryjnego jest stworzenie warunków niezbędnych do terminowego i skrytego przemieszczenia pododdziałów, ich rozwinięcia i osiągnięcia powodzenia w walce, zwiększenia efektywności obrony przed środkami rażenia przeciwnika i utrudnienie jego wojskom działania w terenie, a także zadania mu strat.

Do zasadniczych zadań zabezpieczenia inżynieryjnego należy:

• rozpoznanie inżynieryjne przeciwnika i terenu;

• rozbudowa fortyfikacyjna terenu (rejonów, rubieży, punktów i stanowisk);

• budowa zapór inżynieryjnych;

• wykonanie niszczeń;

• przygotowanie i utrzymanie dróg;

• wykonanie przejść w zaporach inżynieryjnych, przeszkodach naturalnych i rejonach zniszczeń;

• rozminowanie terenu i obiektów;

• forsowanie, urządzanie i utrzymanie przepraw;

• realizacja przedsięwzięć inżynieryjnych w ramach maskowania pododdziałów i obiektów.

Zakres i rodzaj wykonywanych zadań zabezpieczenia inżynieryjnego zależy od rodzaju prowadzonych działań taktycznych, sytuacji na polu walki, warunków terenowych i decyzji dowódcy.

Na okres walki batalion zmechanizowany może być wzmocniony na zasadzie przydziału lub wsparcia plutonem saperów oraz środkami minersko-zaporowymi zwłaszcza minami i materiałem wybuchowym. Przydzielony pododdział saperów podporządkowany jest dowódcy pododdziału ogólnowojskowego i wykonuje postawione przez niego zadania. Pododdział saperów wspierający pododdział ogólnowojskowy podporządkowany jest przełożonemu. Przydzielony pluton saperów, w zależności od rodzaju walki, może być wykorzystany w całości lub przydzielony drużynami do każdej kompanii.

W przypadku przydzielenia kompaniom po drużynie saperów, dowódca kompanii tworzy z niej grupę torującą (GTor) z przeznaczeniem do torowania przejść w zaporach inżynieryjnych i przeszkodach naturalnych.

W okresie organizacji obrony przydzielony pluton saperów dowódca batalionu wykorzystuje zgodnie z własną decyzją do rozbudowy inżynieryjnej rejonu obrony, a w czasie walki obronnej do odtworzenia naruszonego systemu obrony.

8.5.2. Zabezpieczenie inżynieryjne obrony

Zabezpieczenie inżynieryjne obrony realizuje się w celu przygotowania terenu do uzyskania trwałej i aktywnej obrony w rejonach obrony i punktach oporu, ukrycia i zwiększenia zdolności ochronnej pododdziałów, zatrzymania natarcia przeciwnika i zadania mu strat przed przednim skrajem i w głębi obrony oraz stworzenia dogodnych warunków do przejścia do natarcia.

Zabezpieczenie inżynieryjne obrony obejmuje:

• rozpoznanie inżynieryjne przeciwnika i terenu;

• rozbudowę fortyfikacyjną rejonu obrony (punktów i stanowisk oporu);

• budowę zapór inżynieryjnych;

• wykonanie niszczeń;

• przygotowanie i utrzymywanie dróg;

• inżynieryjne przedsięwzięcia maskownicze.

Rozpoznanie inżynieryjne

Rozpoznanie inżynieryjne przeciwnika prowadzi się nieprzerwanie w celu wczesnego wykrycia przygotowań jego do pokonania zapór inżynieryjnych. Informacje o poczynaniach przeciwnika gromadzi się od pododdziałów prowadzących obserwacje oraz od elementów rozpoznawczych ogólnowojskowych i z inżynieryjnego posterunku obserwacyjnego (IPO).

Rozpoznanie inżynieryjne terenu prowadzi się w celu określenia jego przydatności do organizacji obrony, a ponadto dostarczenia danych dowódcy w celu efektywnego wykorzystania terenu, jego pokrycia, istniejących obiektów i urządzeń cywilnych ułatwiających organizację i prowadzenie obrony. Rozpoznanie inżynieryjne terenu prowadzą elementy rozpoznawcze oddziału, a w rejonach obrony batalionu i punktach oporu - pododdziały.

Dane te prowadzą do efektywnego wykorzystania terenu, ustalenia optymalnych zasad rozmieszczenia w nim pododdziałów oraz rozbudowy poszczególnych punktów oporu, a także do określenia sposobu prowadzenia walki obronnej. Również rozpoznaje się miejsca ustawienia zapór minowych i fortyfikacyjnych przy uwzględnieniu możliwości ich powiązania z przeszkodami naturalnymi, systemem ognia oraz wykonaniem planowanych manewrów.

W trakcie walki obronnej należy liczyć się z koniecznością prowadzenia rozpoznania zapór minowych ustawianych zdalnie przez przeciwnika w celu wyjścia z zaminowanego terenu lub wykonania w nim przejścia.

Rozbudowa fortyfikacyjna terenu

Rozbudowę fortyfikacyjną terenu prowadzi się w celu ochrony ludzi i sprzętu przed środkami rażenia przeciwnika, a tym samym zwiększenia żywotności i efektywności własnych pododdziałów. Rozbudowę fortyfikacyjną rozpoczyna się po zajęciu przez pododdziały rejonu obrony (punktów, stanowisk oporu).

W rejonie obrony prowadzi się rozbudowę fortyfikacyjną kampanijnych punktów oporu, rejonu stanowisk ogniowych kompanii wsparcia (tylko w batalionie zmechanizowanym), stanowisk dowódczo-obserwacyjnych, batalionowego punktu opatrunkowego, batalionowego punktu amunicyjnego, rubieży ogniowych dla odwodu, zapasowego punktu oporu kompanii oraz pozornego punktu oporu plutonu.

Na szczeblu kompanii obronę organizuje się w oparciu o plutonowe punkty oporu, punkty (stanowiska) oporu pododdziałów środków przydzielonych (o ile takie występują). Ponadto rozbudowuje się stanowisko dowódczo-obserwacyjne, kompanijne gniazdo rannych, kompanijny punkt amunicyjny i zapasowy plutonowy punkt oporu.

W punkcie oporu plutonu rozbudowuje się stanowiska oporu drużyn, punkt dowódczo-obserwacyjny oraz zapasowe stanowisko oporu drużyny.

Rozbudowa fortyfikacyjna może być prowadzona sposobem ręcznym, wybuchowym, mechanicznym lub kombinowanym. Wybór sposobu prowadzenia rozbudowy zależeć będzie od sytuacji taktycznej, posiadanych środków i maszyn inżynieryjnych, terenu, pory roku oraz czasu na jej rozbudowę. W styczności z przeciwnikiem rozbudowę fortyfikacyjną batalion z reguły prowadzić będzie ręcznie lub przy użyciu materiałów wybuchowych.

W kampanijnym punkcie oporu w styczności z przeciwnikiem wykonuje się pojedyncze okopy strzeleckie, które następnie łączy się w stanowiska oporu drużyn, a te w punkty oporu plutonu. Jednocześnie wykonuje się okopy dla wozów bojowych, przydzielonych czołgów i środków przeciwpancernych.

W punktach dowódczo-obserwacyjnych wykonuje się szczeliny odkryte a w dalszej kolejności doskonali się je wykonując brakujące w nich elementy.

W punkcie oporu drugiego rzutu lub odwodu batalionu w zależności od jego składu przygotowuje się stanowiska oporu drużyn i stanowiska na środki ogniowe. W sprzyjającej sytuacji taktycznej, warunkach terenowych, posiadanego wzmocnienia i sprzętu, okopy dla wozów bojowych i rowy strzeleckie mogą być wykonywane maszynami inżynieryjnymi.

W pododdziałach pierwszego rzutu w zależności od sytuacji taktycznej, terenu, pory roku, posiadanych materiałów wybuchowych okopy na wozy bojowe mogą być wykonywane sposobem wybuchowym.

W styczności z przeciwnikiem pododdziały czołgów okopy dla wozów wykonują sposobem ręcznym lub wybuchowym. Natomiast w drugim rzucie lub w odwodzie sposobem mechanicznym.

W warunkach zimowych w przypadku kiedy grunt jest zmarznięty na głębokość od kilku do kilkudziesięciu centymetrów stosuje się materiał wybuchowy do spulchniania gruntu. Umożliwi to wykonanie prac fortyfikacyjnych sposobem ręcznym i mechanicznym.

Budowa zapór inżynieryjnych

W celu umocnienia rejonu obrony punktów i stanowisk oporu oraz zadania przeciwnikowi strat w ludziach i sprzęcie, a tym samym utrudnienia mu natarcia ustawia się zapory inżynieryjne.

Zapory inżynieryjne obejmują zapory minowe, niszczenia, zapory fortyfikacyjne oraz kombinowane. W niektórych przypadkach pododdziały swój rejon obrony lub punkty oporu mogą mieć umocnione zaporami wodnymi. Zaporami inżynieryjnymi osłania się punkty (stanowiska) oporu, styki i luki między pododdziałami oraz odkryte skrzydła. Pododdziały, zapory inżynieryjne stawiają siłami własnymi i przydzielonych pododdziałów wojsk inżynieryjnych. Wszystkie zapory inżynieryjne ustawia się w powiązaniu z przeszkodami naturalnymi i systemem ognia.

Decyzję dotyczącą systemu zapór w rejonie obrony batalionu podejmuje jego dowódca z uwzględnieniem wytycznych dowódcy oddziału. Miejsce ich ustawienia w terenie określa również dowódca batalionu. Zapory inżynieryjne ustawia się w czasie prowadzonej rozbudowy rejonu obrony w ramach prac pierwszej kolejności. Do ich ustawienia przewiduje się na szczeblu batalionu siły plutonu ogólnowojskowego, a na szczeblu kompanii drużynę zmechanizowaną.

Pluton zmechanizowany w styczności z przeciwnikiem ma możliwości ustawienia sposobem ręcznym przeciwpancerne pole minowe w ciągu 7-8 godzin (w nocy odcinek 300 m) lub w ciągu 5-6 godzin w nocy odcinek ok. 200 m pola minowego. Natomiast pluton saperów odcinek 300 m pola minowego w styczności z przeciwnikiem sposobem ręcznym w nocy ustawia w ciągu 5-6 godzin.

Umocnienie zaporami minowymi rejonu obrony batalionu zależeć będzie od nakazanego uzyskania nasycenia, posiadanych środków i sił inżynieryjnych, oraz przewidzianego czasu na organizację obrony.

Wykonanie niszczeń

W głębi obrony brygady, a niekiedy w rejonie obrony batalionu, na kierunku prawdopodobnego natarcia czołgów przeciwnika, w czasie organizacji obrony przygotowuje się do niszczenia drogi, mosty i inne obiekty. Na skrzyżowaniach dróg oraz w miejscach gdzie działania wojsk są ograniczone mogą być urządzone węzły zapór. Węzeł zapór to kompleks różnorodnych zapór inżynieryjnych i niszczeń przygotowany z uwzględnieniem przeszkód naturalnych znajdujących się na danym terenie.

Do przygotowania i wykonania niszczeń wyznacza się pododdziały saperów. Wyposaża się je w niezbędne ilości materiałów wybuchowych i min przeciwpancernych.

Przygotowanie i utrzymywanie dróg

W celu zapewnienia dowozu środków materiałowych, ewakuacji, wyjścia na rubież rozwinięcia, kontrataku oraz manewru siłami batalionu w czasie walki utrzymuje się drogi, a w razie potrzeby wyznacza się nowe drogi na przełaj. Polega to na utrzymaniu dróg w sprawnej eksploatacji poprzez naprawę zniszczonych odcinków dróg, usunięciu zawał, likwidacji min zdalnie ustawionych przez przeciwnika, wytyczenie objazdów odcinków zniszczonych, a w razie potrzeby wykonanie przejazdów przez przeszkody terenowe. Do pokonania zapór inżynieryjnych i przeszkód terenowych pododdziały batalionu wykorzystać mogą za zgodą dowódcy batalionu przydzielony pluton saperów , a w razie jego braku drużynę zsaperyzowaną.

Każda kompania już w czasie pokoju przygotowuje jedną drużynę do działania jako drużyna zsaperyzowana z zadaniem torowania przejść w zaporach inżynieryjnych, przeszkodach naturalnych i rejonach zniszczeń. Zdalnie ustawiane pola minowe przez przeciwnika pododdziały zmechanizowane powinny obchodzić, umieć z nich wyjść poprzez samoprzekraczanie lub wykonać w nich przejścia sposobem strzeleckim i ręczno-wybuchowym. W razie otrzymanego przydziału drużyny saperów również sposobem wybuchowym przy użyciu ładunku wydłużonego. W przypadku wzmocnienia batalionu kompanią czołgów możliwe jest torowanie dróg manewru zaminowanych minami narzutowymi sposobem mechanicznym.

Inżynieryjne przedsięwzięcia maskownicze

Celem realizacji inżynieryjnych przedsięwzięć maskowniczych jest ukrycie rzeczywistego rozmieszczenia pododdziałów i obiektów a tym samym zmniejszenie strat w stanie osobowym i sprzęcie.

W rejonie obrony i punktach oporu przedsięwzięcia te realizują pododdziały własnymi siłami z chwilą zajęcia rejonu i rozpoczęcia prac inżynieryjnych.

Wykonanie przedsięwzięć inżynieryjnych w zakresie maskowania sprowadza się do realizacji maskowania bezpośredniego oraz szeregu zadań o charakterze inżynieryjno-technicznym typu: wykonanie masek sztucznych i naturalnych (sadzenie roślin); wykonywanie malowań ochronnych, imitujących i kamuflażowych; izolowanie dźwięków; izolowanie termiczne; zmiany konfiguracji terenu.

Wszystkie prace w zakresie rozbudowy inżynieryjnej szczególnie na przednim skraju obrony należy wykonywać w nocy lub w warunkach ograniczonej widoczności względnie pod osłoną naturalnych masek. Obiekty wykonywane w porze nocnej i ślady po wykonywanych pracach do rana powinny być dokładnie usunięte i zamaskowane. Drogi należy urządzać tak aby przebiegały w terenie niemożliwym do obserwacji przez przeciwnika tj. po przeciwstokach, za ścianami lasu i zabudowaniami lub miejscowościami. Na drogi manewru pododdziałów najlepiej nadają się drogi na przełaj, ponieważ zapewniają dobre maskowanie. Drogi te należy oznakować w sposób doraźny np. przez znakowanie pni drzew, za pomocą tyczek i wiech.

Realizacja inżynieryjnych przedsięwzięć maskowniczych powinna poprzedzić dokładna analiza i ocena właściwości ochronnych i maskujących terenu i jego infrastruktury. Etatowe środki maskownicze wykorzystać należy w razie konieczności, gdy brakuje masek naturalnych.

Należy unikać szablonowych schematów rozmieszczenia elementów rozbudowy inżynieryjnej, stosować nietypowe rozwiązania organizacyjne oraz materiały nieczułe na stosowane środki rozpoznania.

Od szczebla batalionu rozbudowuje się pozorny punkt oporu. Rozbudowa inżynieryjna pozornego punktu oporu zależy od czasu jaki otrzymał batalion na organizację obrony i możliwości wydzielenia sił i środków do jego zorganizowania.

8.5.3. Zabezpieczenie inżynieryjne natarcia

Celem zabezpieczenia inżynieryjnego natarcia jest stworzenie warunków umożliwiających pododdziałom batalionu na terminowe i skryte rozwinięcie się i wyjście na rubież ataku, przełamanie obrony przeciwnika, rozwinięcie natarcia w głąb jego obrony oraz utrzymanie wysokiego tempa działań.

Zabezpieczenie inżynieryjne natarcia obejmuje:

• rozpoznanie inżynieryjne terenu i przeciwnika;

• rozbudowę inżynieryjną rejonu wyjściowego do natarcia;

• torowanie i wykonywanie przejść w zaporach inżynieryjnych przeciwnika i przeszkodach terenowych;

• forsowanie, urządzanie i utrzymywanie przepraw desantowych i w bród;

• urządzanie i utrzymywanie dróg;

• zabezpieczenie inżynieryjne odparcia kontrataku przeciwnika;

• umocnienie opanowanych rubieży;

• realizacja przedsięwzięć inżynieryjnych w ramach maskowania.

Powyższe przedsięwzięcia inżynieryjne batalion wykonuje samodzielnie oraz przydzielonymi siłami i środkami inżynieryjnymi w zależności od sytuacji taktycznej, warunków terenowych, a także własnych możliwości.

Rozpoznanie inżynieryjne

Rozpoznanie inżynieryjne w batalionie prowadzą ogólnowojskowe patrole rozpoznawcze, grupy rozpoznawczo-torujące, dowódca batalionu (kompanii) w czasie prowadzonych rekonesansów. Informacje z rozpoznania inżynieryjnego do czasu rozpoczęcia natarcia dowódca batalionu otrzymuje od przełożonego i oddziału będącego w styczności.

W rejonie wyjściowym rozpoznanie inżynieryjne powinno dostarczyć dane o:

• warunkach ochronnych i maskujących rejonu wyjściowego;

• warunkach rozbudowy inżynieryjnej rejonu wyjściowego;

• istniejącej drożni w rejonie wyjściowym.

W czasie podejścia do rubieży przedniego skraju obrony rozpoznanie powinno dostarczyć

danych o:

• stanie dróg;

• obiektów drogowych;

• miejscach kanalizujących ruch;

• rejonach zagrożenia minowego;

• rubieżach rozwinięcia pododdziałów;

• możliwościach urządzenia dróg na przełaj i poruszania się po bezdrożach.

Ponadto rozpoznanie inżynieryjne powinno dostarczyć danych o rubieżach obrony przeciwnika i stopniu inżynieryjnej rozbudowy.

W głębi obrony - danych o terenie i możliwościach wprowadzenia do walki drugiego rzutu oraz o naturalnych przeszkodach terenowych, zaporach inżynieryjnych przeciwnika i możliwości ich pokonania.

Rozbudowa inżynieryjna rejonu wyjściowego

Rozbudowa inżynieryjna rejonu wyjściowego do natarcia rozpoczyna się z chwilą jego zajęcia przez pododdziały batalionu. Jej zakres zależy od przewidywanego czasu przebywania w rejonie wyjściowym. Jednak niezależnie od czasu przebywania, pododdziały po wejściu do rejonu przystępują do zamaskowania sprzętu i do rozbudowy fortyfikacyjnej. Po dwóch godzinach powinny już być wykonane szczeliny przeciwlotnicze dla całego stanu osobowego. Po 5-6 godzinach schron typu lekkiego na punktach dowodzenia przy użyciu gotowych elementów oraz w znacznym stopniu zaawansowana budowa okopów na sprzęt i wozy bojowe. W następnej kolejności rozbudowuje się ukrycia na sprzęt bojowy.

W przypadku przewidywanego przebywania batalionu w rejonie wyjściowym do 2 godzin sprzęt bojowy maskuje się wykorzystując naturalne właściwości terenu.

Jeżeli przewiduje się czas przebywania w rejonie wyjściowym dłuższy niż 6 godzin, to rejon ten rozbudowuje się pod względem inżynieryjnym tak jak do obrony. Wykonuje się stanowiska dla broni maszynowej, artylerii i czołgów (o ile są przydzielone), szczeliny i ukrycia dla ludzi i sprzętu, stanowisko dowódczo-obserwacyjne oraz stanowiska ogniowe na ubezpieczeniach bojowych. Wyznacza i utrzymuje się drogi manewru. Pełną rozbudowę inżynieryjną rejonu wyjściowego batalion jest w stanie osiągnąć po 2 dobach.

Torowanie i wykonywanie przejść w zaporach inżynieryjnych przeciwnika i przeszkodach terenowych

W celu sprawnego dojścia na rubież ataku pododdziały batalionu zmuszone będą do częstego torowania i wykonywania przejść w zaporach inżynieryjnych i na przeszkodach terenowych. Na drogach podejściach zapory minowe głównie ustawiane zdalnie przez przeciwnika mogą być pokonywane przez pododdziały samodzielnie poprzez ich obejście lub po wykonanych przejściach. W tym celu w rejonie wyjściowym każda kompania tworzy grupy torujące (GTor) na bazie przydzielonych im drużyn saperów lub drużyn zsaperyzowanych. Na drogach podejścia przejścia w narzutowych polach minowych pododdziały zmechanizowane wykonują sposobem strzeleckim lub ręczno-wybuchowym. Posiadane (przydzielone) ładunki wydłużone z zasady używa się dopiero w czasie walki w głębi obrony przeciwnika.

Przejście w przeszkodach terenowych oraz polach minowych ustawianych zdalnie przez przeciwnika dla pododdziałów podchodzących do rubieży ataku może również wykonywać oddział zabezpieczenia ruchu (OZR) lub pododdziały będące w styczności. Zależeć to będzie od sytuacji taktycznej, posiadanych przez niego środków inżynieryjnych i zorganizowanego współdziałania.

W celu wykonania przejść w zaporach inżynieryjnych w głębi obrony przeciwnika organizuje się już w rejonie wyjściowym grupy torujące (GTor), które pod osłoną ogniową dokonują rozpoznania zapór inżynieryjnych, określają miejsce obejścia lub wykonują przejścia sposobem wybuchowym, mechanicznym, ręczno-wybuchowym lub strzeleckim.

Zapory fortyfikacyjne typu skarpy, przeciwskarpy, rowy przeciwczołgowe, barykady i zawały pokonuje się w zależności od typu zapory przy użyciu mostów towarzyszących, urządzeń spycharkowo-czołgowych lub materiałów wybuchowych. Natomiast przez kanały i wąskie przeszkody wodne do 19 m szerokości urządza się przeprawę mostową z mostu towarzyszącego na podwoziu gąsienicowym lub przy sprzyjających warunkach przeprawę w bród.

Forsowanie oraz urządzanie i utrzymywanie przepraw

Batalion zmechanizowany z zasady forsuje przeszkodę wodną w składzie brygady. W określonych sytuacjach działając jako oddział wydzielony lub awangarda samodzielnie.

Batalion może forsować przeszkodę wodną w szykach bojowych gdy przeciwnik zorganizował silną obronę, a jego środki ogniowe nie są całkowicie obezwładnione lub w szykach przedbojowych jeśli obrona przeciwnika jest doraźnie zorganizowana albo została silnie obezwładniona.

Na czas forsowania wyznacza się batalionowi odcinek forsowania, który zależy od możliwości bojowych pododdziału, rodzaju przeszkody wodnej, charakteru obrony przeciwnika za przeszkodą wodną oraz liczby środków przeprawowych jakie są do jego dyspozycji.

Na powodzenie forsowania wpływają takie przedsięwzięcia inżynieryjne jak:

• rozpoznanie przeszkody wodnej (dróg podejścia i koryta rzeki);

• rozpoznanie stopnia rozbudowy inżynieryjnej obrony przeciwnika;

• torowanie i wykonywanie przejść w zaporach inżynieryjnych (na podejściach, w korycie rzeki i na przeciwległym brzegu).

Po uchwyceniu przyczółka na głębokość zapewniającą urządzenie przeprawy (na przeprawę przechodzą pododdziały, gdy przeciwnik nie może prowadzić obserwowanego ognia na lustro wody) umownie kończy się forsowanie i rozpoczyna się przeprawa.

Na odcinku forsowania batalionu zmechanizowanego organizuje się przeprawy desantowe na bojowych wozach piechoty. Odległość między wozami bojowymi powinna wynosić minimum 50 m.

W celu umocnienia opanowanego przyczółka na odcinku forsowania organizuje się przeprawę czołgów na samobieżnych promach gąsiennicowych. Przeprawa czołgów na przeciwległy brzeg może nabrać decydującego znaczenia o utrzymaniu, a nawet o pogłębieniu i poszerzeniu zdobytego przyczółka.

Do przeprawienia artylerii i tyłów batalionu organizuje się przeprawę desantową na sprzęcie inżynieryjnym przy użyciu samobieżnych transporterów pływających.

Na odcinku forsowania mogą być urządzane przez przełożonego (z dywizyjnego batalionu saperów) przeprawy promowe z parku pontonowego.

Przeprawę wpław pododdziały mogą urządzać gdy nie posiadają środków przeprawowych przy szerokości rzeki nie przekraczającej 120 m, przy prądzie wody do 1,5 m/s i gdy temperatura wody jest wyższa od 12^o C. Powinny wykorzystywać różnego typu zabezpieczenia jak liny, pływaki i tratwy.

W sprzyjających warunkach pododdziały zmechanizowane organizują przeprawę w bród lub po lodzie.

Dla pododdziałów czołgów oprócz przepraw promowych w bród i po lodzie organizuje się przeprawy pod wodą przy głębokości wody do 5m. Przy głębokości powyżej 5 m i szerokości nie przekraczającej 250 m urządza się bezzałogową przeprawę czołgów pod wodą.

Utrzymywanie przepraw polega na zapewnieniu sprawnego dowodzenia i kierowania pododdziałami na przeprawie. W tym celu wystawia się służby komendanta przeprawy, jego pomocników, posterunki kontrolne, regulacje ruchu, grupy ewakuacyjno-ratunkowe oraz przeprawowy punkt kontroli technicznej.

Urządzanie i utrzymywanie dróg

W czasie podejścia do rubieży ataku batalion będzie korzystał z dróg istniejących, których utrzymaniem może zajmować się oddział zabezpieczenia ruchu przełożonego. Jednak OZR z rejonu wyjściowego wyjdzie kilka godzin wcześniej przed artylerią przełożonego (która winna zająć i rozbudować swoje stanowiska ogniowe przed rozpoczęciem ogniowego przygotowania ataku).

Z odległości rejonu wyjściowego od rubieży ataku oraz z oceny terenu wynika, że należy liczyć się z koniecznością przekroczenia przeszkody wodnej (średnio, na terenie kraju przeszkody wodne występują co 12-15 km). W związku z tym OZR powinien pozostawić w pobliżu planowanej przeprawy po mostach stałych grupę mostową (z mostami towarzyszącymi), by w przypadku zniszczenia mostu stałego zorganizować przeprawę mostową. W przypadku przeszkody wodnej powyżej szerokości 20 m przeprawę przez nią zabezpiecza dowódca szczebla taktycznego.

Liczbę dróg od rubieży rozwijania w kolumny kompanijne do rubieży ataku określa się w zależności od decyzji i przyjętego ugrupowania.

Najczęściej kompanie zmechanizowane do rubieży rozwinięcia w kolumny plutonowe będą korzystały z dróg istniejących. Natomiast od rubieży rozwinięcie w kolumny plutonowe na rubież ataku z zasady będą to drogi gruntowe i na przełaj. Odcinki dróg od rubieży rozwijania w kolumny plutonowe najczęściej przygotowują i oznakowują pododdziały będące w styczności lub samodzielnie pododdziały nacierające na wyznaczonych kierunkach.

Do samodzielnego przygotowania i oznakowanie dróg na przełaj wykorzystuje się grupy torujące, a w razie potrzeby dodatkowo wydziela się pododdział piechoty z przygotowanym sprzętem i materiałami inżynieryjnymi i czołgami wyposażonymi w urządzenia spycharkowo-czołgowe.

Po przełamaniu przedniego skraju obrony przeciwnika batalion wykorzystuje przede wszystkim drogi istniejące co może mu zapewnić szybkie tempo działania.

Zabezpieczenie inżynieryjne odparcia kontrataku przeciwnika

W celu odparcia kontrataku przeciwnika pododdział zmechanizowany rozpoznaje dogodną rubież do jego odparcia i zajmuje rubież ogniową. W zależności od sytuacji taktycznej, czasu i posiadanych środków inżynieryjnych, pododdział przygotowujący się do odparcia kontrataku przeciwnika, może osłonić się grupami min, a także umocnić się poprzez wykonanie stanowisk ogniowych dla broni strzeleckiej, środków przeciwpancernych oraz wozów bojowych na wybranej rubieży ogniowej. Wykonane obiekty inżynieryjne oraz wozy bojowe maskuje się.

Na korzyść batalionu przygotowującego się do odparcia kontrataku przełożony może ustawić zapory minowe, wykonane środkami zdalnego minowania przy wykorzystaniu śmigłowców, wyrzutni rakietowych lub wyrzutni saperskich.

Takie zapory minowe powstrzymują przeciwnika podchodzącego do wykonania kontrataku, co w znacznym stopniu wydłuży czas dla pododdziału przygotowującego się do jego odparcia, a tym samym umożliwi mu zorganizowanie systemu ognia i wykonanie stanowisk dla środków ogniowych.

Umocnienie opanowanych rubieży

Po wyjściu batalionu na nakazaną rubież pododdziały przystępują do jej umocnienia. Umocnienie opanowanej rubieży polega na rozbudowie inżynieryjnej i przygotowaniu jej do obrony. Zakres i objętość prac zależeć będzie od zaistniałej sytuacji taktycznej, warunków terenowych, zadania jakie otrzymał batalion, posiadanych sił i środków inżynieryjnych. W ramach rozbudowy inżynieryjnej rozbudowuje się punkty (stanowiska) oporu w których wykonuje się stanowiska ogniowe dla wozów bojowych i wszystkich środków ogniowych. Ustawia się zapory inżynieryjne na zagrożonych kierunkach, urządza się stanowiska dowódczo-obserwacyjne oraz wyznacza się drogi manewru.

Realizacja przedsięwzięć inżynieryjnych w ramach maskowania

Zasadnicze przedsięwzięcia inżynieryjne w ramach maskowania pododdziały muszą wykonywać ciągle. Ułatwi to sprawne wejście batalionu do rejonu wyjściowego, a tym samym utrudni przeciwnikowi jego rozpoznanie. Rozbudowa inżynieryjna rejonu wyjściowego i jego maskowanie powinno być zakończone pod osłoną nocy.

Pododdziały wykonujące zadania na drogach marszu (takie jak OZR) oraz wykonywane obiekty drogowe, obejścia zniszczonych odcinków drogi powinny być maskowane.

Przejścia we własnych polach minowych nie powinny zdradzać planowanych kierunków natarcia i wykonania przejść w polach minowych przeciwnika. Przewodnicy z pododdziałów będących w styczności muszą znać drogi, kierunki wejścia na wykonane przejścia we własnych polach minowych oraz planowane kierunki przejść w zaporach inżynieryjnych przeciwnika.

Pododdziały inżynieryjne przełożonego oraz pododdziały inżynieryjne wojsk w styczności muszą maskować swoje manewry i nie mogą zdradzić planowanych kierunków wykonania przejść.

Wszystkie pododdziały powinny wykorzystywać właściwości maskujące terenu, stosować malowanie ochronne sprzętu bojowego oraz techniczne środki maskowania.

8.5.4. Zabezpieczenie inżynieryjne walki w terenie zajętym przez przeciwnika

W celu niedopuszczenia do rozbicia pododdziału w okrążeniu już w czasie przygotowania go do obrony należy rozbudować batalionowy rejon obrony pod względem inżynieryjnym, przystosowując go do obrony okrężnej. W tym celu w zapasowych punktach wykonuje się okopy dla wozów bojowych, stanowiska dla środków ogniowych, a w razie możliwości łączy się je rowami strzeleckimi. Ustawia się odcinki pól minowych lub grupy min.

Zarówno w batalionach pierwszego, jak i drugiego rzutu wyznacza się drogi manewru, które wykorzystuje się jako drogi wyjścia z okrążenia.

W przypadku minowania przez przeciwnika środkami zdalnego minowania rejonów obrony lub blokowania dróg wyjścia w pododdziałach tworzy się grupy torujące z zadaniem torowania dróg wyjścia. Wychodzący z okrążenia pododdział dla ułatwienia oderwania się od przeciwnika pod osłoną ognia i dymów ustawia za sobą zapory minowe w miejscach kanalizujących ruch oraz minuje obiekty drogowe.

Rajdy lądowe na tyły ugrupowania przeciwnika

Batalion zmechanizowany jako oddział wydzielony wzmocniony plutonem saperów i środkami inżynieryjnymi lub wzmocnione kompanie zmechanizowane jako grupa rajdowa na tyły przeciwnika zazwyczaj przenika wykorzystując istniejące luki lub otwarte skrzydła . Pododdziały w styczności utrzymują drogi podejścia i rozwinięcia, wykonują przejścia we własnych polach minowych i przeciwnika, oznakowują i utrzymują je. Ponadto prowadzą działania demonstracyjne na innych kierunkach w celu wprowadzenia przeciwnika w błąd. Na tyłach przeciwnika oddział rajdowy (grupa rajdowa) rozpoznaje teren, drogi rozwinięcia i obejścia, a w razie potrzeby pokonuje zapory inżynieryjne.

Taktyczny desant śmigłowcowy (powietrzny)

Batalion (wzmocniona kompania) może być wysadzony na tyłach przeciwnika i prowadzi rozpoznanie inżynieryjne dróg podejścia do rubieży zrzucania (lądowania) desantu. Po opanowaniu rejonu lądowania lub ważnej rubieży, przepraw, dogodnych odcinków do forsowania, przełęczy lub innych obiektów, pododdziały desantu przystępują do umocnienia ich pod względem inżynieryjnym. Przystosowują istniejącą infrastrukturę do swojej obrony. Przygotowują stanowiska ogniowe dla wszystkich środków ogniowych, a główne podejścia minują w powiązaniu z systemem ognia i utrzymują rejon obrony do czasu podejścia sił głównych.

8.6. Obrona przeciwchemiczna

8.6.1. Cel i elementy obrony przeciwchemicznej

Obrona przeciwchemiczna jest rodzajem bojowego zabezpieczenia działań taktycznych mającym na celu maksymalne osłabienie skutków rażącego działania broni jądrowej, chemicznej i biologicznej oraz radioaktywnych i toksycznych środków przemysłowych.

Obrona przeciwchemiczna w pododdziale obejmuje:

• wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną;

• rozpoznanie rejonów porażenia;

• wykrywanie skażeń;

• alarmowanie o skażeniach;

• przedsięwzięcia ratunkowo-ewakuacyjne;

• kontrolę radiologiczną i chemiczną;

• wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony oraz właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury;

• likwidację skażeń.

Wymienione wyżej przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej organizuje się i realizuje we wszystkich rodzajach działań taktycznych na zasadzie powszechności przez wszystkie rodzaje wojsk i służb, a bezpośrednim jej organizatorem jest dowódca pododdziału.

Siły i środki pododdziału przeznaczone do wykonania przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej przedstawiono w tabeli 15. Wynika z niej, że przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej w pododdziale organizuje się i realizuje wykorzystując etatowe siły i środki.

Tabela 15. Siły i środki pododdziału przeznaczone do realizacji zadań wynikających z

przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej

Szczebel organiza-cyjny	Osoby funkcyjne	Siły i środki	Nazwa przedsięwzięcia, w którego ramach są wykorzystywane siły i środki
		Maska przeciw- gazowa. Odzież ochronna	Wykorzystanie indywidualnych środków ochrony.
Żołnierz		Pakiety przeciwchemiczne	Likwidacja skażeń.
		Dawkomierze	Kontrola radiologiczna
		System OPBMar bojowego wozu piechoty	Wykorzystanie zbiorowych środków ochrony
Drużyna		Przyrząd rozpoznania skażeń promieniotwór-czych i chemicznych (w bojowym wozie piechoty)	Rozpoznanie rejonów porażeń oraz skażeń
		Przyrząd do zabiegów specjalnych	Likwidacja skażeń
Pluton		Siły i środki drużyn
Kompania	Nieetatowy obserwator	Rentgenora- diometr, przyrząd rozpoznania chemicznego	Rozpoznanie rejonów porażeń oraz skażeń
		Lornetka, busola	Wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną
Batalion	Instruktor obrony przeciw-chemicznej	Posterunek ob-serwacyjny wyposażony w rentgenoradiometr i przyrząd rozpoznania chemicznego. Czytnik dawek promieniotwór-czych	Rozpoznanie rejonów porażenia oraz skażeń Wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną. Kontrola radiologiczna.

Najbardziej złożone i specyficzne zadania wymagające użycia specjalistycznego sprzętu lub specjalnego przygotowania żołnierzy wykonują przydzielone lub wspierające pododdziały wojsk obrony przeciwchemicznej. Mogą one również być wykorzystane do realizacji zadań z zakresu maskowania dymem, rażenia przeciwnika środkami zapalającymi, a także lokalizacji i gaszenia pożarów.

8.6.2.Charakterystyka zasadniczych przedsięwzięć obrony

przeciwchemicznej organizowanych na szczeblu pododdziału

8.6.2.1. Realizacja przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej w obronie

Przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej są realizowane w okresie organizowania obrony oraz we wszystkich fazach jej prowadzenia. W okresie organizowania obrony podstawowymi przedsięwzięciami obrony przeciwchemicznej są:

• zorganizowanie systemu wykrywania uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz wykrywania skażeń;

• zorganizowanie alarmowania o skażeniach;

• przystosowanie kontroli radiologicznej i chemicznej dla potrzeb działań obronnych;

• stworzenie warunków wykorzystania do celów ochrony przed skażeniami właściwości

• ochronnych terenu i jego infrastruktury;

• zapewnienie gotowości etatowych sił i środków do likwidacji skażeń.

Zorganizowanie systemu wykrywania uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz wykrywanie skażeń w batalionie polega na odpowiednim rozmieszczeniu w terenie posterunku obserwacyjnego i obserwatorów. W sposób ciągły wykrywanie skażeń prowadzą obserwatorzy w kompaniach oraz posterunek obserwacyjny rozmieszczony przy SDO dowódcy batalionu.

Zorganizowanie alarmowania o skażeniach ma na celu umożliwienie pododdziałom wykonania przedsięwzięć ograniczających skutki działania w rejonach skażonych. Alarmowanie o skażeniach następuje w razie wykrycia skażeń chemicznych lub promieniotwórczych przez posterunek obserwacyjny lub obserwatorów. Sygnał alarmu może być podany centralnie przez dowódcę batalionu lub autonomicznie - przez posterunek obserwacyjny, obserwatorów lub dowódców tych pododdziałów , które wykryły skażenie.

Przystosowanie kontroli radiologicznej i chemicznej do potrzeb obrony sprowadza się do postawienia zadań w tym zakresie dowódcom pododdziałów. We wszystkich kompaniach w okresie przygotowawczym powinny być naładowane dozymetry jonizacyjne.

Stworzenie warunków wykorzystania do celów ochrony przed skażeniami właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury jest związane z wykonaniem prac fortyfikacyjnych oraz z wytypowaniem do tego celu obiektów cywilnych znajdujących się w rejonie obrony pododdziału. Wytypowane obiekty powinny spełniać następujące wymagania:

• mieć zwiększoną wytrzymałość konstrukcyjną na działanie nadciśnienia zewnętrznego;

• powinny być szczelne, aby uniemożliwić przenikanie do wnętrza środków trujących, w tym toksycznych środków przemysłowych;

• powinny znacznie osłabiać rażące działanie promieniowania przenikliwego;

• zbudowane powinny być z materiałów niepalnych lub trudnopalnych.

Rowy strzeleckie, okopy, szczeliny oraz schrony, stworzą dodatkowe możliwości ochrony wojsk przed czynnikami rażenia broni jądrowej.

Gotowość etatowych sił i środków do likwidacji skażeń osiąga się poprzez utrzymanie sprzętu do likwidacji skażeń w ciągłej sprawności technicznej oraz bieżące uzupełnianie brakujących ilości odkażalników.

W toku walki obronnej prowadzonej z użyciem broni masowego rażenia, podstawowymi przedsięwzięciami obrony przeciwchemicznej będą:

• wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną;

• wykrywanie skażeń;

• wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony oraz właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury.

Wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz wykrywanie skażeń są realizowane całodobowo przez system wykrywania skażeń batalionu. Posterunek obserwacyjny batalionu i obserwatorzy w kompaniach włączają okresowo przyrządy dozymetryczne oraz w razie potrzeby, rozpoznają rejon za pomocą przyrządu rozpoznania chemicznego, w celu wykrycia skażeń promieniotwórczych i chemicznych.

W sytuacji, kiedy z oceny dokonanej przez dowódcę wynika, że zagrożenie skażeniami jest realne, żołnierze pododdziału powinni mieć przy sobie indywidualne środki ochrony przed skażeniami, zaś środki ochrony zbiorowej utrzymywać w gotowości do użycia. Nawykiem powinno być wykorzystywanie przez dowódców pododdziałów terenu i jego infrastruktury do ochrony przed czynnikami rażącymi broni jądrowej i chemicznej.

W czasie organizowania obrony, jak i w czasie prowadzenia walki obronnej przeciwnik może wykonać uderzenie bronią jądrową i chemiczną lub spowodować uwolnienie i rozprzestrzenianie toksycznych środków przemysłowych. W takiej sytuacji realizowane będą wszystkie przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej. System wykrywania uderzeń bronią jądrową i chemiczną batalionu powinien wtedy określić parametry uderzeń bronią jądrową i chemiczną. Zadanie to wykonują: posterunek obserwacyjny rozmieszczony przy SDO dowódcy batalionu i obserwatorzy w kompaniach. Posterunek obserwacyjny i obserwatorzy wykonują następujące zadania:

• określają czas i rodzaj wybuchu jądrowego;

• określają czas i miejsce uderzenia chemicznego;

• mierzą azymut kierunku na wybuch jądrowy;

• określają kierunek przesuwania się obłoku promieniotwórczego i obłoku powietrza skażonego środkami trującymi;

• wykrywają skażenia promieniotwórcze i chemiczne.

Obserwatorzy w plutonach i drużynach meldują o miejscu i czasie uderzeń jądrowych i chemicznych; nie określają ich parametrów.

Dowódcy pododdziałów wykorzystują meldunki o parametrach uderzeń jądrowych i chemicznych oraz o wykrytych skażeniach do podjęcia decyzji o dalszych działaniach i o likwidacji skażeń.

W pododdziałach, które znalazły się w strefach skażeń wykorzystane zostaną indywidualne i zbiorowe środki ochrony przed skażeniami. Po wyjściu wojsk ze stref skażeń dowódca batalionu nakazuje przeprowadzenie w kompaniach kontroli radiologicznej i chemicznej. Jej wyniki posłużą do określenia potrzeby przeprowadzenia likwidacji skażeń. Pododdziały skażone nie przerywając wykonywania zadań bojowych przeprowadzają częściowe zabiegi specjalne i sanitarne. Całkowite zabiegi sanitarne i specjalne w pododdziałach pierwszego rzutu przeprowadza się po odparciu przeciwnika,; w pododdziałach drugiego rzutu gdy są warunki utrzymania trwałości obrony. Do wykonania całkowitych zabiegów specjalnych mogą być wykorzystane środki własne pododdziałów (zestawy do zabiegów specjalnych) oraz pododdziały zabiegów specjalnych szczebla nadrzędnego.

8.6.2.2. Realizacja przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej w natarciu

Realizacja przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej w toku natarcia powinna się odbywać zgodnie z wytycznymi przełożonego. Ich zakres zależeć będzie od zagrożenia pododdziałów bronią masowego rażenia i skażeniami oraz etapu natarcia.

Siły i środki służące do realizacji poszczególnych przedsięwzięć utrzymuje się w gotowości, w stopniu zależnym od poziomu zagrożenia. We wszystkich pododdziałach przedsięwzięcia organizuje się i realizuje przestrzegając zasady powszechności.

W warunkach zagrożenia skażeniami, w okresie przygotowania do natarcia wykonuje się takie przedsięwzięcia jak:

• wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną;

• wykrywanie skażeń;

• alarmowanie o skażeniach;

• kontrolę radiologiczną i chemiczną;

• wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony oraz właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury;

• organizację przedsięwzięć ratunkowo-ewakuacyjnych;

• likwidację skażeń.

Wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz wykrywanie skażeń w rejonie wyjściowym zapewnia się przez wystawienie posterunku obserwacyjnego przy SDO dowódcy batalionu i obserwatorów w kompaniach. Posterunek obserwacyjny i obserwatorzy określają azymut miejsca wybuchu, czas i rodzaj wybuchu jądrowego, czas i miejsce uderzenia chemicznego, kierunek przemieszczania się obłoku promieniotwórczego oraz rodzaj skażenia.

Alarmowanie o skażeniach jest stałym elementem sytuacji bojowej. Zadania związane z realizacją tego przedsięwzięcia ustala się na cały okres działań bojowych. Żołnierzy zapoznaje się z sygnałami alarmowania oraz ze sposobami postępowania w przypadku ich ogłoszenia. W toku przygotowania do natarcia w pododdziałach mogą być przeprowadzone treningi. Sprawdza się wtedy i doskonali umiejętność działania żołnierzy po ogłoszeniu sygnałów oraz usuwa stwierdzone niedociągnięcia.

Kontrolę radiologiczną i chemiczną dostosowuje się do rodzaju działań. Dowódca batalionu stawia zadania dowódcom kompanii, w których nakazuje sprawdzić przyrządy rozpoznania skażeń i naładować dawkomierze. W okresie przygotowawczym w kompaniach wyznaczeni żołnierze ładują dawkomierze jonizacyjne.

Wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony realizuje się w miarę potrzeby. W okresie przygotowania do natarcia, jeżeli pozwala na to sytuacja, sprawdza się dopasowanie i stan techniczny masek przeciwgazowych oraz odzieży ochronnej, a także sprawność urządzeń obrony przed bronią masowego rażenia i urządzeń filtrowentylacyjnych wozów bojowych.

Organizując przedsięwzięcia ratunkowo-ewakuacyjne dowódca batalionu określa już w okresie przygotowawczym te siły i środki, które zostaną wykorzystane wtedy, gdy zaistnieje potrzeba wykonania tych przedsięwzięć. Ponadto informuje dowódców kompanii o przedsięwzięciach wykonywanych w tym zakresie przez przełożonego.

Planując i organizując likwidację skażeń w okresie przygotowawczym dowódca batalionu określa sposób likwidacji skażeń w kompaniach oraz informuje dowódców o przedsięwzięciach wykonywanych w tym zakresie przez szczebel nadrzędny. Organizatorami likwidacji skażeń w kompaniach , plutonach, i drużynach są ich dowódcy.

W toku natarcia pododdziały powinny pozostawać w gotowości do realizacji zadań wynikających z powszechnej obrony przeciwchemicznej.

Wykrywanie skażeń promieniotwórczych i chemicznych w natarciu prowadzą:

• w batalionie: bojowy patrol rozpoznawczy, drużyny patrolowe i posterunek obserwacyjny;

• w kompanii: drużyny patrolowe i obserwatorzy;

• w plutonach i drużynach: obserwatorzy (meldują tylko o zauważonych uderzeniach jądrowych i chemicznych).

W warunkach stosowania przez przeciwnika broni jądrowej i chemicznej pododdziały są obowiązane:

• rozpoznać i oznaczyć na swoich kierunkach działania granice stref skażeń pormieniotwórczych i chemicznych;

• przekazywać alarmy o skażeniach;

• rozpoznać ewentualne drogi obejścia terenu skażonego.

Dane o sytuacji skażeń w rejonie przyszłej walki dowódca pododdziału może uzyskać również od walczących pododdziałów, przełożonych i sąsiadów.

Zarówno w okresie przygotowania jak i w toku prowadzenia natarcia przeciwnik może przystąpić do działań z użyciem broni masowego rażenia lub spowodować uwolnienie toksycznych środków przemysłowych do środowiska naturalnego. W takiej sytuacji będą realizowane przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej zgodnie z wcześniej wypracowaną koncepcją lub doraźnie podjętą decyzją, uwzględniającą aktualną sytuację skażeń promieniotwórczych lub chemicznych. Pododdziały, które znalazły się w strefach skażeń wykorzystują indywidualne i zbiorowe środki ochrony przed skażeniami zgodnie z ich przeznaczeniem. Jeżeli sytuacja pozwala, mogą korzystać również z właściwości ochronnych terenu oraz jego infrastruktury.

Po wyjściu z terenu skażonego pododdziały przeprowadzają kontrolę radiologiczną i chemiczną. Wyniki kontroli określają potrzebę likwidacji skażeń.

W razie konieczności nacierające pododdziały, nie przerywając wykonywania zadań bojowych, przeprowadzają częściowe zabiegi sanitarne i specjalne. Całkowite zabiegi sanitarne i specjalne w pododdziałach pierwszego rzutu przeprowadza się po wykonaniu zadania. W drugim rzucie wtedy, gdy istnieją warunki kontynuowania działań przez inne elementy ugrupowania bojowego. Do zabiegów mogą być użyte własne środki pododdziałów oraz pododdziały zabiegów specjalnych szczebla nadrzędnego.

8.6.2.3. Realizacja przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej w czasie walki

w terenie zajętym przez przeciwnika

Skuteczna realizacja przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej będzie możliwa w przypadku uwzględnienia specyfiki i zasadniczych właściwości prowadzenia walki w terenie zajętym przez przeciwnika.

O zakresie realizowanych przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej decydować będzie zagrożenie pododdziałów bronią jądrową i chemiczną oraz skażeniami. W czasie walki w terenie zajętym przez przeciwnika zagrożenie to znacznie maleje. W takich warunkach należy zorganizować w pododdziałach wszystkie przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej, można natomiast zrezygnować z praktycznej realizacji niektórych przedsięwzięć lub realizować je przy użyciu wyznaczonych środków dyżurnych.

W toku walki w terenie zajętym przez przeciwnika prowadzonej bez użycia broni masowego rażenia podstawowymi przedsięwzięciami obrony przeciwchemicznej będą:

• wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną;

• wykrywanie skażeń;

• alarmowanie o skażeniach;

• wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony oraz właściwości

ochronnych terenu i jego infrastruktury.

Podczas walki w okrążeniu wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz skażeń w batalionie prowadzi posterunek obserwacyjny, w kompaniach obserwatorzy. W plutonach i drużynach wyznaczeni obserwatorzy obserwują zewnętrzne oznaki użycia broni jądrowej i chemicznej oraz skażenia terenu.

W czasie rajdów lądowych na tyły ugrupowania przeciwnika wykrywanie skażeń prowadzą:

• w batalionie: bojowy patrol rozpoznawczy, drużyny patrolowe;

• w kompaniach: drużyny patrolowe i obserwatorzy;

• w plutonach i drużynach obserwatorzy.

Jeżeli batalion będzie działał jako taktyczny desant śmigłowcowy to wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz skażeń organizuje się w rejonie wyjściowym do desantowania. Przedsięwzięcie to organizuje się tak jak w rejonie ześrodkowania. Bojowy patrol rozpoznawczy w batalionie lub drużyna patrolowa w kompanii (gdy desant jest w sile wzmocnionej kompanii) prowadzą wykrywanie skażeń w kierunku planowanych działań batalionu lub kompanii.

W działaniach nieregularnych dowódca pododdziału organizuje wykrywanie skażeń samodzielnie wykorzystując etatowe siły i środki.

Alarmowanie o skażeniach w czasie walki w terenie zajętym przez przeciwnika będzie realizowane w tych pododdziałach na kierunku których wykryto skażenia.

Pododdziały, które znalazły się w strefach skażeń wykorzystują indywidualne i zbiorowe środki ochrony przed skażeniami zgodnie z ich przeznaczeniem. W czasie działań w rejonach zurbanizowanych do ochrony wojsk przed rażącym działaniem broni jądrowej i chemicznej powinny być wykorzystywane zabudowania.

8.6.2.4. Realizacja przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej w toku

przemieszczania i rozmieszczania pododdziałów

Przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej w toku przemieszczania wojsk realizowane są na ogólnych zasadach.

Wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz skażeń w toku marszu prowadzą ubezpieczenia marszowe. Wykrywanie skażeń od czoła zapewniają: awangardy, szpice czołowe, patrole czołowe i drużyny patrolowe. W batalionie działającym jako awangarda i w kompanii wykonującej marsz samodzielnie wykrywanie skażeń prowadzi patrol czołowy. Pluton ubezpieczający kolumnę jako patrol czołowy prowadzi również wykrywanie skażeń. Drużyna może działać jako drużyna patrolowa wysłana z pododdziału prowadzącego rozpoznanie. Drużyna patrolowa w toku wykonywania zadania bojowego prowadzi również wykrywanie skażeń chemicznych i promieniotwórczych.

Alarmowanie o skażeniach w toku marszu wojsk ma znaczenie szczególne. O skażeniach istniejących podczas planowania marszu uprzedza się zainteresowanych przed rozpoczęciem marszu. Alarmowanie o skażeniach w pododdziałach, w przypadku ataku bronią chemiczną lub wykrycia skażenia realizowane jest przez ubezpieczenia marszowe, obserwatorów i dowódców pododdziałów , którzy wykryli skażenia.

Skażenia w pierwszej fazie będą likwidowane siłami i środkami pododdziałów przez przeprowadzenie częściowych zabiegów specjalnych. W późniejszym terminie zabiegi specjalne mogą być prowadzone na punktach zabiegów specjalnych rozwijanych siłami wojsk obrony przeciwchemicznej przełożonego zabezpieczającego przegrupowanie oddziału.

Kontrola radiologiczna i chemiczna w marszu wojsk realizowana jest na ogólnych zasadach. Dawkomierze jonizacyjne ładuje się przed rozpoczęciem marszu. Pomiarów dawek promieniowania, stopnia skażenia i kontroli chemicznej dokonuje się tylko w razie konieczności, tzn. po pokonaniu stref skażeń lub po innym kontakcie wojsk ze skażeniami. Odczytów dawek promieniowania najdogodniej jest dokonywać w rejonach odpoczynków lub po zakończeniu marszu. Ważnym elementem kontroli radiologicznej jest ewidencja dawek; za jej prowadzenie i składanie meldunków o napromienieniu są odpowiedzialni dowódcy pododdziałów.

W batalionie ewidencjonuje się imiennie wszystkich napromienionych żołnierzy dowództwa i sztabu batalionu oraz sporządza się meldunki o ilości napromienionych powyżej dopuszczalnej normy żołnierzy, każdej kompanii i pododdziałów batalionowych. W kompaniach prowadzi się imienną ewidencję napromienionych żołnierzy oraz sporządza meldunki o ilości napromienionych powyżej dopuszczalnej normy . Ewidencję prowadzi oraz meldunki przygotowuje szef kompanii. Pomiarów stopnia skażenia promieniotwórczego sprzętu i żołnierzy oraz kontroli skażeń chemicznych dokonuje się przed zabiegami specjalnymi i po ich przeprowadzeniu. W kompaniach zadanie to wykonują żołnierze ze składu specjalnie przygotowanych drużyn pod nadzorem instruktora obrony przeciwchemicznej batalionu.

Indywidualną i zbiorową ochronę przed skażeniami realizuje się w miarę potrzeby. Środki ochrony przed skażeniami powinny być sprawdzane przed rozpoczęciem marszu, a podczas marszu utrzymywane w ciągłej gotowości do użycia. W przypadkach zaskoczenia maszerujących kolumn skażeniami, indywidualne i zbiorowe, środki ochrony używa się na sygnały obserwatorów i na polecenie dowódców pododdziałów. Środki ochrony indywidualnej zdejmuje się, a urządzenia filtrowentylacyjne wyłącza po wyjściu ze stref skażonych i przeprowadzeniu zabiegów sanitarnych i specjalnych. Żołnierze przewożeni w środkach transportowych, wyposażonych w sprawne urządzenia filtrowentylacyjne, nie korzystają ze środków ochrony indywidualnej.

Specyfika organizacji i realizacji przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej w czasie przewozu (przerzutu) jest następująca.

Wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz skażeń w transporcie wojskowym (na statku) zapewniają posterunki obserwacyjne. Ponadto wiadomości o skażeniach komendant transportu wojskowego otrzymuje również od wojskowych komendantów kolejowych stacji (portów, przystani, portów lotniczych lub lotnisk).

Sygnał alarmu o skażeniach przekazuje posterunek obserwacyjny. W transporcie kolejowym telefonicznie wzdłuż transportu oraz w sposób umówiony sygnałem lokomotywy.

Rejon skażeń pokonuje się w środkach ochrony. Częściowe zabiegi specjalne i sanitarne przeprowadza się w ruchu, a całkowite - po wyładowaniu.

Ogólne zasady realizacji przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej powinny być w pełni stosowane w rejonach rozmieszczenia wojsk.

Wykrywanie uderzeń bronią jądrową i chemiczną realizowane jest przez system wykrywania skażeń batalionu, który tworzą:

• posterunek obserwacyjny przy SDO dowódcy batalionu;

• obserwatorzy w kompaniach;

• obserwatorzy w plutonach i drużynach.

Działający w każdej kompanii obserwator i posterunek obserwacyjny w batalionie określają parametry uderzeń jądrowych i chemicznych oraz wykrywają skażenia promieniotwórcze i chemiczne w rejonie pododdziału. Ponadto obserwatorzy w plutonach i drużynach obserwują zewnętrzne oznaki użycia broni jądrowej i chemicznej oraz skażenia terenu.

Rozpoznanie rejonów porażenia prowadzą z zasady patrole oficerskie, które powinny określić stopień utraty zdolności bojowej przez pododdział znajdujący się w rejonie porażenia, ustalić zakres zniszczeń oraz sposoby prowadzenia akcji ratowniczej.

Alarmowanie o skażeniach odbywa się na ogólnych zasadach. Sygnał alarmu może być podany centralnie przez sztab oddziału lub autonomicznie - przez posterunek obserwacyjny, obserwatorów lub dowódców tych pododdziałów, które wykryły skażenie.

Obowiązują przy tym następujące zasady:

• jeżeli skażenia chemiczne zostały wykryte przez posterunek obserwacyjny i obserwatorów w rejonie ich działania, to sygnał alarmu podają oni samodzielnie, meldując o tym dowódcy pododdziału, który posterunek (obserwatora) wystawił;

• jeżeli wykryte zostały skażenia promieniotwórcze to posterunek (obserwatorzy) meldują w tym dowódcy pododdziału i dopiero na jego polecenie przekazują sygnał alarmu;

• jeżeli w rejonie pododdziału nastąpi wypadanie pyłu promieniotwórczego lub przeciwnik użyje broni chemicznej, dowódca pododdziału nakazuje podać sygnał alarmu oraz przekazuje meldunek przełożonemu, a jeśli ma możliwość informuje sąsiada znajdującego się po zawietrznej stronie.

Przedsięwzięcia ratunkowo-ewakuacyjne są realizowane w przypadku wykonania na pododdział przez przeciwnika uderzeń bronią masowego rażenia. Wykonuje się je w celu udzielenia pomocy porażonym oraz ewakuacji ludzi i sprzętu z rejonu porażeń.

Pełny zakres zadań związanych z organizowaniem tych przedsięwzięć jest realizowany przez sztab oddziału . Do przeprowadzenia akcji ratunkowo-ewakuacyjnej organizuje się w oddziale zawczasu lub doraźnie grupę ratunkowo-ewakuacyjną.

W batalionie do czasu udzielenia pomocy przez przełożonego należy w ramach przedsięwzięć ratunkowo-ewakuacyjnych zorganizować:

• udzielenie pomocy porażonym żołnierzom bezpośrednio w miejscu porażenia , następnie ich ewakuację do punktów zbiórek;

• ewakuację sprzętu wojskowego, który utracił właściwości użytkowe na punkty zbiórek.

Dowódcy kompanii, plutonów i drużyn (jeżeli nie będą porażeni) organizują udzielanie pomocy porażonym żołnierzom bezpośrednio w miejscu porażenia.

Kontrola radiologiczna i chemiczna będzie realizowana na ogólnych zasadach i nie wykazuje cech szczególnych. Po każdorazowym kontakcie wojsk ze skażeniem, nawet po przeprowadzeniu zabiegów specjalnych, należy dokonywać kontroli radiologicznej bądź chemicznej przed wejściem do rejonu.

Indywidualna i zbiorowa ochrona przed skażeniami oraz wykorzystanie właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury, to przedsięwzięcie realizowane w rejonie rozmieszczenia w bardzo szerokim zakresie. Środki ochrony indywidualnej są podstawowym zabezpieczeniem przed skażeniami dla żołnierzy wykonujących zadania w oddaleniu od środków ochrony zbiorowej. W przypadku potrzeby długotrwałego działania żołnierzy w środkach ochrony indywidualnej, środki ochrony zbiorowej mogą być wykorzystane do organizowania odpoczynku żołnierzy. Etatowe środki ochrony zbiorowej wyposażone w urządzenia filtrowentylacyjne (BWP, czołgi) zabezpieczają pełną ochronę żołnierzy przed skażeniami. W pododdziałach, które nie mają sprzętu zapewniającego ochronę zbiorową należy dążyć do maksymalnego wykorzystania właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury. Do zbiorowej ochrony przed kroplami środków trujących można wykorzystać kryte samochody (nawet opończami), budynki mieszkalne; zabudowania gospodarcze, handlowe i przemysłowe, a także przykryte odcinki rowów strzeleckich i szczelin przeciwlotniczych. Żołnierze chroniący się w takich ukryciach, muszą korzystać dodatkowo przynajmniej z masek przeciwgazowych.

Likwidacja skażeń sprowadzi się do częściowych zabiegów specjalnych organizowanych na ogólnych zasadach. Dowódcy skażonych pododdziałów powinni wyznaczać miejsca częściowych zabiegów specjalnych przy drogach przemieszczeń z rejonów skażonych do rejonów zapasowych. Do całkowitych zabiegów specjalnych mogą być użyte własne środki pododdziałów oraz pododdziały zabiegów specjalnych szczebla nadrzędnego.

8.6.2.5. Obowiązki dowódcy pododdziału w zakresie obrony przeciwchemicznej

Za organizację i realizację przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej są odpowiedzialni dowódcy pododdziałów poszczególnych szczebli.

Do obowiązków dowódcy batalionu należy:

• meldowanie przełożonemu o uderzeniach bronią jądrową i chemiczną oraz o skażeniach wykrytych w rejonie lub na kierunku działania batalionu;

• określenie sił i środków potrzebnych do prowadzenia wykrywania uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz skażeń:

• zorganizowanie rozpoznania rejonów porażenia oraz przedsięwzięć ratunkowo-ewakuacyjnych;

• określenie sygnałów ostrzegania o zagrożeniu i alarmowania o skażeniach oraz sposobu działania po ich otrzymaniu;

• określenie czasu i sposobu prowadzenia kontroli radiologicznej i chemicznej;

• ustalenie sposobu wykorzystania indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami oraz właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury;

• określenie miejsca, czasu i sposobu prowadzenia likwidacji skażeń;

• udzielanie pomocy dowódcom kompanii w realizowaniu przedsięwzięć obrony przeciwchemicznej.

Do obowiązków dowódcy kompanii należy:

• meldowanie dowódcy batalionu o uderzeniach bronią jądrową i chemiczną oraz o skażeniach;

• wyznaczenie obserwatora i postawienie mu zadania w zakresie wykrywania uderzeń bronią jądrową i chemiczną oraz skażeń;

• zapoznanie podwładnych z sygnałami ostrzegania o zagrożeniu i alarmowaniu o skażeniach

• oraz ze sposobami działania po ich otrzymaniu;

• organizowanie kontroli radiologicznej i chemicznej w kompanii;

• określenie sposobu wykorzystania indywidualnych i zbiorowych środków ochrony oraz kontrola ich sprawności;

• określenie sposobu wykorzystania właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury;

• organizowanie i kierowanie likwidacją skażeń w kompanii.

Do obowiązków dowódcy plutonu należy:

• prowadzenie wykrywania skażeń posiadanymi siłami i środkami;

• zapoznanie żołnierzy plutonu z sygnałami ostrzegania o zagrożeniu skażeniami i alarmowaniu o skażeniach oraz ze sposobami działania po ich otrzymaniu;

• określenie sposobu wykorzystania indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami oraz kontrola ich sprawności;

• kierowanie likwidacją skażeń w plutonie.

Do obowiązków dowódcy drużyny należy:

• zapoznanie żołnierzy drużyny z sygnałami ostrzegania o zagrożeniu skażeniami i alarmowaniu o skażeniach oraz ze sposobami działania po ich otrzymaniu;

• kontrola stanu utrzymania indywidualnych środków ochrony przed skażeniami oraz zapoznanie żołnierzy drużyny ze sposobami wykorzystania indywidualnych i zbiorowych środków ochrony;

• przeprowadzenie likwidacji skażeń w drużynie.

8.6.2.6. Treść wytycznych dowódcy pododdziału do obrony przeciwchemicznej

Prowadzenie mapy roboczej

Organizując zabezpieczenie bojowe działań dowódca pododdziału powinien uwzględnić również przedsięwzięciu obrony przeciwchemicznej.

W wytycznych do obrony przeciwchemicznej dowódca pododdziału powinien określić:

• stopień zagrożenia uderzeniami bronią masowego rażenia przeciwnika w czasie wykonywania zadania bojowego;

• zadania obrony przeciwchemicznej wykonywane przez przełożonego na korzyść pododdziału;

• na czym skupić wysiłek obrony przeciwchemicznej;

• sposób prowadzenia wykrywania wybuchów jądrowych i chemicznych oraz skażeń;

• sygnały ostrzegania o zagrożeniu skażeniami i alarmowaniu o skażeniach oraz sposób działania po ich otrzymaniu;

• sposób rozpoznania rejonów porażenia oraz realizacji przedsięwzięć ratunkowo-ewakuacyjnych;

• sposób i czas prowadzenia kontroli radiologicznej i chemicznej;

• sposób wykorzystania indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami oraz właściwości ochronnych terenu i jego infrastruktury;

• miejsce, czas i sposób prowadzenia likwidacji skażeń;

• termin gotowości obrony przeciwchemicznej;

• obowiązujące meldunki i terminy ich składania.

Dowódca batalionu w wytycznych szczególną uwagę powinien zwrócić na:

• ustalenie głównego wysiłku wykrywania skażeń (kto, kiedy i jakie powinien zorganizować elementy rozpoznania);

• określenie miejsca, składu, zadania oraz kto wydziela siły i środki na batalionowy posterunek obserwacyjny.

Dowódcy kompanii i plutonów w wytycznych do obrony przeciwchemicznej ujmują tylko te przedsięwzięcia, które będą realizowane w kompaniach i plutonach.

Na mapę roboczą dowódca batalionu i kompanii wrysowuje następujące elementy obrony przeciwchemicznej:

• uderzeniu bronią jądrową i chemiczną oraz środkami zapalającymi wykonane przez przeciwnika w rejonie działania batalionu, kompanii i sąsiadów;

• sytuację skażeń i pożarów, mającą wpływ na walkę batalionu i kompanii;

• elementy systemu wykrywania skażeń (posterunek obserwacyjny, obserwator, patrol itp.);

• rejon prowadzenia likwidacji skażeń;

• przejścia w zaporach chemicznych;

• przedsięwzięcia obrony przeciwchemicznej realizowane przez przełożonego na korzyść batalionu i kompanii.

Dowódca plutonu na szkic działania wrysowuje te elementy obrony przeciwchemicznej, które będą realizowane na korzyść plutonu oraz sytuację skażeń w rejonie działania plutonu.

---