Jama ustna

Jama ustna jest pierwszym odcinkiem
układu pokarmowego. Jest ograniczona z przodu przez wargi (górną i dolną), bocznie przez policzki, od góry przez górny przedsionek jamy ustnej i podniebienie twarde, od dołu przez przedsionek dolny i dno jamy ustnej. Z tyłu ograniczona jest przez migdałki podniebienne. Do kości części twarzowej głowy, w tym do narządu żucia, należą dwie największe kości: parzysta - szczęka i nieparzysta - żuchwa. Żuchwa jest jedyną kością w ustroju ludzkim, której ruchy odbywają się dzięki równocześnie działającym symetrycznym stawom.

W jamie ustnej dochodzi do pierwszej modyfikacji pokarmu: żucia, miażdżenia, mieszania ze śliną oraz jego nawilżania i częściowego trawienia. Tym celom służą zęby, język i wydzielające ślinę gruczoły - ślinianki.

Największą ze ślinianek jest położona bezpośrednio do przodu od małżowiny usznej ślinianka przyuszna (jej zapalenie to popularna „świnka”). Jej ujście leży na policzku na wysokości drugiego zęba trzonowego górnego. Następna pod względem wielkości jest ślinianka podżuchwowa, położona zgodnie ze swoją nazwą na dnie jamy ustnej. Ostatnim dużym gruczołem wydzielającym ślinę jest ślinianka podjęzykowa, której przewody (podobnie jak przewód ślinianki podżuchwowej) uchodzą na tzw. mięsku podjęzykowym.Pomiędzy wargami a zębami znajduje się tzw. przedsionek jamy ustnej, dopiero za zębami rozpoczyna się jama ustna właściwa.

Zęby

Zęby służą do pobierania kęsów pokarmowych i żucia pokarmów, są również organem chwytnym oraz biorą czynny udział w budowie twarzy i procesie mówienia.

Korona zęba pokryta jest szkliwem, a korzeń cementem. Wewnątrz zęba mieści się jama zęba, która wypełniona jest miazgą, zbudowaną z naczyń krwionośnych i nerwów. Część jamy znajdująca się w koronie nosi nazwę komory zęba, a w korzeniu - kanału zęba.

U człowieka występują dwa rodzaje uzębienia:

• 
  Zęby mleczne - jest ich 20;

• Zęby stałe - jest ich 32.

W uzębieniu stałym wyróżnia się cztery rodzaje zębów:

• Siekacze - jest ich 8 (4 w szczęce i 4 w żuchwie), posiadają specjalny brzeg sieczny, który służy do nacinania i odcinania pokarmów;

• Kły - są 4 (2 w szczęce i 2 w żuchwie), u człowieka są funkcjonalnie szczątkowe, służą do chwytania i rozrywania pokarmów;

• Przedtrzonowce - jest ich 8 (4 w szczęce i 4 w żuchwie);

• Trzonowce - jest ich 12 (6 w szczęce i 6 w żuchwie).

Zęby sieczne (siekacze i kły) oraz zęby przedtrzonowe dolne i zęby przedtrzonowe drugie górne są zębami jednokorzeniowymi. Zęby przedtrzonowe pierwsze górne i zęby trzonowe dolne mają dwa korzenie, zęby trzonowe górne mają trzy korzenie. Natomiast budowa trzecich zębów trzonowych, tzw. zębów mądrości jest nieregularna - liczba korzeni jest często zmienna.

Wyrostek zębodołowy jest to wyrostek kości szczęki lub żuchwy o kształcie podkowy, w którym umieszczone są poszczególne zęby.

Staw skroniowo-żuchwowy jest to staw łączący żuchwę z czaszką. Bierze czynny udział w procesie mówienia, przyjmowania i żucia pokarmów itp.

Przyzębie jest to aparat utrzymujący ząb. Utworzony jest z tkanek stykających się w obrębie jego szyjki: dziąsła, ozębnej, okostnej, kości wyrostka zębodołowego i cementu korzeniowego (mimo że jest on właściwie tkanką zęba). Przyzębie w wieku starczym charakteryzuje się poziomym i regularnym zanikiem wyrostków zębodołowych i rozchwianiem obnażonych zębów.

Choroby przyzębia należą do najbardziej rozpowszechnionych chorób u ludzi i powodują znaczną utratę zębów. Najczęstsza choroba przyzębia to zapalenie przyzębia. Czynnikami wywołującymi zapalenie przyzębia są:

• Płytka bakteryjna na zębach, dziąsłach i protezach zębowych;

• Nieprawidłowe, nawisające wypełnienie;

• Kamień nazębny;

• Nieprawidłowe uzupełnienia protetyczne.

Kieszonka dziąsłowa jest to szczelina dziąsłowa między szkliwem i cementem a wewnętrznym nabłonkiem dziąsła. Dno fizjologicznej kieszonki dziąsłowej stanowi tzw. przyczep nabłonkowy - jest to połączenie między zębem a dziąsłem w okolicy szyjki zęba.

Język

Język, twór mięśniowy wyrastający z dna jamy ustnej, powleczony błoną śluzową, składający się z korzenia (nasady) i trzonu. Części te oddziela rowek graniczny, widoczny na powierzchni grzbietowej.

Zmysł smaku, smak, zdolność rozróżniania substancji za pomocą zakończeń nerwowych znajdujących się w kubkach smakowych brodawek języka. Człowiek rozróżnia 4 zasadnicze rodzaje smaków: gorzki, słony, kwaśny i słodki. Smak współdziała ze zmysłem węchu.

W tym rowku znajdują się brodawki okolone. Na grzbiecie trzonu widać ponadto brodawki nitkowate, grzybowate i na brzegach brodawki liściaste. Wokół brodawek okolonych i grzybowatych rozmieszczone są zakończenia smakowe w postaci kubków smakowych widocznych pod mikroskopem.

Opracowanie - Marzena Mieszkowicz - neurologopeda

Opracowane na podstawie:

1. Ewa Trybuszewska; Wybrane pojęcia ze stomatologii; „Encyklopedia Badań Medycznych”; Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996;

2. Halina Bulońska; Wybrane pojęcia z otolaryngologii; „Encyklopedia Badań Medycznych”; Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

---