Edytorial jako jeden z gatunków mowy.
Chciałybyśmy dzisiaj zaprezentować wam gatunek mowy, jakim jest edytorial, zwany również artykułem wstępnym bądź komentarzem redaktora naczelnego. Zamieszczany jest on na początku czasopisma, najczęściej tuż za stroną tytułową. Dopiero od niedawna obecność tego gatunku uwidacznia się w publicystyce. W latach wcześniejszych, kiedy prasa podlegała ścisłej cenzurze jego rozwój został uniemożliwiony. Obecnie edytorial staje się integralną częścią czasopism.
Wyraża on stosunek redaktora naczelnego do treści zawartych w piśmie, bądź też sugeruje sposoby czytania tekstów. W artykule wstępnym redaktor może również określić swoje stanowisko polityczne. Dzieje się tak najczęściej wtedy, gdy magazyn jest organem prasowym jednej z partii politycznych.
Nasza prezentacja opierać się będzie na analizie czterech wybranych edytoriali. Przedstawiając ogólny zarys gatunku będziemy się jednocześnie posiłkować przykładami występującymi w wybranych tekstach.
WZORZEC GATUNKU
Analiza tekstu
a)Delimitacja:
obligatoryjnie
- początek - zdjęcie redaktora naczelnego lub poruszanej w piśmie tematyki, nagłówek
- koniec - podpis redaktora naczelnego
fakultatywnie
zwrot do adresata
obramowanie
zaznaczenie kolorem, znak graficzny
tytuł
Spójność:
Temat dotyczy treści zawartych w poszczególnych artykułach czasopisma oraz samej gazety.
Środki spójnościowe:
Leksykalne: Powtórzenia dokładne, pole semantyczne, parafrazy, synonimy, apostrofy, hiperonimizacja, leksemy pierwotnie waloryzujące
Paralelizmy składniowe: przewaga zdań pojedynczych w formie oznajmującej, konstrukcje równoważnikowe, zdania anaforyczne, nacechowanie wypowiedzi, wykrzyknienia
Typ tekstu: pośredni, publiczny, indywidualny, monolog, pisany
Analiza gatunku
Nadawca: redaktor
Odbiorca: Potencjalny czytelnik, jednakże każde czasopismo specjalistyczne generuje grupę targetową.
Relacja nadawca - odbiorca: Nadawca i odbiorca to osoby realne istniejące
w tej samej czasoprzestrzeni. Odbiorca oczekuje od wydawcy wprowadzenia
w tematykę danego numeru. Nadawca poszukuje odbiorcy i do niego kieruje swoje słowa. Zachodzi relacja komplementarności.
Funkcja : Ekspresywna, emotywna, informacyjna, metajęzykowa, perswazyjna.
Eksplikacja:
Mówię Ci, jako red. nacz. Y, że jest Y, x mówi o tym co powinieneś przeczytać w Y, bo jest dobre.
Styl funkcjonalny: Styl publicystyczno- retoryczny, ale pojawia się także słownictwo potoczne lub naukowe; zależnie od branży, w jakiej czasopismo funkcjonuje.
Rodzina gatunków: Komentarz, zapowiedź, zwiastun, wzmianka.
|
PLAYBOY |
WPROST |
RED |
ŁADNY DOM |
1a) |
Początek: Nagłówek Między nami, zdj. Red. nacz. Koniec: podpis + obramowanie |
Początek: nagłówek: Na stronie, tytuł: Korona i księstwo, zdj. i nazwisko zastępcy red. nacz. Koniec: znak graficzny + obramowanie |
Początek: Nagłówek: „Wstępniak” , zdjęcia redaktorów naczelnych. Koniec: Podpisy redaktorów naczelnych.
|
Początek: Brak tytułu (lid streszczający), zdjęcie redaktora naczelnego. Koniec: Podpis redaktora, adres mailowy.
|
1b) |
Temat: jubileusz czasopisma, nowości Kohezja: - powtórzenia dokładne: playboy - parafraza: sportowa dama faktów TVN-u - Klaudia Carlos - apostrofa do mężczyzn - synonimy: lista/ranking, playmates/gwiazdy - pole semantyczne erotyki: (przyjemność, playboy, sprośne wierszyki, świntuch, wspomnienia erotyczne) Paralelizmy składniowe: - zdania w których wypowiada się podmiot zbiorowy - przewaga zdań pojedynczych i równoważników zdań w formie oznajmującej - nacechowanie: wykrzyknienia: Kogóż tu nie ma! Koherencja: Oparta na ciągłości tematu, kolejne zdania są kontynuacją poprzedniej myśli autora. |
Temat: wydarzenia polskiej sceny politycznej, popularność polityków Kohezja: - powtórzenia dokładne: król, dwór, księstwo - pole semantyczne: król, księstwo, dwór, korona - parafraza: wielmożowie III RP - politycy, dwór Tuskowy/ Kaczyńskiego - ministrowie - synonimy: anarchia/rozgardiasz, spory/waśnie/swary - leksemy prymarnie waloryzujące: polecam Paralelizm składniowy: - przewaga zdań pojedynczych, - zdania anaforyczne zaczynające się od: A to/ oba dwory/ - nacechowanie: negatywne - odwołanie się do niechlubnych postaci z historii Koherencja: Oparta jest na ciągłości tematu, kolejne zdania łączą się ze sobą wyrazami tworzącymi pole semantyczne (król)
|
Temat: Problem powiązania sztuki z religią, ateizmu, prezentacja zawartości wybranych działów tematycznych.
Kohezja: - powtórzenia (Bóg, ateizm, esej, proza) - pole semantyczne zbudowane wokół słowa religia (Bóg, kapłan, teolog, wiara, ateizm) - hiperonimizacja (teolog - kapłan) - synonimy: poezja, wiersz, liryka. - Składnia: - paralelizm składniowy (i w Działach stałych- w Działach stałych; odniesień od ateizmu, ateizm bowiem)
Koherencja: Oparta jest na ciągłości tematu, kolejne zdania łączą się ze sobą wyrazami zawierającymi się w utworzonym polu semantycznym (teolog, religia, kontekst katolicki) |
Temat: Zaistniały w Polsce (od lat siedemdziesiątych) problem ocieplania budynków, oraz próby jego rozwiązania zakończone fiaskiem. Kohezja: - powtórzenia dokładne (rozporządzeniu, domów, przepisy) - pole semantyczne zbudowane wokół słowa energia (ogrzewanie, ocieplanie, kWh) - parafraza (wizja szklanych domów Seweryna Baryki) - hiperonimizacja (przepisy- rozporządzenie- polskie prawo budowlane) synonimy (deweloper, inwestor) Składnia: - paralelizm składniowy (po wprowadzeniu- wprowadzono; ale wiadomo- ale jak to u nas) - Nacechowanie: Wprowadzone dane dotyczące rocznego zużycia energii w przeciętnym domu mieszkalnym służą podkreśleniu wagi omawianego problemu. Koherencja: Oparta jest na ciągłości tematu, kolejne zdania łączą się ze sobą wyrazami zawierającymi się w utworzonym polu semantycznym (ocieplanie domów- oszczędzanie)
|
Wnioski ogólne.
Jak wynika z powyższej analizy, wzorzec ten ma charakter umowny. Starałyśmy się wydobyć z tekstów ich cechy szczególne. W swojej pracy zetknęłyśmy się z różnymi formami edytorialu. Począwszy od tekstów niewielkich rozmiarów,
aż do wypowiedzi o objętości jednostronicowej, która stanowi niepisaną granicę artykułu wstępnego. Różnorodność z pewnością urozmaica ten typ wypowiedzi. Należałoby się jednak zastanowić, czy aby nadmierne folgowanie zasadom nie doprowadzi do dowolności i niwelacji tworzonych reguł.
Zdarza się, że komentarze odautorskie cechują się subiektywizmem nadawcy, co upodabnia je w pewnym stopniu do eseju. Należy również zaznaczyć, że edytorial jako gatunek nie zakłada odpowiedzi czytelnika na treść w nim zawartą. Pojawiająca się w przypadku „Playboya” zachęta redaktora do pisania listów generuje już inny gatunek wypowiedzi, jakim są listy „do i od redakcji”.
Marta Jendrysczyk
Joanna Walczak
BIBLIOGRAFIA
Playboy, nr 1styczeń 2004.
Wprost, 23 listopad 2008.
Red, nr 2 (3) sierpień 2007.
Ładny dom, nr 07 (117) lipiec 2008.
Z. Bauer, Gatunki dziennikarskie, [w:] Z. Bauer, E. Chudziński, Dziennikarstwo i świat mediów, Kraków 1996.
Język i styl wypowiedzi dziennikarskiej, Język podstawowych gatunków dziennikarskich, [w:] J. Fras, Dziennikarski warsztat językowy, Wrocław 1999.
G. Majkowska, O języku mediów, [w:] Z. Bauer, E. Chudziński, Dziennikarstwo i świat mediów, Kraków 1996.