CELE:

• ocena zaburzeń mowy i komunikacji,

• diagnozowanie i korygowanie wad wymowy,

• czuwanie nad prawidłowym rozwojem mowy i doskonalenie jej,
• stymulowanie rozwoju poznawczo- językowego,
• prowadzenie ćwiczeń kształtujących prawidłową mowę,

• prowadzenie ćwiczeń doskonalących mowę już ukształtowaną,
• wspomaganie całościowego rozwoju dziecka,

• wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy przyswojonej w toku ćwiczeń,

• wdrażanie dzieci do obcowania z literaturą i sztuką oraz twórczej aktywności słownej.

ZADANIA:

• Usprawnianie narządów mowy,

• Wywołanie głosek,

• Usunięcie wadliwych form realizacji dźwięków i wytworzenie na ich miejsce nowych prawidłowych.

METODY:

- metoda słuchowa ( uwrażliwianie słuchu pacjenta na brzmienie prawidłowej głoski, zwracanie uwagi na dostrzeganie różnic pomiędzy prawidłowym brzmieniem danej głoski, a dźwiękiem nieprawidłowym wytwarzanym przez dziecko),
- metoda wzrokowa (obserwowanie ułożenia narządów artykulacyjnych w lustrze, na rysunkach, labiogramach itp., demonstrowanie prawidłowego ułożenia narządów artykulacyjnych podczas mówienia),
- metodę fonetyczną (wykorzystuję istniejący już dźwięk i przekształcam go w dźwięk, który chcę osiągnąć),
- metoda mechaniczna (stosowanie ingerencji, mechaniczne ułożenie narządów artykulacyjnych dziecka np. ułożenie języka przy pomocy szpatułki lub palca ),
- metoda dotyku i czucia skórnego dłoni (uświadomenie dziecku, że brzmienie niektórych głosek można wyczuć np. poprzez czucie wydychanego powietrza na skórze dłoni, wyczucie drgań więzadeł głosowych na szyi w okolicach krtani itp.),

 Terapia logopedyczna obejmuje ćwiczenia:

• oddechowe: pogłębianie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużanie fazy wydechowej, mówienie na wdechu, umiejętność synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi,
• słuchowe: usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych, ćwiczenia poczucia rytmu, rozróżnianie głosek dobrze i źle wypowiedzianych,
• artykulacyjne: usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy: zręczne i celowe ruchy języka, warg i podniebienia, wywoływanie głosek w izolacji, utrwalanie ich poprawnej realizacji w wyrazach, zdaniach, nauka wierszy, piosenek z nasileniem głoski ćwiczonej,
• leksykalne: rozwijanie mowy poprzez opowiadanie historyjek obrazkowych, opowiadanie ilustracji, przeczytanego tekstu, udzielanie odpowiedzi na pytania, gry i zabawy ortofoniczne.

Ćwiczenia oddechowe- realizacja ćwiczeń. Wszystkie ćwiczenia należy wykonywać bez wysiłku.

Przykłady :

• Dziecko leży na podłodze z misiem lub książką na brzuchu. Lewa dłoń leży na górnej części klatki piersiowej, a prawa na brzuchu. Dziecko wdycha powietrze przez nos lub usta i nos (wyczuwa unoszenie się brzucha ku górze, lewa dłoń leży nieruchomo), wypuszcza powietrze przez usta wymawiając przeciągniętą głoskę s (brzuch opada, lewa dłoń leży nieruchomo).

• dziecko zatyka prawą dziurkę nosa kciukiem prawej dłoni. Nabiera przez lewą dziurkę powietrze i zatrzymuje je. Następnie zatyka lewą dziurkę nosa palcem wskazującym tej samej dłoni, a odjąwszy kciuk wydycha powietrze przez prawą dziurkę. Nie odejmując palca wskazującego od lewej dziurki, wciąga powietrze przez prawą dziurkę, natychmiast zatyka ją prawym kciukiem i wydycha przez lewą dziurkę. Ćwiczenie należy wykonywać przez 2 - 3 minuty.

• dziecko rozluźnia wszystkie mięśnie, opuszcza barki. Bierze głęboki wdech, spokojnie, bez wysiłku. Wydycha spokojnie. Gdy wypłynie powietrze - należy chwilę poczekać - niech nowy wdech nastąpi jakby sam przez się, jako nieuniknione zaczerpnięcie powietrza, a następujący potem wydech, niech znowu będzie swobodnym wypływem powietrza. Ćwiczenie należy powtórzyć kilka razy.

Uwaga: przy ćwiczeniu tym dziecko nie unosi barków, gdyż to właśnie powoduje oddychanie tzw. szczytowe, nieprawidłowe dla mówienia.

• dziecko wykonuje szybki wdech przez nos i zatrzymuje powietrze przez 3 sekundy, potem wydycha powoli. Po tygodniu tego ćwiczenia należy zwiększyć pauzę do 6 sekund, po trzech tygodniach do ok. 10 sekund.

• Unoszenie rąk w górę podczas wdechu i wolne, spokojne ich opuszczanie przy wydechu. To ćwiczenie można wykonywać z dzieckiem w pozycji leżącej, siedzącej lub stojącej;

• wdech nosem, wydech ustami;

• chłodzenie gorącej zupy na talerzu ( ręce ułożone na kształt głębokiego talerza), dmuchanie ciągłym strumieniem;

• odtajanie zamarzniętej szyby - chuchanie ( długie ) , chuchanie na ręce , bo zmarzły;

• wąchanie kwiatów;

• zabawy mydlanymi bańkami;

• zdmuchiwanie papieru z powierzchni gładkich i chropowatych za pomocą słomki

• nadmuchiwanie balonów,

• gwizdanie,

• śpiewanie samogłosek, ciągów samogłoskowych.
  
  

• dmuchanie przez słomkę na kulki styropianu umieszczone w kubeczku,

• dmuchanie na piórko, piłeczkę ping-pongową, waciki, kawałki papieru,

• dmuchanie wacików ustawionych w szeregu - wyścigi samochodów,

• dmuchanie na watki obiema dziurkami nosa, a następnie przytykanie na przemian jednej z dziurek nosa,

• dmuchanie na zapaloną świeczkę tak, aby płomień nie zgasł, tylko wygiął się, zdmuchiwanie płomienia z dużej odległości, zdmuchiwanie płomienia kilku świeczek

• rozdmuchiwanie wacików

• zdmuchiwanie skrawka papieru (przed siebie albo w stronę lustra, np. do celu) umieszczonego na czubku języka;

• przenoszenie skrawków papieru, preparowanego ryżu (tzw. dmuchanego), albo kawałków waty za pomocą słomki (rurki) z jednego do drugiego pojemnika. Dziecko chwyta wargami słomkę lub rurkę i za pomocą wdechu powietrza łapie wybrany przedmiot, by przemieścić go w inne miejsce (uczy się wstrzymania wdechu i podparcia oddechowego), pozostawia dany przedmiot robiąc wydech;

• dmuchanie na „zaczarowane drzewo” (stojak imitujący pień i konar drzewa, wykonanego z tektury, szeleszczących materiałów, różnobarwnych folii, cekinów, gałęzie drzewa wykonać można z cienkich drucików lub sztywnej żyłki) - naśladowanie odgłosów natury z użyciem głosek: „s”, „f”, „p” i innych albo onomatopei (wyrazów dźwiękonaśladowczych);

• wykonanie wdechu i dość długi wydech, tj dmuchanie na podwieszony przedmiot (z kawałków lekkiej folii, waty, karbowanej bibuły albo gąbki) tak, aby jak najdłużej utrzymać ów przedmiot w oddaleniu;

• huśtamy zabawkę-dziecko leży na podłodze, ma zabawkę ułożoną na brzuchu, huśta ją przy pomocy oddechu; aby zabawka nie spadła oddech musi być wolny i równy;

• w pozycji leżącej na materacu: wykonanie wdechu z przyciśnięciem rąk do materaca (rozstawione palce naciskają na podłoże) i wydechu wraz z rozluźnieniem całego ciała;

• dziecko trzyma w ręku trawkę (z zielonej bibuły) - wąchając trawkę wdycha powietrze nosem i równomiernie wypuszcza ustami. Dmuchanie w trawkę podczas wypuszczania powietrza ustami, następuje z różną siłą (mocno - słabo).

• moja lalka śpi, uciszmy otoczenie: ciiiiii....

• chuchamy na zmarznięte ręce: chuuuuu, chuuuuu....

• z balonika ucieka powietrze: ssssssssssss...

• szumi wiatr: szszszsz...-raz ciszej, raz głośniej

• kosimy trawę: wdech i ......ciach!, wdech i ......ciach!

• rąbiemy drewno: wdech i .....trrrach!, wdech i...trrrach!

• lokomotywa: wypuszcza parę: pssss, szszszsz,ffff; jedzie: czczczc, szszszs; pędzi: tuf, tuf, tuf, to-tak, to-to-tak; hamuje: psssss;

• zabawy ze słomką i wodą w szklance: słomkę wkładamy do szklanki z woda lub sokiem i nie dotykając powierzchni płynu wydmuchujemy w wodzie dołek; zanurzamy słomkę w wodzie i dmuchamy, wywołując bąbelki-tak aby woda „zagotowała się”,

• dmuchamy na wiatraczki;

• bawimy się płomieniem świecy: dmuchamy delikatnie i długo, tak aby płomień „zatańczył”;  staramy się zdmuchnąć płomień z dużej odległości; zdmuchujemy kilka świeczek jednocześnie;

• dmuchamy na piórko - czyje piórko poleci wyżej;

• gramy na różnych instrumentach takich jak flet, harmonijka, trąbka itp;

• śpiewamy piosenki, recytujemy.

 

Ćwiczenia oddechowo-fonacyjne

1. Wymawianie na jednym wydechu samogłosek:

aaaaaa

ooooo

uuuuu

eeeee

iiiii

yyyyy

2. Łączenie po 2 samogłoski:

aoaoaoaoao

eoeoeoeoeo

iuiuiuiuiu

uauauauaua

3. Śpiewanie samogłoski e wodząc palcem po muszli ślimaka (robimy to na jednym wydechu):

- głosem ciągłym eeeeeeeee

- głosem przerywanym e e e e e e e e

4. Naśladowanie szumu wiatru:

• jesiennego chłodnego - przedłużona artykulacja głoski ssssssssss

• zimowego lodowatego - przedłużona artykulacja głoski wwwwwww

• wiosennego ciepłego - przedłużona artykulacja głoski fffffffff

• letniego gorącego - przedłużona artykulacja głoski hhhhhhh

Ćwiczenie wykonujemy na jednym wydechu (wdech nosem).

5. Naśladowanie śmiechu różnych ludzi - ćwiczenie rozruszające przeponę:

• staruszki: che che che

• kobiety - jasny: cha cha cha

• mężczyzny - tubalny: cho cho cho

• dziewczynki - piskliwy: chi chi chi

• chłopca - hałaśliwy: cha cha cha

Ćwiczenia słuchowe.
Ćwiczenia te należą do najtrudniejszych. Wprowadza się je dopiero po ćwiczeniach oddechowych i artykulacyjnych.

W grupie ćwiczeń słuchowych występuje podział na łatwiejsze i trudniejsze: dla dzieci młodszych i starszych. Ćwiczenia dla dzieci młodszych zaczynamy od zajęć bazujących na słuchu fizycznym- wrażliwość na fale dźwiękowe, określona ostrość słyszenia i muzycznym- określanie wysokości dźwięku, dostrzeganie różnic w wysokościach, przechodząc stopniowo do ćwiczeń opartych na słuchu fonematycznym.

SŁUCH FONEMATYCZNY zwany też słuchem mownym - jest to zdolność do rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy. Mowę rozumiemy dzięki funkcjonowaniu słuchu fonematycznego. Dzięki niemu słyszymy różnice pomiędzy dźwiękami bardzo podobnymi np. p-b, t-d, k-g, itd. Dalszy etap w rozwoju słuchu fonematycznego stanowi analiza i synteza słuchowa.

ANALIZA SŁUCHOWA - to umiejętność wyodrębniania z potoku mowy: zdań, w zdaniach wyrazów, w wyrazach sylab, a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności.

SYNTEZA SŁUCHOWA - to scalanie głosek, sylab i wyrazów w określone, złożone układy słuchowe.

Realizacja ćwiczeń.

Przykłady:

I. Rodzaj i jakość nadawanych sygnałów akustycznych

	Najczęściej stosowaną zabawą rozpoczynającą ćwiczenia słuchowe jest udzielanie przez dzieci odpowiedzi na pytanie: co słyszysz? Dziecko z zamkniętymi oczami wsłuchuje się w ciszę - żadne dźwięki nie są wytwarzane celowo. Po krótkim czasie wsłuchiwania się określają, co słyszy: stukot butów o bruk, skrzypnięcie drzwi, szczekanie psa, odgłos samochodów, ptaków, rozmowy ludzi, kapanie wody, oddechy kolegów itd.
	Kiedy dzieci nauczą się odróżniać odgłosy z otoczenia, uczymy je rozpoznawać wzajemnie swoje głosy? Dzieci siedzą, np. w kręgu, odwrócone do siebie plecami. Terapeuta podchodzi do któregoś z nich i dotykiem daje znak, aby coś powiedziało (mogą to być fragmenty znanych wierszy). Zadaniem pozostałych jest odgadnięcie: czyj to głos? Można też wspólnie ustalić: kto w grupie mówi najciszej? kto mówi najgłośniej? kto się głośno śmieje? kto ma często chrypkę? kto śpiewa najwyższym (najcieńszym) głosem, lub kto zaśpiewał najgłośniej?
	Rozpoznawanie głosów zwierząt zarejestrowanych na taśmie magnetofonowej. Najpierw będą to głosy zwierząt najbardziej znanych: psa, kota, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi, konia, kurcząt, świni, żaby, gołębia; potem głosy zwierząt, z którymi dzieci stykają się rzadziej, np.: kozy, osła, lwa, mewy, wrony, wróbla, bociana itp.
	Młodych miłośników motoryzacji sprawdzić możemy przy rozpoznawaniu odgłosów charakterystycznych dla pojazdów: samochodu, traktora, pociągu, motocykla, tramwaju, wozu straży pożarnej, karetki pogotowia, statku, roweru, wrotek, deskorolki, itp.
	Inną zabawą słuchową może być wydawanie przez kolejne dzieci różnych dźwięków -naśladujących zarówno przedmioty, jak zwierzęta i zjawiska natury. Pozostali członkowie grupy starają się odgadnąć, co dziecko naśladuje (wiatr, kota, czajnik, pociąg, stukot butów).
	Dość trudnym, wymagającym dużego skupienia, jest zadanie odgadnięcia odgłosów docierających zza przysłony (parawanu), albo z sąsiedniego pomieszczenia. Może to być np.: odgłos przelewania wody, rozdzierania papieru, telefonu, przesuwania krzesła, upadku piłki, gwizdu czajnika, brzęku kluczy, itd.
	Ćwiczenia słuchowe można urozmaicić proponując dzieciom zabawy dźwiękonaśladowcze: naśladowanie np.: płaczu dziecka (ałła-ałła, pociągania nosem yyyy) kaszlu, chrząkania (yhy-yhy, a-ćha) pukania do drzwi: stuk-stuk, puk-puk, bum-bum, upadku: buch; pac, bzdryng! wykonania zdjęcia: pstryk kołysania: huś! huś! reakcji na ból: ajajaj!, aj! Aj! oj! oj! uciszania: ciiiii ruszającego motocykla: brun, brun, drrr, drrr, drm, drm Zabawy w naśladowanie głosów różnych zwierząt, np.: szczekającego psa - hau, hau, warczącego psa - wrrrr, skomlącego psa - oi, oi, oi, wyjącego psa - aurueu, aurucu, żaby - rechu, rechu, rechu, wróbla - ćwir, ćwir, odlotu ptaka - frrrr, trrrr, kury - koko-ko, koko-gdak, koko-gdak, gołębia -gro-chu gro-chu, gru-chu, gru-chu, wrony - kra, kra, konia - iha-ha, parskającego konia - prrrr, idącego konia - klip-klap, klip-klap, biegnącego konia - klip -klap (szybko). Po powrocie z wycieczki np. do parku dzieci chętnie opowiadają swoje wrażenia biorąc za podstawę tylko dźwięki, jakie tam słyszały: szelest liści, wycie wiatru, skrzypienie drzew, głosy dzieci, szum strumyka, itd. Zabawa słuchowa, której przebieg związany jest z pytaniem, które ze znanych przedmiotów, wydają takie dźwięki? syczą: czajnik, balonik, z którego spuszczamy powietrze, dzwonią: telefon, budzik, dzwonek u drzwi, dzwonki w kościele, dzwony na dzwonnicy, dzwonek w szkole, itp.; warczą: odkurzacz, froterka, kosiarka tykają: zegar szumią: wiatr, potok, fale morskie gwiżdżą: czajnik, gwizdek trenera, gwizd lokomotywy, itd. Możemy też zapytać dzieci: jak nazwiesz dźwięk, który wydaje np. furtka? (skrzypi, piszczy); jaki dźwięk wydaje młotek? (puka, stuka).
	Do uważnego wsłuchania się w mowę i starannej artykulacji zmusza mówienie szeptem przez tubę (rolka po papierze toaletowym lub ręcznikach jednorazowych), a także wysłuchanie własnej wypowiedzi nagranej uprzednio na taśmę magnetofonową.
	Zabawa: zapamiętaj imię. Pierwsze zajęcie w nowej grupie można zaczynać zabawą w zapamiętywanie imion. Uczestnicy siedzą w kręgu. Zabawę rozpoczyna dowolny uczestnik, podając swoje imię. Następny z prawej podaje imię poprzednika i swoje. Kolejny - poprzedników i swoje. Aż do końca.
	Zabawa: wstań - siadaj. Dzieci stoją w kręgu. Jedno z nich stoi w środku. Na jego hasło „wstań” należy usiąść, a po dyspozycji „siadaj” - trzeba wstać. Kto się pomyli - daje fant lub odchodzi z gry. Zabawę można prowadzić aż do zwycięstwa ostatniego uczestnika, który zostaje nagrodzony w ustalony wcześniej sposób. Zabaw tego typu można wymyślić bardzo dużo, a jako urozmaicenie warto wprowadzić fanty, nagrody, konkursy.
	Zabawa: co i jak słychać? Możemy wywoływać dźwięki celowo. Najpierw zapoznajemy dzieci z wybranymi dźwiękami (dzieci patrzą na przedmioty i słyszą, jakie dźwięki one wydają). Potem uczymy je odgadywać bez patrzenia na przedmioty (dzieci są odwrócone tyłem do źródła dźwięku), który przedmiot wydał ten dźwięk? Stukanie, np. łyżeczką w szklankę, filiżankę, gliniany dzbanek, biurko, książkę, ścianę, szybę okienną, plastikowe wiaderko, itd. Dziecko, które poda najwięcej trafnych odpowiedzi zostaje pochwalone i może otrzymać nagrodę.

II Czas trwania sygnału akustycznego (długo - krótko)

Ilustrowanie dźwięków muzycznych symbolami graficznymi. Ćwiczenie 1 Pomoce: flet z tekturki, przesłona do zakrywania fletu, instrument - flet dla nauczyciela. Dziecko otrzymuje wycięty z tektury flet i kartonik. Nauczyciel gra na flecie raz długo (ok. 5 sek.), raz krótko (ok. 1-2 sek.), dzieci słuchają. Następnie ustala z dziećmi, iż słysząc długi sygnał - dzieci pokazują swój kartonowy flet, a słysząc krótki sygnał - zakrywają kartonikiem część fletu. Po kilku próbach słyszenia z kontrolą wzrokową dzieci, nauczyciel gra na flecie za przesłoną (parawanem), a dzieci pokazują cały flet (długi sygnał) albo jego część (krótki sygnał). Ćwiczenie 2 Pomoce: budzik, obrazki z symbolami lub etykietki z napisami „długo”, „krótko”. Nauczyciel zapoznaje dzieci z dzwonkiem budzika. Gdy budzik dzwoni długo - nauczyciel pokazuje symbol lub etykietkę z napisem „długo”, gdy zaś dzwoni krótko - pokazuje symbol lub etykietkę „krótko”. Następnie nauczyciel reguluje czas trwania sygnału budzika, a dzieci samodzielnie wskazują odpowiednie symbole lub etykietki. Dla zwiększenia stopnia trudności można te same ćwiczenia zastosować za przesłoną. Ćwiczenie 3 Pomoce: flet, plansze do rysowania, mazak/kredka, parawan. Nauczyciel gra na flecie długo lub krótko. Zadaniem dziecka jest wsłuchiwanie się w dźwięki i zaznaczanie linią długą albo krótką kolejno usłyszanych po sobie dźwięków. W czasie tego ćwiczenia można zachęcać dziecko do wokalizacji dowolnej samogłoski (o, a, u, i, y, e), tj. długiej lub krótkiej emisji dźwięku. Na planszach do rysowania można narysować doniczki i kwiaty na różnych wysokościach, tak by rysowane przez dziecko łodygi były raz długie, innym razem krótkie. Na kolejnych zajęciach można zastosować to samo ćwiczenie, ale warto zmienić rysunek, np. dzieci dorysowują sznurek do balonów lub latawców. W pierwszej próbie należy grać na flecie długo i taką linię ma dziecko dorysować (jak na planszy), ale następne sygnały powinny się zmieniać dowolnie, by dziecko nie sugerowało się np. kolejnością kwiatów, balonów czy latawców na swojej planszy. Ćwiczenie 4 Pomoce: gwizdek, rekwizyty z otoczenia dziecka (np. paski, wstążki, linijki, itp.). Nauczyciel zapoznaje dzieci z sygnałem gwizdka, podając naprzemiennie sygnały: krótki i długi. Na długi sygnał dziecko wybiera długi przedmiot, a na krótki sygnał gwizdka - krótki przedmiot. Utrudnieniem może być podanie dzieciom dużego zestawu różnorodnych przedmiotów długich i krótkich, zastosowanie ćwiczenia za parawanem. Ćwiczenie 5 Pomoce: dla dziewcząt: tekturowa lalka (miniaturowa lalka), dwie kartonowe zjeżdżalnie (długa i krótka), a dla chłopców auto i dwie tekturowe jezdnie, dzwoneczek lub flet. Nauczyciel zapoznaje dzieci z dźwiękiem instrumentu zmieniając długość grania: raz długo, raz krótko. Zadaniem dziecka jest zsunąć lalkę po odpowiedniej zjeżdżalni, lub przesuwać auto po właściwej trasie (długiej lub krótkiej). Ćwiczenie 6 Pomoce: linka (grubość skakanki), sznurowadło i zamieszczona na nich ruchoma plastikowa piłeczka, tamburyno, szklanka z wodą i łyżeczką. Nauczyciel demonstruje grę na tamburynie (długo - krótko), a zadaniem dziecka jest przesuwać piłeczkę we właściwych odległościach, czyli raz długo, innym razem krótko - w zależności od podawanego sygnału. Zamiast tamburyna można wykorzystać dźwięki wydobywane z postukiwania łyżeczką w szklance (długie i krótkie mieszanie wody). Początkowo dzieci obserwują czynności, tj. słuchają uważnie dźwięku i razem z nauczycielem zaznaczają na lince odpowiednią odległość (długo lub krótko). Następnie wykonują ćwiczenie samodzielnie. Ćwiczenie 7 Pomoce: farby wodne (akwarela w dwu kontrastowych kolorach), duży arkusz papieru, dwie gąbki: krótka i długa, dowolne dwa instrumenty (np. flet, gwizdek). Nauczyciel demonstruje na jednym instrumencie sygnał długi, a na drugim sygnał krótki. Zadaniem dziecka jest wybranie odpowiedniej gąbki, zamoczenie jej w farbie, a następnie malowanie nią śladów odpowiednich do sygnałów, np. punktowe (krótkie) ślady (pada deszcz), albo pociągłe ruchy gąbki (malowanie tęczy). Pod kontrolą wzrokową dziecka ćwiczenie jest dość łatwe, ponieważ identyfikuje ono rodzaj instrumentu z odpowiednią gąbką. Utrudnieniem może być zastosowanie tylko jednej barwy farby oraz wykorzystanie parawanu, by wyeliminować pokazywanie wzorca. Ćwiczenie 8 Pomoce: dowolny instrument, szarfa (wstążka) zamocowana na patyku Nauczyciel podaje zróżnicowane sygnały: długie i krótkie, a następnie ilustruje je umownymi ruchami szarfy: krótki - to energiczny wyrzut szarfy w górę, a długi - to swobodne, długie, płynne ruchy szarfy na boki, lub zataczanie szarfą koła.

III Ilość nadawanych sygnałów akustycznych

	Tyle przedmiotów ile dźwięków. Pomoce: średniej wielkości płaski słoik lub miseczka, kilka kamyków, drobnych klocków lub drewnianych korali. W pierwszej próbie nauczyciel wrzuca do słoja/miski 2 kamyki (korale lub klocki) w odstępie czasu 3 sek. i liczy z dzieckiem ilość uderzeń kamyków o dno pojemnika. Należy powtórzyć tę próbę dla utrwalenia ćwiczenia. W następnych można zwiększyć ilość wrzucanych przedmiotów, pamiętając o zachowaniu odstępu czasu (3 sek.) pomiędzy każdym wrzucanym kamykiem. Dziecko obserwuje nasze działania i wsłuchuje się w sekwencję kolejno wytwarzanych dźwięków. Za każdym razem wspólnie liczymy ilość usłyszanych uderzeń. Dla zwiększenia stopnia trudności można też zmniejszać różnicę czasową między sygnałami (do dwu i następnie do jednej sekundy), lub też wykorzystać parawan. Zadaniem dziecka jest wskazanie takiej ilości przedmiotów ile dźwięków usłyszał. Może też wrzucać do swojego słoika/miski tyle samo kamyków ile wrzucił za parawanem nauczyciel.
	Rozpoznawanie dźwięków można łączyć z próbą określenia miejsca, z którego pochodzi, odległości, kierunku, liczby wydanych sygnałów i ich natężenia. Możemy zorganizować zabawę, w której dziecko kierując się dźwiękiem wydawanym przez ukryty przedmiot, czy różne przedmioty, stara się je odnaleźć: szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
	Dzieci mogą przynosić z domu na zajęcia przedmioty wydające jakieś ciekawe, niespotykane dźwięki i prezentować je grupie, a potem próbować wyróżnić ich odgłos spośród innych. Dobrze jest zwrócić uwagę dzieci na fakt, że przedmiot wydaje inny dźwięk, gdy się w niego stuka, gdy się go toczy, a jeszcze inny, gdy go podrzucamy do góry i spada w dół.

IV Analiza i synteza słuchowa sygnałów akustycznych i dźwięków mowy

	Słuchanie i nazywanie odgłosów z otoczenia: identyfikowanie dźwięków z otoczenia np. kapanie wody, tykanie zegara. Rozpoznawanie odgłosów dochodzących z ulicy, sygnałów pojazdów, odgłosów kuchennych, głosów ptaków, zwierząt, dźwięków charakterystycznych dla przedmiotów, urządzeń, instrumentów muzycznych.
	Lokalizowanie źródła dźwięków. Polecamy dziecku wskazać skąd słyszy podawane dźwięki.
	Ćwiczenia rytmiczne - ćwiczenia w rozpoznawaniu melodii piosenek po zaśpiewanym fragmencie (lub z kasety) i wyklaskaniu rytmów piosenek; - słuchowa analiza podanego rytmu i ruchowe jego odtwarzanie poprzez wyklaskiwanie, wystukiwanie, wytupywanie; - wystukiwanie rytmu, dziecko układa np. klocki, z uwzględnieniem ilości uderzeń i odległości czasowych między nimi; - graficzne odtwarzanie wysłuchanego rytmu (rysowanie kropek lub linii) - odtwarzanie rytmiczne układów przestrzennych - na podstawie układu np. klocków, dziecko wystukuje lub wyklaskuje rytm; - rozpoznawanie układów przestrzennych lub rytmicznych, zgadywanie, który spośród kilku układów na planszy został wystukany lub który spośród kilku wystukanych odpowiada wzorom na planszy (lub wzorom ułożonym z klocków). - rytmiczne wypowiadanie treści krótkich wierszy (z wyklaskiwaniem).

V Wyodrębnianie zdań w mowie, wyrazów w zdaniach

• dziecko słucha wypowiedzi nauczyciela w postaci zdań prostych na temat obrazka o ubogiej treści, np. To kotek. On pije mleko. Dziecko ma narysować tyle kresek, ile jest zdań. Pierwsze zdanie kreską czerwoną, drugie niebieską. Pokazujemy kreskę czerwoną dziecko mówi: To kotek, niebieską - On pije mleko. Zwiększamy ilość zdań.

• Układanie zdań przez dziecko na podstawie ilości patyczków / patyczki oznaczają wyrazy/. Prowadzący zajęcia poleca powiedzieć zdanie z tylu wyrazów, ile jest patyczków:

II To Ola

III Tam stoi Tomek

IIII Ania ma małego brata

• tworzenie zdań ze słów podanych przez prowadzącego. Ćwiczenie utrudniamy podając słowa w innej kolejności niż w zdaniu, np. sklep- idzie -do - Gosia. Dzieci mają dokonać pewnych przestawień i stworzyć zdanie sensowne.

• Zabawa w dopowiadanie brakującego słowa w zdaniu, np. Gruszka jest żółta, a wiśnia ......; Pomarańcza jest okrągła, a banan .......,

• Dokończenie słów - prowadzący podaje dziecku obrazek i wypowiada pierwszą część słowa, którego desygnat jest na obrazku. Dziecko dopełnia drugą sylabę, np. pił - ka, pa - jac, tor - ba. Wprowadzamy następnie wyrazy wielosylabowe. Dokańczanie słów można połączyć z rzucaniem piłką; dziecko odbiera piłkę ( łapie) i wypowiada kończąc odpowiednie słowo.

VI Wyodrębnianie sylab w wyrazach

• zabawa w poszukiwanie przedmiotów, których nazwa zaczyna się od -„sza”, np. szafa, szalik,

• wybieranie obrazków w nazwach których jest sylaba „ ro”, np. rower, korona.

• zabawa w sklep- dziecko kupuje w sklepie przedmioty, których nazwa zaczyna się od np. „ bu” - bu - ty, bu - dzik, bu - rak. Po wykonaniu zadania następuje wyklaskiwanie sylab w tych słowach i liczenie sylab.

• wygłaszanie słów rozpoczynających się na daną sylabę, np. „ma” - ma- ma, ma - larz, ma - lutka. Chodzi o to, aby dziecko wymieniało nie tylko rzeczowniki, ale czasowniki i przymiotniki.

VII Dzielenie wyrazów na sylaby z jednoczesnym stukaniem w rytm wypowiadanych sylab

• prowadzący rozkłada zestaw obrazków / w których liczba wyrazów jedno, dwu i wielosylabowych jest równa/. Dziecko nazywa obrazki i następnie dzieli je na sylaby, liczy je i wystukuje palcem lub ołówkiem,

• zgaduj - zgadula sylabowa. Dziecko otrzymuje koperty, na których są narysowane kropeczki. W każdej kopercie są obrazki. Ćwiczący poleca wyjąć obrazki z poszczególnych kopert i sprawdzić, czy obrazek został umieszczony w odpowiedniej kopercie /np. nazwa jednosylabowa w kopercie z jedną kropką, dwusylabowa z dwiema itp./ Po sprawdzeniu wszystkich kopert dziecko otrzymuje inne obrazki, które musi umieścić w odpowiednich kopertach.

VIII Sztafeta sylabowa

• obrazki przedstawiające przedmioty o nazwach 1 - 2 -

i wielosylabowych. Polega na tym , że każdą kolejną sylabę wyrazu wypowiada już inne dziecko podając obrazek przedstawiający przedmiot, którego nazwa odpowiada dzielonemu na sylaby wyrazowi.

• inną wersją tego ćwiczenia jest tworzenie wyrazów z sylab za pomocą suwaka prostego lub zegarowego. Ćwiczenie polega na podstawieniu sylab końcowych do stałej sylaby początkowej, np. ka - sa, ra, wa , py.

IX Wybieranie i segregowanie przedmiotów oraz obrazków na podstawie

dźwiękowych właściwości ich nazw

Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów:

Wyróżnianie głosek w wyrazach-najpierw samogłosek (na początku, na końcu, w środku), potem w tej samej kolejności spółgłosek

• wybieranie obrazków, przedmiotów, których nazwy rozpoczynają się od podanej głoski,

• rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie pierwszej głoski,

• wyróżnianie pierwszej głoski z nazwy obrazka: rozkładanie obrazków z dwu grup, układanie ich w dwóch szeregach: auto, autobus, agrafka, arbuz, okno, obraz, okulary, odkurzacz

• dobieranie obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską,

• podawanie wyrazów rozpoczynających się od danej głoski

• wyróżnianie głosek w łatwych wyrazach- głoskowanie

• wyróżnianie ostatniej głoski z obrazka

• wybieranie obrazków, których nazwy kończą się daną głoską

• podawanie wyrazów, których nazwy kończą się na daną głoskę

• dobieranie par obrazków, w których nazwa drugiego rozpoczyna się taką samą głoską, jaką kończy się pierwszy np. domino obrazkowe: kogut- traktor- radio- orzeł- łańcuch.

• różnicowanie wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską - pokazywanie na tablicy obrazków przedstawiających dwa przedmioty, dziecko nazywa je, np. Tomek - domek, koza - kosa, buty - budy, bułka - półka, dzień - cień, góra - kura siedzi - sieci, goniec - koniec rak - lak, bal - pal rok - lok, bąk - pąk kasa - kasza, gapa - kapa sale - szale, lody - loty tacka taczka, dama - tama kos - kosz, biurko - piórko buty - budy, bije - pije
  

• Nazywanie poszczególnych obrazków z tablicy, dziecko je pokazuje, np. półka - bułka, piasek - pasek, pal - bal, bucik - budzik, pas - bas, kozioł - kocioł, budy - buty, sieci - siedzi.

• różnicowanie głosek b - p , s - c, d- t , k - g w wyrazach podobnie brzmiących. Prowadzący czyta wyrazy, dziecko ma klasnąć, gdy usłyszy np. „b” ( półka, tata, bułka, pal, wąs, but ).

• określanie miejsca położenia w wyrazie rozpoznanej głoski: na początku, na końcu, w środku wyrazu. Zestaw obrazków.

• układanie wyrazów- na tablicy wiszą trzy obrazki, dziecko ma z pierwszych głosek nazw kolejnych obrazków ułożyć słowo, np. ryba, auto, koza = rak; sklep, osa, krowa = sok; młotek, armata, koło = mak.

• rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej : sanki - szanki , szafa - safa , kawa - tawa . Dziecko ma określić , kiedy mówimy dobrze , a kiedy źle np. klaszcze gdy usłyszy błąd.
  

Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne- ćwiczenia języka, warg i policzków, podniebienia miękkiego i żuchwy. Ćwiczenia te dobierane są w zależności od rodzaju występującej wady wymowy i sprawności narządów mowy u danego dziecka.

Obejmują one:

-naśladowanie demonstrowanych przed lustrem ćwiczeń,
-naśladowanie ruchów artykulatorów z wykorzystaniem obrazków, minek itp.,
-ćwiczenia zgodne z instrukcją prowadzącego (kontrola wzrokowa w lustrze),

Ćwiczenia:

- dla dzieci 3-letnich ćwiczenia artykulacyjne wyrabiające mięśnie narządów mowy na samogłoskach, łatwiejszych spółgłoskach oraz sylabach,

- dla dzieci 4-letnich ćwiczenia artykulacyjne kształtujące mięśnie narządów mowy, ze szczególnym uwzględnieniem trudniejszych spółgłosek występujących w tekstach

- dla dzieci 5-letnich ćwiczenia artykulacyjne na wszystkich głoskach , ze szczególnym uwzględnieniem trudnych spółgłosek przedniojęzykowo-dziąsłowych

- dla dzieci 6-letnich poprawne wymawianie wszystkich głosek i grup spółgłoskowych , doskonalenie umiejętności wyrazistego mówienia , wybrzmiewania wszystkich głosek wyrazu .

Ćwiczenia języka- zbyt słabe mięśnie języka powodują, iż nie może on wykonywać precyzyjnych ruchów, które są potrzebne do realizacji wielu głosek. Możemy usprawnić mięśnie języka poprzez odpowiednie ćwiczenia

Realizacja ćwiczeń.

Przykłady:

• wysuwanie i chowanie języka ;
  

• przesuwanie języka od kącika do kącika warg ;
  

• wysuwanie języka daleko na brodę ;
  

• oblizywanie dolnej wargi i brody ;
  

• unoszenie języka w kierunku nosa ;
  

• oblizywanie górnej wargi ;
  

• oblizywanie zewnętrznej i wewnętrznej strony zębów ruchem okrężnym ;
  

• wypychanie językiem policzków oraz górnej i dolnej wargi
  

• unoszenie czubka języka do zębów górnych i dolnych ; dotykanie poszczególnych zębów po kolei
  

• kląskanie językiem : czubkiem i środkiem języka ;
  

• spłaszczanie i zwężanie języka ;
  

• unoszenie języka do nosa i wywijanie go na brodę ;
  

• unoszenie języka na górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego ;
  

• mlaskanie czubkiem języka , środkiem , przyssanie języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach ;
  
  

• oblizywanie warg ruchem okrężnym - usta szeroko otwarte (wargi można posmarować miodem, kremem czekoladowym, mlekiem w proszku);
  

• wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy ustnej (bez kontaktu z wargami);
  

• wahadełko - kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania językiem warg i zębów;
  

• przesuwanie czubka języka od zębów po podniebieniu jak najdalej w głąb jamy ustnej (język zagląda do gardła);
  

• wyraźne wymawianie głosek [ a - l ] bez poruszania brodą, przy szeroko otwartych ustach czubek języka unosimy do wałka dziąsłowego;
  

• wymawianie sylab la la la ...lo lo lo ...le le le ..., poruszanie jedynie językiem - nie brodą ( usta szeroko otwarte );
  

• naciskanie językiem na podniebienie ( usta otwarte ) - zwalnianie nacisku;
  

• przeciskanie języka między zębami;
  

• zlizywanie z talerzyka resztek np. kisielu, budyniu (ćwiczenie mniej eleganckie, ale świetnie gimnastykuje język).
  
  

	Ruchy koliste języka w prawo i w lewo wewnątrz jamy ustnej
	Wykonywanie najpierw wolnych, potem coraz szybszych ruchów na boki, w górę i w dół językiem w powietrzu - jak wąż; następnie stopniowo cofanie języka w głąb jamy ustnej
	Żuć język, udawać ssanie cukierka
	Ostrzyć czubek języka o górne zęby, przy szeroko otwartych ustach
	Masować język poprzez nagryzanie czubka języka zębami
	Wsuwać język między wprawione w drgania wargi
	Szybko wymawiać / (lllll...), a następnie sylaby: la, lo, le, lu
	Szybko wymawiać naprzemiennie głoski /, n (Inlnln..)
	Szybko, naprzemiennie wymawiać głoski t, d (ćwiczenie pomocne przy wywoływaniu głoski „r”)
	Śpiewać: najpierw lalala, lalala..., lelele..., lololo..., następnie lala, lata, lada...; powtarzać ten materiał, podstawiając kolejno samogłoski: e, o, u
	Zdmuchiwać skrawek papieru umieszczony na czubku języka

• Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je "zaczarowanym miejscem", "parkingiem" itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.
  

• Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.
  

Ćwiczenia w formie zabawowej:



• Konik jedzie na przejażdżkę. Naśladuj konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.

• Wilk gonił zająca i bardzo się zmęczył, wysunął język i dyszy. Wysuń język jak najdalej na brodę - pokaż dyszącego wilka.

• Huśtawka unosi się do góry, a potem wraca na dół. Wysuń język przed zęby i poruszaj nim tak, jakby się huśtał - raz do góry w stroną nosa, raz do dołu w stroną brody.

• Wysuń obie wargi do przodu, udając ryjek świnki. Następnie połóż na górnej wardze słomkę lub ołówek i spróbuj ja jak najdłużej utrzymać.

• Chomik wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.

• Wyobraź sobie, że twój język to żołnierz na defiladzie. Na raz - czubek języka wędruje na górną wargę, na dwa - czubek języka dotyka lewego kącika ust, na trzy - czubek języka na dolną wargę, na cztery - czubek języka przesuwamy do prawego kącika ust.

• Na pewno wiele razy kopałeś szeroką łopatką w piasku. Otwórz buzię i wysuń język za dolną wargę. Postaraj się, aby język był szeroki jak łopatka.

• Malarz maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj językiem swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.

• Dzieci lubią zjeżdżać na zjeżdżalni, a ty ? Spróbuj zrobić zjeżdżalnię dla krasnoludków ze swojego języka. Oprzyj czubek język za dolnymi zębami i unieś do góry jego środkową część. Musisz bardzo uważać, aby język nie wychodził przed zęby.

• Młotkiem wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.

• Żyrafa wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj pociągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.

• Słoń ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.

Ćwiczenia języka należy prowadzić tak długo, aż ćwi­czący będzie umiał położyć język ściśle tam, gdzie chce z dostateczną szybkością i do­kładnością.









Podczas ćwiczeń należy zwrócić uwagę, by żuchwa była nieruchoma!.


Ćwiczenia usprawniające wargi

Realizacja ćwiczeń.

Przykłady:



• Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które "pękają" przekłute palcami ).
  

• Całuski - usta układamy w "ciup" i cmokamy posyłając do siebie buziaki.
  

• Niejadek - usta wciągamy w głąb jamy ustnej.
  

• Zmęczony konik - parskanie wargami.
  

• Podwieczorek pieska - chwytanie ustami drobnych cukierków, chrupek, kawałków skórki chleba, itp.
  

• Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów.
  

• Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki.
  

• Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania.
  

• Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u- przy maksymalnym oddaleniu od siebie górnej i dolnej wargi
  

• Suszarka - utrzymywanie przy pomocy warg słomki, wciąganie powietrza nosem, wydychanie przez słomkę na dłoń (odczuwanie ciepłego powietrza).
  

	Oddalanie od siebie kącików ust, jak przy „i”
	Zbliżanie do siebie kącików ust (ściąganie warg) jak przy „u”
	Wargi wysunąć do przodu, ściągnąć je (jak przy gwizdaniu) i przesuwać w kąciki ust: w prawo, w lewo, a następnie wykonywać nimi ruchy okrężne
	Ssanie wargi górnej, a potem dolnej
	Masowanie warg zębami (górnymi dolnej wargi i odwrotnie)
	Nadmuchiwanie gumowych zabawek, baloników
	Nadymać policzki z uwolnieniem nagromadzonego w jamie ustnej powietrza
	Nadymać policzki i zatrzymać powietrze w jamie ustnej na około 4 -5 sekund, następnie oddychać przez nos bez zmiany położenia warg i policzków
	Nadymać policzki na zmianę lewy i prawy, przesuwać powietrze z jednej strony jamy ustnej do drugiej przy zwartych wargach
	Wciągać policzki do jamy ustnej (policzki ściśle przylegają do łuków zębowych, wargi tworzą zajęczy pyszczek)
	Utrzymywać przy pomocy warg patyczek obciążony plasteliną; wdech i wydech wykonywać kącikami ust; w celu wyeliminowania oddychania przez nos zaciskać nozdrza
	Przy zamkniętych szczękach unosić wargę górną (widoczne są tylko zęby górne), a następnie opuszczać wargę dolną (widoczne są tylko zęby dolne)
	Górne siekacze oprzeć na wardze dolnej, warga górna jest lekko uniesiona, tak że widoczne są siekacze górne (jak przy artykulacji głosek w, f); wdychać i wydychać powietrze przez szczelinę wargowo-zębową
	Górnymi siekaczami lekko dotykać wargi dolnej, równocześnie wargi wykonują ruch spłaszczenia i powrót do pozycji neutralnej; te same ruchy warg wykonuje się przy kontakcie zębów dolnych z górną wargą
	Wargi wysuwać do przodu, zaokrąglać i zwierać, a następnie wykonać ruch w prawo i w lewo (lub do góry i do dołu); szczęki przez cały czas są zwarte

• czesanie dolnymi zębami wargi górnej i na odwrót (naprzemienne zagryzanie warg, zęby mają być odsłonięte);
  

• przerzucanie powietrza z jednego policzka do drugiego (zabawa w naśladowanie czynności płukania ust wodą);
  

• wciąganie i nadymanie policzków (zabawa w udawanie grubaska i chudzielca);
  

• granie palcami na wargach;
  

• wyrywanie kartki papieru (szpatułki, rurki) z zaciśniętych warg dziecka;
  

• mocne wymawianie sylab pa... pa... - kartka trzymana przed ustami dziecka powinna odskakiwać.
  
  










Ćwiczenia podniebienia miękkiego

Realizacja ćwiczeń.

Przykłady:



• Zmęczony piesek - język wysunięty z szeroko otwartych ust, wdychanie i wydychanie powietrza ustami.
  

• Chory krasnoludek - kaszlenie z językiem wysuniętym z ust.
  

• Balonik - nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie nosem.
  

• Biedronka, parasol, sukienka itp. - przysysanie kolorowych kółeczek poprzez wciąganie powietrza przez rurkę i przenoszenie na obrazek biedronki...
  

• Kukułka i kurka - wymawianie sylab:
  ku - ko, ku -ko,
  uku - oko, uku - oko,
  kuku - koko, kuku - koko.
  

• Chory krasnoludek - zabawa fabularyzowana
  Krasnalek był chory i leżał w łóżeczku i przyszedł pan doktor
  - Jak się masz krasnalku?
  Krasnalek kaprysi, ziewa, nie chce jeść, nie chce pić. Chyba się przeziębił:
  - Ziewa szeroko z opuszczoną nisko dolną szczęką: aaaaaaaaaa
  - Nie chce jeść i bardzo chudnie: wciąganie policzków
  - Kaszle: z wysuniętym na zewnątrz językiem
  - Chętnie ssie smoczek: naśladowanie odruchu ssania
  - Bardzo marudzi: mmmm (murmurando)
  Wzywamy pogotowie, pogotowie jedzie: eo, eo, au, au, ay, ay, iu, iu,yu, yu
  Pan doktor zaleca:
  - Płukanie gardełka (gulgotanie)
  - Połykanie pastylek (naśladowanie połykania)
  - Oglądanie gardła w lusterku (podczas wymawiania samogłosek)
  Krasnalek zmęczony zabiegami ziewa (szeroko), ziewa i usypia:
  - Chrapie (na wdechu)
  - Chrapie (na wydechu)
  Budzi się . Będzie brał inhalacje:
  - Zaciska na przemian dziurki nosa (w tym czasie oddycha wolną dziurką)
  - Wdycha powietrze nosem - wydycha ustami.
  Krasnalek czuje się już lepiej- sprawdza czy gardło go jeszcze boli
  Trzyma ręką gardło i wymawia sylaby (przy szeroko otwartych ustach):
  
  ga go ge gu gy
  ka ko ke ku ky
  oko eke uku aku
  ago ego ugu ogo
  ga go ge gu gy
  
  Zdrowy krasnoludek ma apetyt, zamyka usta i żuje coś smacznego (naśladowanie żucia).Po posiłku krasnal dostał czkawki:
  Ap-ap, op-op, up-up, ep-ep, yp-yp, ip-ip.
  Kiedy czkawka minęła postanowił pobawić się kolorowymi skrawkami papieru, które zdmuchiwał z blatu stołu. Papierki frunęły daleko, bo krasnal dmuchając na nie mówił: pa, po, pe, pi, pu, py (moment zwarcia przy p przedłużyć). Kiedy buzia mu się zmęczyła postanowił dmuchać na papierki przez nos.

	Wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej
	Płukanie gardła ciepłą wodą (to ćwiczenie pomaga uzyskać dźwięki „k” i „g”)
	Głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie
	Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych „k” i „g” z samogłoskami np.: ga, go, ge, gu, gi, gą, gę... i to samo z głoską „k”: ka, ko, ke, ku, ki...
	Wypowiadanie sylab: „ak, ok, uk, ek, yk, ik ąk, ęk, aga, ogo, ugu, eke, ygy, iki, ago, ęgę”

• oddychanie wyłącznie przez usta lub wyłącznie przez nos;
  

• ssanie smoczka;
  

• głębokie oddychanie - wdech nosem, wydech ustami - usta cały czas otwarte.
  
  

.












Ćwiczenia żuchwy

Realizacja ćwiczeń.

Przykłady:

• Zamykanie i otwieranie domku - szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski a, zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom.
  

• Krowa - naśladowanie przeżuwania.
  

• Guma do żucia - żucie gumy lub naśladowanie.
  

• opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze;
  

• ruchy dolnej szczęki do przodu i do tyłu.
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

---