EGIPT (Stare Państwo)
wg. J. Zabłocka, Historia Bliskiego Wschodu w starożytności, wyd. Ossolineum, Warszawa 1982
Powstanie państwa:
korzystne warunki geofizyczne i geograficzne
przemiany gospodarczo - społeczne [na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e.)
okres predynastyczny (Amra, Gerzea)
zmiany etniczne
(podstawowy element ludności - tubylcy, Nilotyci, staroafrykańczycy)
podwaliny cywilizacji egipskiej - pismo, kalendarz, pierwsze próby organizacji aparatu rządzenia)
↓
PRZEJŚCIE DO EPOKI HISTORYCZNEJ
problem chronologii absolutnej (zjednoczenie Egiptu przez Menesa w ok. 3000 r.p.n.e. jest prawdopodobne)
Egipt wczesnodynastyczny:
brak centralnego ośrodka politycznego w Delcie (I - V dynastia)
kolorystyka koron:
Górny Egipt |
BIAŁY |
Dolny Egipt |
CZERWONY |
powstanie Memfis (stopniowe roszszerzanie wpływów górnoegipskich)
panowanie dynastii tunickich (przenoszenie wpływów z górnego do dolnego Egiptu)
konflikt Górnego z Dolnym Egiptem (Dolny Egipt zdobywa dominację polityczną, wzrost znaczenia Delty Nilu)
koniec panowania I dynastii (upadek Górnego Egiptu)
[Zmiany na tronie; początek panowania II dynastii:]
brak rozwiązania konfliktu
brak silnej władzy królewskiej (silne wpływy arytokracji rodowej)
koniec panowania II dynastii - ponowny podział Egiptu np. władzę w Memfis objął Peribsen (ok. 2700 r.p.n.e.)
ponowne zjednoczenie Egiptu przez władcę górnoegipskiego Chasechemama
(umacnianie władzy poprzez teologiczne podejście do istoty panowania - boskie pochodzenie króla)
trwanie dalszych mniejszych konfliktów, umacnianie nowych sprzeczności interesu od III dynastii (Dżaser) i wzrost ich znaczenia w V i VI dynastii
Okres umocnienia władzy królewskiej:
(od panowania Dżasera, miejsce rezydowania władców - Memfis)
przesunięcie sił politycznych z południa na północ
powstawanie ośrodków dynastycznych (administracyjnych) tzw. domów sznau, organizacja: na czele zarządca (najczęsciej członek rodziny królewskiej), zadania: zbieranie danin i odsyłanie ich do króla, zbieranie armii w czasie potrzeby
utworzenie nowych domen królewskich (gospodarowanie ugorów)
powstawanie samorządów terytorialnych z władzą urzęnika
(od I dynastii - przymusowe przesiedlenia ludności ze względu na syntezę ich w różnorodnie wyspecjalizowane jednostki terytorialne - waże było to ze względu na rozwój budownictwa szczególnie od III do VIII dynastii)
powstanie hierarchii społecznej: „ludzie zależni” oraz „ludzie królewscy”
ludzie zależni:
tworzyli oni oddziały robocze do eksplotacji kamieniołomów, pracujące pod nadzorem, pozbawieni samodzielności ekonomicznej, najczęściej niewolnicy, prowadzenie gospodarstw rolniczych, przymus służby wojskowej
ludzie wolni:
praca rzemieślnicza oraz obóbka kamienia, właściciele ziem, które udostępniali l. zależnym
[szacuje się, że przy budowie największej pramidy Cheopsa w Gizie na stałe zatrudniano 20% ogółu mieszkańców Egiptu]
powstawanie własności prywatnej oraz systemu prawniczego
powstanie urzędu wezyra (funkcję sędziowskie)
rozwuj funkcji egzekutora danin (od I i II dynastii - „zarządca Białego Domu” i „zarządca Czerwonego Domu” - od III dynastii już jako naczelnik skarbca królewskiego - „zarządca Podwójnego Białego Domu”
umocnianie powiatów (Grecy nazywali je nomami) z władzą nomarchy, co sprzyjało ułatwieniu administracyjnego w państwie, ponieważ było łącznikiem pomiędzy królem a dalszymi prowincjami
rozdzielanie gruntów wraz z ludźmi dla urzędników
demokratyzacja rytuałów pogrzebowych
od IV dynastii urzędnicy kultowi (zarządcy świątyń, opiekunowie grobów) zostają zwolnieni od zobowiązań wobec państwa
wzrost jedynowładztwa króla
Podłoże kryzysu państwowości w drugiej połowie III tysiąclecia p.n.e.:
Upadek IV dynastii (związany z niechęcią chłopów i spisku kapłanów Re na króla)
powstanie V dynastii (Weserkaf), związanej z kultem boga Re
powstanie nowych założeń ideologicznych związanych z kultem słońca
dążenie do niezależności urzędników i nepotyzm spowodował postępujacą decentralizację administracji
wzrost władzy urzędniczej i wykorzystywanie chłopów do własnych celów (np. do wznoszenia urzędniczcyh grobowców na wzór królewskich)
pod koniec V dynastii (przedostatni król - Dżetkare-Isesi) powołano do życia urząd „naczelnika Górnego Egiptu” mającego powstrzymać tendencje władcze urzędników prowincji oraz powstrzymać proces powolnego rozdzielania się Górnego i Dolnego Egiptu [próba ta naturalnie nie przyniosła większych efektów]
rozrost kariery urzędniczej za czasów VI dynastii (stacjonowanie paru naczelników Górnego Egiptu), uniezaleznianie się wezyrów i monarchów od władzy królewskiej
zagrożenie władcy ze względu na politykę zarządców południowo egipskich, oraz na ich uległość w stosunku do plemion koczowniczych, które osiedliły się już na I katarakcie, zmierzając w stronę północy
Merenre podejmuje próbę powrotu do starych kompetencji urzęniczych, lecz próba ta nie powiodła mu się, ze względu na niezależność ekonomiczną i polityczną zdobytą za czasów Pepiego II (VI dynastia, przed Merenre)
uszczuplanie własności królewskiej
początek niezależności świątyń (konflikt państwo - świątynia rozpatrywać należy na płaszczyźnie rywalizacji świeckiej z religijną, a dokładniej ze wzrostem znaczenia kapłanów w polityce państwa ze względu na liczne immunitety)
PODSUMOWANIE
Immunizowanie świątyń, które nie stawały się jednostkami ekstyretorialnymi, ale do tego dążyły stał się jedną z najwazniejszych przyczyn rodzącego się konfliktu. Chęć odcięcia się od zależności państwa oraz uzyskanie niezależności w sferze ekonomicznej stawała się przyczyna do poszukiwania różnych sposobów osiągnięcia celu. W dobie walk z coraz to potężniejszymi kompetencjami urzędniczymi faraon upatrywał sobie jedyną szansę w budownictwie świątyń bóstw lokalnych (niezwykle ważnych dla prowincji) powołując do tego celu kapłanów, których intencje nie musiały odpowiadać interesom scentralizowanego panstwa;) Zaczęły powstawać również tzw. fundację prywatnę, zajmujące się kultem osób zmarłych, niezależne od państwowych fundacji, gdzie funkcję sprawowali kapłani, dzięki licznym oszustwą majątek na cele zmarłego stawał się własnością prywatną kapłanów. Tak samo zresztą jak zarządcy, kapłani próbowali pozyskać funkcję urzędnicze, zarówno kosztem państwowym jak i osób prywatnych. W Memfis warstwa urzędnicza również dążyła do samodzielności, dzięki czemu aparat administracyjny faktycznie przestał działać w XXII wieku, a jedynowładztwo króla stało się tylko mitem. Załamało się zaopatrzenie, co raz po raz doprowadzało do wybuchów niezadowolenia wewnątrz kraju. W tej sytuacji nomarchowie przywłaszczyli sobie funkcję królewskie stając się władcami prowincji. Rywalizacja pomiędzy nomami doprowadzała do wojny domowej, na co rzeczywista władza królewska była bezsilna. Aktywność ludów Azji i Sudano całkowicie zniszczyła ekspedycje egipskie, na co również władza była bezsilna. Był to pierwszy, jakże i mocny wstrząs w niby nienaruszalnej polityce wewnętrznej kraju. Był to upadek Starego Państwa i I Okresu Przejściowego.