Teorie neoczynnikowe
Teorie neoczynnikowe są uzupełnieniem a zarazem rozwinięciem teorii obfitych zasobów.
Opierając się na zasadzie kosztów względnych celowym jest uwzględnienie dodatkowo zasobów naturalnych oraz niejednorodności czynników pracy i kapitału (praca prosta i złożona, kapitał rzeczowy i ludzki). Kraj powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji. Dotychczas sformułowano trzy teorie neoczynnikowe.
Pierwsza traktuje za naturalne jako trzeci(obok pracy i kapitału) niezależny czynnik wytwórczy.
Druga przy pominięciu zasobów naturalnych- uwzględnia wewnętrzna złożoność czynników pracy i kapitału.
Trzecia jest teoria syntetyczną w tym sensie, że traktuje zasoby naturalne jako czynnik jednorodny i niezależny, a zarazem uwzględnia złożoność pozostałych czynników.
Teoria trójczynnikowa (praca, kapitał, zasoby naturalne)
Za autora teorii trójczynnikowej- uwzględniającej oprócz pracy i kapitału także- zasoby naturalne- jest uważany powszechnie J.Vanek(1963). Zgodnie z tą teorią każdy kraj powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tych wyrobów, które z uwagi na wyposażenie w czynniki wytwórcze produkuje relatywnie taniej, czyli w przypadku których relacja kosztów i cen w porównaniu z partnerami jest relatywnie korzystniejsza.
Teoria wewnętrznej złożoności czynników- pracy i kapitału
Teorię ta sformułowało kilku ekonomistów, zwłaszcza D.B. Keesing (1965), H.B. Lary (1968) i G.C Hufbauer (1970).
Autorzy omawianej teorii przyjmują, że podstawową przesłanka rozwoju specjalizacji i wymiany międzynarodowej są relatywne różnice w wyposażeniu poszczególnych krajów w czynniki wytwórcze, tj. w prace i kapitał. Czynniki te są jednak wewnętrznie złożone i zawsze niezbędna jest ich dezagregacja. Wyodrębniają oni kapitał rzeczowy (phisical capital), pracę prostą (raw capital) oraz pracę złożoną, określaną jako kapitał ludzki.
W literaturze wyróżnia się dwa warianty omawianej teorii, a ściślej dwa warianty wyodrębniania i pomiaru czynnika określanego mianem human capital.
W pierwszym z nich, zwanym płacowym (wage variant), kapitał zainwestowany w człowieka jest wyodrębniany przez podział zatrudnionych w gospodarce narodowej na grupy o zróżnicowanych poziomach zarobków, pomiar zaś odbywa się przez sumowanie płac osób o określonych kwalifikacjach.
W drugim wariancie, zwanym kwalifikacyjnym (skill variant), wyodrębnia się human capital na podstawie wykazów stopni wykształcenia, natomiast pomiar polega na zsumowaniu liczby osób z określonym wykształceniem.
Teoria uwzględniająca wewnętrzną złożoność kapitału i pracy sprowadza się w badaniach empirycznych do dwu koncepcji.
Zgodnie z pierwsza kapitał rzeczowy i kapitał ludzki są czynnikami substytucyjnymi, a zatem kapitał ludzki traktuje się jako trzeci, niezależny czynnik produkcji.
Zgodnie z druga koncepcją kapitał w formie rzeczowej oraz kapitał ludzki są traktowane jako czynniki komplementarne i łącznie ujmowane wartościowo. Druga koncepcja sprowadza się zatem w zasadzie do koncepcji dwuczynnikowej, tj. do uwzględnienia pracy prostej oraz ujętych łącznie kapitału rzeczowego i kapitału ludzkiego.
Teoria wieloczynnikowa
Teoria ta stanowi właściwie syntezę dwu poprzednich. Zgodnie z nia podstawową przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego są relatywne różnice między poszczególnymi krajami w zakresie wyposażenia w zasoby naturalne, kapitał rzeczowy, pracę prostą i kapitał ludzki. W sumie zatem jest to teoria czteroczynnikowa.
Zwolennicy tej teorii to między innymi:
- G.C. Haufbauer, R.E. Baldwin, E.A. Leamer
Dopuszczają oni stosowanie obu wariantów wyodrębniania kapitału ludzkiego (płacowego i kwalifikacyjnego). Jednocześnie akceptują możliwość traktowania kapitału rzeczowego oraz ludzkiego jako czynników substytucyjnych, bądź komplementarnych.
Teorie tą można formalnie sprowadzić do koncepcji trójczynnikowej gdy kapitał rzeczowy oraz ludzki ujmuje się łącznie jako kapitał oraz wyodrębnia zasoby naturalne i prace prostą, albo gdy oprócz zasobów naturalnych wyodrębnia się kapitał rzeczowy, a praca prosta i złożona są ujmowane łącznie. Jednak ta druga możliwość jest przyjmowana znacznie rzadziej, głównie dlatego, ze zwolennikom teorii neoczynnikowych chodzi m.in. o podkreślenie zróżnicowania pod względem intensywnych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego, a w związku z tym międzynarodowych różnic w poziomie wydajności pracy.