1

Ćwiczenia z psychologii różnic indywidualnych

Zjazd 2.

Diagnoza podstawowych właściwości układu

nerwowego: Kwestionariusz PTS.

mgr Ewa Witkowska

[e-mail]

2

Interpretacja wyniku

testowego

1. interpretacja ilościowa, psychometryczna

– „przedziałowa” interpretacja wyniku oraz właściwe

stosowanie norm – nie wolno interpretować punktowo

wyniku testowego

– metoda przedziałów ufności wymaga uwzględnienia

danych o rzetelności testu oraz o wielkości błędu

standardowego pomiaru

– o „wyniku prawdziwym” można powiedzieć jedynie tyle (z

określonym, mniejszym od 1 prawdopodobieństwem), że

znajduje się w określonym przedziale (=przedział

ufności), symetrycznym wobec wyniku otrzymanego

– im mniejszy błąd pomiaru, tym krótszy przedział ufności
– większa precyzja, mniejsze zaufanie
– Interpretacja wyniku w oparciu o normy

3

Przedziały ufności dla skal PTS dla α

=0,15

Cechy

Siła procesu pobudzenia

+/- 1 sten

Siła procesu hamowania

+/- 1 sten

Ruchliwość procesów

nerwowych

+/- 2 steny

4

Zadanie

W oparciu o dane z tabeli 3,

proszę oszacować wartości
półprzedziałów ufności dla
wyników surowych dla α = 0,10;
dla
α = 0,05 oraz dla α = 0,01 (w
oparciu o dane dla całej próby)

5

Zadanie

• dla α = 0,10: 1,64*3,25 = 5,33
• dla α = 0,05: 1,96 *3,25=6,37
• dla α = 0,01: 2,58 *3,25=8,39

25

,

3

)

83

,

0

1

(

88

,

7

)

1

(











tt

x

r

s

SEM

Skala stenowa

Skala stenowa

M=5,5; SD=2;

standard ten

0

+1s

-1s

+2s

-2s

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

2,3
%

4,4
%

4,4
%

2,3
%

9,2
%

9,2
%

15,
0%

15,
0%

19,
1%

19,
1%

7

Równowaga procesów

nerwowych

• Dla

α = 0,15 standardowy błąd

różnicy miedzy skalami SPP i SPH
wynosi 2 steny, zatem różnica
wyników miedzy skalami musi
wynosic co najmniej 3 steny, aby
można ja była uznać za znaczącą
psychologicznie

8

Interpretacja wyniku

testowego

2. interpretacja jakościowa

– interpretacja przedziałowego wyniku

uzyskanego przez osobę badaną w
szerszym kontekście teoretycznym

9

Cechy układu nerwowego według

Pawłowa

• Według teorii Pawłowa temperament

odpowiada typowi układu nerwowego
układu nerwowego, który
charakteryzują cztery podstawowe
właściwości:

–

SPP - siła procesu pobudzenia

–

SPH - siła procesu hamowania

–

RWN - równowaga procesów nerwowych

–

RPN - ruchliwość procesów nerwowych

10

Cechy układu nerwowego według

Pawłowa

• SPP - siła procesu pobudzenia; na poziomie

zachowania funkcjonalna wydolność komórki
nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na
silną lub długotrwałą stymulację; im
silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest
wartość procesu pobudzenia

–

hamowanie ochronne (pozaokresowe) - rodzaj
hamowania bezwarunkowego, służącego ochronie
ośrodkowego układu nerwowego przed
przeciążeniem

11

Siła procesu pobudzenia – składniki

definicyjne:

• Sytuacje zagrażające nie powstrzymują przed

podjęciem zaplanowanych uprzednio działań

• Skłonność do podejmowania aktywności w

warunkach silnie stymulujących

• Preferencja do wykonywania czynności

ryzykownych i wymagających

• Bezproblemowe (jeśli chodzi o zaburzenia

emocjonalne) wykonywanie czynności pod

wpływem obciążenia fizycznego/społecznego

• Wysoka efektywność wykonywania czynności

także w sytuacji dużej stymulacji

• Odporność na zmęczenie przy wykonywaniu

czynności długotrwałych/intensywnych

• Reakcje adekwatne do wymagań w warunkach

silnego napięcia emocjonalnego

12

Cechy układu nerwowego według

Pawłowa

• SPH - siła procesu hamowania;

łatwość, z jaką układ nerwowy tworzy
warunkowe reakcje hamulcowe
(wygaszanie, róznicowanie,
opóźnianie), przejawia się gdy
zachodzi konieczność odraczania
reakcji, hamowania pobudzeń, by
stworzyć miejsce adekwatnie
działającym bodźcom

13

Siła procesu hamowania – składniki

definicyjne:

• Łatwość powstrzymywania się od

zachowań niezgodnych z oczekiwaniami

społecznymi

• Łatwość odraczania wykonywania

zadania, jeśli wymaga tego sytuacja

• Zdolność przerwania wykonywanej

czynności, jeśli zachodzi taka potrzeba

• Łatwość odraczania reakcji na działajśce

bodźce, jeśli okoliczności tego wymagają

• Zdolność do nieujawniania swoich emocji,

jeśli jest to pożądane

14

Cechy układu nerwowego według

Pawłowa

• RWN - równowaga procesów

nerwowych; stosunek procesów
pobudzenia do procesów
hamowania

• RPN - ruchliwość procesów

nerwowych; zdolność układu
nerwowego do szybkiej zmiany
procesów pobudzenia i hamowania

15

Ruchliwość procesów nerwowych – składniki

definicyjne:

• Adekwatne reakcje na nieoczekiwane

zmiany w środowisku

• Szybka adaptacja do nowego otoczenia
• Łatwość przechodzenia od jednej

czynności do drugiej

• Łatwość zmieniania nastroju
• Preferowanie sytuacji wymagających

wykonywania wielu zadań jednocześnie

16

17

PTS – praca z podręcznikiem

Tytuł:
Autorzy:
Wydawca:
Rok publikacji:
Podłoże teoretyczne:
Postać narzędzia:
Przedmiot pomiaru:
Rzetelność:
Trafność:
Zastosowania:
Procedura Badania:
Normy:

18

PTS – praca z podręcznikiem

Tytuł:
Kwestionariusz Temperamentu PTS

Autorzy:
Jan Strelau i Bogdan Zawadzki

Wydawca:
Pracowania Testów Psychologicznych Polskiego

Towarzystwa Psychologicznego

Rok publikacji:
1998

19

PTS – praca z podręcznikiem

Podłoże teoretyczne:
Koncepcja cech układu nerwowego w ujęciu Pawłowa

Postać narzędzia:
Samoopisowy kwestionariusz, metoda typu „papier-

ołówek”

Przedmiot pomiaru:
Cechy układu nerwowego postulowane przez Pawłowa:

– SPH - siła procesu hamowania

– SPH - siła procesu hamowania

– RPP - Ruchliwości procesów nerwowych

– oraz równowaga procesów nerwowych - stosunek SPP do

SPH

20

PTS – praca z

podręcznikiem

• Rzetelność:

– satysfakcjonująca zgodność wewnętrzna

oraz stabilność.

• Trafność:

– wykazana w badaniach korelacyjnych

wyników PTS i innych narzędzi do pomiaru
temperamentu i osobowości, badań nad
genetycznym uwarunkowaniem cech
mierzonych PTS oraz analiz czynnikowych.

21

PTS – praca z podręcznikiem

Zastosowanie:

Do celów badawczych i praktycznych szczególnie w

poradnictwie zawodowym (selekcja) i wychowawczym;

pozwala zwłaszcza na prognozowanie funkcjonowania

badanych w sytuacjach trudnych.

Procedura Badania:

Typowa dla metod „papier-ołówek”. Kwestionariusz

może być stosowany zarówno w badaniach grupowych,

jak i indywidualnych.

Normy:

S

tenowe, dla 6 grup wieku (15-19, 20-29, 30-39, 40-49,

50-59 i 60-80), oddzielne dla mężczyzn i kobiet

22

Stabilność czasowa pomiaru skalami

PTS

Cechy

Stabilność czasowa

bezwzględna

względn

a

2 tyg.

6

mies.

2 tyg.

Siła procesu

pobudzenia

0,76*

0,62*

0,63*

Siła procesu

hamowania

0,60*

0,53*

0,58*

Ruchliwość

procesów

nerwowych

0,78*

0,68*

0,58*

23

Zgodność wewnętrzna skal PTS

Cechy

α Cronbacha

Siła procesu

pobudzenia

0,8

Siła procesu

hamowania

0,71

Ruchliwość procesów

nerwowych

0,83

24

Trafność PTS – korelacje z innymi

narzędziami

• Siła procesu pobudzenia:
• EPQ-R:

– SPP koreluje umiarkowanie (0,32-0,53) z

ekstrawersją, nieco wyżej (-0,39 do -0,62) z
neurotycznoscią i bardzo nisko (0,08 do
0,22) z psychotycznoscią

• NEO-FFI:

– SPP z NEU od -0,46 do -0,51
– SPP z EKS od 0,34 do 0,41

25

Trafność PTS – korelacje z innymi

narzędziami

• Siła procesu hamowania:
• EPQ-R:

– SPH praktycznie nie koreluje z

ekstrawersją, nisko/umiarkowanie (-0,28
do -0,37) z neurotycznością i nisko (-0,015
do 0,28) z psychotycznością

• NEO-FFI:

– SPH z NEU około -0,30
– SPH z EKS brak związku

26

Trafność PTS – korelacje z innymi

narzędziami

• Ruchliwość procesów nerwowych:
• EPQ-R:

– RPN najwyżej (0,46 do 0,59) koreluje z

ekstrawersją, umiarkowanie (-0,27 do
-0,42) z neurotycznością; brak znaczących
korelacji z psychotycznością

• NEO-FFI:

– RPN z NEU około -0,30
– RPN z EKS od 0,37 do 0,51

27

Trafność PTS – samoopis a

szacowanie

Skala

Samoopis-

szacowanie

Szacowanie -

szacowanie

Bliźniak

1

Bliźniak

2

Bliźniak

1

Bliźniak 2

SPP

0,45*

0,47*

0,32*

0,35*

SPH

0,36*

0,40*

0,31*

0,33*

RPN

0,46*

0,46*

0,40*

0,29*

28

Trafność PTS – związki z procesami

poznawczymi

SPP

SPH

RPN

TMR Standard

-0,05 -0,01 0,07

Test Ukrytych Figur Witkina –
niezależność od pola

-0,09 -0,12 0,10

Testy myślenia
dywergencyjnego – płynność

werbalna

0,11

-0,05 0,35

Testy myślenia
dywergencyjnego – giętkość

werbalna

0,15

0,00

0,38