Michał Pelc Wydział II Rok II
Analiza IV miniatury fortepianowej z cyklu „Moja matka gęś” Mauricio Ravela
Maurice Ravel urodził się 7 marca 1875 roku w Ciboure, a zmarł 28 grudnia 1937 roku
w Paryżu. Sławny francuski pianista i kompozytor. Na początku na jego dzieła miała wpływ muzyka francuska i rosyjska takich kompozytorów jak C. Debussy, E. Satie, M. Rimski - Korsakow czy
M. Musorgski. Muzyka Ravela nawiązywała do idei minionych epok i kultur. Ważną role w jego twórczości odgrywały wątki folklorystyczne.
Cykl „Ma Mére l'Oye” - „Moja matka gęś” został napisany w 1908 roku. W tym okresie powstaje również inny cykl miniatur instrumentalnych pt. „Gaspard de la nuit”. W latach 1907 - 1909 powstaje pierwsza w dwóch oper „Godzina hiszpańska”. W tym samym czasie Ravel komponuje także jedno z najbardziej znanych dzieł w jego życiu - suitę z baletu „Dafnis et Chloe”. Ravel przejawia zamiłowanie do klasycznego ładu w muzyce. Bardzo ważne jest dla niego aby linia melodyczna miała wyrazisty kontur a faktura, była lekka i przejrzysta. Łączy on w swojej twórczości cechy stylów takich jak folklor i impresjonizm. Ravel jest również uznawany za prekursora neoklasycyzmu.
Pierwsza wersja cyklu miniatur fortepianowych „Moja matka gęś” to utwór przeznaczony na 4 ręce. W roku 1912 cykl ten zostaje przeinstrumentowany na balet. Każda miniatura została zatytułowana. Pierwsza to „Pawana Śpiącej Królewny”, druga - „Tomcio Paluch”, trzecia - „Brzydulka, Cesarzowa Pagód”, czwarta to „Rozmowy Pięknotki z Potworem”, piąta - „Zaczarowany Ogród”. Ravel do niektórych części tego cyklu dopisywał oprócz tytułów także tekst literacki bajek zawartych w tym cyklu.
Przechodząc do analizy IV części tego cyklu pt. „Rozmowy Pięknotki z Potworem” zamieszczam tekst literacki bajki, który kompozytor dołącza do partytury.
- Kiedy myślę o waszym dobrym sercu nie wydaje mi się pan taki wstrętny;
-Tak, mam dobre serce moja Pani, ale jestem tylko Bestią;
- Jest wielu ludzi, którzy maja w sobie więcej z bestii niż Pan;
- Gdybym miał dusze powiedział bym Pani parę komplementów, aby się odwdzięczyć, ale jestem tylko Bestią;
***
- O piękna czy zechce pani zostać moją żoną?
- Nie, nie moja Bestio!
***
- Umieram szczęśliwy, ponieważ przeżyłem rozkosz powtórnego ujrzenia Pani;
- O nie! Nie umrze pan! Będzie pan żył, aby Pan mógł zostać moim mężem.
W tym momencie Bestia zniknęła, Piękna zobaczyła przed sobą nikogo innego jak księcia, którego uroda większa była od jej miłości. Księże podziękował Pięknej, że uwolniła go od straszliwego zaklęcia.
Patrząc na formę całej miniatury możemy stwierdzić pewną zależność. Ten utwór ma budowę A B C + Coda. Część pierwsza `A' zaczyna się od początku i trwa do taktu 48.
W takcie kolejnym rozpoczyna się część `B', która kończy się w takcie 105. Następnie
w części `C' wracają w takcie 106 motywy melodyczne zaczerpnięte z części `A' i `B', część ta jest znacznie krótsza. Od taktu 128 rozpoczyna się łącznik prowadzący do punktu kulminacyjnego całego utworu. W takcie 146 rozpoczyna się coda, która za pomocą delikatnych rozłożonych akordów doprowadza odbiorcę do końca całego utworu. Tonacją główną miniatury jest F-dur. Metrum nie zmienia się w utworze. Cały czas mamy doczynienia z metrum trójdzielnym. Widać wyraźne nawiązanie do walca, tańca, który jest bardzo charakterystyczny w twórczości Ravela.
Skupiając się na pierwszej części `A' możemy zauważyć, że składa się ona z dwóch mniejszych cząstek. Widać zastosowanie w tym fragmencie budowy okresowej. Poprzednik to takty od 1 do 23, a Następnik, takty od 24 do 48. Zarówno Poprzednik jak i Następnik dzielą się na jeszcze trzy siedmio lub ośmio taktowe frazy. W tych frazach można zauważyć prace tematyczną. W pierwszych czterech taktach zostaje ukazana pewna melodia, która jest różnie zmieniana w kolejnych frazach. Pod względem melodii cała część `A' jest oparta
na tych samych motywach melodycznych. Rytm jest bardzo spokojny i nie odgrywa większej roli, wyraźnie ustępuje miejsca melodii. Harmonia również nie jest skomplikowana. Nie występuje wiele znaków chromatycznych, więc cała część jest utrzymana w tonacji głównej F-dur. Dynamika jest utrzymana w piano. Cicha i lekka melodia, oraz mało skomplikowany akompaniament powodują, że barwa tej części jest bardzo jasna i przejrzysta. Ta część jest przedstawieniem Pięknej - postaci z bajki, która swoim zachowaniem i sposobem wyrażania się, opisanym w załączonym tekście, wydaje się być tak samo delikatna jak melodia skomponowana przez Ravela do tej części.
Część `B' jest dokładnym przeciwieństwem prawie wszystkiego co występuje
w części poprzedniej. Zmienia się tonacja. Z pozoru wydaje się, że jest to a-moll, natomiast ilość znaków chromatycznych i alteracji jest tak znacząca, że problem stanowi wyłowienie
z tej masy dźwięków jednej określonej tonacji. Zmienia się forma z okresowej na ewolucyjną. Można zauważyć kolejne fragmenty w którym materiał z poprzedniej jest rozszerzany lub wręcz zmieniany. Pierwsza fraza to takty 49 do 58, druga - od 59 do 68, trzecia to takty 69 do 84, a ostatnia, czwarta fraza jest w taktach 85 do105. W całej tej części melodia występuje
w najniższym rejestrze. Opiera się na długich nutach i triolowych, opadających lub wznoszących przebiegach chromatycznych. Górne płaszczyzny dźwiękowe stanowią często zalterowane akordy. Od taktu 69 pojawia się druga melodia w rejestrze najwyższym. Zarówno pierwsza jak i druga linia melodyczna są prowadzone razem ze sobą co tworzy bardzo ciekawą kombinacie barwową. Na przestrzeni całej części `B' barwa się znacząco zmienia. Na początku jest bardzo ciemna, gdyż utwór jest grany w bardzo niskim rejestrze. Od momentu, w którym wchodzi druga melodia barwa się zmienia. Rytmika dalej pozostaje bardzo równa i spokojna. Wzrasta na przestrzeni tej części dynamika. Rozpoczyna się od piano i przez mezzo forte osiąga forte i forte fortissimo w takcie 101. Ten moment jest pierwszym fragmentem od początku, w którym występuje wzrost napięcia harmonicznego
i emocjonalnego. Ta część przedstawia Bestię. Niski rejestr, ciemna barwa i chromatyczne triole ilustrują przerażającego potwora. Od taktu 69 kiedy wprowadzona zostaje druga melodia w wysokim rejestrze Ravel przedstawia nam fizyczną Bestie, którą symbolizuje niska i ciemna melodia, oraz drugą psychiczną strone potwora, która okazuje się być bardzo łagodna i wręcz nieszczęśliwa.
Trzecia część `C' jest połączeniem części `A' i `B'. Kompozytor dosłownie cytuje melodie przedstawiającą Piękną, oraz przetransponowaną melodie przedstawiającą obraz Bestii zestawiając je bezpośrednio ze sobą. W części tej wraca tonacja F-dur. Dynamika zostaje w obrębie piano. Zdarzają się ze sobą dwa pozornie inne światy. Dwie różne barwy, faktury, występują obok siebie dwie odmienne charakterowo melodie które wspaniale ze sobą współistnieją. Dwie postaci: Piękna i Bestia jak bardzo odmienne stają się jednością.
W takcie 128 rozpoczyna się łącznik, który prowadzi bezpośrednio do punktu kulminacyjnego całego utworu. Fragment ten zawiera w sobie elementy melodii Pięknej
i Bestii które są zarówno transponowane w górę, oraz wraz z postępem utworu skracane. Ten zabieg kompozytorski powoduje wzrost napięcia, które jest również spotęgowany długim crescendo by w momencie kulminacji w takcie 144 osiągnąć forte fortissimo i wspaniałym siedmiodźwiękiem osiągnąć punkt kulminacyjny. Ostatni takt to generalna pauza, oddech przed nadchodzącą codą.
Takt 146 można nazwać, odnosząc się do załączonego tekstu literackiego, cudownymi słowami: „Czar prysł”. Delikatne glissando symbolizujące uwolnienie się Bestii od strasznego uroku jaki na nim spoczywał. Ta lekka melodia wprowadza nas w codę, w której to wprowadzony zostaje początek tematu Bestii, lecz jest on umiejscowiony w górnym rejestrze co powoduje że staje się spokojną melodią wyzwolonego Księcia. Rozłożone akordy, przeważnie oktawy, dodają temu fragmentowi pewnej finezji. Cały utwór kończy się zwolnieniem i zajściem do dynamiki piano pianissimo.
Cała miniatura jest przedstawieniem relacji dwóch skrajnie różnych postaci. Tak jak stało się to w bajce, Piękna i Bestia współistnieli razem tak jak mogą istnieć dwa inne tematy muzyczne. Melodia i barwa pełni bardzo ważną role w tej miniaturze. Rytm jest miarowy, utrzymany w charakterze tańca. Muzyka jest bardzo plastyczna, słuchając jej i znając chociaż w zarysie historie Pięknej i Bestii można używając wyobraźni ujrzeć te parę, którą połączyła wzajemna miłość.
Porównanie wersji fortepianowej i orkiestrowej.
Temat główny pierwszej części (`A') jest wykonywany w wersji orkiestrowej przez klarnet. Instrument ten przez swoją ciepłą barwę wprowadza spokój i lekkość to tego motywu muzycznego. Akompaniament jest wykonywany przez instrumenty smyczkowe. W wielu miejscach w tym fragmencie usłyszymy dopowiedzenia do lini melodycznej, które są wykonywane prze instrumenty dęte drewniane, również posiadające ciepłą barwę - flet
w niskim rejestrze oraz fagot. W drugiej części temat Bestii, który jest umiejscowiony
w wersji fortepianowej w najniższym rejestrze w instrumentacji Ravela jest przypisany instrumentowi bardzo nietypowemu, jeżeli chodzi o prowadzenie lini melodycznej. Kontrafagot swoim niskim i jakże charakterystycznym brzmieniem (i wyglądem) w idealny sposób oddaje naturę Bestii. Akompaniament dalej wykonuje sekcja smyczkowa. W trzeciej części następuje zestawienie obu lini melodycznych, wiec również odpowiednie instrumenty ze sobą współbrzmią. Kwintet w dwóch miejscach tj. pod koniec części `B', oraz przy zakończeniu łącznika przed codą w punkcie kulminacyjnym budują tragizm. Ravel w spaniały sposób oddał w orkiestrze to co napisał w partii fortepianowej. Melodie w średnicy przeznaczył klarnetowi, natomiast najniższy rejestr fortepianu umieścił w kontrafagocie. Wspaniale zinstrumentowany jest takt, który nazwałem wcześniej „Czar prysł” (146). Zamiast glissanda fortepianowego kompozytor zastosował delikatne arpeggio harfy. W codzie bardzo delikatną melodie w wysokim rejestrze umiejscawia Ravel w partii solo skrzypiec, które początkowo grają flażolety. Instrumenty perkusyjne w tej miniaturze występują sporadycznie, tylko dla podkreślenia pewnych punktów kulminacyjnych.