XIV. Szkółkarstwo leśne

1. Rodzaje szkółek

Szkółka leśna jest to wydzielona powierzchnia, na której produkuje się materiał sadzeniowy (siewki, sadzonki) drzew i krzewów leśnych do odnowień i zalesień. Szkółki można podzielić następująco.

Z punktu widzenia celów produkcyjnych wyróżnia się:

a)szkółki leśne w których prowadzi się produkcję:

-materiału sadzeniowego drzew i krzewów -jednorocznego lub kilkuletniego, nie szkółkowane-

go lub szkółkowanego - do odnowień, zalesień, zakładania plantacji drzew leśnych, do poprawek,uzupełnień, dolesień i wprowadzania podszytów;

-materiału sadzeniowego wyjściowego do dalszej produkcji drzew i krzewów w szkółkach za

drzewieniowych nie prowadzących działu rozmnażania;

-materiału sadzeniowego na specjalne cele przy uwzględnieniu wymagań stawianych przez odbiorcę;

-materiału wyjściowego do rozmnażania wegetatywnego w matecznikach elitarnych i gospodar

czych,

b)szkółki zadrzewieniowe w których prowadzona jest produkcja wieloletnich sadzonek drzew i krzewów przeznaczonych do zadrzewień.

Ze względu na układ powierzchni rozróżnia się: a) szkółki scalone, tworzące jedną dużą powierzchnię. Charakteryzują się one niekorzystnymi dla produkcji warunkami mikroklimatycznymi. Duże nasłonecznienie i wiatry na odkrytym terenie prowadzą do degradacji warunków siedliskowych. Zaletą -kon­centracja, ułatwiająca prace gospodarcze, organi­zacyjne i transportowe,

b) szkółki zespolone, złożone z kilku odrębnych pól, położonych wewnątrz drzewostanu i oddzielo­nych od siebie szerokimi kulisami drzewostanu (szerokość około 50 m), które hamują wiatry wysu­szające glebę. Mikroklimat tych szkółek jest korzy­stniejszy dla produkcji roślinnej. Wielkość pojedyn­czych pól waha się w granicach od 0,5 do 3 ha. Ze względów ekonomicznych, pola szkółki zespolonej powinny być w miarę możności niezbyt daleko od siebie. produkcja jest mniej pracochłonne i wysoko efektywna.

Z uwagi na wielkość dzieli się szkółki na małe, czyli gospodarcze (poniżej 3 ha), średnie (3-10 ha) i duże (ponad 10 ha).

Ze względu na długotrwałość gospodarowania wyróżnia się stałe, w których pro­dukuje się przez wiele lat oraz czasowe, użytkowa­ne przez kilka lat i po wyczerpaniu gleby likwi­dowane.Z uwagi na kryterium osłony górnej -szkółki otwarte, na powierzchni wykarczowanej i podokapowe,-pod oka­pem prześwietlonego drzstanu hoduje się sadzonki gatunków cienioznośnych (jo­dła, buk).

2. Zasady i warunki lokalizacji szkółekWłaściwa lokalizacja szkółek ma ogromny wpływ na wyniki produkcji szkółkarskiej..Dokonując wyboru terenów pod szkółki należy brać pod uwagę następujące czynniki: przydatność ze względu na konfigurację powierzchni, warunki glebowe, wodne, klimatyczne, transportowe i za­plecze robotnicze, możliwości zaopatrywania się w masę organiczną do nawożenia oraz wyposaże­nie w energię elektryczną. Wyprodukowany w ta­kich warunkach materiał sadzeniowy jest warto­ściowszy biologicznie, daje większą gwarancję udatności i wzrostu w uprawach, nawet w skażo­nym środowisku leśnym.

Konfiguracjaterenu. Najodpowiedniejszy pod szkółki jest teren równy,

Najodpowiedniej­sze pod szkółkę leśną są gleby bielicowe słabo zbielicowane, rdzawe, płowe i brunatne występują­ce w borze mieszanym świeżym i lesie mieszanym, a dla szkółek zadrzewieniowych wyjątkowo i w le­sie świeżym. Nie nadają się pod szkółkę leśną gle­by piaszczyste (głębokie piaski luźne) oraz ciężkie gliny i iły, a także gleby bardzo kamieniste.

Pod względem składu mechanicznego warstwy uprawnej najodpowiedniejsze są piaski słaboglinia-ste i gliniaste lekkie (szczególnie dla sosny, świer­ka, modrzewia, brzozy) oraz piaski gli­niaste lekkie i mocne (dla pozostałych iglastych i wszystkich liściastych) Pożądany udział próchnicy w warstwie akumulacyj­nej powinien wynosić 4-5% i nie powinien być niż­szy niż 3%. gleby o miąższości war­stwy akumulacyjnej poniżej 20 cm w ogóle nie po­winny wchodzić w rachubę.

Na powierzchni szkółki nie po­winno być obniżeń sprzyjających utrzymywaniu się wody z opadów lub wody Optymalny poziom wody gruntowej w okresie wegetacyjnym powinien się wahać od 150-200 cm. Ważnym zagadnieniem jest zapewnienie stałego i wydajnego źródła wody dla deszczowania szkółki. Takim źródłem mogą być wody powierzchniowe, -d. strumień, jezioro.

Woda do deszczowania powinna od-oowiadać przynajmniej III klasie czystości.

W przypadku korzystnie położonych naturalnych źródeł wody, należy wykorzystać zasoby wód wgłębnych

Warunki klimatyczne. Wy­magany mikroklimat najłatwiej można utrzymać w szkółce położonej w drzewostanie, który chroni ją przed mroźnymi i wysuszającymi wiatrami, łago­dzi nadmierną insolację, zapobiega wywiewaniu dwutlenku węgla itp. Ściany ochronne drzewostanu nie powinny znajdować się zbyt blisko kwater pro­dukcyjnych.

Odległość od strony południowej i za­chodniej powinna wynosić około połowy wysokości otaczającego drzewostanu, od strony wschodniej i północnej odległość może być mniejsza, lecz obrzeża kwater nie powinny pozostawać pod wpły­wem koron i korzeni drzew. Minimalna szerokość kulis w systemie szkółek zespolonych wynosi 30 m.

W szkółkach scalonych korzystniejsze warunki uzyskuje się przez sztuczne wprowadzanie osłon drzewiastych, pasów przeciwwietrznych i sieci ży­wopłotów.

W szkółkach o powierzchniach z jednostronnym dopuszczalnym spadkiem najkorzystniejsze wa­runki klimatyczne występują przy spadku w kierun­ku północno-zachodnim, niekorzystne są położenia o ekspozycji południowej lub wschodniej. Skłony zachodnie z odchyleniami ku południowi lub ku pół­nocy gwarantują mniejsze zróżnicowanie tempera­tur w okresie wczesno- i późnowegetacyjnym, jak również korzystniejsze warunki wilgotnościowe.

Nie nadają się pod szkółki doliny otoczone wzniesieniami lub zagłębieniami powierzchniowy­mi, a także obniżenia wzdłuż cieków wodnych. Miejsca te są szczególnie narażone na występowa­nie przymrozków (są to tzw. zmrozowiska). Nieodpowiednie ze względu na niekorzystny mikroklimat są również wyżej położone tereny górskieWarunki transportowe i komunikacyjne. centralnej lokalizacji szkółki w stosun­ku do obsługiwanego terenu. Jak najmniejsze odle­głości od obsługiwanych jedno­stek. Należy zapewnić dobre drogi dojazdowe do szkółki. Zaplecze robotnicze. potrzeba zatrudniania ro­botników spośród okolicznych wiosek i osiedli. Źródła substancji organicznej. W po­bliżu szkółki powinny się znajdować większe zaso­by substancji organicznej przydatnej na kompost, np. torfowiska, kora drzew iglastych, obornik i inne. Dostarczenie energii elektrycznej. Doprowadzenieenergii elektrycznej jest potrzebne do uru­chamianie deszczowni, młynków do rozdrabniania kory, sieczkarni do zielonek, do obsługi urządzeń chłodniczych)zaplecza magazynowo-socjalnego.

3. Powierzchnia szkółki,

jej podział i zagospodarowanie

Wielo­letnie plany produkcji szkółkarskiej, z których wyni­ka zapotrzebowanie na powierzchnię szkółki, spo­rządza się na podstawie planu urządzania lasu, potrzeb związanych z zagospodarowaniem lasów niepań­stwowych oraz zadrzewianiem, a także zadań w zakresie selekcji.

Należy przewidzieć również pewną rezerwę po­wierzchni (do 25%). O gatunku i symbolu produkcyjnym potrzebnych corocznie sa­dzonek decyduje typ siedliskowy lasu, w którym będą zakładane uprawy o składzie gatunkowym określonym na podstawie typu gospodarczego przyszłego drzewostanu. Czynniki te oraz przyjęta więźba sadzenia decydują o liczbie potrzebnych sadzonek o danym symbolu produkcyjnym. Po­wierzchnię potrzebną do wyprodukowania określo­nej liczby siewek lub przesadek danego gatunku oblicza się za pomocą wzoru:

P=(N/n*K)*L

N - liczba potrzebnych sadzonek, n - wydajność sadzonek z jednej powierzchni, K - powtarzalność produkcji danego gatunku w ciągu okresu stosowania płodozmianu, L-licz. pol w płodozmianie

O powierzchni decydować będzie też technolo­gia produkcji szkółkarskiej

Ustaloną powierzchnię rozdziela się równomiernie między działki produkcyjne

Teren obej­mujący działki produkcyjne i inne obiekty szkółki oraz pasy przylegającego do nich drzewostanu o szerokości co najmniej 30-50 m, powinien być ogrodzony.

Zmianowanie w szkółce to następstwo sadzonek różnych gatunków drzew i ewentualnie innych ro­ślin uprawianych po sobie w określony sposób na tym samym polu w danych warunkach klimatycz­nych i glebowych, które uwzględnia ich wymagania i wpływ na glebę oraz występowanie chwastów, a także chorób i szkodników.

Płodozmian obejmuje przyjęty schemat zmiano-wania zaplanowany na dłuższy okres dla całego obszaru szkółki podzielonego na pola, z których każde odpowiada jednej lub kilku działkom produk­cyjnym, lub kwaterom, a wyjątkowo oddzielnym grzędom. Wybór płodozmianu zależy nie tylko od tempa, w jakim dana gleba ulega procesowi zmęczenia, ale także od czasu produkcji sadzonek. Liczba lat trwania rotacji pól w płodozmianie jest równa wie­kowi najstarszych produkowanych sadzonek,

powiększonemu o jeden rok (ugór zielony lub czarny, bądź ich kombinacja w ciągu sezonu wegetacyjne­go), a raczej wyjątkowo o dwa lata (w pierwszym roku ugór zielony, a w drugim czarny, lub w razie potrzeby na odwrót). Ze względów ekonomicznych powierzchnia przeznaczona do produkcji sadzonek powinna być w czasie realizacji płodozmianu wyko rzystywana co najmniej dwa lata. Natomiast prze­rwa w produkcji przeznaczona na ugorowanie rów­nież powinna z reguły trwać nie dłużej niż rok. Naj­mniejszą jednostką powierzchniową realizacji pło-dozmianu jest pole, złożone z jednej lub kilku dzia­łek produkcyjnych, a w ostateczności kwater. Zgodnie z zasadami prawidłowego zmianowa-nia, należy się starać, aby na danej powierzchni uprawiać najpierw sadzonki najbardziej wymagają­ce, a dopiero później coraz mniej wymagające. Układ grzęd zajętych na oddzielnych działkach pro­dukcyjnych w obrębie pól płodozmianu przez sa­dzonki poszczególnych gatunków należy dostoso­wać do ich wymagań oraz warunków otoczenia i stopnia osłony.Po zakończeniu cyklu produkcji sadzonek nastę­puje ugorowanie związane z wprowadzeniem roślin przeznaczonych na nawóz zielony lub, gdy jest to niezbędne, z utrzymaniem gleby w czarnym ugo­rze połączone z ewentualnym zwalczaniem che­micznym chwastów, chorób lub szkodników.

Rotacja to pełny cykl upraw w płodozmianie ko­lejno następujących po sobie roślin, obejmujący z reguły także ugór zielony, a ewentualnie w razie dużego zachwaszczenia lub zagrożenia przez cho­roby bądź szkodniki, również ugór czarny. Może ona trwać 3, 4, 5 lub niekiedy więcej lat. Podana liczba lat odpowiada liczbie pól płodozmianu.

4. Ekologiczne uwarunkowania produkcji sadzonek

a. Wpływ czynników klimatycznych na wzrost i rozwój materiału sadzeniowego

Światło. Warunkuje proces przyswojenia przez roślinę dwutlenku węgla (fotosyntezy). Rośliny drzewiaste, pod względem wymagań świe­tlnych, można podzielić na:

-światłożądne: modrzew, brzoza brodawkowa-ta, sosna zwyczajna, olsza szara, robinia akacjowa,

-gorzej znoszące ocienienie: dąb czerwony,
dąb bezszypułkowy, wiąz górski, limba, olsza czar­
na, jesion, osika, brzoza omszona,

-lepiej znoszące ocienienie: lipa drobnoiistna,
klon zwyczajny, jawor, dąb szypułkowy, jedlica zie­
lona, sosna wejmutka, świerk,

-dobrze znoszące ocienienie: cis, jodła, buk.
Przy układzie kwater wschód-zachód najbardziej naświetlona jest ich północna część, a najbardziej zacieniona - część południowa. Natężenie światła wzrasta tam ze zwiększaniem się odległości od ściany drzewosta­nu. Natężenie promieniowania słonecznego w szkółce jest największe na wiosnę (od marca do maja), najmniejsze w zimie. Przy silnym natężeniu promienie słoneczne mogą działać na rośliny szko­dliwie. Lokalizując na szkółce gatunki drzew do­brze i lepiej znoszące ocienienie w południowej części kwatery chroni się je, w sposób naturalny, przed nadmierną insolacją. Wszystkie gatunki drzew leśnych w wieku upraw szkółkarskich mają większą zdolność znoszenia ocienienia niż w późniejszym wieku (lekkonasienne w mniejszym stopniu, a ciężkonasienne w większym). Wymaga­nia w stosunku do światła zmniejszają się ze wzro­stem innych czynników siedliskowych, jak ciepło, wilgotność powietrza i gleby oraz jej zasobność w związki odżywcze.

Temperatura. Współdziała ze światłem w peł­nieniu funkcji życiowych rośliny. Ciepło warunkuje wzrost i rozwój roślin w szkółkach w ciągu okresu wegetacyjnego. Temperatura, razem z wodą i po­wietrzem potrzebne są do skiełkowania nasion.. Do temperatury około 30°C proces kiełkowania się wzmaga, do 37°C zmniejsza się, a później ustaje. Zdarza się, że wierzchnia warstwa gleby w szkółce, , może osiągnąć temperaturę 50-60°C-ubytki w siewach, poprzedzone brązowieniem i zamieraniem tkanek strzałki na gra­nicy styku z powierzchnią substratu czy gleby. Zja­wisko to nosi nazwę zgorzeli słonecznej. Tempera­tura wpływa też na intensywność fotosyntezy.

Najwyższe temperatury występują w północnej części kwatery, najbardziej naświetlonej, a nieco niższe w części południowej. niebezpieczeństwem dla upraw szkółkarskich są przymrozki.

Bardzo wrażliwe na przymrozki wiosenne są dę­by, buk i jodła. Podobną wrażliwość wykazują - je­sion, świerk i jedlica. Rzadziej cierpią od przymroz­ków późnych - jawor, klon zwyczajny, lipy i mo­drzewie.

Wczesne przymrozki powodują marznięcie nie-zdrewniałych jeszcze pędów. Szczególnie są one niebezpieczne dla gatunków jak modrzew, jedlica zielona i jesion, które nie zawsze zdążą przygotować się do okresu spoczynku. Aby temu zapobiec, nie powinno się w drugiej części okresu wegetacyjnego stosować nawozów mineralnych, szczególnie azotowych, i z końcem sierpnia za­przestać pielęgnowania gleby, aby nie przedłużać okresu wegetacyjnego. Nawożenie w drugiej czę­ści okresu wegetacyjnego służy przyspieszeniu zdrewnienia pędów.Opady atmosferyczne. Dla produkcji szkółkar­skiej znaczący wpływ mają opady deszczu i śnie­gu. Deszcz opada na powierzchnię gruntu bezpo­średnio i spływa również z roślin. Woda w części zostaje wyparowana, częściowo przesiąka do gle­by, gdzie pobierana jest przez korzenie i w wyniku transpiracji wraca do atmosfery lub też zasila wodę gruntową. Śnieg pełni podwójną rolę w szkółce. Zi­mą chroni uprawy szkółkarskie przed silnymi mro­zami i wiatrami, a wiosną powoli topniejąc zasila glebę w wodę. Nadmiar wody, spływa po powierzchni grun­tu. Grad może spowodować całkowite zniszczenie upraw Rosa, mgła, sadź i szron w porów­naniu z ilością wody pochodzącej z deszczu i śnie­gu dostarczają glebie niewielkich ilości wilgoci, lecz w okresie wschodów mogą uzupełniać zasoby wil­goci w wierzchniej warstwie gleby. Wilgotność powietrza. Źródłem są opady atmosferyczne, parowanie i transpiracja roślin. Wilgotność względna wynosi w Polsce około 75-80%. Zmniejsza się od stycznia do kwietnia-maja, a później powoli wzrasta do gru­dnia, osiągając w tym miesiącu najwyższą wartość. Stosunkowo mała wilgotność występująca w kwiet­niu nie sprzyja siewom w szkółce W marcu i kwietniu wzmaga się również parowanie, co także ujemnie wpływa na proces kiełkowania. Suszę wiosenną potęgują su­che wiatry, wiejące z północnego wschodu. Paro­wanie z powierzchni roślin i z powierzchni gleby jest w szkółce znacznie większe niż w lesie. Doty­czy to też transpiracji, gdyż młode drzewa transpi-rują intensywniej, zużywając w tym celu duże ilości wody.Wiatr. Ruch powietrza w sposób pośredni wy­wiera znaczący wpływ na warunki życia drzew w szkółce. Pozytywnym zjawiskiem dla wzrostu siewek i sadzonek, jest odwiewanie powietrza przesyconego parą wodną z powierzchni aparatu asymilacyjnego i zastąpienie go powietrzem su­chym, zdolnym do dalszego pochłaniania pary wodnej, pochodzącej z transpiracji. Wiatr przesuwa znad szkółki masy powietrza uboższe w dwutlenek węgla, a wprowadza inne o większej zawartości te­go gazu, co wzmaga asymilację.

Słaby wiatr wzmaga transpirację - przy szybkości 0,2-0,3 m/s zwiększa się ona mniej więcej 3-krotnie w porównaniu z zupełną ciszą. Szybszy wiatr, zwiększając transpirację, pogarsza warunki asymilacji, powodując zamykanie się szparek od­dechowych. Silniejszy wiatr może przyczyniać się do nadmiernego wysuszania gleby.

b. Zmęczenie i chemizacja gleby

Każda roślina do swoich funkcji życiowych po­trzebuje m.in. odpowiedniej ilości określonych skła­dników mineralnych. Jeżeli jest uprawiana przez dłuższy czas (np. w szkółce) na tej samej po­wierzchni albo zbyt często powraca się na to samo miejsce, pobierając z gleby każdego roku ten sam zestaw środków odżywczych, powoduje to jedno­stronne wyczerpanie jej zasobów. Widocznym zna­kiem jest utrata gruzełkowatej struktury gleby i skłonność do zachwaszczania się, następu­je pogarszanie się jej właściwości fizycznych, che­micznych i biologicznych. Można temu przeciw­działać przez odpowiednie nawożenie organiczne i mineralne oraz poprawną pielęgnację gleby, lecz z biegiem czasu środki te stają się coraz mniej sku­teczne. Zjawisko to, określone jako „zmęczenie gleby", w szkółce przyczynia się do obniżenia war­tości produkowanego materiału sadzeniowego i zmniejsza odporność sadzonek na niesprzyjające czynniki zewnętrze - klimatyczne i biotyczne. Zmę­czenie gleby łączy się z zachwianiem równowagi biologicznej w glebie w wyniku działalności różnych czynników natury fizycznej i chemicznej, powodu­jących ograniczenie rozwoju mikroorganizmów gle­bowych, żyjących w symbiozie z uprawami roślin­nymi. Ujemny wpływ na biocenozę gleby wywiera nieodpowiednie nawożenie mineralne, niewłaściwe stosowanie pestycydów, jak również produkty ich rozkładu. Dochodzi do pojawienia się organizmów nie sprzyjających rozmnażaniu się drobnoustrojów, a w konsekwencji ujemnego wpływu na rośliny uprawne. Przywrócenie równowagi biologicznej glebom zmęczonym może nastąpić przez stosowa­nie prawidłowych płodozmianów i zmianowanie ro­ślin oraz racjonalnych zabiegów agromelioracyj-nych.

c. Mikoryzacja w szkółkach

Mikoryzy spełniają u drzew różne funkcje obej­mujące dostarczaniesubstancji pokarmowych z gleby, wody oraz substancji wzro­stowych, zwiększają obronność korzeni przed dzia­łaniem czynników chorobotwórczych (biotycznych i abiotycznych). Wpływ mikoryzy na fizjologię ko­rzeni zaznacza się w zwiększeniu dynamiki rozwo­jowej korzeni krótkich przez tworzenie się licznych rozgałęzień korzeni mikoryzowych oraz przedłuże­nie ich żywotności i funkcjonalności jako korzeni ssących.trzy typy mikoryz:

1.ektomikoryzy(mikoryzyzewnętrzne) - stano­wią główny typ współżycia mikoryzowego naszych
drzew leśnych. Tworzone są głównie przez grzybyz klasy podstawczaków. Zasadniczym elementemw budowie ektomikoryz jest opilśń grzybowa pokry­wająca korzonki krótkie-ssące.Opilśń pozostaje anatomicznie złączona z korzeniem przez strzępkiwnikające między ściankami komórkowymi w głąb
kory pierwotnej, po endodermę i tworzącymi tzw.sieć Hartiga. Strzępki lub sznury grzybniowe od­chodzące od powierzchni opilśni przerastają ota­czający mikoryzy substrat,2.endomikoryzy (mikoryzy wewnętrzne) - wy­stępują tylko u nielicznych drzew leśnych, jak np.klon, jesion, topola. Tworzą je grzyby z klasy pod­stawczaków. charakteryzują sięwnikaniem strzępek grzyba do wnętrza komórekkory pierwotnej korzenia, gdzie zostają częściowostrawione; na zewnątrz korzeni brak opilśni i sieciHartiga,

3.ektendomikoryzy (mikoryzy pośrednie)wy­stępują tylko u sadzonek sosny, modrzewia, rzadkoświerka w szkółkach. Tworzone są przez grzybyz klasy workowców. Wykazują się bardzo słabo wy­kształconą opilśnią lub jej brakiem, występowa­niem sieci Hartiga oraz okresowym wnikaniem
strzępek do komórek korypierwotnej, gdzie ulega- ją wchłonięciu (strawieniu) przez roślinę - gospo­darza.

Każdy gatunek drzewa ma swoje, bogatsze lub uboższe, spektrum grzybów mikoryzowych. Jedne gatunki grzybów wchodzą w związki mikoryzowe z wieloma gatunkami drzew liściastych jak i iglastych, np. grzyby z rodzaju wło-śnianka, niektóre gatunki muchomorów, i inne, jak maślak żółty i maślak limbowy, tworzą mikoryzy tylko z jednym gatunkiem drzewa - mo­drzewiem i limbą. Ma to istotne znaczenie w selek­cji grzybów mikoryzowych Szczepienia mikoryzowe wynikają z potrzeby zwiększenia udatności upraw na zdegradowanych glebach leśnych i nieleśnych oraz nieużytkach po-przemysłowych. Potrzeba szczepień mikoryzowych wynika rów­nież ze sposobu produkcji materiału sadzeniowego stosowanego obecnie w szkółkarstwie leśnym(nawożenie mineralne oraz zwalczanie patogenów, szkodników i chwastów preparatami chemicznymi) .Spotykane w szkółkach podwyższone pH podłoża, nawet do 7,0 wpływa negatywnie na populacje właściwych grzybów mi­koryzowych. Ważna jest także rola mikoryz w środowisku le­śnym skażonym emisjami przemysłowymi

W szczepieniach mikoryzowych ważną rolę od­grywa forma szczepionki. -gle­by lub próchnicy leśnej -fragmenty korzeni z ektomikoryzami, -wysiew za­rodników z kruszonych owocników, -zraszanie gle­by wodną zawiesiną zarodników, -otoczkowanie na­sion drzew zarodnikami grzyba mikoryzowego. Obecnie do szczepień mikoryzowych używa się szczepionki w postaci grzybni wegetatywnej wyse­lekcjonowanych grzybów ektomikoryzowych, hodo­wanej w czystych kulturach, a pozyskiwanej na drodze izolacji z owocników lub mikoryz.(Hebeloma crustuliniforme). Ze względu na rodzaj podłoża wyr następujące typy szczepionki: płynne i stałe (na torfie, na mieszance wermikulitu lub prelitu z tor­fem albo na żelu z alg utrwalone krzemionką). Wprowadzenie szczepionki stałej do gleby w szkół­ce można wykonywać albo przez rozsypanie jej na całej powierzchni kwatery i wymieszanie z po­wierzchniową warstwągleby, albo w rowki lub dołki głębokości około 5 cm, równomiernie rozmieszczo­ne na kwaterze. Przy użyciu szczepionki płynnej, wlewa się ją w rowki wykopane jednostronnie wzdłuż rządków siewek. Miejsca wprowadzenia szczepionki zasypuje się glebą bezpośrednio po zabiegu.

Szczepienia można wykonywać w różnym okre­sie uprawy sadzonek: przed wysiewem nasion, ra­zem z wysiewem albo od 2 do 6 miesięcy po wschodach. Wskazane deszczowanie kwater przez 1 miesiąc po zabiegu.

W około 3 miesiące po szczepieniach należy po­brać sadzonki do analizy mikoryzowej i wstępnej oceny efektywności mikoryzacji.

W ocenie udatności mikoryzacji stosuje się tzw. wskaźnik mikoryzacji obliczany za pomocą wzoru:

Wm=(a*b)/c

gdzie:

a-procent sadzonek z

ektomikoryzami grzyba szcze­

pionego b- procent ektomikoryz grzyba szczepionego,c -procentowy udział mikoryz utworzonych zarówno w wyniku szczepienia, jak i powstałych w drodze naturalnej,Wm - wskaźnik mikoryzacji

Przyjmuje się, że dla jednorocznych sadzonek sosny i świerka mikoryzowanych grzybami z rodza­ju Hebeloma wskaźnik o wartości powyżej 50 świadczy o dobrej jakości szczepionki. Dla innych gatunków grzybów i innych drzew wartość wska­źnika jest różna.

5. Nawożenie szkółek

a. Nawożenie organiczne

Substancja organiczna jest składnikiem gleb de­cydującym o ich przydatności pod produkcję szkół­karską. Skutkiem procesów biologicznych i che­micznych zachodzących w glebach ilość zawartych w nich związków organicznych systematycznie ma­leje, zmniejsza się tym samym ich żyzność. Dlate­go warunkiem zachowania wysokiej produkcyjno-ści gleb w szkółkach jest dostarczanie im nawozów organicznych. Nawozy te pod wpływem różnego rodzaju orga­nizmów glebowych przyczyniają się do powstawa­nia próchnicy. Próchnica jest związkiem wpływają- cym bardzo wyraźnie na właściwości fizyczne, che­miczne i biologiczne gleb. Nadaje ona spójność glebom piaszczystym (chroniąc przed erozją) oraz pulchność i kruchość glebom zlewnym. W próchni­cy zawarte są znaczne ilości składników mineral­nych, które w wyniku procesów mineralizacji prze­chodzą do roztworu glebowego, skąd mogą być pobierane przez rośliny. Dużą rolę we właściwym rozwoju roślin spełniają również bezpośrednio nie­które związki organiczne zawarte w próchnicy, jak np. enzymy, auksyny antybiotyki. Tempo mineralizacji próchnicy zależy w dużej mierze od warunków istniejących w środowisku glebowym, głównie od temperatury, wilgotności, przewiewności i odczynu gleby. Przez zabiegi upra­wowe i pielęgnacyjne procesy mineralizacji można znacznie przyspieszyć. Zabiegi wapnowania i na­wożenia mineralnego, wzmagające rozwój mikroor­ganizmów glebowych, również przyspieszają mine­ralizację próchnicy. Zbyt szybki przebieg minerali­zacji nie zawsze jest jednak pożądany, ponieważ może powodować znaczne ubytki próchnicy w gle­bie. Zbyt wolne tempo tych procesów może być również niekorzystne z powodu niedostatecznych ilości składników pokarmowych dla roślin. Znajo­mość przebiegu tych zależności pozwala odpowie­dnio nimi sterować.

Wyższe potrzeby w zakresie nawożenia orga­nicznego występują w szkółkach o glebach pia­szczystych, z natury ubogich w próchnicę. Nawo­żenie organiczne jest niezbędne również w szkół­kach na glebach gliniastych, lecz mało zasobnych w związki próchniczne. Bez nawożenia organicz­nego takie gleby po obfitych deszczach stają się zlewne i bezstrukturalne, co uniemożliwia osiąga­nie w uprawie sadzonek dobrych efektów jakościo­wych.

Zawartość próchnicy w lekkich i ciężkich glebach szkółek powinna wynosić 6%, a w średnich 3-4%. Przyjmuje się, iż gleby średnio próchniczne zawie­rają 2-5% próchnicy, a gleby silnie próchniczne 5-10%.

Istnieje wiele możliwości wzbogacania gleby w próchnicę. Można to osiągnąć np. przez nawoże­nie gleby surowym torfem, korą, obornikiem czy kompostem lub też przyorywanie roślin specjalnie uprawianych do tego celu (nawożenie zielone). Najbardziej rozpowszechnione i mające w szkół-karstwie największe znaczenie jest stosowanie kompostów oraz nawożenia zielonego.

Nawozy organiczne służą nie tylko jako źródło wzbogacania gleby w składniki mineralne. Ważną ich funkcją jest również wpływanie na utrzymywa­nie w glebie swoistych warunków wodnych, powie­trznych i termicznych, czyli czynników kształtują­cych klimat glebowy. Za optymalny stan gleby w szkółkach pod wzglę­dem aktywności biologicznej uważa się taki, w którym stosunek węgla do azotu w warstwie ornej wynosi około 10 (za wartość graniczną przyj­muje się liczbę 15).

b. Nawożenie zielone

Nawożenie zielone polega na zaoraniu do gleby rosnących na niej roślin nawozowych. Cele tego nawożenia są bardzo różnorodne:

-wzbogacenie gleby w próchnicę,

-wzbogacenie gleby w azot, co ma miejsce przy uprawie motylkowatych,

-przenoszenie mineralnychskładników odżyw­czych z głębszych warstw gleby do warstwy ornej,

-przeciwdziałanie erozji wietrznej i wodnej,

-uruchomienie składników mineralnych z form trudno dla roślin dostępnych,

-zapobieganie uwstecznianiu się niektórych składników mineralnych, to jest przechodzeniu ich w formy trudno dostępne,

-ochrona przed wyługowaniem mineralnych składników odżywczych, gdy na określonej po­wierzchni chwilowo nie prowadzi się produkcji,

-pogłębienie profilu glebowego,

-aktywizacja edafonu.

W szkółkach leśnych nawożenie zielone stosuje się przeważnie jeden raz w cyklu płodozmianowym, tj. co 4-6 lat. Pierwszeństwo daje się roślinom motylkowatymNa kwaśne i lekkie gleby nadają się: łubin żółty, seradela, wyka ozima (kosmata, piaskowa) oraz peluszka. Najlepiej jest powierzchnię zielonego ugo­ru obsiewać dwukrotnie. Zielonkę z siewu marco­wego można skosić w lipcu i przeznaczyć do kom­postowania. Poplon posiany w lipcu można zaorać późną jesienią (gdy zamarznie) lub wiosną, jako zielony nawóz. W ten sposób można zwiększyć ilość biomasy do próchnicowania oraz ilość azotu związanego w substancji organicznej. Warunkiem udania się tego jest jak najwcześniejszy siew wio­senny. Korzystniejsza jest jesienna uprawa gleby pod zasiew roślin na zielony nawóz.

Rośliny motylkowate zawierają największe ilości azotu w okresie zawiązywania strąków i nie powin­ny być przyorywane wcześniejDodatnie oddziaływanie nawozów zielonych jest krótsze niż kompostu.

Stosując nawożenie zielone należy pamiętać, że powoduje ono znaczny wzrost azotu w glebie, co może być niekorzystne dla wprowadzanych na te gleby gatunków iglastych, zwłaszcza sosny, gdyż sprzyja nadmiernemu występowaniu grzybów zgo­rzelowych.

Spośród roślin niemotylkowych na zielone nawo­zy wybiera się takie, które szybko produkują duże ilości masy, np. żyto, owies, gorczyca, rzepak (i rzepik), słonecznik, gryka i facelia.

Nawożenie próchnicotwórczymi nawozami orga­nicznymi gleb w szkółkach jest podstawowym wa­runkiem utrzymania ich w sprawności i żyzności. Nawozy organiczne nie mogą być zastąpione przez nawozy mineralne.

c. Nawożenie mineralne

Wraz z wynoszonymi ze szkółki sadzonkami ubywa duża ilość składników mineralnych Kolejnym czynnikiem ubożenia gleb jest wymywanie składników poza strefę korzeni przez deszcz i sztuczne deszczowanie. Intensyw­ne stosowanie zabiegów agrotechnicznych w szkółkach znacznie przyspiesza mineralizację próchnicy, co prowadzi dozubożenia kompleksu sorpcyjnego gleby, pogorszenia jej struktury oraz nasilenia innych procesów degradacyjnych.

Zaleca się dość częste badanie gleb -nie rzadziej niż co 2-3 lata. Próbki pobiera się jesienią po zakończeniu cyklów hodowlanych. Próbki zbioro­we pobiera się z warstwy ornej, z poziomu 0-20 cm. Pobiera się 10 próbek reprezentatywnych dla 1 ha. Próbki zbiorowe miesza się i wydziela z nich próbkę średnią o masie 1 kg. Zawartość składników pokarmowych w igłach i liściach pozwala wniosko­wać o zasobności gleby w składniki mineralne

Na potrzebę zastosowania nawożenia mineral­nego mogą wskazywać symptomy takie jak:

-niedobór azotu - igły krótkie, blaszki liściowe małe o zabarwieniu żółtozielonym i żółtym,

-niedobór fosforu - barwa igieł i liści szara, nie­bieskawa, fioletowa; objawy dobrze widoczne szczególnie w końcu lata,

-niedobór potasu - igły lub liście zielonożółtei żółte

-niedobór magnezu - końce igieł i miejsca mię­dzy nerwami na blaszkach liściowych o zabarwie­niu pomarańczowożółtym,

-niedobór wapnia - zabarwienie igieł lub liści brunatne, przyrosty zmniejszone.

Do głównych skł. mineralnych stos. w szkółkach należą: wapń, azot, fosfor, potas, magnez i mikroelementy (żelazo, mangan, cynk, miedź, chlor, bór, molibden, kobalt). Rola tych skła­dników jest szczególnie ważna dla wzrostu, tym bardziej że często występują one w niedoborach. Źródłem składników pokarmowych w glebie są jej frakcje organiczna i mineralna. azot -skł aminokwasów, a więc i białek ro­ślinnych. Potas-regulator procesów oddy­chania, gospodarki wodnej i asymilacji.Fosfor-na­leży do katalizatorów szeregu procesów bio-chemicznych, głownie inicjujących wzrost. Jest głównym źródłem energetycznym w procesach metabolicznych.Wapń-jest skł. ścian komórkowych oraz regulator odczynu w glebie i roślinie. Ma­gnez -niezbędny w procesach asymilacyjnych jako skł.chlorofilu. Siarka- skł. białek oraz odgrywa ważną rolę w procesach meta­bolicznych. Mikroelementy są niezbędne w katali­zowaniu i prawidłowym przebiegu szeregu proce­sów metabolicznych.

Rośliny pobierają skł.pokarmowe głównie w postaci jonowej (jako kationy i aniony) za pomo­cą systemów korzeniowych, głównie drobnych włośników.

Nadmiar jakiegokolwiek jonu w roztworze może prowadzić do zakłóceń, a nawet zahamowania w pobieraniu innych jonów.

Odczyn gleby odgrywa ważną rolę jako regulator dostępności skł. pokarmowych dla gatun­ków leśnych produkowanych w szkółkach, ze względu na ich współżycie z grzybami mikoryzowy-mi. Zbyt wysoki odczyn stwarza dobre warunki dla nadmiernego rozwoju bakterii konkurujących z grzybami, doprowadzając do ich likwidacji. Przy słabym zakwaszeniu gleby istnieje równowaga między grzybami i bakteriami, wówczas drzewa ła­two wchodzą w symbiozę z grzybami mikoryzowy-mi,. Zbyt niski odczyn gleby ograni­cza dostępność większości składników pokarmo­wych, prowadzi do nadmiernego przyswajania gli­nu, manganu i żelaza, które mogą oddziaływać to­ksycznie na rośliny.

Nawozy mineralne wysiewa się doglebowo i po-głównie, wapno wyłącznie doglebowo. Nawozy mi­neralne fosforowe, potasowe i magnezowe należy wysiewać jesienią lub wiosną, co najmniej na 2 ty­godnie przed wysiewem wapna, które można wy­siewać również w tych porach roku. Nawozy azoto­we wysiewa się w okresie wegetacyjnym w dwóch rzutach - w połowie i do końca maja (nie wcześniej jak 3-4 tygodnie po wykiełkowaniu nasion u igla­stych i po wykształceniu pierwszych liści u liścia­stych) oraz od połowy do końca czerwca. Nawoże­nie przedsiewne musi być wykonane na 2 tygodnie przed siewem nasion Czas między nawożeniem organicznym i wapno­waniem powinien wynosić co najmniej pół roku

W szkółkarstwie leśnym coraz szerzej stosuje się nawożenie dolistne, gdyż rośliny za pomocą części nadziemnych pobierają z powietrza tlen i węgiel oraz różne składniki i związki występujące w gazach, zawiesinach wodnych i pyłach.

Nawozy muszą być odpowiednio magazynowa­ne

. Efekty optymalnego nawożenia uzewnętrzniają się przede wszystkim w zwiększe­niu masy części nadziemnej, masy systemu korze­niowego, długości strzałki i w mniejszym stopniu w wydłużeniu systemu korzeniowego.Dalszy wzrost dawki nawozu wywo­łuje tylko efekt zbliżony do optimum, nie wyklucza­jąc możliwości negatywnego oddziaływania.

Efekt nawożenia sadzonek utrzymuje się rów­nież po wysadzeniu ich w uprawie

Siew nasion jest to czynność pielęgnacyjna polegająca na umieszczeniu nasion w warunkach umożliwiają­cych ich skiełkowanie i wyrośnięcie w siewki

Tak więc odpowiednie warunki środowiska, jakość wysiewanych nasion oraz sposób wykonania siewu decydują o dobrych wynikach siewu.

Termin siewu zależy to od wielu czynników przyrodniczych oraz gospodarczych, jak np. zdolność zachowania siły kiełkowania przez nasiona, pora ich zbioru i sposób przechowywania, warunki glebowe i kli­matyczne, organizacja pracy, wyposażenie szkółki w sprzęt oraz urządzenia itp.

Nasiona, które szybko tracą siłę kiełkowania, muszą być wysiane zaraz po zbiorze. Należą do nich przede wszystkim nasiona wierzb i topól. Pora siewu nasion wierzby i topoli przypada na koniec maja-czerwiec.

Na początku czerwca wysiewa się również na­siona wiązu, szczególnie jeżeli są zebrane „na zie­lono", tj. przed osiągnięciem pełnej dojrzałości.

Nasiona grabu, lipy drobnolistnej, jesionu wynio­słego, trzmieliny pospolitej zebrane „na zielono" wysiewać należy wczesną jesienią (zazwyczaj w połowie września).Najbardziej odpowiednią porą wysiewu nasion drzew i krzewów jest wiosna. Na glebach lżej­szych można wysiewać wcześniej niż na glebach cięższych. Późniejsze siewy dają pewność, że wschody nie zamarzną.

Wobec ryzyka, jakie pociąga za sobą niekiedy siew wiosenny, stosuje się wysiew jesienny. Tuż przed mrozami, a więc późną jesienią, można wy­siewać nasiona: dębu, buka,klonów i większości krzewów leśnych. Siew jesienny daje przeważnie obfite wschody i sil- niejsze siewki oraz uwalnia od potrzeby przecho­wywania nasion. Wysiane nasiona kiełkują na wiosnę przeważnie zbyt wcześnie i młode siewki narażone są bardzo często na działanie wiosennych przymrozków.

Nasiona wysiane w optymalnym terminie dają liczne wschody i siewki uzyskane z tych siewów charakteryzują się dużymi wielkościami cech bio-metrycznych.

Terminy siewu nasion dla ważniejszych gatunków drzew le­śnych.

- Sosna zwyczajna. Siew się po ociepleniu wiosennym. Termin zal od temperatury gleby (optymalna tem­peratura 20-25°C).Optymalnym terminem jest termin kwietniowy na terenie ca­łej Polski. Możliwy jest również siew w sierpniu, jednak jest on drogi, gdyż siewy wymagają ciągłego zraszania. może mieć za­stosowanie tylko przy produkcji wielolatek. Często siewki z tego terminu nie zdążą zdrewnieć do przy­mrozków.

-Świerk pospolity. Właściwym terminem siewu świerka jest:

marzec lub kwiecień dla płdn-zach Polski,-kwiecień dla półn-wsch i środ

-Modrzew europejski-marcowy lub kwietniowy dla płdn-zachj Polski,-kwietniowy dla płd-wschj i środ­

Wiosenne terminy siewu modrzewia dają więk­szą wydajność niż terminy jesienne.

-Jodła pospolita. -termin jesienny (październik, listopad)-termin marcowy dla regionów z przeważającą ciepłą, bezśnieżną zimą z dłuższymi okresami o tem­
peraturze dodatniej w czasie zimy i przedwiośnia.Dobrej jakości siewki jodły można uzyskać z sie­wu kwietniowego, przy zastosowaniu nasion prze­chowywanych w chłodni.

-Dąb szypułkowy -terminy jesienne (październik, listopad) dla re­gionów z często występującą mroźną zimą, bezdłuższych okresów z temperaturą dodatnią,-termin marcowy dla regionów z przeważającą ciepłą, bezśnieżną i bezmroźną zimą; dobre wyniki daje siew w kwietniu z wykorzystaniem do siewu
nasion przechowywanych w chłodni.

Najwięcej siewek dębu szypułkowego można uzyskać wykonując siew w marcu i kwietniu. Jeśli zimą nasiona nie są uszkadzane w glebie przez grzyby, duże wydajności uzyskuje się również z siewów jesiennych.

-Buk zwyczajny.-terminy jesienne (październik, listopad) dla re­
gionów z przeważającą mroźną zimą bez dłuż­szych okresów z temperaturą dodatnią i glebą
przykrytą warstwą śniegu aż do wiosny,-termin marcowy i kwietniowy dla regionów
w których występują częste, ciepłe zimy i znaczne skoki temperatur.. Najwięcej siewek bu­ka można uzyskać z siewu w październiku i listopa­dzie, jeżeli nasiona z tych terminów przetrwają zi­mę w glebie. Z wiosennych siewów najwięcej sie­wek uzyskuje się z siewu w marcu. Duże szkody we wschodach buka może spowodować dłuższy okres suszy w okresie kiełkowania.

Głębokość siewu i grubość przykrycia na­sion. Głębokość siewu i grubość przykrycia nasion zależą od wielkości i właściwości nasion, rodzaju przykrycia oraz pory wysiewu. Najczęściej głębo­kość siewu mieści się w przedziale od O do 8 cm.Duże nasiona należy siać głębiej, ponieważ wy­magają one więcej wody do napęcznienia niż ma­łe. Posiadany większy zapas składników pokarmo­wych pozwala na wytworzenie dłuższego kiełka,. Na głębokość siewu ma wpływ także sposób kiełkowania. Nasiona kiełkujące nadziemnie należy wysiewać płycej, gdyż nasiona. Z kolei nasiona kiełkujące podziemnie, których li-ścienie pozostają pod ziemią, można wysiewać głębiej. zbyt głęboki siew uniemoż­liwia wejście nasion bądź je osłabia i powoduje, że nasiona ulegają łatwo grzybom zgorzelowym i gi­ną po wejściu.Na głębokość siewu wpływa również wilgot­ność, dostęp powietrza i temperatura gleby. Im głębiej wysiewa się nasiona, tym więcej będą mia­ły wilgoci, lecz gorsze warunki tlenowe. Dlatego też siew późno-wiosenny powinien być wykonywany głębiej. Siew jesienny z uwagi na wystarczającą zawartość wil­goci w glebie, ale niebezpieczeństwo „wysadzania nasion" winien być siewem głęb­szym. Przy zbyt płytkich siewach jesienny niebezpieczeństwo, że nasiona zostaną „wypłukane" z gleby w ciągu okresu zimowego. Jednak zbyt głęboki siew utrudnia wschody. Na ogół gatunki iglaste są bardziej wrażliwe na zbyt grube przykrycie nasion niż liściaste. Nasion bar­dzo drobnych (brzoza, topola osika, azalia, róża-necznik) nie przykrywa się.

Do przykrywania nasion w szkółkach na glebach lekkich, piaszczysto-gliniastych stosuje się najczę­ściej glebę miejscową. Na glebach gliniastych, za-skorupiających się, do przykrywania nasion należy używać materiału obcego np. torf wysoki zmiesza­ny z piaskiem lub piaszczystą glebą miejscową w stosunku 1:2.

Nie poleca się przykrywania nasion trocinami, gdyż są łatwo zmywane przez deszcz a przesuszo­ne wywiewane przez wiatr.

Metody siewu.

Siew pełny polega na rozłożeniu nasion na glebie lub specjalnie przygotowanym podłożu równo- miernie na całej obsiewanej powierzchni. Można go stosować głównie do nasion drzew iglastych, których siewki w ciągu jednego okresu wegeta­cyjnego osiągają wymiary pozwalające na ich użycie do zakładania upraw lub jako rozsadę do szkółkowania.

Pod pełny siew na­leży wybierać raczej gleby żyzne, sprawne i nieza-chwaszczające się.

Siew częściowy może przybierać formę taśmo­wego lub rzędowego. Przy siewie taśmowym na­siona umieszcza się na pasach najczęściej o sze­rokości 6 cm (maksymalnie 12 cm), a przy rzędo­wym na pasach nie przekraczających 2 cm. Siew częściowy jest prostszy w wykonaniu, ułatwia pielęgnowanie gle­by sposobami mechanicznymi oraz pozwala kształ­tować systemy korzeniowe siewek. Nasiona wysiane w przygotowany rowek znajdują się na jednakowej głębokości, co sprzyja równoczesnym wschodom oraz stwarza korzystne warunki podsią-kania wody..

Zarówno siew pełny, jak i częściowy prowadzo­ne są na grzędach o szerokości dostosowanej do rozstawu kół ciągnika i narzędzi mechanicznych wykonujących różne prace szkółkarskie.

Normy wysiewuNormą wysiewu nazywa się ilość nasion potrzeb­ną do obsiania jednostki powierzchni. Dokładne ustalenie normy wysiewu jest bardzo trudne. Wiel­kość ta zależy między innymi od: jakości nasion, tj. czystości, zdolności kiełkowania, masy tysiąca sztuk; gęstości zamierzonego siewu, tj. odległości pomiędzy nasionami w rzędach; odległości między rzędami; pory siewu i typu gleby [stosując jesienny siew normę wysiewu podwyższamy o 15-20%, rów­nież na glebach cięższych wysiewamy więcej na­sion (gęściej) niż na glebach lżejszych]; wydajności siewu, które to wyraża się procentem nasion wyra­stających w siewki.. Na wiel­kość wschodów wpływa przygotowanie gleby do siewu, wilgotność, przebieg pogody, sposób siewu i jego głębokość oraz właściwości poszczególnych gatunków. Dla każdego gatunku drzewa lub krzewu ustalane są osobne normy. W lasach państwowych masa wysiewanych nasion podawana jest na 1 ar powierzchni produkcyjnej szkółki oddzielnie dla sie­wu pełnego i częściowego

Do obsiewu szkółek należy używać nasion l i II klasy jakości. Wysiew nasion II klasy jakości dopu­szcza się w wyjątkowych przypadkach i wtedy nor­mę podwyższa się o 30-50%. Dla gatunków do­mieszkowych, w wyjątkowych przypadkach, dopu­szcza się użycie nasion III klasy jakości, przy odpo­wiednio zwiększonych normach wysiewu Przy siewach mających na celu wyprodukowanie 2- lub 3-latek nie szkółkowanych, ilość wysiewanych nasion po­winna być zmniejszona o 30%.

8. Pielęgnowanie siewek i sadzonek

Do najważniejszych zabiegów należy dostarcze­nie kiełkującym nasionom i siewkom odpowiedniej ilości wilgoci, ochrona przed nadmiernym nasło­necznieniem i wysuszającym działaniem wiatru oraz przed przymrozkami, a także utrzymywanie gleby w sprawności, niszczenie chwastów oraz przerzedzenia zbyt gęstych siewów. Dobór zabiegów pielęgnacyjnych zależy głównie od wymagań poszczególnych gatunków oraz wa­runków glebowych i klimatycznych szkółki.

-Osłanianie zasiewów i ocienianie siewek spełnia różne zadania. Wio­sną i latem chroni przed utratą wilgoci, wymywa­niem i wywiewaniem nasion oraz przed szkodami wyrządzanymi przez ptaki. stosuje się różne materiały: słomę, gałęzie, maty, kraty, folię, włókniny i inne. Zapewnia to stałą wil­gotność gleby pod osłoną i zabezpiecza kiełkujące nasiona przed ewentualnymi przymrozkami i pora­żeniami słonecznymi przez zbytnie nagrzanie gleby.

Oprócz wiosennego osłaniania zasiewów stosu­je się również przykrywanie powierzchni szkółki ob­sianej jesienią. nakrywa się ściołą liściastą grubości od 10 do 15 cm. Stanowi ona warstwę izolacyjną, chroniącą nasiona przed zmianami temp (za­marzanie i rozmarzanie).

Osłanianie powierzchni zalecane jest również na kwaterach z zimującymi wielolatkami. Ma ono na celu zabezpieczenie sadzonek przed „wysadza­niem" ich przez mróz. Gołomróz, nazy­wany także wysadzaniem siewek, występuje prze­ważnie na przedwiośniu po zejściu śniegu. Wilgot­na, próchniczna gleba, powiększając swoją obję­tość wskutek zamarzania znajdującej się w niej wo­dy, unoszona jest w górę wraz z siewkami siewki nie powracają do poprze­dniego położenia i się przewracają. Dobre wyniki w ochronie przed go-łomrozem pokrycie gleby na międzyrzędach trocinami, tor­fem, kompostem lub ściółką liściastą.

Poza osłanianiem gleby prowadzi się także za­cienianie wschodzących siewek należy stosować szczególnie na glebach ciemnych, próchnicznych, których wierzchnia war­stwa nagrzewa się silnie w dni upalne. Wówczas może łatwo dojść do zgorzeli słonecznej siewek w miejscach stykania się ich z glebą. używa się mat, które słu­żyła do przykrywania zasiewów, ale trzeba je umie­ścić na odpowiedniej wysokości nad poziomem gruntu. można ustawić cieniówki dłuższym bokiem wzdłuż południowej strony zagonów nachylone pod kątem 45°. Innymi zabiegami chroniącymi siewki przed przymrozkami są: osłanianie materiałami izolacyj­nymi, zmętnianie powietrza i deszczowanie. Zmętnienie powietrza polega na zadymianiu lub wytwarzaniu sztucznej mgły. Deszczowanie mo- że być stosowane jako zabieg bezpośredni, czyli wykonany podczas trwania przymrozku.

Spulchnianie gleby i odchwaszczanie.

Spulchnianie gleby zapobiega niebezpiecznemu jej zaskorupieniu, korzystnie wpływa na poprawę stosunków wodnych i ułatwia wymianę gazów w glebie. Im jest gleba cięższa i wilgotniejsza tym częściej i głębiej prowadzi się spulchnianie a im gleba jest suchsza tym płycej i rzadziej można spulchniać. powinna być dostosowana do głębokości warstw ukorzeniania się siewek lub sadzonek w różnych okresach ich wzrostu. może zmniejszyć podsiąkanie do warstwy rozwijających się korzeni i może zbyt przesuszyć glebę. Zbyt płytkie spulch­nienie może nie spełnić swojego zadania. Jako za­sadę należy przyjąć: Spulchnianie gleby w szkółkach prowadzone jest przy pomocy sprzętu mechanicznego i narzę­dzi ręcznych.

Jednocześnie ze spulchnianiem gleby przepro­wadza się jej odchwaszczanie W przypadku pojawienia się uciążliwych chwastów, trudnych do zwalczenia mechanicznego na skutek zaniedbań pielęgnacyj­nych, mogą być stosowane herbicydy.

Spulchnianie gleby i niszczenie chwastów ma podstawowe znaczenie dla uprawy siewek, gdyż zaskorupianie się gleby, niedostateczne przewie­trzanie i zachwaszczenie może spowodować ogromne straty ilościowe, a niekiedy nawet przy­czynić się do całkowitego zniszczenia siewek

Przerzedzanie siewów. znajduje uzasa­dnienie w razie zmiany celu produkcji, np. pozosta­wienia jednolatek na dwu- lub wielolatki bez szkół­kowania, przy nierównomiernym wzroście jednola­tek, przy równoczesnym ich częściowym wykorzy­staniu po pierwszym roku, jak również w wypad­kach nieoczekiwanie większej wydajności siewek. Przerzedzanie wykonuje się przez przerywanie lub wycinanie siewek.

9. Produkcja wielolatek ko­nieczność produkowania starszego materiału sa­rdzeniowego może wynikać:

-z biologicznych właściwości danego gatunku,tj. bardzo powolnego wzrostu w pierwszych latach życia (jodła, świerk i wolno rosnące gat.liścia­ste),

-z potrzeby użycia bardziej wyrośniętego ma­teriału sadzeniowego w szczególnych warunkach odnowieniowych (gleby silnie zachwaszczające
się, poprawki, uzupełnienia, dolesienia, gleby bę­dące pod wpływem imisji przemysłowych, warunkigórskie),

-z planowanych zamierzeń w zakresie stwo­rzenia w roku nasiennym rezerw materiału sadze­
niowego na najbliższe lata głuche (u dębu, bukai jodfy),

Wielolatki hodować można stosując szkółkowa­nie lub rzadki siew i podcinanie korzeni rosnących siewek. Zabiegi te sprzyjają otrzymaniu dobrze wy­rośniętego i dobrze ukorzenionego materiału sa­dzeniowego.

Szkółkowaniem nazywa się czynność przesadzania siewek (przeważnie jed-noletnich, rzadziej dwu- lub trzyletnich) w celu stworzenia im korzystniejszych warunków wzrostu i rozwoju w luźniejszej więźbie niż ta, w której rosły do­tychczas. Więźba zależy od sposobu uprawy, dłu­gości okresu produkcji, właściwości biol. danego gat. i wieku szkółkowanych siewek. Powinna zapewniać warunki sprzyja­jące mechanizacji prac pielęgnacyjnych i ochron­nych.. Najczę­ściej szkółkuje się siewki sosny zwyczajnej, czarnej i wejmutki, modrzewia, jedlicy i jodły olbrzymiej oraz większości gatunków liściastych o symbolu produkcyjnym 1/0 (jednoroczna sadzonka z nasie­nia, nieszkółk.). Siewki świerka przesadza się jako materiał 1,5/0 lub częściej 2/0, tak jak siewki jodły pospolitej, limby, kosówki i cisa, a nie­kiedy także modrzewia, sosny zwyczajnej, jedlicy, grabu i lipy. Po zaszkółkowaniu sadzonki te rosną w szkółce 1-2 lat, uzyskując symbol produkcyjny 1/1, 1/2, 1,5/1,5, 2/1, 2/2, 3/1, 3/2 (3/2 - pięciolet­nia sadzonka z nasienia, szkółkowana po trzecim roku).

Szkółkowanie wykonuje się na wiosnę, latem al­bo jesienią. Najczęściej stosowane jest szkółkowa­nie wiosenne

Warunkiem udatności jest utrzymanie w glebie od­powiedniej wilgotności.

Glebę przed szkółkowaniem przygotowuje się podobnie jak pod siew. Materiał do szkółkowania powinien być bez wad.

Szkółkuje się przeważnie w więźbie prostokąt­nej.

nie wolno dopuścić do przesuszenia ko­rzeni.

Podcinanie korzeni. stosu­je się w odniesieniu do gatunków rozwijających rozległy system korzeniowy, głównie przy produkcji wielolatek nie szkółkowanych Efektem jest ko­rzystne ukszt. się stosunku masy korzeni do masy części nadziemnej, co jest ważne dla użytkowej wartości sadzonki. nie powoduje powstawania deformacji korzeni, co często zdarza się przy szkółkowaniu. Ko­rzenie podcina się na ogół na rok przed wyjęciem siewek i wysadzeniem ich w uprawie.

Zaleca się stosować podcinania korzeni:

dla sosny o symbolu produkcyjnym 2/0 - w 2 dla świerka, buka, dębu, lipy drobno- i szero-
kolistnej oraz wiązu pospolitego o symbolach pro­
dukcyjnych 2/0 i 3/

Po podcięciu korzeni należy pow. bez­zwłocznie deszczować.

Pracami końcowymi nazywa się czynności zwią­zane z wyjmowaniem, sortowaniem, pakowaniem i składowaniem (przechowywaniem) sadzonek, a także ich transportem na miejsce sadzenia.Inwentaryzacja zapasu materiału sadzenio­wego. Celem jest określenie, na podstawie oględzin tereno­wych i próbnych przeliczeń, ilości materiału sadze­niowego na ocenianej powierzchni produkcyjnej szkółki według gatunku, wieku i klas jakości. Wyjmowanie materiału sadzeniowego muszą być wykonane starannie, aby nie dopuścić do uszkadzania pędów, a także syste­mów korzeniowych. Najbardziej odpowiednią porą wyjmowania ma­teriału sadzeniowego jest wczesna wiosna. powinno być w zasadzie zakoń­czone przed rozpoczęciem wegetacji. Wyjmowanie materiału sadzeniowego może być wykonane na jesieni.. -konieczność zapewnienia odp war przechowy­wania materiału sadzeniowego przez zime(listopad do połowy kwietnia). Warunkiem rozpoczęcia wyjmowania je­siennego jest zakończenie przez sadzonki przyro­stu na wysokość i grubość

Wyjmowany materiał musi być na bieżąco za­bezpieczany przed przesuszeniem korzeniSortowanie materiału sadzeniowego. Wyjęty materiał sadzeniowy podlega klasyfikacji jakościo­wej, po­lega na ocenie ich jakości. Podstawą klasyfikacji materiału sadzeniowego są określone wymagania jakościowe, zawarte w normie branżowej Dla przyspieszenia i prawidłowego wykonania sor­towania używa się specjalnych szablonówW trakcie sortowania odrzuca się materiał sadzeniowy nie osiągający wymagań II klasy, natomiast rozsegregowany ma­teriał klasy l i II przechowuje oddzielnie. Aby uła­twić przewożenie sadzonek do miejsca dołowania, układa się je w pęczki po 50 lub 100 sztuk

Konieczność przechowywania sadzonek przezn. do odnowień i zalesień spowodowana jest dwoma względami:

-potrzebą wydłużenia okresusadzenia,

-wymogami prawidłowej agrotechniki na szkół­ce (jak najwcześniejsze zwalnianie powierzchni do prac polowych i siewów).

Przecho sadz.z odkrytym syst. korzeniowym może być dłu­gookresowe (zimowo-wiosenne) oraz krótkookre­sowe (wiosenne).

Można wyodrębnić trzy rodzaje obiektów do przechowywania sadzonek:

-doły tradycyjne oraz doły, szopy i piwnicechłodzone lodem lub śniegiem;

-przechowalnie chłodzone lodem;

-chłodnie z regulowaną temp pow

Pierwszy rodzaj obiektu można podzielić na trzy warianty:

-doły tradycyjne bez lodu,

-dofy z lodem (obiekty specjalnie budowane do przech sadzonek),

-szopy i piwnice z lodem (obiekty przystos do przech. sadzonek).

Najprostszym sposo­bem jest tzw. dołowa­nie, Dół tradycyjny zakłada się w miejscach osłoniętych przed promieniami słońca i przed wiatrem, w glebie piaszczystej, nie podmo­kłej. Najczęściej stosowana szerokość dołu wynosi od 1,5 do 2,0 m, głębokość od 50-80 cm przy prze­chowywaniu wiosennym, do 70-100 cm przy je­siennym przechowywaniuSadzonki układa się niezbyt grubymi warstwami, ukośnie, oddzielając poszczególne warstwy glebą miejsco­wą.. Dół należy do­kładnie przykryć gałęziami Przy końcach dołów pozostawia się w osłonach otwory wentylacyjne o wymiarach. Sadzonki należy zabezpieczyć przed gryzoniami przez nakrycie i obłożenie drob­nymi gałązkami jałowca lub wyłożenie trutek. Przed zwierzyną stosować ogrodzenie dołów płotem z siatki Doły lokalizowane są przy szkółkach i przy po­wierzchniach zalesianych lub odnawianych

Do przechowywania sadzonek wykorzystywane są ponadto szopy, piwnice, itp. pomieszczenia, które spełniają swoją rolę, o ile funkcjonuje w nich system wietrzenia, np. dymniki, otwieranie pomie­szczeń, wentylatory, itp. Obiekty takie są właściwe dla krótkookresowego przechowywania sadzonek w małych szkółkach lub w leśnictwach.

Do długoterminowego przechowywania sadzo­nek wyjętych jesienią służą przechowalnie chło­dzone lodem.

Deszczowanie szkółek

Urządzenia nawadniające należą do podstawo­wych urządzeń w szkółce. O tym, w jakim zakresie gospodarstwo szkółkarskie ma być zaopatrywane w wodę, decyduje wiele czynników jak wielkość szkółki, rodzaj produkcji, stosunki wodne w glebie, rodzaj gleby, rzeźba terenu, położenie źródła wody. Należy wziąć pod uwagę średnie ilości opadów at­mosferycznych w poszczególnych miesiącach okresu wegetacyjnego oraz w ciągu roku w danej okolicy Najlepszym źródłem wo­dy są naturalne zbiorniki, jeżeli nie są nadmiernie zanieczyszczone. W przeciwnym wy­padku należy zbudować na terenie szkółki studnię o dostatecznej wydajności lub Deszczownie w szkółkach pozwalają na uniezależnie­nie się w okresie wegetacyjnym od niekorzystnego rozkładu opadów atmosferycznych, Dzięki deszczowaniu można prowadzić korzyst­ne letnie szkółkowanie. Można również stosować nawożenie roztworami wodnymi przy pomocy de­szczowni oraz można zabezpieczać siewy przed spóźnionymi wiosennymi przymrozkami.Deszczowanie, przez umożliwienie utrzymywa­nia w glebie opt. war. wilg. wpływa istotnie na zwiększenie ilości i polep­szenie jakości materiału sadzeniowego.

Warunki stosowania deszczowni. Deszczow­nia jest urządzeniem mechanicznymZe względu na sposób montażu i eksploatację, urządzenia deszczowniane dzielą się na trzy zasa­dnicze grupy:• Deszczownie przenośne -przewoźny agregat pompowy, rurociąg, łączony z odcin­ków rur oraz zraszacze montowane na rurociągach tłocznych. Zaletą -prostota montażu i niskie koszty instalacji, wadą - niemożność stosowania tanich i ła­twych w obsłudze agregatów pompowych z napę­dem elektrycznym. Poza tym naziemny rurociąg główny z rur aluminiowych jest często narażony na uszkodzenia.Deszczownie półstałejeden z elementów skł. zainstalowany na stałe. W szkółk leś. są zwykle instalowane na stałe pompownie oraz podziemny rurociąg tłoczny doprowadzający wodę do poszcz kwater szkółki. Na rurociągu -hydranty, z których czerpana jest woda do przenośnych zestawów zraszających, zło­żonych z rur oraz zra­szaczy. Deszcz. półstałe są najczęściej stoso­wanymi deszcz. Wada deszcz.przenośnej i półstałej jest konieczność przemieszczania zestawów przenośnych po każdym zabiegu. Deszczownie stałe - wszystkie elementy składowe są zainstalowane na stałe, wszystkie rurociągi tłoczne inst..podziemnie (na głęb poniżej za­marzania gruntu), a na zewnątrz wyprowadzone są tylko zraszacze. łatwiejsze w obsłudze, umożliwiają jednoczesne zraszanie
różnych części szkółki, co ułatwia organi­zację prac w szkółce, wysokie koszty insta­lacji nie sprzyjają ich upowszechnieniu.

Istotnym warunkiem jest, aby pompownia mogła być zlokalizowana najbliżej szkółki oraz aby poziom pompowni nie znajdował się zbyt nisko w stosunku do poziomu szkółki. Z urządzeń do zraszania w szkół-karstwie przydatne, które pracują wydajnie przy ciśnieniu około 0,3 MPa. Zraszacze 1-strumieniowe, wolnoo-brotowe, zraszające jednorazowo powierzchnię ko­ła. Najczęściej ustawiane są w trójkąt lub w kwadrat W dziale rozmnażania bardzo przydatne są wahadłowe zrasza­cze wielostrumieniowe (w kształcie wydłużonego prostokąta) oraz zraszacze obrotowe.

Intensywność opadu należy tak do­pasować do roślin i rodzaju gleby, "aby woda nadą­żała wsiąkać w glebę. Natężenie i wielkość kropel powin­ny przypominać średnio intensywny deszcz

Częstotliwość deszczowania zależy od rodzaju uprawy. Na przykład uprawy w pojemnikach, rośli­ny świeżo przesadzone, słabo ukorzenione itp. za­leca się podlewać nieco mniejszymi dawkami co­dziennie lub co drugi dzień, a inne co 6-14 dni.

Technologia deszczowania. cztery rodzaje deszczowania:

1. Deszczowanie wegetacyjne sy­stematyczne uzupełnianie wody łatwo dostępnej w określonej warstwie gleby.Ma­ksymalna wielkość netto dawki użytecznej jednora­zowego polewu nie może być większa od ilości wo­dy łatwo dostępnej, jaką dany rodzaj gleby może w tej warstwie zatrzymać.

Przy produkcji jednoletniego materiału sadzenio­wego rozróżnia się dwa okresy nawodnień Pierwszy obejmuje stadium zasiewów, wschodów i wczesnego rozwoju siewek, Drugi od połowy czerwca do końca sezonu nawo­dnień, tj. do końca sierpnia. Deszczowanie materiału wieloletniego może odbywać się z większą intens.

2Deszczownie przedi po szkółkowaniu. przed szkółkowaniem ma na celu wilgotności umożliwiającej
zastosowanie i właściwy efekt pracy sprzętu do szkółkowania. po zaszkółkowaniu sadzonek ma na celu uzupełnienie zapasu wody łatwo dostępnej oraz lepsze zespolenie systemów korzeniowych 3Deszczowanie ochronne. ochronę materiału sadzenio­wego przed przymrozkami oraz niedosytem wilgot­
ności w dni upalne.

4Deszczowanie po nawożeniu mineralnym.
Przerwę między nawożeniem
a wysiewem można skrócić do kilku dni drogą de­szczowania nawożonej powierzchni dawką pole­wową 6-10 mm. Mniejszą dawkę stosuje się na glebach lekkich, zaś większą na glebach cięż­szych.

Organizacja deszczowania. Układy rurociągów zraszających zależą od kształtu powierzchni, które mają być deszczowane jednoczenie przy zastoso­waniu wymaganej intensywności zraszania.

Ze względu na rozmieszczenie zraszaczy więź-ba kwadratowa zapewnia większą intensywność zraszania, a tym samym powoduje większe zuży­cie jednostkowe wody. Zaletą jej jest prostota ukła­du rurociągów i zraszaczy. Więźba trójkątna daje mniejszą intensywność zraszania, lecz zapewnia bardziej równomierne pokrycie i pozwala na zwięk­szenie powierzchni jednoczesnego zraszania przy tym samym ciśnieniu roboczym. W związku z tym zaleca się stosowanie jej przy zraszaniu siewów i wschodów.

Produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym

Sadzonki te przeznacza się do zalesień i odno­wień w warunkach trudnych, np. tereny górskie, po­wierzchnie silnie zachwaszczające się, tereny po-przemysłowe oraz do wykonania poprawek i uzu­pełnień. Umożliwiają one prowadzenie tych prac niemal przez cały okres wegetacyjny i zapewniają dużą udatność upraw.

Zakryty system korzeniowy ułatwia utrzymanie korzeni w stanie naturalnej świeżości i pozwala wy­eliminować stres fizjologiczny

Łatwiejsze i efektywniejsze jest mikoryzowanie sadzonek w poj. Mikoryzowane sadzonki wykazują lepszy wzrost części nadziemnej jak i podziemnej w trakcie dalszego ich życia w uprawie. Zastos pojemników ma pozwolić uzyskać prawidłowo rozwiniętą sadzonkę o korzeniach dobrze związanych z substratem. Aby
otrzymać taki materiał, należy dokonać trafnego wyboru poj., który odpowiadałby ustalonemu celowi prod. (gat i przeznaczenie sadzo­nek. Poje­mniki można podzielić na przeznaczone do prod. jedno- i wielolatek. Do produkcji materiału sadzeniowego w poje­mnikach przewiduje się następujące gatunki drzew: świerk pospolity, świerk czarny, świerk kłu­jący, sosna zwyczajna, sosna czarna, modrzew eu­ropejski i polski, jedlica zielona, jodła olbrzymia, buk zwyczajny, brzoza brodawkowata, olsza czar­na i szara, lipa drobnolistna.

Produkcję jednolatek w pojemnikach prowadzi się tylko w namiotach foliowych. Produkcję wielola­tek można prowadzić w namiotach foliowych i na otwartej powierzchni.

Wybór pojemników. Wymagania biologiczne sadzonek oraz ich przeznaczenie wpływają na wy­bór wielkości pojemników w powią­zaniu z długością okresu produkcji i tworzywem mają poważny wpływ na uzyskanie sadzonek wy­maganej jakości, bez zniekształceń korzeni. Większe sadzonki uzyskuje się, jeśli stosunek głę­bokości pojemnika do jego średnicy jest zbliżony do jedności.

Przy mniejszej liczbie roślin na m² są one nieco niższe, lecz grub­sze i mają mniejszy (korzystniejszy) stosunek ma­sy pędów do masy korzeni.

Kształt pojemnika ma istotny wpływ na rozwój części podziemnej roślin. Z uwagi na niebezpieczeństwo deformacji spiralnej korzeni na­leży preferować pojemniki o kształcie czworokąt­nym na przekroju poprzecznym.W białych pojemnikach sub-strat nagrzewa się przeciętnie o 7°C mniej niż w czarnych.

-dla gatunków tworzących w młodości płaski system korzeniowy (Św, Jd, Md) oraz dla sadzonek przeznaczonych na tereny z wysokim poziomem wody gruntowej i na gleby płytkie należy przyjąć pojemniki niższe (do 11 cm) i szersze,-do hodowania gatunków, które w młodości
wytwarzają korzeń palowy, szczególnie liściaste, pojemniki wysokie,-na tereny silnie zadarnione nie nadają się sa­dzonki z niskich pojemników,-mniejsze pojemniki, nie pozwalające na prze­rastanie korzeni, nie powinny być stosowane dla
gatunków z silnym wzrostem korzeni,

-do produkcji dużych sadzonek (okres hodowli 1-2 lat) należy stosować pojemniki o objętości 2-4 l,-pojemniki podatne na przerastanie systemów
korzeniowych nie są odpowiednie dla gat. wrażliwych na uszkodzenia systemu korzeniowego(Brz, Os), a także do przesadzania w okresie silne­
go wzrostu.Podłoża do produkcji sadzonek w pojemni­kach. jest torf -substrat stosunkowo drogi i deficyto­wy. najlepiej jest stosować mieszanki różnych materiałów: torf wysoki + ściółka jodłowa,torf wysoki + ściółka świerkowa ,torf wysoki + piasek gliniasty ,torf wysoki + kora sosnowa + ściółka (świerko­wa lub jodłowa) ,torf wysoki + kora sosnowa + piasek gliniasty, torf wysoki + trociny iglaste + ściółka (świerko­wa lub jodłowa)

Przy przygotowaniu podłoży należy przestrze­gać dokładnego wymieszania składników

Teren pod pojemniki powinien być równy, wyłożony folią lub papą pokrytą kilkucen­tymetrową warstwą piasku lub trocin. należy ustawić pojemniki na 3-4 cm podwyższeniu zapewniający przepływ powietrza. Powstała w ten sposób warstwa powietrza uniemożliwia przerasta­nie korzeni poza pojemniki.

Pojemniki ustawia się pasami o szerokości oko­ło 1 m; powinny być ustawione jak najściślej. Mię­dzy pasami pojemników należy pozostawić przej­ście około 40 cm szerokości.

Typy pojemników stosowane do produkcji siewek i sadzonek. W zależności od hodowanego gatunku stosuje się zróżnicowane pojemniki. Ogól­nie pojemniki można podzielić na przeznaczone do produkcji jedno- i wielolatek. Podział ten nie jest jednoznaczny i warunkowany jest głównie wielko­ścią pojemnika.

14. Produkcja sadzonek w szkółkach podokapowych Z koniecznośći zapewnienia produkowanym w szkółce sadzonkom warunków zbliżonych do naturalnych dzieli sie duże szkółki na małe działki do 1 hektara, otoczonych drzewostanem lub pasem przeciwwietrznym. Siewki wzrastające na małych działkach są odporniejsze i w większym stopniu przyjmują się na uprawach w lesie.

Produkcja w ta­kich szkółkach jest jednak droższa z powodu nie­możności zastosowania na szerszą skalę sprzętu mechanicznego.

Szkółki podokapowe zakłada się pod osłoną gór­ną przerzedzonego drzewostanu, najczęściej jest to drzewostan sosnowy. Jeden z lepszych okapów dla wzrostu sadzonek tworzą drzewostany modrze­wiowe. pozwalają na hodowanie sadzonek w specyficznym mikroklimacie leśnym przy odpowiednich warunkach świetlnych, ciepl­nych i wilgotnościowych. Wyr. się trzy metody hodowli

1hodowla sadzonek wyrosłych z samosiewu górnego na wzruszonej glebie mineralnej.szkółki czasowe wy­korzystujące naturalny obsiew górny np. buka i dę­bu.

2) hodowla sadzonek z siewu sztucznego na grzędach siewnych przygotowanych na glebie na której jest założona szkółka podokapowa. Otrzymuje się w ten sposób bogate w substan­cje mineralne i rozkładające się szczątki organicz­ne podłoża. powinny być ogrodzone, gdyż będą wyko­rzystywane przez dłuższy okres czasu,

3) hodowla sadzonek z siewu sztucznego na grzędach siewnych przygotowanych z odpowie­dnich substratów odpowiedniego dla danego gatunku. Podło­ża mogą być przygotowane tak jak dla gatunków drzew produkowanych w namiotach foliowych z od­krytym i zakrytym systemem korzeniowym.

Uprawę gleby w szkółkach podokapowych wy­konuje się trzema metodami: ręcznie, koniem, sprzętem mechanicznym. Siewy w szkółkach podokapowych wykonuje się jesienią. Pozwala to uniknąć kłopotliwego i często kosztownego prze­chowywania nasion.

Sadzonki pochodzące ze szkółek podokapo­wych mają krótsze systemy korzeniowe niż ze szkółek otwartych, dlatego też przy krótkim okresie produkcji podcinanie systemu korzeniowego nie jest konieczne. Przy systemy korzeniowe wymaga­ją podcięcia. Często jednak jest to niemożliwe ze względu na systemy korzeniowe drzew rosnących w szkółce. Sadzonki wyprodukowane w szkółce podokapo-wej powinny być wykorzystywane do podsadzeń pod istniejący drzewostan lub wprowadzane na uprawy pod silnie ocieniającą osłoną boczną.

---