1. Kapitał - rodzaje i formy jego pozyskania
Kapitałem przedsiębiorstwa nazywa się źródła finansowania majątku. Źródła te wykazywane są po stronie pasywów w bilansie przedsiębiorstwa.
Zaangażowany w przedsiębiorstwie majątek może być finansowany różnymi rodzajami kapitału. Chcąc przyjąć za kryterium źródła pochodzenia kapitału, wyróżnia się finansowanie zewnętrzne i wewnętrzne. Klasyfikacja taka informuje, kto wyposażył firmę w posiadany majątek.
Finansowanie zewnętrzne charakteryzuje się dopływem środków finansowych spoza przedsiębiorstwa. W jego ramach wyróżnia się kapitały własne i obce. Głównym źródłem finansowania wewnętrznego jest zysk pozostawiony do dyspozycji przedsiębiorstwa.[1]
Kapitały własne stanowią równowartość środków gospodarczych wniesionych do firmy przez właścicieli (akcjonariuszy, udziałowców, wspólników) oraz środków wygospodarowanych przez nią samą w toku działalności jako rezultat kapitalizacji części zysku.[2]
Kapitały własne obejmują siedem głównych źródeł finansowania majątku, tj.:[3]
kapitał podstawowy, tj. kapitał zakładowy,
należne, lecz nie wniesione wkłady i wpłaty na poczet kapitału zakładowego; pozycja ta koryguje kapitał zakładowy do realnej wysokości (wartość ujemna),
kapitał zakładowy z wyszczególnieniem pozycji stanowiących o jego pochodzeniu, tj.: ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej, tworzony ustawowo z zysku netto (k.s.h.)[4], tworzony z odpisów fakultatywnych zgodnie ze statutem spółki lub uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariuszy, a także z innych źródeł,
kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny środków trwałych,
pozostałe kapitały rezerwowe, tworzone zgodnie z k.s.h. oraz ze statutem,
nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych,
wynik finansowy netto roku obrotowego.
W spółkach kapitałowych wartość majątku odzwierciedlona jest przez kapitał własny. Istnienie i działalność przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością opiera się na kapitale udziałowym. Działalność przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę akcyjną opiera się na kapitale nazywanym kapitałem akcyjnym. W spółdzielniach kapitałem własnym jest fundusz udziałowy i zasobowy. W przedsiębiorstwach państwowych są nimi fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa.[5]
W strukturze kapitałów własnych wyodrębnić można:[6]
kapitały (fundusze) powierzone,
kapitały (fundusze) samofinansowania.
Kapitały powierzone (zasilanie zewnętrzne) reprezentują wkłady finansowe lub rzeczowe wniesione przez właściciela lub właścicieli firmy. W zależności od formy prawnej podmiotu gospodarczego występują one w postaci kapitału: akcyjnego lub udziałowego, zakładowego lub funduszu założycielskiego.
Kapitały samofinansowania (zasilanie wewnętrzne) powstają z osiągniętego zysku oraz innych źródeł, które są specyficzne dla różnych form własności (zapasowy, rezerwowy, zasobowy, fundusz przedsiębiorstwa).
Zasady tworzenia, powiększania i uzupełniania kapitałów własnych są zróżnicowane ze względu na formę organizacyjno-prawną podmiotu, jak również zapis w statucie lub umowie notarialnej spółki. W spółkach akcyjnych źródłem powiększania kapitału akcyjnego jest dodatkowa emisją akcji, a w przypadku kapitału zapasowego nadwyżka występująca ze sprzedaży akcji powyżej ich ceny nominalnej. W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością uzupełnienie kapitałów własnych następować może z podziału zysku netto, jak również dodatkowych wkładów dotychczasowych udziałowców bądź rezultatem przejęcia nowych.
Kapitał własny angażowany w przedsiębiorstwie spełnia określone zadania. Służąc do finansowania działalności gospodarczej jest jednocześnie gwarancją, zabezpieczeniem dla wierzycieli firmy, gdyż pozostaje on w bezterminowej dyspozycji przedsiębiorstwa. Rozmiary kapitałów własnych muszą kształtować się na odpowiednim poziomie, gdyż stwarza to możliwości rozszerzenia działalności inwestycyjnej, podjęcia prac badawczo-rozwojowych, a w przypadku ubiegania się o kredyt wpływa na wzrost wiarygodności firmy.
Kapitały obce pochodzą z zewnętrznych źródeł finansowania i występują w formie zobowiązań:[7]
długoterminowych,
krótkoterminowych.
Zobowiązania długoterminowe - to takie zobowiązania, dla których termin spłaty ostatniej raty zobowiązań ustalonych na dzień bilansowy przypada później niż po roku (np. długoterminowe kredyty bankowe oraz pozostałe zobowiązania długoterminowe).[8] Pozyskiwane są one głównie z kredytów bankowych oraz emisji obligacji na rynku papierów wartościowych (to źródło nie jest w Polsce wykorzystywane). Kredyty zaciągane w banku na okres dłuższy niż 1 rok dzielą się na średnioterminowe (do 3 lat) oraz długoterminowe (o długim horyzoncie czasowym, powyżej 3 lat). Udzielane są na finansowanie zamierzeń inwestycyjnych, których celem jest rozwój przedsiębiorstwa.[9] Kredyt długoterminowy (inwestycyjny) może być źródłem finansowania inwestycji:[10]
materialnych - tworzenie nowych lub powiększenie już istniejących środków trwałych, zakup nieruchomości,
niematerialnych - zakup wartości niematerialnych i prawnych (patentów, licencji, oprogramowania komputerowego),
finansowych - zakup akcji, udziałów i innych papierów wartościowych.
Zobowiązania krótkoterminowe - to źródła finansowania, których termin płatności jest krótszy niż jeden rok. Są one w praktyce często wykorzystywane przez przedsiębiorstwa. Można podzielić je na dwie grupy:[11]
zobowiązania wynikające z normalnego cyklu rozliczeń - stanowią one podstawę finansowania majątku obrotowego, lecz nie powodują konieczności ponoszenia kosztów z tego tytułu),
zobowiązania w formie kredytów handlowych oraz obrotowych.
Do typowych zobowiązań powstających jako naturalna konsekwencja odroczenia płatności od momentu powstania zobowiązań z tytułu różnego rodzaju transakcji gospodarczych do momentu uregulowania ich należą:
zobowiązania wobec dostawców,
zobowiązania wobec pracowników,
zobowiązania wobec budżetu,
zobowiązania wobec innych instytucji sektora finansowego.
Tak jak kapitał własny jest tą częścią majątku przedsiębiorstwa, która należy do właścicieli kapitału zainwestowanego w przedsiębiorstwie, tak kapitały obce ulokowane w majątku przedsiębiorstwa wyrażają zadłużenie przedsiębiorstwa w banku i u innych podmiotów gospodarczych z tytułu kredytu i pożyczek.[12]
Kapitały własne są najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa. Zapewniają one utrzymanie płynności finansowej nawet w okresie złej koniunktury rynkowej. Ich wysokość stanowi dla wierzycieli informację do jakiej kwoty firma jest zdolna ponosić konsekwencje finansowe w razie powstania strat.
Niestety nie jest jednak wystarczające finansowanie bieżących i przyszłych celów przedsiębiorstwa wyłącznie kapitałami własnymi. Wykorzystywane są więc najczęściej alternatywne źródła kapitału. Kapitały obce charakteryzują się przede wszystkim tym, że oddane do dyspozycji kredytobiorcy muszą być zwrócone wraz z należnymi odsetkami w uzgodnionym terminie.
Dążenie do maksymalizacji dochodu firmy wymaga poszukiwania i ustalenia optymalnej proporcji między wielkością kapitałów niezbędnych do finansowania działalności przedsiębiorstwa. Skoro celem przedsiębiorstwa jest wzrost rentowności kapitału własnego, powoduje to, że część majątku znajduje pokrycie w pożyczkach, kredytach, zobowiązaniach. Dzięki efektywnemu angażowaniu kapitałów obcych, których koszt uzyskania czyli płacone odsetki jest niższy od zyskowności majątku, przedsiębiorstwo osiąga dodatkowe korzyści finansowe, które znajdują odzwierciedlenie we wzroście zyskowności kapitałów własnych.
Kredyt bankowy
Długoterminowe finansowanie dłużne, występujące w formie kredytu, dotyczy z reguły zamierzeń inwestycyjnych. Finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych z zaciągniętego kredytu bankowego wymaga zwrotu pożyczonego kapitału w określonym terminie wraz z odsetkami. Uzyskanie kredytu zależy od bankowej oceny wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa.
Ponieważ wysokie oprocentowanie kredytu bankowego długoterminowego wynosi w polskiej gospodarce ok. ponad 20%, wymaga ono równie wysokiej rentowności majątku (kapitału). Ze względu na to, że rentowność majątku (kapitału) jest na ogół niższa, nieliczne tylko przedsiębiorstwa stać na korzystanie z kredytu bankowego.
Zaciągnięty kredyt przeznaczony jest na finansowanie dalszych inwestycji, polegających na rozbudowie istniejących przedsiębiorstw, budowie nowych czy też znacznej modernizacji majątku trwałego.
Bardzo niski jest udział kredytu bankowego długoterminowego w finansowaniu przedsiębiorstwa wśród kapitału obcego. Wynosił on w latach 1995-1997 od 7 do 8%. Sytuacja taka związana jest z niską na ogół rentownością polskich przedsiębiorstw, kształtująca się na poziomie 5 do 10%, co przy nadal wysokiej stopie oprocentowania kredytu bankowego długoterminowego sprawia, że jest on wciąż trudno dostępny.[13]
Jak już wyżej wspomniałem uzyskanie kredytu łączy się z oceną standingu finansowego kredytobiorcy. Badanie zdolności kredytowej nie jest jednorazową czynnością, ale procesem polegającym na ocenie bieżącej i przewidywalnej wypłacalności przedsiębiorstwa, wynikającej z aktualnej i przyszłej efektywności jego gospodarowania zapewniającej zwrot kredytu wraz z odsetkami w terminie jego spłaty.
Ocena zdolności kredytowej powinna zapewnić:[14]
ochronę banku przed stratami na skutek nieściągalnych udzielonych kredytów,
dostatecznie realną podstawę do podjęcia ryzyka udzielenia kredytu, warunkującą uzyskanie wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa.
...