ZADANIA PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ

Psychologia rozwojowa zajmuje się ontogenezą człowieka, jego rozwojem psychicznym od okresu płodowego do starości. Bada przemiany, jakim podlega psychika ludzka przez całe życie. Dąży do poznania istoty rozwoju psychicznego (obserwacja, opis procesów i zjawisk

rozwoj.), wyjaśnia ich źródła i przyczyny, określa warunki w jakich przebiega rozwój, wykrywa prawidłowości w rozwoju psychicznym.

Wyróżnia się dwa działy w psych. rozw.:

- filogenetyczna - rozwój gatunkowy obejmujący ewolucje istot żywych, począwszy od najprostszych organizmów aż do powstania człowieka.

- ontogenetyczna - to rozwój genetyczny jednostkowego organizmu, od chwili poczęcia do śmierci.

PODST. ZADANIA PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ

1) W jaki sposób przebiega i czym charakteryzuje się proces rozwoju psychicznego?

2) Jakie są właściwości psychiczne dziecka w różnych okresach jego życia?

3) Jakie są prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych tj.spostrzeganie,myślenie itp.

4) W jakich warunkach i pod wpływem, jakich czynników kształtują się czynności dziecka i coraz bardziej sensowna jego działalność?

ZMIANY ROZWOJOWE I ICH RODZAJE

Rozwój człowieka cechują zmiany mające określony kierunek - prowadzą one do zapewnienia jednostce coraz lepszej równowagi z otoczeniem do doskonalenia form regulacji stosunków ze środowiskiem. Zmiany te mają charakter zmian progresywnych (postępowych).

Rodzaje zmian rozwojowych:

1. Zmiany ilościowe - polegają na stopniowym zrastaniu danej cechy lub zespołu cech somatycznych i psychicznych. Przykł. Dziecko rośnie

2. Zmiany jakościowe - dana funkcja lub czynność psychiczna nie tylko wzrasta i rozszerza swój zasięg, lecz przekształca się w sposób zasadniczy stając się nową jakością rozwojową.

3. Zanikanie dawnych właściwości

KRYTERIA PODZIAŁU ROZWOJU NA OKRESY ROZWOJU (Periodyzacja rozw. ontogenet)

1. W każdym z okresów zachodzą istotne zmiany w świadomości dziecka tj. w sposobie ujmowania przez dziecko przedmiotów i zjawisk otaczającej rzeczywistości.

2. W każdym okresie obserwuje się odmienne formy oddziaływania wychowawczego na dziecko. Wraz z wiekiem zmieniają się sposoby wychow. i treści nauczania zależnie od poziomu rozwoju w poprzednich okresach.

KIERUNKI ROZWOJU PSYCHICZNEGO

1. Obiektywizacja poznania.

Dziecko coraz lepiej i dokładniej odzwierciedla rzeczywistość. Stopniowo potrafi wyodrębniać się w sensie poznawczym ze swego otoczenia i patrzeć na świat, siebie i swoje relacje z zachowaniem właściwego dystansu.

2. Autonomizacja działania.

W coraz większym stopniu działanie dziecka, zaczyna być sterowane wewnętrznie. Pojawiają się działania celowe podejmowane z własnej inicjatywy. Wzrasta konsekwencja w działaniu.

KIERUNKI ROZWOJOWE PROCESÓW SENSORYCZNYCH

1. Wzrost wrażliwości zmysłowej

2. Rozwój dziecka w zakresie odbierania zdarzeń

3. Wzrost aktywności i intencjonalnego charakteru procesów sensorycznych

Wzrost wrażliwości zmysłowej

1. Pierwsze tygodnie życia - ograniczony zakres intensywności bodźców, na które dziecko potrafi reagować.

2. Noworodek - duża wrażliwość na bodźce działające na narząd równowagi.

3. Wrażenia słuchowe - reakcje tylko na silne dźwięki.

Wzrost aktywności i intencjonalnego charakteru procesów sensorycznych

Najwcześniejszy przejaw w tym zakresie - to tzw. koncentracja wzrokowa i słuchowa. Niemowlę jest zdolne do tej koncentracji już w pierwszych tygodniach.

ROZWÓJ I CECHY PERCEPCJI DZIECIĘCEJ

Za najważniejszy etap rozwoju w zakresie odbierania wrażeń uważa się okres, w którym proces jest aktywny i intencjonalny (zamierzony). Zmiany rozwojowe w procesie odbierania wrażeń, są w dużym stopniu efektem ćwiczenia. Istotnym aspektem tego ćwiczenia jest własna aktywność dziecka. Wrażliwość i czułość narządów zmysłów zwiększa się wówczas, gdy odbieranie wrażeń pełni określoną funkcję w działaniu i wrażenia stają się źródłem informacji. Intensywność rozwoju sensorycznego przypada na wiek szkolny.

ODZIAŁYWANIA STYMULUJĄCE ROZWÓJ SPOSTRZEGANIA

1. Stwarzanie dziecku okazji do podejmowania działań wymagających aktywności spostrzeżeniowej (np. rysowanie, oglądanie obrazków i inne.)

2. Stawianie przed dzieckiem zadań wymagających analityczno - syntetycznego spostrzegania.

3. Dobór zadań powinien uwzględnić zainteresowania dziecka, które są czynnikiem pobudzającym aktywność spostrzeżeniową.

ROZWÓJ WYOBRAŹNI

1) Wyobrażeniowa reprezentacja świata kształtuje się u dziecka w miarę ogólnego rozwoju psychicznego.

2) Pierwsze przejawy wyobraźni - niemowlęta od 8 - 20 marca. Poszukiwanie przedmiotu, który znika z pola widzenia.

3) Rozwój wyobraźni jest ściśle związany ze spostrzeżeniami i realnymi doznaniami. Wyobrażenia są bardziej zbliżone do niedokładnych przypomnień.

4) Odtwarzanie realnych scen zabawy symbolicznej poprzez tzw. naśladownictwo odroczone.

5) W wieku przedszkolnym dziecko dobrze odtwarza uprzednio spotkane przedmioty. Wyobraźnia jest bardzo bujna, z myślami różnorodnych faktów i zdarzeń, które nie miały miejsca. W zabawach identyfikują się z postaciami z bajek, przypisują cechy ludzkie roślinom, zwierzętom, przedmiotom martwym.

KIERUNKI ROZWOJU WYOBRAŹNI

Mamy dwa kierunki rozwoju wyobraźni:

1. Przekształcenie wyobraźni mimowolnej w twórczą (kierowaną i twórczą). Druga faza wieku przedszkolnego wyobrażenia kierowane i twórcze.

2. Większe usamodzielnienie się wyobraźni, stopniowe wyodrębnianie się odczynności percepcyjnych.

PODSTAWOWE KIERUNKI ZMIAN W ROZWOJU PAMIĘCI.

1) Wzrastanie dowolności pamięci.

2) Kształtowanie się zdolności do zapamiętywania logicznego.

1) Najwcześniejszy etap rozwoju - całkowity brak dowolności pamięci. Niezamierzony charakter wszystkich trzech procesów pamięci. Ścisły związek z praktycznym działaniem. Pierwsze przejawy dowolności pamięci dotyczą procesu przypominania ( 2 poł.wieku przedsz) w dalszej kolejności pojawia się zwiększone zapamiętywanie. Intensywny rozwój dowolności pamięci ma miejsce w wieku szkolnym. W wieku przedszkolnym zapamiętywanie mimowolne jest b.skuteczne od dowolnego. Pierwsze klasy szk.podst. - brak wyraźnych różnic mowy. Efektywne zapamiętywanie mimowolne i dowolne. 11-12 lat - wyraźna przewaga zapamięt.dowolnego. Początki rozwoju metapamięci ma miejsce w wieku przedszkolnym.

2) Z osiągnięciem zdolności do logicznego zapamiętywania dziecko opanowuje nowe i skuteczne sposoby magazynowania informacji. - Przy logicznym zapamiętywaniu materiał jest poddawany,,opracowaniu umysłowemu” (udział myślenia w pamięci), prowadzi to do zrozumienia znaczenia zapamiętywanych informacji. - Ważnym elementem logicznego zapamiętywania jest analiza struktury przyswajanego materiału. Dużą rolę w tych procesach odgrywa mowa. Słowa pomagają w określeniu przyswajanych informacji, grupowaniu ich i łączeniu z dotychczasowym doświadczeniem. - Dzięki udziałowi myślenia następuje organizowanie i porządkowanie zapamiętanego materiału.

ODDZIAŁYWANIA STYMULUJĄCE ROZWÓJ PAMIĘCI.

1) Wdrażanie dziecka do posługiwania się przy zapamiętywaniu dostępnymi dziecku operacjami umysłowymi.

2) Uświadomienie dziecku większej skuteczności zapamiętywania logicznego niż mechanicznego.

3) Skłanianie ucznia za pomocą odpowiednich pytań do odtwarzania wyuczonych treści ze zrozumieniem w formie uporządkowanej. Zaznajamianie ucznia ze znaczeniem organizacji materiału i jego struktury. Wyrabianie umiejętności wiązania zapamiętywanych treści z wcześniej nabytą i utrwaloną wiedzą. Stawianie dziecku zadań wymagających łączenia pamięci z myśleniem.

ROZWÓJ MOWY

Najwcześniejsze formy aktywności ludzkiej - emitowanie dźwięków nie artykułowanych. Pojedyncze sylaby i ich zestawienia pełnią funkcję komunikacyjną i informują dziecko o stanach dziecka. Dziecko wcześniej wchodzi w kontakty z otoczeniem nim potrafi mówić.

DWA KIERUNKI ROZWOJU MOWY.

1) Rozwój słownictwa i artykulacji

2) Gramatyzacja mowy

ZMIANY ROZWOJOWE W ZAKRESIE SŁOWNIKA.

- wzrost ilościowy

- bogacenie się treści

- obiektywizacja znaczeń słów

1) Od 2-roku życia ilościowe bogacenie się słownika.

1-rok - kilkanaście słów

2-latek - 300 - 400 słów

3-latek - 1000 słów

5-latek - 2000 słów

6-latek - 4000 słów

Koniec szk.podst. 8000 - 10000 słów

Rozwój treści słownika - początkowe posługiwanie się rzeczownikami, poniżej czasownikami, koniec 2-roku życia - przymiotniki i przysłówki. Nieco później przyimki i spójniki. U trzylatka w mowie nieprzestankowane są wszystkie części mowy. Wzrost przyimków i spójników wieku przedszkolnym. Bogacenie się treści słownika, poszerzanie go o słowa dotyczące różnych dziedzin rzeczywistości, określanie rzeczy odległych, używanie rzeczowników wartościujących i słów dotyczących obiektywnych cech przedmiotów.

Używamy nazw konkretnych, używanie nazw ogólnych, pojęć abstrakcyjnych, określanie stanów wewnętrznych, stosowanie zwrotów przyimkowych. Stopniowo postępuje obiektywizacja znaczeń słów, przyswajanie definicji. Trzylatek - zbliża się do poprawnej artykulacji.

STYMULACJA ROZWOJU MOWY.

1) Mówienie do dziecka od najwcześniejszego okresu.

2) Zadawanie dziecku pytań: najpierw konkretnych, później ogólnych.

3) Dostarczanie dziecku bogatej stymulacji poznawczej - nazywanie tego, co widzą, co widziały, komentowanie i zadawanie pytań

4) Zapewnienie dziecku odpowiedniego słuchacza, uważnego i właściwie reagującego na wypowiedzi dziecka.

5) Dostarczenie poprawnych wzorców językowych.

ROZWÓJ EMOCJONALNY DZIECI I MŁODZIEŻY.

Fala emocji w życiu człowieka.

Emocje to subiektywne stany psychiczne wywołane przez przedmioty, zdarzenia i sytuacje mające znaczenie dla przedmiotu. Dzięki emocjom człowiek zachowuje się asortywnie do otaczającego go świata.

FUNKCJE EMOCJI

1) Wyrażają stosunek podmiotu do rzeczywistości, dokonują jej oceny

2) Mobilizują do działania w kierunku przeznaczenia zaburzonej równowagi.

UCZUCIA - to procesy emocjonalne wyższego rzędu związane z typowo ludzkimi potrzebami: uczucia poznawcze, uczucia społeczne, uczucia estetyczne.

Pierwsze reakcje emocjonalne występują już u noworodka. Wg. J. Watsona do wrodzonych emocji zaliczyć należy:

1) Strach

2) Złość

3) Miłość

Strach - na bodźce rodzące zagrożenie np. nagły hałas

Złość - występuje wtedy, gdy krępujemy aktywność dziecka.

Miłość - jako reakcja ożywienia występująca w sytuacji, gdy są zaspokojone wszystkie potrzeby dziecka.

U noworodka najczęściej występują emocje, które są wynikiem niezaspokojenia jakiś potrzeb. Wszystkie emocje są wynikiem uczenia się np.: Doświadczenie Watson`a: uczenie się reakcji strachu metodą warunkowania klasycznego.

Reakcje noworodków są reakcjami na bodźce fizyczne:

- ból

- głód

- pragnienie.

ZMIANY ZACHODZĄCE W ŻYCIU EMOCJONALNYM DZIECI I MŁODZIEŻY.

Okres niemowlęctwa.

Emocje są głównie ekspresja wrodzonych instynktów, nie podlegają kontroli, co wynika stąd, że czynności podkorowe dominują nad czynnościami korowymi, a pobudzenie dominuje nad procesami hamowania. W drugiej poł. I roku życia rodzi się u dziecka miłość do matki. Uczucia niemowlęce są początkowo proste i słabo zróżnicowane, zwykle charakteryzuje je stan radosnego pobudzenia. Pierwsze emocje są jednak natury ujemnej, należą do nich: złość, gniew. Później powstają uczucia dodatnie: radość, miłość. Ok. I roku czasem pojawia się zazdrość. Wraz z wiekiem wzbogaca się ilość emocji. U niemowląt po 7-miesiącu życia możemy zaobserwować lęk przed obcymi.

Okres poniemowlęcy.

Emocje są labilne (zmienne). Pojawia się zawiść i zazdrość. Zawiść wtedy, gdy dziecko chce mieć coś, co posiada ktoś inny oraz duma i wstyd, gdy udaje lub nieudaje się dziecku sprostać wymaganiom. Są to odczucia związane z kontaktami społecznym i działaniem emocji dziecka, które kierowane są nie tylko na matkę i ojca, ale także na innych członków rodziny. Dzieci dostrajają się do emocji swoich opiekunów, reagują pozytywnie na emocje dodatnie, a negatywnie na ujemne. Przeżywanie dodatnich uczuć emocji wiąże się z zaspokojeniem potrzeby bezpieczeństwa (miłość, czułość, akceptacja). Zaspokojenie tych potrzeb powoduje, że dzieci czują się: bezpiecznie, ufnie i spokojnie.

Dzieci rozłączone z matkami w okresie wczesnego dzieciństwa gorzej się rozwijają psychicznie i fizycznie.

Dzieci takie trącą apetyt, cierpią na zaburzenia żołądkowe, są mało odporne na infekcję. Takie dzieci rozłączone z matką wstępują w fazę apatii i odosobnienia, oraz następuje w nich zerwanie kontaktu z otoczeniem. Skutkiem tak długotrwałej rozłąki jest tzw. choroba sieroca, która obejmuje 3 fazy. Późne skutki rozłączenia z matką to obniżanie poziomu rozwoju intelektualnego. Zaburzenia w zachowaniu, trudności w nawiązywaniu więźi z innymi ludźmi. Okres wczesnego dzieciństwa jest krytycznym okresem dla nawiązania więźi. Dzieci 3-letnie b.mocno przeżywają konflikty w rodzinie, z tego okresu pochodzą zaburzenia emocjonalne i nerwice.

Okres przedszkolny

Charakteryzuje się poszerzeniem więźi z otoczeniem, rozwija się i wzmacnia więź z ojcem. Następuje rozwój uczuć społecznych, sympatii i antypatii wobec różnych osób. Dziecko uczy się szacunku dla dorosłych, co stanowi podstawę uczuć moralnych. Następuje intensyfikacja uczuć od obaw do panicznego szlochu. Ważnym czynnikiem rozwoju uczuć są zabawy tematyczne, poczucie moralne. Dzieci zaczynają reagować emocjonalnie na ocenę swego zachowania. Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko zdolne jest do kontroli emocjonalnej, jest ona jednak b.słaba.

Młodszy wiek szkolny

Zakres uczuć rozszerza się. Zadowolenie z siebie, satysfakcja z dobrze wykonanego zadania oraz z sukcesów grupy, do której dziecko należy. Niepowodzenia dzieci zwykle kompensują marzeniami. W tym okresie konstruuje się więź z dalszą rodziną. Powstaje silna więź emocjonalna z grupą rówieśniczą. W wieku szkolnym niektóre dzieci przeżywają fobię szkolną. W tym wieku także rodzą się uczucia: estetyczne, moralne i społeczne. Dzieci są wrażliwe na sztukę i inne kategorie piękna. Przestają się bać tego, czego wcześniej się bali. Często jednak boją się ciemności. Emocje dzieci mimo wciąż wzrastającej kontroli są burzliwe.

Okres dojrzewania (adolescencja)

Na skutek zmian hormonalnych pojawia się nowy rodzaj więzi tzw. stan zakochania. Rodzi się ponadto zainteresowanie systemem wartości, religią oraz sprawami narodu, ojczyzny, ludzkości. Następuje znaczny wzrost zróżnicowania emocji oraz różnorodność ich wyrażania. Młodzi ludzie często przeceniają zagrożenia społeczne, nie doceniają zagrożeń fizycznych. Brawura, chęć przeżycia ekstremalnych sytuacji, pokazania, na co ich stać. W pierwszej fazie adolescencji zaburzona zostaje równowaga emocjonalna. Zrównoważenie obserwujemy dopiero w drugiej fazie w warstwach średnich i wyższych (społecznych). Młodzi ludzie potrafią już kontrolować swoje emocje, często ukrywają je, wypierają i tłumią. Stosują też takie formy kontroli jak autorefleksja, autoperwersja, samouspokojenie a także relaksacja i odprężenie. Wyraźnie wzbogacają się formy ekspresji m.in. młodzi ludzie wyrażają swoje emocje poprzez pisanie wierszy i inne rodzaje twórczości artystycznej. Młodzież zdolna jest do tzw. empatii głębokiej czyli do trafnego odczytywania cudzych emocji i pragnień..

6

---