Ćwiczenia 4 zjazd
Chorby bakteryjne
CHOROBY WYWOŁYWANE PRZEZ LASECZKI BEZTLENOWE
TĘŻEC
(Tetanus)
Tężec jest chorobą przyranną - niezaraźliwą toksykozą różnych gatunków zwierząt.
Występowanie - Tężec występuje na całym świecie; najczęściej u koni, w mniejszym stopniu u przeżuwaczy. Bydło, świnie, koty i psy są mniej wrażliwe. Ptaki są odporne; bardzo wrażliwy jest człowiek.
Etiologia - Clostridium tetani jest to urzęsiona laseczka wytwarzająca przetrwalniki. Przetrwalniki wytrzymują ogrzewanie do 100 °C przez 1-3 godzin, 10 % wapno chlorowane zabija je po 10 min., 3% formalina po 24 godz. Wytwarza toksyny: tetanospazminę, tetanolizynę i fibrynolizynę.
Źródła zakażenia i ptogeneza - Przetrwalnik po dostaniu się do tkanki (najczęściej na skutek zranienia), w warunkach im sprzyjających przechodzą w postać wegetatywną. Rozwojowi sprzyjają przede wszystkim warunki beztlenowe. Niekiedy przetrwalniki dostające się do tkanki mogą być „zamknięte” tkanką bliznowatą i dopiero wskutek zaistnienia odpowiednich warunków - np. podrażniania dochodzi do ich rozwoju i wytworzenia toksyny. Do zakażenia laseczką tężca dochodzi najczęściej u koni wskutek zagwożdżenia, względnie uszkodzenia tworzywa kopytowego. Każde, nawet najdrobniejsze skaleczenie może sprzyjać zachorowaniu.
Laseczka tężca jest bardzo rozpowszechniona w przyrodzie. Występuje w glebie, szczególnie duże jej ilości znajdują się w glebie nawożonej obornikiem. Do obornika bowiem dostają się one z przewodu pokarmowego, gdzie mogą się znajdować nie wywołując objawów chorobowych. Cl. tetani znajduje się także w kurzu, błocie, różnego rodzaju paszach, a zwłaszcza sianie.
Tetanospazmina (neurotoksyna) atakuje motoryczne komórki nerwowe rdzenia kręgowego i rdzenia przedłużonego powodując zablokowanie fizjologicznych procesów hamowania, co z kolei prowadzi do nadmiernego pobudzenia neuronów ruchowych. Objawia się to wzmożonym napięciem i spastycznymi skurczami, nawet po zadziałaniu słabszych bodźców różnego pochodzenia.
Tetanolizyna, działająca litycznie na ciałka krwi i fibrynolizyna w patogenezie tężca odgrywają mniejszą rolę.
Objawy - Okres inkubacji wynosi zwykle 1-2 tygodnie, ale może wynosić 24 godz. lub 2 mies.
Choroba rozpoczyna się najczęściej skurczem mięśni, początkowo głowy, zwłaszcza mięśni żuchwy i dopiero potem obejmuje inne partie mięśni szkieletu - jest to tzw. tężec zstępujący (ogólny). Pierwsze objawy tężca mogą dotyczyć także mięśni okolicy zakażonej rany (tzw. tężec miejscowy) i następnie skurcze tężcowe obejmują pozostałe grupy mięśni - tężec wstępujący.
Charakterystyczne objawy tężcowe to: szczękościsk, sztywny chód, rozstawienie kończyn („koń na biegunach”), napięte mięśnie, podkasany brzuch, prosto stojące uszy, odsadzony ogon, wypadanie trzeciej powieki. Mimo zachowanego apetytu i pragnienia z powodu trudności w żuciu i połykaniu pasza i woda nie są pobierane. Dochodzi do zatrzymania moczu i kału, a u przeżuwaczy wzdęcia wskutek zatrzymania ruchów żwacza. Oddychanie jest bolesne i płytkie. Temperatura ciała wzrasta wyraźnie dopiero przed śmiercią, a po śmierci dochodzi nawet do 48 °C.
U zwierząt, które chorobę przezwyciężyły, pełne wyzdrowienie następuje dopiero po 1-2 miesiącach.
Wskutek zaburzeń w odżywianiu dochodzi do szybkiej utraty masy ciała i wychudzenia. Śmiertelność u koni wynosi 50-90%, u bydła jest nieco niższa. Do śmierci dochodzi wskutek uduszenia.
Leczenie - surowica p. tężcowa, anatoksyna - podaje zawsze lek.wet. !
Zapobieganie - Najważniejszą rolę odgrywa aseptyczne postępowanie w razie skaleczeń. U zwierząt narażonych na częste możliwości zakażeń laseczką tężca wskazane jest uodpornienie czynne, anatoksyną p. tężcową (Anatetan).
Przechorowanie nie wywołuje odporności, dlatego też często dochodzi do powtórnych zachorowań.
OBRZĘK ZŁOŚLIWY
(Oedema malignum)
Obrzęk złośliwy jest ostro przebiegającą chorobą przyranną wielu gatunków zwierząt i człowieka.
Występuje na całym świecie, a wywoływany może być przez różne gatunki bakterii beztlenowych - Clostridium septicum (Bacillus oedematis maligni), Cl. oedematiens (Cl. novyi).
Źródłem zakażenia jest ziemia, zwłaszcza nawożona nawozem naturalnym, kurz, woda z kałuż lub kał. Do zakażenia dochodzi przy strzyżeniu, trzebieniu, szczepieniach ochronnych, ukąszeniach, porodach lub ronieniach, a niekiedy w następstwie dostania się zarazków do przewodu pokarmowego z pokarmem i wodą do picia. Do rozwoju choroby dochodzi tylko wówczas, jeśli zarazki dostaną się do tkanki już chorej albo obumarłej, bądź do krwiaka lub szczelin tkankowych, do których nie dochodzi tlen. Pozornie samorzutne zachorowania mogą czasami powstawać bez dających się stwierdzić zranień, np. na skutek uderzenia lub upadku - gdy mięśnie zostają zmiażdżone lub rozerwane, co stwarza korzystne warunki do rozwoju przetrwalników przenoszonych niekiedy drogą naczyń krwionośnych z przewodu pokarmowego.
Kiełkujące z przetrwalników laseczki rozwijają się przez pewien czas w miejscu zakażenia. W miarę postępującego uszkodzenia sąsiednich tkanek przez wytworzone w międzyczasie jady, laseczki rozprzestrzeniają się dalej. Uwolnione przy fermentacji węglowodanów gazy gromadzą się w szczelinach tkankowych i powodują trzeszczenie zapalnych obrzęków. W międzyczasie laseczki mogą przedostawać się do krwioobiegu i z prądem krwi do dalej położonych narządów i mięśni, gdzie również się rozmnażają i powodują powstawanie obrzęków gazowych.
Objawy: u koni, bydła i owiec choroba objawia się zapalnymi, później niekiedy także trzeszczącymi obrzękami w obrębie zakażonych ran, lub też powstaje obrzęk poporodowy. U świń obrzęk złośliwy może przebiegać z takimi objawami jak u wymienionych zwierząt lub wykazują brak apetytu i silną depresję. U wszystkich zwierząt temperatura ciała jest znacznie podwyższona. Śmierć następuje w ciągu 12 do 72 godzin.
Rozpoznanie opiera się na dochodzeniu epizootiologicznym, badaniu klinicznym i sekcyjnym, a w przypadkach wątpliwych na badaniu bakteriologicznym zmienionej tkanki mięśniowej.
Leczenie - wszystkie stosowane dotychczas środki działają słabo i dlatego po stwierdzeniu klinicznym obrzęku złośliwego, należy zwierzę poddać ubojowi z konieczności.
Zapobieganie polega na ścisłym przestrzeganiu zasad aseptyki oraz na uodpornianiu zwierząt anatoksyną lub surowicą odpornościową.
LISTERIOZA
(Listeriosis)
Listerioza jest zakaźną chorobą zwierząt i ludzi, a w Polsce nasilenie jej występowania stwierdzone jest zwłaszcza u owiec i bydła w okresie wiosennym, co łączy się z żywieniem zwierząt nieodpowiednimi kiszonkami.
Etiologia. Chorobę wywołuje szeroko rozpowszechniona w przyrodzie bakteria Listeria monocytogenes. Występuje ona w glebie, wodzie, ściekach, paszy, a nawet w kiszonkach. Bardzo częstym rezerwuarem zarazka są także zwierzęta gospodarskie; uważa się, że około 1 % ludzi jest jej nosicielami.
Źródła zakażenia i patogeneza. Choroba powstaje bądź w skutek samozakażenia się osłabionego organizmu listeriami znajdującymi się na przykład w przewodzie pokarmowym, bądź przez zakażenie z zewnątrz. Dlatego też listerie wykrywać można w przypadkach różnych chorób, które obniżają odporność zwierząt.
Do zakażeń dochodzi najczęściej przez przewód pokarmowy i górne drogi oddechowe. Zarazek w organizmie szerzy się drogą chłonki, krwi i nerwów. U zwierząt młodych dochodzi najczęściej do posocznicy, u starszych listerioza dotyczy zwykle poszczególnych narządów lub ich układów. Szczególne powinowactwo wykazuje zarazek do układu nerwowego (zwłaszcza u owiec) i układu rozrodczego (zwł. u ludzi). Działanie chorobotwórcze związane jest z produkowaną przez bakterię endotoksyną.
Objawy - obraz kliniczny, jak i przebieg choroby jest bardzo różnorodny. Zwykle wyróżnia się postać posocznicową, nerwowa i listeriozę układu rozrodczego. Postać posocznicowa jest mało charakterystyczna i przebiega z objawami ogólnymi (brak apetytu, osowiałość, osłabienie, biegunki, wzrost temperatury wewnętrznej, wypływ z nozdrzy, chudnięcie). W postaci nerwowej, która zazwyczaj rozwija się z postaci posocznicowej, występują objawy nerwowe jak zgrzytanie zębami, oczopląs, ruchy maneżowe, opieranie się głową o przeszkody, ruchy wiosłowe kończyn, zarzucanie głowy do tyłu lub skręcenie na bok, porażenie jednej z małżowin usznych, zwisanie żuchwy, wypadanie języka. Występują także napadowe skurcze spastyczne mięśni kończyn i drżenie mięśni. Przy listeriozie układu rozrodczego dochodzi zwykle do poronień i zatrzymania łożyska. Stwierdzono także zapalenie wymienia. Wystąpić może zapalenie spojówek i rogówki oka (postać oczna).
Rozpoznanie. Na podstawie obrazu klinicznego i sekcyjnego można tylko wysnuć poderznie o listeriozę. Do pełnego rozpoznania potrzebne są badania bakteriologiczne lub histopatologiczne.
Zapobieganie polega na systematycznym niszczeniu gryzoni, które są nosicielami listerii. Należy zabezpieczyć zwierzętom optymalne warunki środowiskowe i żywieniowe, aby zapobiec obniżeniu odporności zwierząt.
CHOROBA OBRZĘKOWA
Choroba obrzękowa jest zakaźną, niezaraźliwą chorobą, występującą najczęściej 1-2 tygodnie po odsadzeniu prosiąt i dotyczącą niejednokrotnie najlepszych zwierząt w miocie. Czynnikiem etiologicznym tej choroby są hemolityczne szczepy E. coli. Bakterie te, w sprzyjających warunkach, namnażają się w przewodzie pokarmowym świń, uwalniając substancje toksyczne odpowiedzialne bezpośrednio za rozwój objawów charakterystycznej dla tej choroby. Istotny udział w uwalnianiu tej choroby odgrywają: stresy (odsadzanie prosiąt, zmiana karmy- w tym przede wszystkim zbyt wysoka ilość białka w jednostce pokarmowej, zmiana warunków utrzymania prosiąt w okresie odsadzania od lochy), utrata biernej odporności, a także uwarunkowana genetycznie wrażliwość osobnicza. Śmiertelność sięga 90% chorych zwierząt.
Objawy kliniczne: proces chorobowy szybko nasila się i powoduje śmierć po kilkudziesięciu godzinach. wielokrotnie obserwuje się nagłe padnięcia bez jakichkolwiek objawów chorobowych. Pierwszym objawem klinicznym jest krótkotrwała biegunka prosiąt oraz brak apetytu. Po kilku godzinach pojawia się duszność, a następnie rozwijają się niedowłady, porażenie kończyn, konwulsje, uwidaczniają się obrzęki powiek i innych tkanek oraz narządów; w końcowym okresie stwierdza się objawy śpiączki. Charakterystyczny jest obrzęk powiek, czasem nosa oraz innych części głowy.
Zwalczanie: -w przypadku przebiegu nadostrego, każde postępowanie jest spóźnione. W innych przypadkach chore prosięta należy poddać głodówce, oddzielić od grupy i umieścić w ciemnym spokojnym miejscu nie narażonym na oddziaływanie środowiska.
Profilaktyka polega na ograniczaniu możliwości namnażania się toksynotwórczości szczepów E. coli w przewodzie pokarmowym odsadzonych prosiąt przez właściwe stosowanie odpowiedniego sposobu żywienia świń w okresie tuż przed i tuż po odsadzeniu.
Coraz powszechniej stosuje się metodę nie ograniczania dostępu prosiąt odsadzonych, do paszy z tym, że należy je karmić dobrej jakości pasza pełnoporcjową już od około 10 dnia życia. Ssące prosięta od tego momentu powinny mieć stały dostęp do karmy.
W celu obniżenia pH przewodu pokarmowego celowe jest zakwaszanie poprzez dodanie do niej np. kwasu fumarowego w ilości 1% lub Cytromixu Plus w ilości 0,3%. Nie należy podawać odsadzonym świniom mleka.
GRUŹLICA
Jest to choroba bakteryjna o wybitnie przewlekłym przebiegu, występująca u ludzi, zwierząt ssących i ptaków.
Etiologia. Chorobę wywołują bakterie z rodzaju Mycobacterium, a do najbardziej chorobotwórczych należą M.tuberculosis -prątek ludzki, M. bovis - prątek bydlęcy i M. avium - prątek ptasi.
Prątek ludzki jest najbardziej chorobotwórczy dla ludzi, małp ale może też powodować wystąpienie choroby u bydła, świń i owiec, a nawet koni, królików i ptaków.
Prątek bydlęcy wywołuje chorobę głównie u bydła i ludzi, przede wszystkim u dzieci. Może też atakować świnie, koty i ptaki.
Prątek ptasi jest chorobotwórczy głównie dla drobiu, czasami również dla świń, owiec, kóz, koni, bydła i człowieka. Chore zwierzęta wydalają duże ilości bakterii z kałem, mlekiem, śliną i wydzieliną z dróg rodnych.
Oporność prątków na warunki środowiska jest duża (w wyschniętym kale mogą przeżywać do 150 dni, a w mleku i przetworach mlecznych 2-4 tygodnie).
W mleku temperatura 100ºC unieczynnia je po upływie 5-10 minut. Ze środków odkażających skuteczny jest alkohol 95% i 70%.
Patogeneza. Do zakażenia dochodzi przez zakażoną karmę lub wodę i pyły, na których znajdują się zarazki. Prątki po wniknięciu do organizmu przedostają się do węzłów chłonnych (najczęściej podszczękowych i szyjnych), a po przełamaniu ich bariery odpornościowej do poszczególnych narządów, gdzie pod wpływem ich toksyn powstają gruzełki gruźlicze.
Przebieg i objawy. Symptomy chorobowe są mało charakterystyczne i manifestują się jedynie objawami z poszczególnych zaatakowanych przez prątki narządów. Są to najczęściej płuca, wymię, jelita, kości i narządy płciowe. Z objawów ogólnych obserwuje się utratę apetytu, posmutnienie, osowiałość, wychudzenie i niewielkie podwyższenie ciepłoty wewnętrznej ciała. Jeżeli proces chorobowy zlokalizował się w płucach pojawia się pojedynczy, suchy kaszel, nasilający się po wysiłku.
Rozpoznawanie gruźlicy opiera się na stosowaniu próby alergicznej z tuberkuliną. Tuberkulina jest to przesącz bulionowej hodowli prątków gruźlicy, zawierający jedynie produkty ich metabolizmu.
Zwalczanie polega na przeprowadzaniu co dwa lata akcji tubrkulinizacji wszystkich sztuk zwierząt w gospodarstwach. Zwierzęta reagujące dodatnio kieruje się na ubój z konieczności zapewniając właścicielowi odszkodowanie.
Do wystąpienia gruźlicy u ludzi dochodzi najczęściej po zarażeniu za pośrednictwem mleka lub jego przetworów pochodzących od zwierząt chorych. Do profilaktyki gruźlicy u ludzi stosuje się szczepionkę BCG.
BRUCELOZA
Jest chorobą zakaźną i zaraźliwą o przebiegu przewlekłym występującą u wielu gatunków zwierząt domowych i dzikich (zające), a także u ludzi. Objawem charakterystycznym są ronienia.
Etiologia. Choroba wywoływana jest przez bakterie z rodzaju Brucella.
U bydła chorobę wywołuje B. abortus, u świń B. suis, a u owiec B. ovis, natomiast gatunek B. melitensis może wywoływać chorobę u owiec, kóz i ludzi.
W poronionych płodach bakterie mogą przeżywać kilka miesięcy. Ze środków dezynfekcyjnych najskuteczniejsze są: 2% formalina, 1% lizol i 0,1% sublimat, które niszczą zarazki w ciągu kilku minut.
Bruceloza bydła
Źródłem zakażenia są zwierzęta chore. Do zakażenia dochodzi najczęściej przez zakażoną paszę lub wodę ale możliwe jest tez zakażenie drogą aerogenną.
Patogeneza. Bakterie po wniknięciu do organizmu namnażają się w węzłach chłonnych i umiejscawiają w leukocytach, a potem dostają się do śledziony, stawów i pochewek ścięgnowych, a choroba przechodzi w stan utajony. Jeśli krowa zajdzie w ciążę, następuje wysiew bakterii do krwi, powtórne ich namnożenie się i wędrówka do dróg rodnych - szczególnie do macicy i przyległych węzłów chłonnych. Bakterie produkują endotoksynę, która powoduje stopniową martwicę kosmków kosmówki, w wyniku czego dochodzi do zaburzeń w odżywianiu płodu i stopniowego jego zamierania. Efektem tego jest ronienie między 6 a 9 miesiącem ciąży. Po poronieniu następuje ponowny wysiew bakterii do krwi i wydalanie bardzo dużych ilości zarazków z wodami płodowymi i wyciekiem z dróg rodnych. Często dochodzi też do zatrzymania łożyska oraz okresowej niepłodności. Krowa chora może donosić następny płód ale cielęta rodzą się słabe i padają w pierwszym okresie życia. W dalszym etapie choroby dochodzi do stanów zapalnych wymienia, stopniowego obniżania wydajności mlecznej, zapaleń stawów (najczęściej nadgarstkowego i skokowego).
Chore zwierzęta wydalają zarazek, z mlekiem, które najbardziej zakażone jest w okresie poporodowym. Jeżeli w stadzie krów choroba występuje stacjonarnie to liczba poronień nie jest duża i dotyczy z reguły tylko jałówek lub krów starszych, które niedawno zostały wprowadzone do zakażonej obory. W wypadku, gdy stado zostało niedawno zakażone -poronienia występują u krów bez względu na liczbę laktacji. U samców choroba doprowadza do bolesnych zapaleń jąder i najądrzy z wyraźnym powiększeniem się moszny. Stan ten prowadzi do znacznego obniżenia płodności.
Bruceloza jest chorobą, która powoduje duże straty, gdyż obniża liczbę urodzonych i odchowanych cieląt, ogranicza wydajność mleczną i jest przyczyna wczesnego brakowania krów.
Postępowanie i zapobieganie. O przypadku każdego poronienia u krowy należy zawsze powiadomić lekarza weterynarii. Płód i łożysko trzeba odpowiednio zabezpieczyć, aby nie miały do niego dostępu inne zwierzęta a zwłaszcza psy, koty i ptaki, które mogą być przyczyną rozniesienia choroby na całe gospodarstwo. Stanowisko krowy i ściółkę należy obowiązkowo odkazić.
Zapobieganie chorobie polega przede wszystkim na tworzeniu stad krów mlecznych wolnych od brucelozy (badania serologiczne). Zwierzęta u których stwierdzono brucelozę podlegają ubojowi. Bydło sprowadzane do gospodarstwa powinno podlegać trzytygodniowej kwarantannie i dwukrotnemu badaniu krwi. Wybiegi użytkowane przez zwierzęta chore nie mogą być używane przez 6 miesięcy, a pastwiska przez 3 miesiące.
Pasterelloza kur ( Cholera drobiu, FC - Fowl cholera)
Choroba bakteryjna o bardzo ostrym przebiegu
Wywołuje: Pasteurella multocida (G -) bakteria warunkowo chorobotwórcza. Warunki usposabiające : złe warunki zoohigieniczne, niedobory wit A, czynnik wikłający przy przewlekłych chorobach układu oddechowego.
Chorują : wszystkie ptaki -drób, gołębie, łowne. Najcięższy przebieg w stadach, w który choroba nigdy nie wystąpiła
Wiek : P.haemolytica - kurczęta 6-8 tygodniowe (rzadko).
P.multocida - od 12 tygodnia, najczęściej 6-8 miesiąc życia.
Drogi zakażenia : układ oddechowy
Objawy kliniczne :
postać nadostra : gwałtowne upadki, bez charakterystycznych objawów, czasem przed śmiercią wymioty i drgawki.
postać ostra : przebieg bardzo gwałtowny, obejmuje większą część stada w ciągu kilku dni. Zasinienie grzebienia, wzmożone pragnienie, duszność, szary, śluzowy wypływ z otworów nosowych, dzioba, bardzo często biegunka -kał zielono-brunatny z pasmami śluzu i krwi, śmierć nagła, jeśli przeżyją może dojść do wyzdrowienia
postać przewlekła - do kilku tygodni („choroba dzwonkowa”), wychudzenie, spadek nieśności bladość grzebieni i dzwonków, jednostronny obrzęk dzwonków (najczęściej), biegunka, obrzęk stawów, kulawizna, w okolicy stawów torbiele (głównie w okolicy śródstopia), upadki sporadyczne, przebieg cykliczny - okres stresów, przegrzania, przeziębienia, podania gorszej paszy
Rozpoznanie : bad. bakteriologiczne.
Leczenie : antybiotyk na podstawie antybiogramu.
Choroba jest uleczalna, ale leczenie nie usuwa nosicielstwa. Po wyleczeniu mogą być nawroty, szczególnie w niesprzyjających warunkach.
Profilaktyka : szczepionki żywe i inaktywowane.
str. 2