Kwestionariusz Temperamentu EAS
Arnolda H. Bussa i Roberta Plomina
Wersje dla dorosłych i dla dzieci
Adaptacja polska
WŁODZIMIERZ ONISZCZENKO
Kwestionariusze Temperamentu EAS opublikowana w 1984 roku zyskały popularność jako stosunkowo proste i łatwe w użyciu narzędzia do badania temperamentu dzieci oraz osób dorosłych.
Kwestionariusz dla dorosłych ma charakter samoopisowy , badanie dzieci polega na opisie ich temperamentu przez rodziców lub nauczycieli.
Kwestionariusze EAS mogą być szeroko stosowane w badaniach eksperymentalnych, klinicznych oraz poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym. Można je wykorzystać zarówno w badaniach indywidualnych, jak i grupowych.
Temperament wg A.H. Bussa i R. Plomina to zespół dziedziczonych cech osobowości , które ujawniają się już we wczesnym okresie życia jednostki. Cechy te są determinowane genetycznie i ujawniają się już w pierwszym roku życia dziecka.
Cechy temperamentu EAS :
- Emocjonalność:
● niezadowolenie
● Stach
● złość
- Aktywność
- Towarzyskość
- Nieśmiałość
Emocjonalność - stanowi składnik temperamentu charakteryzujący emocje w kategoriach cech. Obejmuje trzy subskładniki : niezadowolenie, strach i złość.
Niezadowolenie
Niezadowolenie czyli niezróżnicowana emocjonalność ( emotionality-distress), określane przez Bussa i Plomina jako tendencja do łatwego i silnego reagowania niepokojem, którego ważnym składnikiem jest poziom pobudzenia ukł. sympatycznego ( zdeterminowany genetycznie) .
Emocjonalność stanowi wymiar , którego jeden biegun obejmuje brak reakcji , drugi zaś intensywne , trudne do opanowania lub niekontrolowane reakcje ( płacz, krzyk, napady złego humoru). Typowe dla emocjonalności są trudności w zachowaniu spokoju , a także duża wrażliwość na bodźce wywołujące niezadowolenie.
Przejawy emocjonalności są obserwowane od chwili narodzin. Behawioralnym tego wskaźnikiem u dzieci jest płacz i gotowość do płaczu.
Strach
Tendencja do reagowania strachem ( emotionality-fear) wyodrębnia się z niezróżnicowanej emocjonalności ( niezadowolenia) już w 2-3 miesiącu życia dziecka, a więc nieco wcześniej niż tendencja do reagowania złością.
Strach wiąże się ze skłonnością do unikania awersyjnej stymulacji , a także próbami ucieczki przed zagrożeniem. Mogą im towarzyszyć oznaki typowe dla dystresu, takie jak płacz czy przeraźliwy krzyk.
Przejawy strachu mogą być nieco inne u dzieci i dorosłych, jak też w różnym stopniu podlegać obserwacji.
Zarówno u dzieci jak i osób dorosłych tendencja do reagowania strachem przejawia się przede wszystkim w większym bądź mniejszym nasileniu reakcji mimicznych ( jak marszczenie brwi, szeroko otwarte oczy i usta, drżenie warg) i napięcia mięśni dłoni, ramion oraz karku. Typowe są też zmiany fizjologiczne , które informują o natężeniu strachu, obejmują przemieszczanie krwi do dużych grup mięśni , wzrost tętna i ciśnienia krwi oraz szereg innych reakcji wynikających z pobudzenia układu współczulnego.
Zarówno dzieci jak i osoby dorosłe wskazują na pojawienie się u nich , w związku ze strachem , uczucia narastającego napięcia ( szczególnie mięśni żołądka i kończyn), lęku oraz przewidywania negatywnego wydarzenia.
Złość
Skłonność do reagowania złością ( emotionality-anger) ujawnia się nieco później niż strach ( około 6 miesiąca życia) ; jest ona wywoływana przez bodźce , które drażnią lub frustrują dziecko.
Wskaźnikami złości zarówno u dzieci jak i u osób dorosłych są reakcje motoryczne , jak też ekspresywne i poznawcze. Reakcje fizjologiczne towarzyszące złości są analogiczne do przejawów strachu.
U dzieci typowymi przejawami złości są :
- atakowanie
- odsuwanie lub odpychanie przedmiotów
- głośne skarżenie się na szkodliwy bodziec
Przejawy motoryczne złości obejmują skłonności do dwóch rodzajów zachowania:
- agresji, w której agresor jest nie tylko rozzłoszczony, ale próbuje też zadać ból lub wyrządzić szkodę ofierze
- agresji instrumentalnej, w której zwykle nie towarzyszy emocja złości i nie pojawia się zamiar wyrządzenia szkody.
Obserwowane , ekspresywne przejawy złości obejmują takie zmiany jak :
- zaczerwienienie twarzy
- zwężenie oczu
- napięcie warg
- zaciśnięte pięści
- postawa ciała sygnalizująca gotowość go ataku.
Zmiany fizjologiczne towarzyszące reagowaniu złością są takie same jak przy strachu i obejmują zmiany wynikające z pobudzenia ukł. Współczulnego.
Zmiany poznawcze związane ze skłonnością do reagowania złością to:
Wrogie nastawienie do innych. Wrogość obejmuje tu także przypisywanie negatywnych atrybutów osobom, wobec których jest się wrogo nastawionym.
Tendencje do reagowania strachem i złością odróżnia od niezadowolenia ( dystresu) przede wszystkim ich instrumentalny charakter , przy czym skłonność do reagowania strachem związana jest z próbami ucieczki od zagrażających bodźców, a złość z atakowaniem i negatywizmem. Niezróżnicowana emocjonalność ( dystres) przejawia się jedynie w tendencji do reagowania zaniepokojeniem i pobudzeniem związanym z aktywnością części współczulnej ukl. Wegetatywnego.
AKTYWNOŚĆ
Aktywność związana jest z wydatkowaniem energii fizycznej . Z definicji tej cechy wyłączony jest jakikolwiek wysiłek psychiczny towarzyszący procesom poznawczym oraz pobudzenie związane z procesami emocjonalnymi.
Aktywność obejmuje tylko czynności motoryczne związane z głową, kończynami górnymi i dolnymi oraz tułowiem.
Zakres zmienności tej cechy jest znaczny : od bezruchu do skrajnie energetycznego zachowania.
Głównymi składnikami aktywności są tempo ( szybkość działania ) i wigor ( związany z silą lub intensywnością reakcji).
Wysokie tempo działania u dzieci = tendencja do szybkiego mówienia i chodzenia, przeskakiwanie stopni na schodach, gwałtowne wybieganie z pomieszczeń .
Małe tempo = tendencja do wolnego mówienia i chodzenia, przechadzanie się, powolne opuszczanie szkoły.
Duży wigor u dzieci : głośne mówienie, krzyczenie , a u dorosłych = głośny śmiech, silne stąpanie po podłodze w czasie chodzenia, silne popychanie drzwi przy ich otwieraniu.
Mały wigor : ciche mówienie, niezbyt głośny śmiech, lekkie stąpanie i łagodne otwieranie drzwi.
Mniej znaczącymi składnikami aktywności są wytrzymałość , przejawiająca się w tendencji do kontynuowania pracy lub zabawy wtedy gdy inni ją przerwali, oraz składnik motywacyjny związany z potrzebą wydatkowania energii .
Wigor i tempo ze względu na bardzo wysoką korelację między nimi, włączone zostały do jednego czynnika.
Zazwyczaj osoby zajmujące wysoką pozycję na skali Aktywności charakteryzuje zarówno duża energetyczność zachowania jak i wysokie tempo.
Zdaniem Bussa aktywność jest jedyną cechą w teorii EAS , która odnosi się do stylu zachowania. Opisuje ona sposób w jaki człowiek się zachowuje niezależnie od treści samego zachowania.
TOWARZYSKOŚĆ
Towarzyskość ( sociability) to cecha przejawiająca się w ogólnej tendencji do poszukiwania innych ludzi i przebywania z nimi oraz unikania samotności. Osoby charakteryzujące się wysokim natężeniem tej cechy są silnie motywowane do poszukiwania towarzystwa innych ludzi. Bywają sfrustrowane i wytrącone z równowagi w warunkach odosobnienia. Z kolei osoby o niskim poziomie towarzyskości , choć także lubią przebywać z ludźmi , mają do tego słabszą motywację i łatwiej tolerują samotność.
Głównym składnikiem towarzyskości jest tendencja do poszukiwania innych ludzi i przebywania w ich towarzystwie .źródłem tej tendencji są specyficzne nagrody, które jednostka może uzyskać w kontakcie społecznym. Chodzi tu o nagrody rzeczywiście społeczne takie jak wspólna aktywność ( np. wspólne spożywanie posiłków , oglądanie TV, wspólna zabawa dzieci), uwaga otrzymywana od innych ( słuchanie, patrzenie) lub przynajmniej obecność zapobiegania poczuciu izolacji.
Typowymi miarami towarzyskości są częstotliwość inicjowania kontaktów społecznych , liczba związków oraz ilość czasu spędzanego z innymi ludźmi, reakcja na izolację i społeczna wrażliwość.
NIEŚMIAŁOŚĆ (dotyczy wersji dla dzieci)
Nieśmiałość odnosi się do zachowań przejawianych w obecności osób przypadkowych , obcych. Wyraża się ona w zahamowaniu i skrępowaniu , którym towarzyszy poczucie napięcia i dyskomfortu oraz dążenie do wycofania się z interakcji społecznych.
Z dwoistej natury nieśmiałości wynika pewien problem, bezpośrednio wpływający na jej pomiar. Nieśmiałość w postaci strachu przed obcymi ujawnia się jako jedyna we wczesnym dzieciństwie i rozwija się w okresie dorosłości. Stanowi ona prawdopodobnie wynik kombinacji wysokiego poziomu strachu i niskiego poziomu towarzyskości. Ta postać nieśmiałości ma podstawy genetyczne.
Koncepcja temperamentu zaproponowana przez Bussa i Plomina ujmuje cechy temperamentu w kategoriach treściowych ( z wyjątkiem aktywności , którą autorzy odnoszą do stylu działania) . Ten fakt odróżnia teorię EAS od takich znanych teorii temperamentu jak: Regulacyjna Teoria Temperamentu Strelaua czy teoria podstawowych właściwości układu nerwowego Pawlowa ujmujących temperament w kategoriach formalnych cech zachowania.
W odniesieniu do EAS - D
Analiza podstawowych parametrów pomiaru skalami Kwestionariusza EAS-D przeprowadzono na danych pochodzących z połączenia kilku prób dorosłych respondentów ( uczestniczących w różnych badaniach przeprowadzonych Kwestionariuszem EAS- D ) . Cała badana próba obejmuje 1619 osób, w tym 930 kobiet w wieku od 18 do 71 lat i 689 mężczyzn w wieku od 18 do 71 lat.
Rzetelność skal EAS-D określona została na podstawie badania zgodności wewnętrznej skal ( alfa Cronbacha) oraz ich stabilności bezwzględnej ( metoda test-retest i 6 miesięcy).
Jednym ze sposobów analizy trafności Kwestionariusza EAS-D w wersji polskiej była analiza interkorelacji cech mierzonych w tym kwestionariuszem i ich porównanie z macierzą pochodzącą z badania wersją oryginalną.
Interpretacja psychologiczna wyników EAS- D I EAS-C:
Wysokie wyniki w skali Niezadowolenia ( EAS-C) wskazują na silną tendencję badanej osoby do łatwego i intensywnego reagowania niepokojem , na występujące u niej trudności w utrzymaniu spokoju oraz dużą wrażliwość na bodźce wywołujące niezadowolenie.
Niski wynik w tej skali wskazuje na brak lub na małe nasilenie skłonności badanej osoby do reagowania niezadowoleniem , na jej zdolność do utrzymywania spokoju oraz wysoki próg reagowania niepokojem.
Wysoki wynik w skali Strachu wskazuje na silną tendencję badanej osoby do reagowania emocją strachu, do ucieczki lub unikania sytuacji zagrażających.
Niski wynik: słaba tendencja do reagowania strachem , na brak lub małą skłonność do unikania lub ucieczki przed zagrożeniem,.
Wysoki wynik w skali Złości wskazuje na występującą u badanej osoby tendencję do okazywania złości i agresji. Niski wynik: słaba tendencja do reagowania złością i agresją.
Wysoki wynik w skali Aktywności wskazuje na dużą skłonność badanej osoby do przejawiania czynności motorycznych charakteryzujących się dużym tempem i wigorem. Niski wynik: słaba tendencja do przejawiania aktywności ruchowej, małą energetyczność i tempo reakcji.
Wysoki wynik w skali Towarzyskości wskazuje na silną tendencję badanej osoby do poszukiwania innych ludzi i przebywania w ich towarzystwie.
Niski wynik : mała motywacja do inicjowania kontaktów społecznych.
Wysoki wynik w skali Nieśmiałości ( EAS-C) : tendencja do reagowania dziecka napięciem , zahamowaniem, wycofaniem z kontaktów . Niski wynik: brak lęku przed obcymi.