Witamina K
artykuł Barbary Michalik
Mianem witaminy K określamy grupę związków nierozpuszczalnych w wodzie, ale rozpuszczalnych w tłuszczach, które są konieczne do ich wchłonięcia przez organizm. Do grupy tej należą: witamina K1 (fitomenadion), K2 (menachinon-6), K3 (menadion). Witaminę K1 pozyskuje się z pożywienia, K2 jest produkowana przez bakterie jelitowe, natomiast witamina K3 jest syntetyzowana, tzn. produkowana sztucznie.
Kiedy krzepnie krew
Witamina K przede wszystkim zapewnia prawidłową krzepliwość krwi. Zapobiega krwawieniom wewnętrznym oraz krwotokom, jest czynnikiem zmniejszającym nadmierne, obfite krwawienia miesiączkowe.
Witamina K reguluje wytwarzanie protrombiny, czyli białka osocza krwi, które bierze udział w zespole procesów zapobiegających wypływowi krwi w przypadku zranienia i uszkodzenia naczyń krwionośnych. Zatrzymanie krwawienia po przerwaniu ciągłości ściany naczyniowej ma wieloetapowy przebieg: polega na przekształceniu rozpuszczalnego białka osocza, fibrynogenu, w nierozpuszczalną fibrynę o włóknistej strukturze i kończy się powstaniem skrzepu, który zatyka uszkodzone miejsce, dzięki czemu tamuje wypływ krwi. Na prawidłowy przebieg tego procesu - obok wielu czynników o charakterze enzymatycznym zawartych w osoczu, płytkach krwi i tkankach oraz jonów wapnia - ma właśnie witamina K.
Wpływ na kości i nowotwory
Przypuszcza się, że obecność witaminy K jest istotna w gospodarce wapniowej i mineralizacji tkanek. Dzieje się tak dlatego, że witamina ta ma wpływ na działanie niektórych białek (takich jak osteokalcyna) znajdujących się w kościach. Procesy te są niezwykle ważne dla organizmu, gdyż obecność składników mineralnych (do których należą m.in. wapń, potas, sód, chlor, magnez, fosfor, siarka, żelazo) jest konieczna do jego właściwego fukcjonowania. Biorą one bowiem udział m.in. w budowie kości, skurczach mięśni, produkcji energii, a we krwi i innych płynach ustrojowych regulują pH, ciśnienie płynów między krwią i innymi komórkami, wiążą białka i inne substancje organiczne. Minerały są poza tym obecne w czerwonych ciałkach krwi, błonach komórkowych, hormonach i enzymach. Dlatego też niedobór tych pierwiastków, pośrednio spowodowany brakiem witaminy K, może przyczynić się do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu.
Naukowcy prowadzą również badania nad znaczeniem witaminy K w hamowaniu nowotworów piersi, jajników, okrężnicy, żołądka, woreczka żółciowego, wątroby i nerek. Badania laboratoryjne wykazują, że obecność witaminy K ogranicza rozwój nowotworu.
Niedobór i nadmiar
Z niedoborem witaminy K spotykamy się rzadko, gdyż organizm może ją wytwarzać sam za pomocą mikroorganizmów, które znajdują się w jelicie cienkim. Brak witaminy K mogą odczuwać ci, którzy jedzą za mało zielonolistnych warzyw. Poza tym niedobór tej cennej substancji występuje szczególnie u dorosłych podczas kuracji antybiotykowej, jeśli pacjent nadużywa leków, osłabia to bowiem bakterie przewodu pokarmowego produkujące tę witaminę. Działanie witaminy K hamuje także przyjmowanie innych lekarstw, takich jak kumaryna, warfaryna, heparyna i salicylany.
Awitaminozę mogą spowodować też zaburzenia we wchłanianiu pokarmów ograniczające trawienie tłuszczów, jak również uszkodzenia wątroby. Dlatego przy tego rodzaju nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organizmu lekarz zaleca zazwyczaj dodatkowo przyjmowanie określonych dawek witaminy K.
Zbyt mała jej ilość może powodować zapalenia jelita, biegunkę oraz celiakię, która charakteryzuje się między innymi zaburzeniami we wchłanianiu tłuszczów. Spożycie witaminy K powinno być większe także u osób mających uporczywe krwawienia z nosa.
Niedobór witaminy K występuje czasem u niemowląt, gdyż ich organizm nie może od razu wytworzyć w przewodzie pokarmowym odpowiedniej ilości bakterii potrzebnych do jej powstania. Aby zapobiec takiej sytuacji, kobietom ciężarnym podaje się uzupełniające dawki witaminy K lub wstrzykuje się ją dziecku po porodzie.
Witamina K nie jest toksyczna, ale w dużych dawkach wywołuje żółtaczkę i uszkodzenia tkanki mózgowej u niemowląt. Nadmiar może prowadzić do niedokrwistości. Również podczas leczenia przeciwzakrzepowego należy ostrożnie dawkować witaminę K, aby nie spowodować skutków przeciwnych. Najwięcej witaminy K potrzebują nastolatki oraz ludzie młodzi, w wieku od 19 do 25 lat, a szczególnie kobiety w ciąży i matki karmiące.
Nie tylko w sałacie
Witaminę K można znaleźć w ciemnozielonych i liściastych warzywach, takich jak: brokuły, rzepa, szpinak, sałata, kapusta. Oprócz tego zawierają ją owoce awokado, brzoskwinie, ziemniaki, białko jaj, ser i wątroba.
Warto wiedzieć, że działanie tego organicznego związku osłabiają takie czynniki, jak: promieniowanie rentgenowskie i inne rodzaje promieniowania, zamrażanie żywności, zanieczyszczenie powietrza, oleje mineralne, aspiryna oraz inne leki, np. penicylina i jej pochodne, leki przeczyszczające, olej rycynowy, jak też alkalia, które zresztą oprócz wydalania witaminy K z organizmu powodują również usuwanie dużej ilości potasu, a także witamin A, D i E.
Czy wiesz, że...
Duże dawki witaminy E osłabiają wpływ witaminy K na krzepliwość.
Zbyt duże dawki witaminy K mogą spowodować rozpad krwinek czerwonych i niedokrwistość.
Nadmierna dawka witaminy K powoduje poty i uczucie gorąca.
Leki zakrzepowe hamują wchłanianie naturalnej witaminy K, natomiast syntetyczna witamina K znosi ich oddziaływanie.
Zestawienie
Nazwa witaminy |
witamina K |
Nazwa chemiczna |
witamina K1 (fitomenadion), K2 (menachinon-6), K3 (menadion) |
Rola w organizmie |
zapewnia krzepliwość krwi, reguluje wytwarzanie protrombiny, zapobiega wypływowi krwi w przypadku zranienia, powoduje zatrzymanie krwawienia, zmniejsza nadmierne krwawienia miesiączkowe, zapobiega krwawieniom wewnętrznym oraz krwotokom, odgrywa rolę w gospodarce wapniowej i mineralizacji tkanek, prawdopodobnie hamuje rozwój nowotworów piersi, jajników, okrężnicy, żołądka, woreczka żółciowego, wątroby i nerek |
Skutki niedoboru |
słaba krzepliwość krwi, łatwość powstawania krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych, problemy z gojeniem się ran, większa możliwość krwotoków z nosa, trudności w mineralizacji kości, zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów, celiakia, zapalenie jelita, biegunki |
Skutki nadmiaru |
zazwyczaj nie jest toksyczna, ale nadmiar może powodować rozpad krwinek czerwonych, niedokrwistość, poty, uczucie gorąca, a u niemowląt żółtaczkę i uszkodzenia tkanki mózgowej |
Źródła występowania |
może być wytwarzana przez organizm; poza tym występuje w pożywieniu: w ciemnozielonych i liściastych warzywach, takich jak brokuły, rzepa, szpinak, sałata, kapusta, lucerna, morszczyn, a także w owocach awokado, brzoskwiniach, również w ziemniakach, jajkach, jogurcie, serze, wątrobie, oleju sojowym i szafranowym, tranie z wątroby ryby |