Destalinizacja, XX zjazd KPZR
Przełomem dla ruchu komunistycznego okazał się XX zjazd KPZR(Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego), który odbył się w Moskwie 14-25 II 1956r. Szczególny wstrząs wywołał tajny referat określający rządy Stalina jako "kult jednostki", oskarżający go o odejście od "leninowskich norm" oraz rehabilitujący niektóre jego ofiary, wygłoszony przez Chruszczowa w nocy z 24 na 25 II 1956r. na zamkniętym posiedzeniu zjazdu. Chruszczow który objął nowy urząd pierwszego sekretarza KC, będącego faktycznym przywódcą partii i państwa poddał druzgocącej ocenie Stalina i system przezeń stworzony i napiętnował wypaczenia narosłe po 1933r., zatem po wprowadzeniu kolektywizacji: patologiczny kult osoby Stalina, nadużywanie koncepcji „wrogów ludu” usprawiedliwiającej brutalne tłumienie samodzielności myślenia, eksterminację „tysięcy niewinnych komunistów” czy pychę i nieudolność Stalina w okresie II wojny światowej. Choć krytyka systemu dotykała tylko niektórych jego wynaturzeń, wiązanych z osobą Stalina, a nie samej istoty komunizmu, tajny referat wywołał szok w świecie komunistycznym. Mowa miała w założeniu pozostać tajemnica, ale wkrótce wiedziano o niej dość szeroko, zwłaszcza w Jugosławii i PRL. Przywódcy NRD, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii, Albanii i Bułgarii usiłowali zachować rewelacje Chruszczowa w tajemnicy, a Chińczycy nie uznali słuszności jego decyzji o ujawnieniu zbrodni Stalina na forum partyjnym. Chruszczow ujawniając zbrodnie Stalina chciał skompromitować metody jego rządzenia tak dalece, by się nie dały powtórzyć.referat miał potwierdzić przywileje partyjnej biurokracji, ale rozwiać jej strach. Cel ten został osiągnięty-usunięci przywódcy nie tracili już odtąd życia.
Destalinizacja nie ominęła części krajów ,,demokracji ludowej”: w Czechosłowacji podjęto rehabilitację ofiar ,,czystek” z początku lat 50. Na węgrzech destalinizacja postępowała bardzo powoli. W połowie 1956 roku odszedł Matyas Rakoszi odpowiedzialny za masowy terror. Pod koniec października 1956 roku doszło w Budapeszcie do manifestacji poparcia dla zmian dokonujących się w Polsce. Władze uznały to za kontrrewolucje i poprosiły o interwencje Armii Radzieckiej, która wycofała swe wojska dopiero pod koniec października.
Rząd kierowany przez Imre Nagy˘a komunistę-antysemitowca, uznał, że w kraju dokonała się narodowa rewolucja i przekształcił się w wielopartyjny Rząd Jedności Narodowej. Nagy ogłosił deklarację o neutralności Węgier i wystąpieniu z Układu Warszawskiego.
4 listopada Rosjanie dokonali ponownej interwencji. Pod ich protekcją powstał tzw. rząd robotniczo-chłopski Janosa Kadara. Po tygodniu walk powstańcy podali się. W walkach w Budapeszcie i na prowincji padły tysiące zabitych.
Przeprowadzona przez Chruszczowa destalinizacja nie spodobała się chińskim komunistom. Pekin odrzucał krytykę Stalina i rezygnację z haseł rewolucji światowej na rzecz pokojowego współistnienia z zachodem.
Destalinizacja prowadzona przez Nikitę Chruszczowa miała na celu głównie porzucenie wprowadzonego przez Józefa Stalina kultu jednostki. Chruszczow postanowił dokonać pewnej liberalizacji systemu ("odwilż").Proces destalinizacji został zaakceptowany przez większą część aparatu, a próba obalenia Chruszczowa w 1957 roku przez stalinowców (Wiaczesława Mołotowa, Łazara Kaganowicza i Georgija Malenkowa) nie powiodła się. Jednak reformy nie poszły daleko, ponieważ realizowali je dawni pracownicy stalinowskiego aparatu (z którego zresztą wywodził się sam Chruszczow). Niektóre nieprzemyślane działania Chruszczowa (np. jego obietnica "zbudowania" komunizmu do 1980 roku) spowodowały utratę poparcia aparatu i obalenie w przewrocie pałacowym w 1964 roku.