SENTENCJE Łacińskie
(na podstawie notatek z zajęć prowadzonych przez mgr. S. Skałę, WPK UKSW)
A
Audi, vide, sile!
-Słuchaj, patrz, milcz!
Actori incumbit probatio
-Dowód obciąża powoda.
Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem .
-Zmienna jest wola spadkodawcy aż do śmierci.
Actor sequitur forum rei.
-Powód udaje się do miejsca sądu pozwanego.
Agere non valenti non currit praescriptio.
-Przedawnienie nie biegnie względem tego, kto jest niezdolny do dochodzenia swych roszczeń przed sądem.
Audiatur et altera pars!
-Niech i druga strona będzie wysłuchana!
B
Bis de eadem re ne sit actio. Ne bis in idem procedamus.
-Niech skarga nie będzie dwa razy w tej samej rzeczy.
Nie prowadźmy sprawy dwa razy w tej samej kwestii.
C
Centum dare spondes? Spondeo. Promittis? Promitto.
-Sto dać przyrzekasz? Przyrzekam. Obiecujesz? Obiecuje.
Casum sentit dominus.
-Pan odczuwa (skutki prawne) wypadku.
Confessio est regina probationum.
-Przyznanie się do winy jest królową dowodów.
Crimen grave non potest esse impunibile.
-Ciężkie przestępstwo nie może być bezkarne
Consuetudo pro lege servatur.
- Zwyczaj jest zachowany w miejscu ustawy.
Cogitationis poenam nemo patitur.
-Nikt nie ponosi kary za pomysł.
Commodum eius esse debet, cuius est periculum.
-Korzyść przypada temu, kto ponosi ryzyko.
Confessus pro iudicato est.
- Uznający roszczenie jest uznawany za zasądzonego.
Cessante ratione legis cessat et lex ipsa.
-Kiedy ustaje podstawa prawna wtedy traci moc i sama ustawa.
Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus.
-Każda umowa ma moc, o ile okoliczności zawarcia nie uległy zmianie.
Culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti.
-Wina jest mieszaniem się do rzeczy nietyczących się nas.
D
Divide et impera!
-Dziel i rządź!
Dura lex, sed lex.
-Twardy przepis, lecz przepis.
Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur.
-Ustawy niekiedy śpią, nigdy nie umierają.
Da mihi factum, dabo tibi ius.
-Daj mi zdarzenie, dam Tobie ustawę/przepis.
Dies interpellat pro homine.
-Termin wzywa zamiast człowieka.
Damnum aut casu fit aut culpa.
-Szkoda powstaje albo z przypadku albo z winy.
Do, ut des. Facio, ut facias. Do, ut facias. Facio, ut des.
-Daję żebyś dał, czynię żebyś zrobił, daję żebyś czynił, czynię żebyś dał.
E
Ei incumbit probatio, qui dicit, non ei, qui negat.
-Ten ponosi ciężar dowodu, który mówi, nie ten, który zaprzecza.
Excipiendo reus fit actor.
-Pozwany staje się powodem przez podniesienie zarzutu.
Est modus in rebus, sunt certi denique fines.
-Jest miara we wszystkim i są określone granice.
Eius est nolle, qui potest velle.
-Ten tylko może nie chcieć, kto może chcieć.
F
Fraus est fraudem celare.
-Oszustwem jest ukrywać oszustwo.
Fatetur facinus, quid iudicium fugit.
-Kto ucieka z sądu przyznaje się do przestępstwa.
Feci, quod potui, faciant meliora potentes.
-Zrobiłem co mogłem, silniejsi niech zrobią lepiej.
Fiat iustitia, pereat mundus!
- Sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat!
Facta probantur, iura novit curia.
-Okoliczności faktyczne należy udowodnić, a prawo sąd zna.
G
Genus perire non censetur.
-Uważa się, że gatunek nie ginie.
H
Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod defunctus habuerit.
-Spadek co nic innego jak wejście w całe prawo jakie posiadał zmarły.
I
Inter arma silent leges.
-Podczas wojny milczą ustawy.
Impossibilium nulla obligatio.
-Zobowiązanie do wykonania świadczenia niemożliwego jest nieważne.
Ignorantia iuris nocet.
-Nieznajomość prawa szkodzi.
In maleficiis voluntas spectatur,non exitus.
- W przestępstwach liczy się wola, nie wynik działania.
In toto et pars continetur.
- W całości zawarta jest i część.
Imperitia culpae adnumeratur.
- Brak doświadczenia jest zaliczany do winy.
Is fecit, cui prodest.
-Ten uczynił (ten jest winien), kto odniósł korzyść.
Indivisa est causa pignoris.
-Niepodzielny jest przedmiot sporu (zastawu).
In legibus fundamentum rei publicae.
-W ustawach jest podstawa rzeczy publicznej.
In pari causa melior est condicio possidentis.
-W jednakowej sprawie lepsze jest położenie posiadacza.
In poenalibus causis benignius interpretandum est.
-W sprawach karnych należy stosować łagodniejszą interpretację.
In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur.
- W testamencie pełna wola testatora jest wyrażona.
Id, quod nostrum est, sine facto nostro ad alium transferri non potest.
-To co jest nasze nie może być przeniesione na innego bez naszego uczynienia.
In dubiis benigniora praeferenda sunt. In dubio pro reo.
-W przypadku wątpliwości wybiera się życzliwsze rozwiązanie.
W razie wątpliwości (należy orzec) na korzyść pozwanego.
Iniuriam qui facturus est, iam facit.
-Już czyni krzywdę kto zmierza jej dokonać.
L
Locus regit actum.
-Miejsce kieruje działaniem (postępowaniem prawnym).
Lex retro non agit.
-Ustawa nie działa wstecz.
Lex prospicit, non respicit.
-Przepis patrzy w przyszłość nie w przeszłość.
Leges salutem civitatis saluti singulorum anteponunt.
-Ustawy przekładają dobro państwa nad dobro jednostki.
Lex specialis derogat legi generali.
-Ustawa szczegółowa uchyla ustawę ogólną.
Legum ministri magistratus, legum interpretes iudices.
-Urzędnicy są sługami prawa, sędziowie są interpretatorami prawa.
Lex iubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria.
-Przepis zaleca to wszystko co należy czynić i zabrania sprzeciwiania się prawu.
Lege non distinguente nec nostrum est distinguere.
-Jeżeli ustawa nie rozróżnia również my nie powinniśmy rozróżniać.
Lex posterior derogat legi priori.
-Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą.
Lex posterior generalis non derogat legi anteriori speciali.
-Ustawa późniejsza ogólna nie uchyla ustawy wcześniejszej szczegółowej.
M
Mora trahit periculum.
-Zwłoka ciągnie za sobą niebezpieczeństwo.
Manifestum non eget probatione.
- Czyn oczywisty nie wymaga dowodu.
Mater semper certa est, pater quem nuptiae demonstrant.
-Matka jest zawsze pewna, ojca wskazuje małużeństwo.
Multis terribilis caveto multos.
-Człowiek budzący strach w wielu niech strzeże się wielu.
Male enim nostro iure uti non debemus.
-Nie powinniśmy używać naszego prawa źle.
N
Neglegentia culpa est.
-Niedbalstwo jest winą.
Novus rex, nova lex.
-Nowy król, nowe prawo (ustawa).
Necessitas frangit legem.
-Konieczność łamie przepis.
Nullum crimen sine lege. Nulla poena sine lege.
-Nie ma zbrodni bez przepisu. Nie ma kary bez przepisu.
Nemo iudex idoneus in propria causa.
Nemo testis idoneus in propria causa.
-Nikt nie jest stosowanym sędziom we własnej sprawie.
Nikt nie jest odpowiednim świadkiem we własnej sprawie.
Nihil probat, qui nimium probat.
-Niczego nie dowodzi ten, który zbyt wiele dowodzi
Nemo de domo sua extrabi potest.
-Nikt nie może być wyciągnięty siła ze swojego domu.
Nihil consensui tam contrarium est, quam vis atque metus.
-Nic nie jest tak przeciwne zgodzie jak przemoc i groźba.
Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta.
-Nie liczba ale waga argumentów się liczy.
Nemo ex suo delicto moliorem suam condicionem facere potest.
- Nikt nie może poprzez pszestępstwo uczynić leprzym swego położenia.
Nemo plus iuris ad alium transferre potest, guam ipse habet.
-Nikt nie może przenieść na innego więcej praw niż sam posiada.
Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest.
-Nikt nie może umrzeć rozporządzając majątkiem po części w testamencie po części na mocy ustawy.
Ne eat iudex ultra petita partium.
-Niech nie idzie sędzia poza żądania stron.
Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur.
-Nikt rozumny nie każe dlatego, że popełniono przestępstwo lecz dlatego by nie popełniano przestępstw.
Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur.
-Dziecko poczęte a nie narodzone, uważa się za narodzone ile razy chodzi o jego korzyść.
Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur.
-Nie uważa się że postępuje nie uczciwie kto wykonuje swoje uprawnienia.
O
Omnis definitio in iure civili periculosa est.
-Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna.
P
Privatorum conventio iuri publico non derogat.
- Umowa osób prywatnych nie uchyla prawa publicznego.
Princeps legibus solutus.
-Cesarz nie jest związany ustawami.
Prohibenda est ira in puniendo.
-Należy powstrzymywać gniew w karaniu.
Pacta sunt servanda.
-Umów należy przestrzegać.
Prior tempore, potior iure.
-Pierwszy w czasie, lepszy prawem.
Q
Quid leges sine moribus?
-Cóż znaczą ustawy bez obyczajów?
Qui curat, non curatur.
- Kto sprawuje opiekę (piecze prawną) nie wymaga opieki (pieczy prawnej).
Qui iure suo utitur, neminem laedit.
-Kto korzysta ze swego prawa, nikomu nie szkodzi.
Quod attinet ad ius civile, servi pro nullis habentur.
-Odnosi się to do prawa cywilnego, że niewolnicy uważani są za nic.
Quod ad initio est vitiosum, non potest tractu temporis convalescere.
-Co od początku jest wadliwe, nie może z biegiem czasu być uzdrowione.
Quidquid agis, prudenter agas.
-Cokolwiek czynisz czyń roztropnie.
Qui tacet, consentire videtur.
-Wydaje się, że ten kto milczy zgadza się.
R
Res ipsa loquitur.
-Rzecz mówi sama za siebie.
Res iudicata pro veritate accipitur.
- Rzecz osądzona uważana jest za prawdę.
Res est in iudicium deducta, lis pendet.
-Rzecz jest prowadzona przez sąd, sprawa się toczy.
Res nullius cedit primo occupanti.
-Rzecz niczyja należy do pierwszego znalazcy.
Reo negente actori incumbit probatio.
-Kiedy pozwany przeczy udowodnienie nalerzy do powoda.
Rem tene, verba sequentur.
-Trzymaj się sensu rzeczy a słowa się znajdą.
Regula est, quae rem, quae est, brevite enarrat.
-Reguła jest to co wypowiada krótko rzecz która jest.
Ratio est anima legis.
-Sens ustawy jest jej duszą.
S
Superficies solo cedit.
-Powierzchnia gruntu należy do niego.
Semper specialia generalibus insunt.
-Zawsze to co szczegółowe mieści się w tym co ogólne.
Societas delinguere non potest.
-Społeczeństwo nie może popełniać przestępstwa.
Semel heres, semper heres.
-Raz dziedzic, na zawsze dziedzic.
Salus rei publicae suprema lex esto.
-Dobro publiczne państwa niech będzie największym prawem.
Servitutibus civiliter utenbum est.
-Służebność należy wykonywać uczciwie.
Sancti habeantur legati. Ne impediatur legatio.
-Posłowie niech będą uważani za świętych. Niech będzie ograniczone poselstwo.
Species perit ei, cui debetur.
-Rzecz oznaczona indywidualnie przypada temu, komu się nalerzy.
Summum ius summa iniuria.
-Najwyższe prawo najwyższym bezprawiem.
Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem.
-Znać ustawy to nie znaczy trzymać się ich słów, lecz rozumieć ich sens i znaczenie (moc).
T
Tempus regit actum.
-Czas kieruje działaniem (postępowaniem prawnym).
Testes estote!
- Bądźcie świadkami!
U
Ubi societas, ibi ius.
-Gdzie (jest) społeczeństwo, tam (jest) prawo.
Ubi lex, ibi poena.
-Gdzie (jest) przepis, tam (jest) kara.
Usus est unus legum corrector.
-Praktyka jest jedynym korektorem ustaw.
Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio.
-Przy takim samym sensie ustawy, takie same postanowienia (dyspozycje) ustawy.
V
Volenti non fit iniuria.
-Chcącemu nie dzieje się krzywda.
Vim vi repellere licet.
-Siłę wolno odeprzeć siłą.
Videant consules, ne quid detrimenti res publica capiat.
-Niechaj czuwają konsulowie, by państwo nie poniosło żadnej szkody.
1