1.Marx: materializm filozoficzny; materializm historyczny; baza, nadbudowa i świadomość; formacje społeczno-ekonomiczne; prawa dziejowe i walka klasowa; cele rewolucji proletariackiej; państwo i prawo
Materializm filozoficzny (dialektyczny)
To filozoficzna podstawa marksizmu (jako nauki Marksa i Engelsa). Metodę tą zastosowali do zjawisk społecznych wielcy klasycy. Nazwa pochodzi od tego, że jest to metoda dialektyczna czyli antymetafizyczna i konsekwentnie materialistyczna.
O co chodzi w tej metodzie? Marks i czasami Engels przekonuje, że cały świat znajduje się w ciągłym ruchu, procesie zmian, rozwoju i przekształcania. Temu prawu ruchu, tej dialektycznej sprzeczności podlega zarówno świat organiczny, nieorganiczny jak i zjawiska życia społecznego. Stąd te wszystkie zjawiska, przede wszystkim zjawiska społeczne, należy zawsze badać z puntku widzenia owego powstawania (obumierania, zmieniania) nowej jakości. Ten ruch, o którym pisze Marks, nie jest powtarzaniem tego co stare, ale stanowi ciąg procesów obumierania starego i powstawania nowego.To proces postępowy.
Istotą tego świata przyrody i świata społecznego jest ciągła walka i ciągły ruch. Dlatego też, właściwością otaczającego nas świata są istniejące w nim sprzeczności. Wszystkie zjawiska mają swoją stronę dodatnią i ujemną, swoją przeszłość i swoją przyszłość. Walka tych przeciwieństw, tezy i antytezy, stanowi istotę procesu rozwoju. Ta dialektyka jest oczywiście uzupełniona materializmem, bo Marks i Engels uznają jedynie materialną postać świata jedyną podstawą i źródłem różnorodności zjawisk jest materia, wieczna przez nikogo nie stworzona. materia ta pozostaje w ciągłym ruchu i rozwoju. Materia jest pierwotna wobec świadomości. Materia jest jedyną obiektywną rzeczywistością, istniejącą poza świadomością i niezależną od niej, a świadomość jest tylko i wyłącznie właściwością wysoko zorganizowanej materii.
Nie ma świata duchowego, nie ma bytów niematerialnych. Wszystko możemy sprowadzić do świata materialnego. (def. życia - życie jest formą istnienia białka) Marks ”byt kształtuje świadomość”
Świadomość wg Marksa i Engelsa nie może egzystować samodzielnie, niezależnie od materii. Ten świat materii rozwija się wg obiektywnych praw, które tkwią w samej istocie materii.
Nie ma żadnego czynnika duchowego, który jest nam konieczny do opisu świata, rzeczywistości, tłumaczenia procesów historii i życia, jest tylko materia. Skoro jest tylko ona, to jedyną metodą poznania jest poznanie empiryczne. I co prawda Marks twierdzi, że człowiek nie jest w stanie poznać wszystkich praw obrotu materią, ale są one obiektywne poznawalne. A jedynym kryterium prawdziwości wiedzy o świecie jest praktyka.
Materializm historyczny
Przeniesienie metody materializmu dialektycznego na poziom nauk czy zjawisk społecznych, czyli próba opisu społeczeństwa za pomocą tego instrumentarium wziętego z nauk przyrodniczych i tak w zredukowanej i prymitywnej formie heglowsko-feuerbachowskiej (Hegel i Feuerbach). I to przeniesienie materializmu dialektycznego na badanie zjawisk społecznych i realnych procesów społeczno-historycznych nosi miano materializmu historycznego. Źródeł kształtowania się idei społecznych, poglądów prawnych, teorii politycznych, instytucji politycznych należy szukać w ekonomicznych warunkach życia społecznego. W tym systemie opartym na materializmie dialektycznym, to właśnie ekonomiczna struktura społeczeństwa, czyli materialne warunki życia społeczeństwa są decydującym czynnikiem, określającym strukturę i rozwój społeczeństwa. Najważniejszym czynnikiem, który determinuje życie społeczne jest sposób produkcji dóbr materialnych i ogół, całokształt ekonomicznych warunków życia. Jaki jest sposób produkcji, wymiany w społeczeństwie taki jest obraz tego społeczeństwa, klasy, idee czy też instytucje. Całokształt czynników ekonomicznych w społeczeństwie to dla Marksa baza, na której wznosi się cała nadbudowa instytucji społecznych i politycznych. "To byt kształtuje świadomość" - Marks
Baza, nadbudowa, świadomość
BAZA: całokształt stosunków ekonomicznych w społeczeństwie stanowi ekonomiczną strukturę społeczeństwa, tą bazę, na której wznosi się NADBUDOWA prawna i polityczna i której odpowiadają odpowiednie formy świadomości społecznej. Czyli mamy trzy sfery życia społecznego: 1. baza 2.nadbudowa 3. świadomość.
Struktura ekonomiczna stanowi BAZĘ, za pomocą której można wytłumaczyć całą nadbudowę polityczną i prawną(najważniejsze elementy to państwo i prawo), a także wyjaśnić świadomość czyli wyobrażenia o charakterze filozoficznym, politycznym czy religijnym (to co uważamy za dobre i pożądane, przy czym ideologia danego społeczeństwa to tzw. fałszywa świadomość - klasa panująca obejmuje wszystkie instytucje życia społecznego, naukowego i kulturowego reprezentując nimi swoją świadomość, doprowadza to do tego że klasa nieposiadająca przyjmuje ich świadomość za swoją i w rezultacie istnieje w danym społeczeństwie fałszywa świadomość)
Świat nie jest bytem statecznym, podlega ciągłemu ruchowi i zmianom, postępowi. Ten postęp dokonuje się też w sposobach produkcji i wymiany, ale źródłem tych zmian w sposobie produkcji i wymiany są zmiany w narzędziach pracy i w siłach wytwórczych (tych, którzy produkują w tym elemencie bazy, który jest elementem najbardziej rewolucyjnym). Jeżeli spojrzymy na to jak się handlowało i produkowało: 2 tys lat temu, 1tys, 100lat, 10 lat temu to możemy zaobserwować istotną zmianę. Istotą tego procesu w bazie jest zmiana, której motorem napędowym jest zmiana w narzędziach produkcji, która prowadzi do wewnętrznego konfliktu w bazie między starymi a nowymi stosunkami produkcji.
Formacje społeczno-ekonomiczne
Patrząc na bazę, strukturę ekonomiczną, Marks i Engels po rozpadzie wspólnoty pierwotnej, która charakteryzowała się wspólnotą dóbr i brakiem własności prywatnej, wyróżnili 3 wielkie formacje społeczno- ekonomiczne, które mają inną strukturę ekonomiczną.
formacja niewolnicza, oparta na pracy niewolników.
formacja feudalna, oparta na pracy chłopów pańszczyźnianych
formacja burżuazyjna (kapitalistyczna, w zależności gdzie, robi się to samo) oparta na pracy proletariatu, najbardziej spauperyzowanej i wyalienowanej części klasy robotniczej.
Cele rewolucji proletariackiej
Według Marksa, narastające w łonie kapitalizmu sprzeczności między klasą robotniczą, proletariatem a burżuazją muszą doprowadzić do wybuchu rewolucji proletariackiej.
Celem rewolucji proletariackiej jest obalenie władz burżuazji, władza proletariatu!
Istota rewolucji - zniesienie własności prywatnej, bo ona jest środkiem wyzysku człowieka przez człowieka. Zniesienie własności prywatnej likwiduje wyzysk człowieka przez człowieka, likwiduje także klasy i powoduje powstanie bezklasowego społeczeństwa. W takim społeczeństwie przestaje być potrzebne państwo.
Żeby takie rewolucji dokonać to Ci proletariusze muszą być świadomi tych obiektywnych praw i procesów rządzących rozwojem społecznym, ale jest ciemny i niewykształcony, otumaniony tą fałszywą świadomością narzuconą wcześniej przez burżuazję.
Aby wymienić tą świadomość trzeba proletariuszowi przewodnika i nauczyciela, który podniesie świadomość rewolucyjną w masach jest partia proletariacka. Jest nim partia proletariacka - organizacja będąca awangardą proletariackiej świadomości. Mówi robotnikom to co jest dla nich dobre. Partia proletariacka wnosi do mas robotniczych ową rewolucyjną świadomość i wiedzę o materializmie historycznym, tych procesach historycznych. Ma za zadanie szerzyć nauki marksizmu i przygotować rewolucję, która wybuchnie w momencie największego nasilenia przeciwieństw klasowych.
Prawa dziejowe i walka klasowa
Historia to proces, linia ciągła, po formacji i państwie niewolniczym następuje formacja i państwo feudalne a po nim zaś państwo i formacja kapitalistyczne. Jak się to dzieje ?
Co jest odpowiedzialne za ów proces zmiany i postępu ? zmiany w bazie, w narzędziach pracy, w stosunkach produkcji, najbardziej trywialnie w sposobach produkcji i wymiany. Zmiana w bazie ma charakter ciągły, sposoby produkcji i gospodarowania są coraz bardziej udoskonalane.(zaczyna rysować prawdopodobnie)
I teraz UWAGA!!! Mamy bazę, ona się zmienia , następują zmiany w narzędziach pracy, stosunkach produkcji, pojawiają się nowe sposoby produkcji i gospodarowania, mamy również nadbudowę. Jak wiemy musi istnieć związek między bazą a nadbudową. Zmianom w bazie muszą towarzyszyć zmiany w nadbudowie. Ale czy towarzyszą? Rzecz w tym, że NIE. Dlaczego?
Państwo i prawo wyrażają interesy klasy panującej ekonomicznie. Te stosunki produkcji, które ją wniosły do władzy, musi ona utrzymać ale tego się zrobić nie da. Zmiana w bazie następuje, klasa panująca politycznie traci wraz z rozwojem środków produkcji, słabnie jej panowanie ekonomiczne ekonomicznie słabnie a politycznie panuje. Pojawia sie inna klasa, która to panowanie ekonomiczne zaczyna od klasy panującej politycznie to panowanie wydzierać.
Wraz z nabywaniem przez jakąś klasę/zdobywaniem panowania ekonomicznego powinna ta klasa zdobywać też panowanie polityczne, ale stara klasa panująca politycznie tego panowania nie odda.
"Władzy raz zdobytej, władza ludowa nie odda nigdy" Cyrankiewicz. Dostosowanie stosunku nadbudowy do nowych warunków panujących w bazie odbędzie się w sposób rewolucyjny, rewolucją społeczną, która polega na odebraniu przywilejów politycznych klasie, która przestała panować ekonomicznie przez klasę, która od niej panowanie ekonomiczne przejęła. Rewolucja dla Marska i Engelsa nie jest pewną aberracją procesu historycznego, ale jego immanentnym prawem historii. Rewolucja społeczna dokonuje się przez obalenie przemocą władzy klasy panującej politycznie, która straciła to przywództwo ekonomiczne. Marks napisał, że rewolucja była robotem dziejów, a Majakowski dodał, że Stalin był jej motorniczym.
Państwo i prawo
Na bazie społeczno-ekonomicznej wznosi się nadbudowa polityczna i prawna a jej najważniejszymi elementami są państwo i prawo (2 najważniejsze części nadbudowy).
Państwo i prawo, jak pisał Marks, są to zjawiska historyczne, które powstały na pewnym określonym etapie, stadium rozwoju społecznego, po rozpadzie wspólnoty pierwotnej, po powstaniu własności prywatnej.
Państwo i prawo są instrumentami panowania jednej klasy nad innymi klasami. Państwo, zdaniem Marksa i Engelsa, powstało z potrzeby utrzymania w ryzach ów przeciwieństw klasowych. Jest ono państwem klasy najsilniejszej ekonomicznie, która panuje ekonomicznie i za pomocą państwa panuje także politycznie i za pomocą których wyzyskuje i ciemięży inne klasy.
Cechą państwa (zawsze opartego na wyzysku) jest istnienie władzy publicznej, która jest oddzielona od mas ludowych i sprawuje swą władzę za pomocą aparatu przymusu: wojska, sądu policji i administracji.
Państwo to machina kierownicza, dysponująca własnym wydzielonym ze społeczeństwa aparatem przymusu. Co prawda państwo stara się przedstawić siebie jako rozjemcę sporu pomiędzy zwalczającymi się klasami ale w rzeczywistości jest państwem tych, którzy panują ekonomicznie. Państwo służy klasie panującej.
Skoro tak, to forma państwa jest funkcją stosunków ekonomicznych w tym państwie, społeczeństwie. To państwo stara się bronić tych istniejących stosunków ekonomicznych.
PRAWO: Temu samemu celowi służy prawo, podobnie jak państwo tak też i prawo ma charakter klasowy wyraża i chroni interesy klasy panującej. Prawo to interes klasy panującej podniesiony do rangi ustawy -Marks. Prawo jest klasowo zdeterminowane, jest odbiciem stosunków ekonomicznych, produkcji i własności, ma chronić i utrwalać-petryfikować. Państwo i prawo dla Marksa i Engelsa stanowią najważniejszy bo polityczny element nadbudowy.
2. Bernstein: kierunki rewizji marksizmu; droga do społeczeństw socjalistycznego
Kierunki rewizji marksizmu
Najważniejszą rewizją jaką dokonał Bernstein jest zanegowanie konieczności rewolucji proletariackiej. Można cele te zrealizować bez dokonywania rewolucji. Rewolucja była dla niego niebezpieczna, była złem do którego czasami warto się nie zbliżać. Można cele te osiągnąć drogą pokojową. JAK? Uzasadniając swoje stanowisko Bernstein odwołał się do rzeczywistości społecznej i wskazywał, że rozwój kapitalizmu prowadzi do wzrostu zamożności społeczeństwa. Wzrasta liczba osób zamożnych. Wzrasta także klasa średnia, co więcej polepsza się byt klasy robotniczej. Rozwój kapitalizmu prowadzi do wzrostu poziomu życia robotników. Skoro następuje ciągły wzrost płacy robotniczej, które są pochodną siły proletariatu w walce z burżuazją (Twoje: wyniku walki proletariatu z burżuazją) to w następstwie realizacji żądań ekonomicznych ruchu robotniczego może dojść do sytuacji gdy płaca robotnika będzie równa wytworzonej przez niego wartości-utopia, czyli zniknie wyzysk w ramach kapitalizmu.
druga rewizja marksizmu-zniknięcie wyzysku poprzez realizacje interesów ekonomicznych robotników w ramach rozwoju kapitalizmu.
Likwidacja wyzysku następuje nie w drodze rewolucji, ale w ramach państwa burżuazyjnego poprzez wzrost czy realizację interesów ekonomicznych.
Droga do społeczeństwa socjalistycznego
Bernstein drogę do społeczeństwa socjalistycznego upatrywał w partycypacji partii socjaldemokratycznych w życiu politycznym. Bernstein obserwując wiek XIX, zauważył że polityczna rola burżuazji ciągle maleje a wzrasta rola ruchu robotniczego przez zwiększanie prawa politycznej partycypacji, czyli rozszerzanie kręgu osób którym przysługuje prawo wyborcze. Cenzusy majątkowe zostają obniżane, coraz więcej robotników zyskuje prawo głosu już nie dawna szlachta i burżuazja (konserwatyści i liberałowie?) mają monopol partyjny, coraz więcej osób jest robotnikami. Zatem co robić? Twierdzi, że bierzmy udział, zakładajmy partie socjaldemokratyczne i bierzmy udział w grze demokratycznej, "skok na państwo burżuazyjne".
Kiedyś wygramy wybory to będziemy panami państwa burżuazyjnego. Państwo burżuazyjne będzie stanowiło instrument do realizacji celów ruchu robotniczego, dlatego ruch robotniczy powinien skupić się na walce wyborczej o miejsca w samorządach lokalnych i parlamencie, natomiast w dziedzinie ekonomicznej partia socjaldemokratyczna powinna skupić się na polepszeniu warunków pracy i płacy robotników, rozwoju rozmaitych form spółdzielczości i umacnianiu, powiększaniu roli państwa burżuazyjnego w gospodarce, bo potem to państwo będzie miało większe instrumenty do realizacji celów społecznych - program socjaldemokracji do dzisiaj. Socjalizm tak, rewolucja nie. Walka wyborcza demokratyczna, może szybciej i lepiej zrealizować cele ruchu robotniczego niż nieprzewidywalna rewolucja, która niewiadomo kiedy wybuchnie.
3. Lenin: imperializm; teoretyczne założenia rewolucji w Rosji; teoria partii bolszewickiej
Imperializm
Towarzysz lenin swoje głębokie przekonanie o możliwości przeprowadzenia rewolucji w Rosji uzasadniał zgodnie z koncpecją przedstwioną w swojej pracy "Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu". Dowodzi w niej, że kapitalizm wszedł w nową nieznaną Marksowi fazę rozwoju. (zjawiska -to sobie państwo zapiszą i się nauczą:P )
Zjawiska towarzyszące imperializmowi:
1. koncentracja produkcji i monopole
2. nowa rola banków, które zaczynają decydować o produkcji
3. rozwój kapitału finansowego i zastąpienie dotychczasowego monopolu konkurencyjnego monopolami-korporacje powstają
4. stworzenie rynku światowego i międzynarodowych karteli - czemu towarzyszy walka pomiędzy światowymi potęgami o strefę wpływów
5. ogromny wzrost znaczenia państwa w funkcjonowaniu imperialistycznych monopoli.
Jakie to ma konsekwencje? Lenin twierdził, że nie można walczyć z imperializmem nie walcząc z kapitalizmem. Przeciwnie imperializm stanowi zwieńczenie/ostatnie stadium rozwoju kapitalizmu. W tym stadium potęgują się wszystkie właściwe kapitalizmowi sprzeczności. Naiwnością byłoby twierdzić, że owe sprzeczności można rozwiązać inaczej niż przez rewolucję. Ale skoro świat został opleciony łańcuchem gospodarczej zależności międzynarodowej to jaki to ma wpływ na sytuację Rosji? otóż ma.
Teoretyczne założenia rewolucji w Rosji
Otóż, żeby zniszczyć imperializm trzeba uderzyć w jego najsłabsze ogniwo. A jego najsłabszym ogniwem jest carska Rosja, co pozwala na stwierdzenie że nie tylko w Rosji rewolucja jest możliwa, ale tam właśnie ma największe szanse zwycięstwa.
Dla Lenina było oczywiste, że w momencie wybuchu rewolucji to partia bolszewicka stanie na czele ruchu rewolucyjnego i będzie musiała sprawować władzę. To wynika z leninowskiego spojrzenia na państwo jak na dyktature bo zdaniem Lenina każde państwo jest dyktaturą, pytanie tylko w czyim interesie ta dyktatura jest sprawowana. Dyktatura proletariatu nie może się posłużyć tą starą formą państwa burżuazyjnego. Zwłaszcza, że nie może być ona pogodzona z parlamentaryzmem, ani z zasadą podziału władz ani z powszechnym prawem wyborczym ani równością wobec prawa. Bo są to wszystko burżuazyjne przesądy stanowiące parawan dla rządów burżuazji.
Obalenie burżuazji może być urzeczywistnione tylko przez przekształcenie proletariatu w klasę panującą, która potrafi zdławić zaciekły i nieunikniony opór wyzyskiwaczy. Lenin uważał, że dyktatura proletariatu jest w istocie rzeczy prawdziwą demokracją - władzą większości sprawowaną przeciw mniejszości wyzyskiwaczy. Dlaczego?
Bo demokracja burżuazyjno-liberalna jak pisał jest tylko farsą. Prawdziwa demokracja, ludowa, to jest to, co my proponujemy, to dyktatura proletariatu jest prawdziwą formą demokracji. Dyktatura proletariatu jako okres przejściowy w drodze do komunizmu, wprowadza po raz pierwszy demokrację dla ludu, dla większości przy jednoczesnym, niezbędnym dławieniu mniejszości wyzyskiwaczy. Nawet zniesienie burżuazyjnych stosunków własnościowych nie oznaczało dla Lenina rezygnacji z dyktatury proletariatu. Dlaczego? Z uwagi na międzynarodowe powiązania wyzyskiwaczy. Logiczny wniosek jest jeden: nawet jeżeli u nas zniszczyliśmy kapitalizm, to dopóki kapitalizm istnieje na świecie, to konieczna jest dyktatura proletariatu.
Teoria partii bolszewickiej
Nie jest to partia, która składa się z robotników Partia taka jest organizacją, która składa się z zawodowych rewolucjonistów. Tutaj pochodzenie społeczne jest nieistotne, ale jeżeli spojrzymy na skład partii Leninowskiej, no to ja tam robotnika nie znajduję Są to rewolucjoniści poddani dyscyplinie i gotowi do poświęceń, bo w warunkach konspiracji bo w warunkach konspiracji w jakich działa partia robotnicza (w jakich walka się dzieje?), struktury partyjne nie mogą być oparte o zasady demokracji ale na ścisłej dyscyplinie i jak to Lenin nazwał na centralizmie demokratycznym (zamordyzmie). W centralizmie demokratycznym rację ma Lenin. Na tle sporu o wewnętrzną organizację partii doszło do słynnego starcia między bolszewikami a milszewikami; wbrew nazwie milszylików było więcej a bolszewików mniej. Milszewicy byli pewni, że partia powinna spełniać służebną rolę wobec proletariatu a nie jak u bolszewików wręcz przeciwnie. Zdaniem Lenina, partia typu bolszewickiego dlatego była partią robotniczą, bo opierała się na teorii/mowie rewolucyjnej i reprezentowała obiektywny interes proletariatu, czego sam proletariat mógł w danym momencie nie rozumieć. Co jest istotne, że partia typu bolszewickiego była modelowym typem partii tak w partiach po II wojnie światowej, partiach bloku komunistycznego, jak i w partiach komunistycznych na zachodzie Europy. Jak się później w partii bolszewickiej zbuntowali robotnicy to oni się buntowali przeciwko sobie, nie wiedzieli, że partia chce dla nich dobrze. Na obecnym etapie uświadomienia nie rozumieli tego, ale partia wiedziała to za nich lepiej, bo biorąc pod uwagę tych którzy marksizm mają we krwi to nie mają nad sobą wyższego w sensie wiedzy o tym co jest dla nich najlepsze. Każda partia, która chciała do międzynarodówki wstąpić musiała przyjąć model partii bolszewickiej, czego w efekcie było, że wszystkie wytyczne dla wszystkich partii komunistycznych na świecie płynęły z Kremla na zasadzie centralizmu demokratycznego.
4. Trocki: specyfika rewolucji rosyjskiej; rewolucja permanentna,
Specyfika rewolucji rosyjskiej
Zdaniem Trockiego cąłkowite zwycięstwo rewolucji demokratycznej w Rosji jest możliwe jedynie pod postacią dyktatury proletariatu opartej na chłopstwie. Dlaczego? Bo proletariatu to było tyle co kot napłakał, a najwięcej było chłopów Dyktatura proletariatu, która nie tylko niechybnie postawi na porządku dnia klasyczne (demokratyczne?) zadania państwa ale również zadania socjalistyczne, stanie się potężnym lontem/bodźcem do międzynarodowej rewolucji socjalistycznej, który zapoczątkuje ogólnoświatowy proces rewolucyjny, bo tylko zwycięstwo proletariatu na zachodzie uchroni Rosję od burżuazyjnej restauracji i zapewni możliwość rewolucji socjalistycznej do końca.
Rewolucja permanentna
Dynamizm rewolucji permanentnej
"W stosunku do krajów o opóźnionym rozwoju burżuazyjnym, czyli ekonomicznym, a w szczególności krajów kolonialnych i półkolonialnych, teoria rewolucji permanentnej oznacza, że pełne i realne osiągnięcie celów demokratycznych i narodowowyzwoleńczych nie jest do pomyślenia inaczej, jak poprzez dyktaturę proletariatu, polegającą na przejęciu przez proletariat władzy w charakterze przywódcy narodu uciskanego, a przede wszystkim mas chłopskich". Trocki był przekonany, że w tych krajach zapóźnionych ekonomicznie, gdy proletariat dojdzie do władzy nie będzie on mógł poprzestać jedynie na zadaniach demokratycznych tych które na zachodzie rozwiązały rewolucję burżuazyjną sprawując/dzieląc z chłopami władzę państwową, robotnicy zetkną się z takimi problemami takimi jak bezrobocie, ubóstwo, które nie mogą być zwalczone bez rewolucji socjalistycznej. Inaczej - przeskakujemy 2 stadia, w przypadku państw zapóźnionych gospodarczo, kolonialnych. ? bez tego chyba
W państwach rozwiniętych rewolucji demokratycznej dokonała burżuazja, która potem ma być obalona przez rewolucję socjalistyczną, w państwach opóźnionych zaś to proletariat-chłopstwo dokonuje rewolucji demokratycznej i od razu wchodzi w fazę rewolucji socjalistycznej, nadganiając te opóźnienia.
Kierowana przez proletariat rewolucja demokratyczna w tych państwach zapóźnionych musi być jednocześnie rewolucją socjalistyczną i tym samym staje się rewolucją permanentną.
Rewolucja pemranenta w Rosji - "proletariat szczątkowy"
Zdaniem Trockiego cąłkowite zwycięstwo rewolucji demokratycznej w Rosji jest możliwe jedynie pod postacią dyktatury proletariatu opartej na chłopstwie, bo najwięcej bylo ich w Rosji, proletariat był szczątkowy. Dyktatura proletariatu, która nie tylko niechybnie postawi na porządku dnia coś klasyczne.. ale również zadania socjalistyczne, stanie siępotężnym lontem do wybuchu międzynarodowej rewolucji sojalistycznej, który zapoczątkuje ogólnoświatowy proces rewolucyjny, bo tylko zwycięstwo proletariatu na zachodzie uchroni Rosję od burżuazyjnej restauracji i zapewni możliwość rewolucji socjalistycznej do końca. Władze rewolucyjna w Rosji będzie miała przed sobą obiektywnie zadania socjalistyczne, gdyż (lecz?) ich rozwiązanie na pewnym etapie popadnie w konflikt z ekonomicznym zacofaniem krajem; pewnych kwestii socjalnych, ekonomicznych nie będzie można rozwiązać, bo Rosja jest krajem cholernie zacofanym i w ramach rewolucji krajowej z tych sprzeczności nie ma wyjścia dlatego przed rządem robotniczym od razu stanie wyzwanie połączenia własnych sił z siłami proletariatu na zachodzie Europy. I tylko na takim etapie to działanie (tymczasowe panowanie?) stanie się prologiem do dyktatury socjalistycznej.
stotą rewolucji permanentnej było potężne połączenie sił wytwórczych Rosji i Zachodu. Rosja miała nie wiele do zaoferowania, siłę roboczą a Zachód technologie i kapitał i wtedy jak się połączą to będzie wspaniale(ha ha ha). Sam kapitalizm stworzył rynek światowy i światowy podział praw, czyli przygotował niejako grunt pod światową gospodarkę socjalistyczną,
5. Stalin: polemika z Trockim, teoria walki klasowej, koncepcja dyktatury proletariatu
Polemika z Trockim ( o tym nic nie mam w notatkach ;/)
Sednem „sporu doktrynalnego” między Trockim i Stalinem było pytanie o możliwość zbudowania socjalizmu w jednym kraju. Marks i Engels, za nimi zaś Lenin, w swojej wizji rewolucji zakładali, że dla jej powodzenia konieczne jest, aby objęła ona cały cywilizowany świat. W przeciwnym razie państwo socjalistyczne będzie musiało funkcjonować pod presją stałego zagrożenia ze strony kapitalizmu i stale walczyć
o przetrwanie. Także wobec przewijającej się w marksizmie wizji ostatecznego rozpłynięcia się państwa politycznego w komunistycznym społeczeństwie oraz związanej z tym likwidacji wszelkich przejawów politycznego przymusu, zwycięstwo rewolucji światowej stawało się konieczne. Bez niego realizacja utopii społecznej marksizmu stawała się niemożliwa. Był to podstawowy dogmat marksizmu, z którym zgadzał się zarówno Stalin, jak i Trocki. Obaj akceptowali też tezę, że dopóki rewolucja nie obejmie całego świata, konieczne jest budowanie ustroju socjalistycznego w kraju, który jest jej zarzewiem — w Rosji. Stanowisko to było zresztą w pełni zgodne z logiką koncepcji marksowskiej. Manipulując tezami Trockiego, Stalin doprowadził jednak do tego, że doktrynę Trockiego zaczęto postrzegać jako głoszącą całkowitą niemożność zbudowania socjalizmu w jednym kraju. Takie przedstawienie „trockizmu” sugerować miało, że Trocki uważa wręcz za konieczny powrót do kapitalistycznej formacji społeczno-ekonomicznej. Był to oczywiście absurd, lecz po roku 1928 Stalin na tyle umocnił swoją władzę, że nikt w Związku Radzieckim nie ośmielił się temu przeczyć.
Teoria walki klasowej
Zdaniem Marksa po zniesieniu ucisku, wraz z rewolucję proletariacką i zniesieniem burżuazyjnych stosunków własnościowych antagonizmy klasowe zanikają i przestają być potrzebne. Stalin: wraz z budownictwem socjalistycznym antagonizmy klasowe trwają i konflikty zaostrzają (ludzie widzą jak budujemy socjalizm, osiągamy na tym polu ogromne sukcesy, tym bardziej budzi to zawiść wrogów wewnętrznych i zewnętrznych i tym bardziej rzucają nam kłody pod nogi), dlatego trzeba prowadzić bezwzględną walkę z wrogiem zewnętrznym i wewnętrznym, burżuazja nie chce sama dobrowolnie zejść z areny/ze sceny historii. Klasa robotnicza powinna być zawsze dumna?, czujna i skłonna do walki z obrońcami dawnego systemu, tak samo z zewnętrznymi jak i wewnętrznymi. Koniecznym jest ku temu rozbudowany aparat przymusu przeznaczony do zwalczania wrogów państwa sowieckiego. I ten aparat towarzysz Stalin konsekwentnie rozbudowywał. Ofiary terroru były przedstawiane jako wrogowie socjalizmu i ojczyzny na usługach zachodniego imperializmu.
Koncepcja dyktatury proletariatu
Twierdzi, że nie jest ona zakończeniem walki między klasami lecz jej kontynuacją w zupełnie inncyh, nowych formach bowiem burżuazja nie została całkowicie zniszczona przez rewolucje i ciągle stawia rozpaczliwy opór wobec władzy proletariatu. Sama dyktatura została powołana do życia dlatego by zgnieść resztki oporu obalonych wyzyskiwaczy, którzy tracą resztki restauracji porządków przedrewolucyjnych i tylko za pomocą dyktatury proletariatu można utrwalić zdobycze rewolucji i doprowadzić je do końca.. Zadań tych szybko nie uda się zrealizować, są to całe lata wytężonej walki i pracy, dlatego wbrew temu co pisał Marks i lenin dyktatura proletariatu nie jest zjawiskiem przejściowym a może zmienić się w całą epokę pełną walk wewnętrznych z imperialistami i wytężonej pracy na odcinku gospodarczym i kulturalnym. Państwo dyktatury proletariatu jest zatem instrumentem panowania nad wrogami klasowymi powinno wykorzystać cały swój aparat przymusu do zdławienia ich oporu. W państwie dyktatury proletariatu wyzyskiwana większość sprawuje władzę nad wyzyskującą mniejszością. "Dyktatura proletariatu to zatem nieograniczone przez prawo i opierające się na przemocy panowanie proletariatu nad burżuazją, panowanie cieszące się sympatią mas pracujących i wyzyskiwanych". Będzie to więc z jednej strony państwo demokratyczne lecz tylko dla mas nieposiadających, z drugiej strony dyktatorskie wymierzone w burżuazję i jej interesy.
6. Mao: specyfika rewolucji chińskiej, rewizja marksizmu, Wielki Skok Naprzód i Rewolucja Kulturalna
MAO TSE TUNG
Teoria jest szara a drzewa praktyki są zielone, w tym przypadku czerwone. To praktyka poucza nas, czy, jak, kiedy i jeśli te teoretyczne wskazówki Marksa i Lenina stosować, a jeżeli nie to musimy wypracować własny model działania.
Dzięki praktyce rewolucyjnej zdaniem Mao znakomicie można dostosować marksizm do chińskiej rzeczywistości, a nawet jak twierdził później dokonać jedynej słusznej wykładni marksizmu. Rewolucyjna teoria podlega przy tym ciągłym zmianom i reinterpretacji w skutek zmieniających się okoliczności, bo rzeczywistość nie ma charakteru statecznego, a zatem teoria z tej rzeczywistości wyprowadzona również nie może być stateczna, musi być dynamiczna.
Specyfika rewolucji chińskiej
Mao twierdził, że rzeczywistość nie ma charakteru statycznego a zatem teoria tej statycznej rzeczywistości wyprowadzona również nie może być stateczna i skostniała, musi być dynamiczna.
Dlatego zadaniem partii komunistycznej jak pisze Mao, jest stosowanie marksizmu w konkretnych warunkach chińskich. Aby we wszystkich swoich przejawach odzwierciedlał unikalne chińskie warunki. Jakie są właśnie te unikalne chińskie warunki ?
Chińską specyfiką, jak pisze towarzysz Mao, jest przemieszanie wszelkich sprzeczności klasowych pomiędzy masami ludowymi a feudałami, między proletariatem a burżuazją, między chłopstwem a drobną burżuazją wiejską i w końcu walka klasowa w ramach elit rządzących. Wszystkie rodzaje przeciwieństw klasowych, które możemy obserwować na przestrzeni dziejów systemu niewolniczego, feudalnego, burżuazyjnego w Chinach zachowują nadal swoją aktualność, ze wzg na to, że Chiny jako niejednorodne ogromne państwo, organizm, wszystkie te elementy różnych formacji społecznych możemy w Chinach zaobserwować, nie ma ta formacja społeczno-ekonomiczna Chin jednorodnego charakteru.
Rewizja marksizmu
Co mówi Marks i Lenin, że trzeba się oprzeć na kim? na proletariacie. Problem polega na tym, że w Chinach proletariat funkcjonował w formie szczątkowej, to było poniżej 1% czynnej zawodowo ludności.
Mao dokonał rewizji jednego z podstawowych założeń Marksa, jakim było oparcie rewolucji na proletariacie. Mao wobec 1 % udziału proletariatu w grupie czynnej zawodowo ludności postanowił oprzeć rewolucję na zrewoltowanym chlopstwie stanowiącym przytłaczającą większość ludności Chin. Mao mówił, że chłopstwo jest najbardziej rewolucyjnym elementem społeczeństwa chinskiego. Rewolucja miała przede wszystkim charakter chłopski i , to jest clue całego maoizmu do dzisiaj, i miała przyjść ze wsi do miast. Te przeobrażenia rewolucyjne miały się dokonać, zdaniem Mao, siłami pełnego socjalistycznego entuzjazmu chłopstwa, entuzjazm to właśnie też jest klucz do tego aby ten chiński model komunizmu zrozumieć. Entuzjazm tych rewolucyjnych chłopów miał doprowadzić do zbudowania w Chinach społeczeństwa komunistycznego.
Wielki Skok Naprzód
W roku 1958 Mao ogłosił Wielki Skok Naprzód, który miał zmodernizować zacofaną chińską gospodarkę. Organizowane na wsiach komuny chłopskie miały udowodnić, że chłopskie masy uwolnione od burżuazyjnego indywidualizmu mogą dokonać wszystkiego wyłącznie siłą ideologii. Wyśrubowane normy produkcji rolnej i przemysłowej miały być osiągnięte siłą rewolucyjnego entuzjazmu nie liczącego się z oczywistym technologicznym, technicznym zacofaniem Chin i z obiektywnymi trudnościami. Miał to byc, jak pisał Mao, 3letni okres wytężonej pracy, po którym miało nastąpić 10tysięcy lat dobrobytu.
Temu wielkiemu skokowi mimo oficjalnie ogłaszanych niewiarygodnych sukcesów towarzyszyła dezintegracja i dezorganizacja chińskiej gospodarki. Do tego jeszcze doszły w latach 1960-1961 klęski żywiołowe, które doprowadziły do klęski głodu, która szczególnie na wsiach zebrała obfite żniwo, te tzw. gorzkie lata pochłonęły ok. 50 mln ofiar. Sytuację pogorszyło jeszcze wycofanie w 1960 r. sowieckich doradców gospodarczych (inżynierów sowieckich) było to spowodowane ochłodzeniem się stosunków na linii Pekin-Moskwa z powodu odmowy sowietów udostępnienia ówczesnego wzoru broni atomowej (ja mam (to na czarno:P ) ze sowieci odmawiaja Chinom, a z tego Twojego to wyglada jakby była literówka i jakby to chińczycy im odmówili.. a mi się wydaje bo nie wiem na 100% ze to sowieci odmowili chinczykom ) spowodowanym odmową sowietów udostępnienia Chinom technologii atomowej (ówczesnego wzoru broni atomowej)
Wielka Rewolucja Kulturalna
Klęska wielkiego skoku i jaka po nim nastąpiła klęska wielkiego głodu osłabiły pozycję Mao, który musiał się teraz liczyć z opozycją wewnątrzpartyjną. Do rozprawy z opozycją wewnątrzpartyjną doszło podczas kolejnej wielkiej akcji zwanej Wielką Proletariacką Rewolucją Kulturalną, którą Mao proklamował w roku 1965. Główną siłą tej kampanii wymierzonej oficjalnie w agentów burżuazji, którzy przeniknęli do partii w zamiarze przywrócenia kapitalizmu, miała być rewolucyjna młodzież która gromadziła się w rewolucyjnych szkołach i uniwersytetach w oddziały czerwonej gwardii tzw. hunwejbinów, którzy biegali z czerwonymi książkami Mao ("Złote myśli Mao").
Hunwejbinowie bezgranicznie oddani wielkiemu nauczycielowi, wielkiemu dowódcy, wodzowi jak oficjalnie tytułowano Mao, przystąpili do niszczenia starych burżuazyjnych i feudalnych obyczajów, zwyczajów kultury i poglądów. W jej wyniku doszło do zaprzepaszczenia i zniszczenia większości co było cenne dla chińskiej tradycji, doszło do palenia książek, niszczenia zabytków kultury, świątyń, klasztorów, prześladowania intelektualistów, śmierć poniosło blisko 35 tys. ludzi. Prześladowano każdego, na kogo padł chociażby cień podejrzeń, także działaczy partii komunistycznej.
Najważniejszą postacią rewolucji kulturalnej była żona Mao, Ciang Cing, która kierowała procesem reedukacji chińskiego społeczeństwa.
W końcu skutki tej rewolucji kulturalnej przeraziły samego Mao, który w roku 1969 wezwał armię do zaprowadzenia pokoju. Mao stwierdził, zwracając się do tych studentów-hunwejbinów, że muszą teraz ogień rewolucji, czyn, przenieść na wieś i zesłano tych ludzi w najdalsze rejony Chin, gdzie musieli pracować na roli, były gwałty/morderstwa, wielu stamtąd nie wróciło, niektórzy dopiero po dwudziestu latach wracali do Pekinu z tych odległych stepów i dzikich krain. Śmierć Mao w roku 1976 zakończyła w częsci chociaż ten najbardziej radykalny epizod chińskiego eksperymentu i Deng Xiaoping (sam był w wyniku WRK więziony) był tym, który zaczął Chiny modernizować.
7. Eurokomunizm: główne założenia, eurokomunizm a socjaldemokracja
Główne założenia
Główne założenia nowej doktryny zostały sformułowane przez przywódcę Komunistycznej Partii Hiszpanii - Santiago Carillo. (został w 1965r wyrzucony z tej partii za szerzenie eurokomunizmu). Eurokomunizm opierał się na zanegowaniu takich podstawowych założeń marksizmu jak konieczność zbrojnej rewolucji i dyktatura proletariatu. Eurokomunizm niesie ze sobą również krytykę stalinizmu i kultu jednostki. Zdaje się, że potępienia stalinizmu (zachodnioeuropejscy) eurokomuniści dokonali nie dlatego, że boleli nad milionami ofiar Stalina, ale dlatego że Stalin skompromitował komunizm jako ideologię.
Zachodni komuniści odrzucili także dominujące wcześniej przekonanie, że ZSRR jest niekwestionowanym przywódcą i hegemonem światowego ruchu komunistycznego oraz, że budownictwo socjalistyczne ma się odbywać wszędzie z sowieckimi wzorcami, twierdzili, że każdy kraj powinien wypracować własny, oryginalny model budowy państwa socjalistycznego adekwatny do jego doświadczeń historycznych, kultury politycznej i sytuacji geopolitycznej. Nie inaczej jest z samym eurokomunizmem, który ma stanowić ogólne ramy działania, nie narzucając żadnych pryncypialnych rozwiązań.
Partie komunistyczne są przy tym, jak głosili zwolennicy eurokomunizmu, w swoim dążeniu do budowy socjalizmu/komunizmu w pełni autonomiczne i niezależne od dyrektyw płynących z Moskwy.
Teoretycy eurokomunizmu byli przekonani że prawdziwą wolność i demokrację można zrealizować tylko w ramach socjalizmu i tylko gospodarka oparta na centralnym planowaniu i własności kolektywnej może temu zadaniu sprostać. Głównym celem eurokomunistów jest zatem przekazanie w ręce społeczeństwa dźwigni/wizji decyzji gospodarczej, czyli przeniesienie demokracji z płaszczyzny polityki na płaszczyznę gospodarczą.
Oczywiście komuniści nie chcieli do siebie zrazić zachodnioeuropejskich wyborców i nie mogli wprost zakwestionować własności prywatnej, stąd proponowany przez nich system własnościowy miał mieć charakter mieszany, gdzie własność kolektywna istnieje obok własności prywatnej, ta ostatnia jednak zgodnie z najlepszymi wzorami ma podlegać kontroli tak aby wytworzona przez własność prywatną wartość dodana przez system podatkowy była wykorzystywana, i tu kluczowe pojęcie, na cele społecznie pożądane. Równocześnie rozwój społeczeństwa w dziedzinie wytwórczości, usług i wymiany (zmiany?) zlikwiduje wszelkie antagonizmy i doprowadzi do powszechnego braterstwa. Jednakże zachowana w gospodarce musi być dominacja sektora publicznego oraz polityczna hegemonia sił socjalistycznych. Gdyż tylko to zagwarantuje przejście do wymarzonego przez komunistów społeczeństwa bezklasowego oraz pełnej równości. Zwycięstwo sił postępu ma się odbyć nie w drodze rewolucji proletariackiej lecz w ramach mechanizmu demokratycznego.
Jak zapewniał Carillo, po dojściu do władzy komuniści wcale nie chcą systemu parlamentarnego obalać. O sytuacji tych, którym nie podobały się proponowane porządki Carrillo nie mówił.
Oficjalnie zwolennicy eurokomunizmu zapewniali o poszanowaniu praw mniejszości, praw człowieka i zasady pluralizmu światopoglądowego. Z tym ostatnim wiąże się próba zerwania z klasowym charakterem partii komunistycznej. W jej szeregi należało przyciągnąć nie tylko robotników, ale przede wszystkim wszystkie klasy społeczne. By tego dokonać komuniści zerwali z programowym ateizmem i zwalczaniem wszelkich przejawów religii. Oficjalnie ograniczyli się zatem do postulatu neutralności światopoglądowego i rozdziału kościoła od państwa.
Eurokomunizm a socjaldemokracja
Wydawać się mogło, że większość proponowanych przez eurokomunistów rozwiązań jest podobnych do programu socjaldemokracji. Nic bardziej błędnego!!!! Największymi wrogami dla eurokomunistów nie byli liberałowie czy konserwatyści, ale socjaldemokraci i właśnie między tymi dwiema siłami toczyła się bezpardonowa walka.
Świadomy tego, że ich nowy program może być podobny do socjaldemokracji Carrillo wprost napisał, że "nie próbujemy podawać ręki upadającemu kapitalizmowi imperialistycznemu, lecz chcemy przyspieszyć jego zniesienie, nie przechodzimy do obozu socjaldemokratów, z którym ciągle walczymy na płaszczyźnie ideologicznej, chcemy działać jako marksiści. W aspekcie ideologicznym nie należy mylić eurokomunizmu z socjaldemokracją, to co się nazywa powszechnie eurokomunizmem stawia sobie za cel przekształcenie społeczeństwa kapitalistycznego a nie zarządzanie nim. Opracowanie socjalistycznej alternatywy wobec systemu państwa kapitału monopolistycznego, a nie integrowanie się z nim, aby stać się jednym z wariantów rządu”. Czyli socjaldemokraci w pełni system parlamentarny i demokratyczny akceptują i wykorzystują państwo burżuazyjne do realizacji (wewnętrznej) celów ruchu robotniczego, zaś eurokomuniści system parlamentarny i demokratyczny wykorzystują po to, żeby system burżuazyjny de facto obalić.
8. Djilas: nowa klasa wyzyskiwaczy,
Djilas nie negując klasowego charakteru państwa twierdził, że wraz ze zwycięstwem rewolucji te przeciwieństwa klasowe nie znikają. Co więcej, pojawia się nowy nieznany wcześniej antagonizm.
Klasa kapitalistów i inne klasy panujące dawnego porządku zlikwidowano (zostały zniesione w ramach obalenia starego porządku), ale na jej miejsce powstaje nowa klasa, nieznana wcześniej w historii.
Tą nową klasą panującą, klasą wyzyskiwaczy jest aparat partyjny (nomenklatura partyjna), czyli rządząca ludem warstwa partyjnych biurokratów, która nie wchodząc formalnie w skład administracji państwowej ten aparat kontroluje. By zachować swą władzę dzieli się swoimi przywilejami z aparatem administracyjnym, staje się tym samym zainteresowany w utrzymaniu status quo. ( a ty masz że „ona staje się zainteresowana utrzymaniem statusu quo”…. Czyli kto jest zainteresowany aparat adm czy ta nowa klasa? )
Genezy nowej klasy wyzyskiwaczy Djilas doszukuje się w rewolucyjnej partii bolszewików i zawodowych rewolucjonistów.
Początkowo walczą oni w imieniu i w interesie klasy robotniczej, po przejęciu władzy jednak przestają być tą klasą robotniczą realnie zainteresowani, z awangardy proletariatu stają się klasą pasożytniczą, która jest zainteresowana proletariatem o tyle o ile jest to potrzebne w związku z produkcją przemysłową i utrzymaniem robotników w posłuszeństwie.
Równocześnie władza, która formalnie spoczęła w rękach robotników zostaje przejęta przez partyjną nomenklaturę klas, która ma monopol władzy i kontroli.
Ideologia komunistyczna jest fasadą, za którą kryje się ta władza partyjnej nomenklatury.
Proces formowania się nowej klasy wyzyskiwaczy rozpoczął się w Związku Sowieckim wraz z industrializacją zapoczątkowaną przez władzę komunistyczną. Towarzyszący tej industrializacji zwrot przywilejów aparatu zarządzającego miał na celu sprawniejsze i szybsze uprzemysłowienie Rosji. Proces ten został zapoczątkowany przez Stalina, którego Djilas uważa za prawdziwego twórcę nowej klasy wyzyskiwaczy. Na ten problem już Trocki zwrócił uwagę.
!!!! Djilas stawia ważne pytanie na które odpowiedź warunkuje to czy Djilas ma rację czy też nie - czy nowa klasa wyzyskiwaczy jest klasą w rozumieniu Marksa? Pytanie fundamentalne, bo przecież nie ma własności prywatnej środków produkcji w komunizmie, CZY TO JEST KLASA?
!!!!Zdaniem Djilasa uważanie tej nowej klasy wyzyskiwaczy za klasę marksistowską, w sensie marksistowskim nie jest odstępstwem od marksizmu, gdyż nowa klasa wyzyskiwaczy wywodzi swoje przywileje właśnie z własności kolektywnej, bo ta nowa klasa wyzyskiwaczy, partyjna nomenklatura, czerwona szlachta używa, korzysta i dysponuje znacjonalizowaną własnością, jak gdyby ta własność była jej. Wykonują wszystkie uprawnienia właścicielskie. Zatem centralizacja i nacjonalizacja przemysłu jest czynnikiem obiektywnie sprzyjającym powstaniu i utrzymaniu władzy przez nową klasę. Ta klasa, która zarządza jest całkowicie poza kontrolą tych, do których formalnie ta własność kolektywna należy.
Społeczeństwo, które jest formalnie właścicielem środków produkcji nie ma żadnej kontroli nad aparatem, który w ich imieniu dokonuje podziału, używania tych środków produkcji. Zmonopolizowanie zarządzania własnością prowadzi przy tym do pozbawienia całej rzeszy producentów, czyli robotników wszelkich praw. Nowa klasa wymaga od robotników pełnego podporządkowania i całkowicie monopolizuje sferę dystrybucji. Wszystko to oczywiście czyni w imieniu klasy robotniczej społeczeństwa albo narodu. Jest ona przy tym - ta nowa klasa wyzyskiwaczy - od tego społeczeństwa, narodu czy klasy robotniczej całkowicie oddzielona, zamknięta. gdyż robotnicy nie czerpią żadnych realnych korzyści ze swojej pracy, ponieważ są one całkowicie przejmowane przez nomenklaturę. W takim państwie kariera polityczna jest idealnym wyjściem dla tych, którzy chcą żyć pasożytniczo z cudzej pracy i wysiłku. Legitymacja partyjna jest przepustką do władzy i przywilejów i nowej klasy, na szczycie której stoi i rządzi wszechpotężna elita wyzyskiwaczy i władców. Odebranie jej przywilejów monopolu władzy i własności czyli zniszczenie jej jako odrębnej klasy jest warunkiem obalenia ustroju komunistycznego. Zdaniem Djilasa do realnej zmiany, upadku państw socjalistycznych konieczne jest podważenie ekonomicznych przywilejów biurokracji partyjnej i taka jest jedyna droga do wolności i demokracji w państwach Europy Wschodniej.
Faszyzm: założenia doktrynalne; koncepcja państwa; koncepcja wolności
Założenia doktrynalne
Filozofia polityczna faszyzmu opiera się na zanegowaniu podstawowych wartości, jakie niosą z sobą liberalizm, socjalizm i parlamentaryzm:
Zanegowanie liberalizmu - Podstawowym kierunkiem ataku na liberalizm jest liberalna koncepcja jednostki,
postrzeganej jako autonomiczny, niezależny od innych byt, który w swym działaniu kieruje się przede wszystkim dążeniem do zaspokojenia swoich egoistycznych potrzeb. Prowadzi to do demoralizacji i upadku człowieka. Egoizm i chciwość górują nad instynktami społecznymi. Państwo zaś i społeczeństwo postrzegane być muszą jako wobec jednostki wtórne i celom jednostek podporządkowane. Dla faszystów natomiast człowiek liczy się o tyle, o ile jest częścią jakiejś większej całości, państwa czy narodu.
Mussolini: „Człowiek faszyzmu jest jednostką, która jest narodem i ojczyzną, prawem moralnym, które skupia jednostki i pokolenia więzią tradycji i misji, która niweczy instynkt życia zamkniętego w ciasnym kole rozkoszy, aby stworzyć nakazem obowiązku życie wyższe, wyzwolone z granic czasu i przestrzeni, poprzez samą śmierć urzeczywistnia to istnienie na wskroś duchowe, w którym tkwi jego wartość jako człowieka.”\
Zanegowanie demokracji/parlamentaryzmu- Faszyzm jest równocześnie wrogiem demokracji utożsamianej
z władzą większości, opowiada się za „prawdziwą” formą demokracji — rządami wybitnej elity lub jednostki, które świadome są interesu państwa. Rządy większości prowadzą bowiem do nieskuteczności i degeneracji całego systemu politycznego, gdzie miernoty mogą realizować swe partykularne interesy, a kryterium prawdy jest arytmetyczna większość w ciele przedstawicielskim. Parlament staje się areną walk grup interesów, które są zdecydowane osiągnąć swoje postulaty niezależnie od interesów zbiorowości. Ciągłe dyskusje i polemiki są, zdaniem faszystów, jedynie stratą czasu oraz pieniędzy i nie prowadzą do konstruktywnych rozwiązań. Jednym z najważniejszych elementów takiej demokracji jest również powszechne prawo wyborcze, które nie da się pogodzić z faszystowskim przekonaniem o naturalnej nierówności między ludźmi.
Zanegowanie socjalizmu - Według Mussoliniego faszyzm jest doktryną, która zanegowała marksistowską
walkę klas, głosząc w zamian ideę solidarności klas społecznych w ramach państwa korporacyjnego. Korporacje skupiać miały zarówno pracowników oraz pracodawców i umożliwiać ponadklasową współpracę dla dobra wszystkich. Mussolini odrzucał również marksistowską koncepcję własności, pisząc, iż „ustrój faszystowski szanuje i każe szanować własność prywatną i odrzuca eksperymenty socjalistyczne, które gdzie indziej prowadzą do katastrofy” (Mussolini, Wartości: 50). Państwo faszystowskie sprzeciwia się tym samym wszelkim dążeniom kolektywistycznym, choć samo rości sobie prawo do ingerencji w procesy gospodarcze. jednostronnej marksistowskiej, ekonomicznej analizie zjawisk społecznych faszyzm przeciwstawia kult bohaterstwa, walki i pogardy dla dóbr materialnych.
Szczególny stosunek do śmierci - Chodzi przy tym nie tylko o śmierć wroga (którego faszysta szanuje i nie
odmawia mu bynajmniej ludzkich cech), lecz przede wszystkim o poświęcenie własnego życia w walce, odrzucenie pacyfizmu. Samo życie ludzkie, wbrew tradycji humanistycznej, nie ma bowiem dla faszysty wartości najwyższej. Kult walki i poświęcenia prowadzi również faszyzm do odrzucenia pacyfizmu, jako doktryny obcej jego duchowi.
Sprzeciw wobec dziedzictwa oświecenia - Faszyzm jest w swych założeniach antyintelektualny, choć nie
oznacza to niechęci do kultury, lecz wrogość wobec postaw przedkładających refleksję nad czynne, kreatywne działanie.
Stosunek do chrześcijaństwa - (skomplikowany) Faszyzm szanuje Boga ascetów, świętych,
bohaterów, a także Boga takiego, jakiego widzi i do jakiego modli się naiwne i pierwotne serce ludu.”
Mussolini w młodości określał się jako ateista i antyklerykał. Był też autorem tekstów brutalnie atakujących Kościół i hierarchię. Sama istota doktryny faszystowskiej jest sprzeczna z założeniami chrześcijaństwa, któremu obcy jest kult państwa (statolatria), idea wodzostwa, apoteoza siły czy symboliczne elementy neopogańskie. Jednakże świadomość ogromnej roli religii w społeczeństwie włoskim skłoniło go porzucenia myśli o konfrontacji z Kościołem.
Koncepcja państwa
Faszyzm wychodzi z założenia, że państwo i naród są od jednostki ważniejsze, interesy indywidualne muszą być definiowane przez pryzmat potrzeb zbiorowych, a człowiek ma wartość o tyle, o ile służy narodowi i państwu.
„Państwo i indywiduum spajają się, a określając ściślej tworzą nierozdzielną część niezbędnej syntezy.” Najwyższą wartością nie jest jednak dobro indywidualne, lecz dobro państwa, które może okiełznać nieustanną walkę jednostek i zespolić ich wysiłki w jednym kierunku. Jest ono dla faszystów absolutem, wartością najwyższą, za pomocą której można definiować wszystkie inne kategorie. „(…)faszyzm jest afirmacją państwa, uznając w nim prawdziwą rzeczywistość jednostki.” To państwo, zdaniem faszystów, a nie odwrotnie, tworzy naród. Stąd ich wrogość do wszelkich form rasizmu, antysemityzmu i tradycyjnego nacjonalizmu. Nie była ważna rasa, kolor skóry czy wyznanie, liczyło się tylko wyznawanie wspólnych wartości i podporządkowanie faszystowskiemu państwu.
Państwo, jest tworem wszechogarniającym, wnikającym we wszystkie dziedziny życia społecznego i indywidualnego. Państwo faszystowskie, zdaniem Mussoliniego ma zatem charakter totalny, a jego władza jest absolutna. „Dla faszyzmu państwo nie jest nocnym stróżem, który zajmuje się tylko osobistym bezpieczeństwem obywateli; nie jest nawet organizacją o celach czysto materialnych, jak zabezpieczenie pewnego dobrobytu i względnie spokojnego współżycia społecznego.”
Wyrazicielem interesu państwa jest Duce, którego wola staje się wolą jednostek i całego narodu. Znika tym samym sprzeczność pomiędzy jednostką a państwem, co czyni z faszyzmu, zdaniem jego teoretyków, formację najbardziej demokratyczną.
Faszystowska demokracja „jest równoznaczna z niewyrzucaniem ludu poza nawias państwa”, a faszyzm może być zdefiniowany jako „demokracja zorganizowana, scentralizowana, poddana sile autorytetu”
Koncepcja wolności
W państwie takim nie również ma miejsca na liberalną koncepcję wolności. Jak czytamy w Doktrynie:
„Pojęcie wolności nie jest czymś absolutnym, bo w życiu nie ma niczego absolutnego. Wolność nie jest prawem, jest ona obowiązkiem. Nie jest rozszerzeniem, lecz zdobywaniem; nie jest zrównaniem, lecz przywilejem. Pojęcie wolności zmienia się z biegiem czasu. Istnieje wolność w czasie pokoju, która nie jest już wolnością w czasie wojny. Istnieje wolność bogactwa, na którą nie można pozwolić w epoce niedostatku.”
Wolność nie może istnieć poza państwem, które jest tworem wszechogarniającym, wnikającym we wszystkie dziedziny życia społecznego i indywidualnego.
Narodowy socjalizm: założenia doktrynalne; koncepcja państwa i prawa; źródła antysemityzmu, nazizm a faszyzm.
Założenia ideologiczne nazizmu zawiera, napisana przez Hitlera podczas pobytu w więzieniu w Landsbergu, praca Mein Kampf (Moja walka), w której przedstawione zostały podstawowe założenia i program polityczny narodowego socjalizmu.
Założenia doktrynalne
Główne założenia doktrynalne narodowego socjalizmu, którego teoretykami byli Adolf Hitler i Alfred Rosenberg („Mit XX wieku” „nadworny” filozof III Rzeszy), sprowadzają się do rasizmu; sprzeciwieniu się demokracji-odrzuceniu parlamentaryzmu, rządach charyzmatycznej, wybitnej obdarzonej autorytetem opartych i jednostki; interwencjonizmie państwowym mającym zapewnić odpowiednią politykę socjalną, walki z wrogami ideologicznymi i poszerzeniu niezbędnej dla narodu niemieckiego przestrzeni życiowej.
Centralnym elementem doktryny nazistowskiej było pojęcie rasy (koncepcja podziału na nadludzi - aryjczycy oraz podludzi - głównie Słowianie, Żydzi czy też Cyganie).
Zdaniem Hitlera rasą, która reprezentuje wszystkie najważniejsze osiągnięcia ludzkości oraz stanowi jej arystokrację i jest jej najlepszym biologicznym przejawem, jest rasa aryjska. Różnice kulturowe pomiędzy rasami wynikają, zdaniem ideologów nazizmu, z różnic natury fizycznej. Cechy zewnętrzne człowieka determinują bowiem jego kondycję psychiczną, cechy charakteru, usposobienie i uzdolnienia. Stąd rasa aryjska, najpiękniejsza, uosabia w sobie to, co najlepsze — siłę ducha, ciała, zdolności przywódcze i intelektualne, moralność. Jej przewodnictwo trwać będzie jednak dopóty, dopóki zachowa ona czystość krwi i nie będzie się mieszać z rasami słabszymi.
Sprzeciw wobec demokracji - Skuteczność takiego państwa zagwarantować może tylko odejście od instytucji parlamentarnych, które promują miernoty i jednostki słabe, gdzie zinstytucjonalizowana zostaje równość wszystkich ludzi bez względu na ich wartość.
Nazizm był za daleko posuniętym interwencjonizmem państwowym, mającym na celu zwalczenie wysokiego bezrobocia i hiperinflacji, które dominowały w Niemczech przed dojściem NSDAP do władzy, jednak w przeciwieństwie do komunizmu zamiast powszechnej nacjonalizacji środków produkcji wprowadził centralną kontrolę państwa nad przedsiębiorstwami, które formalnie pozostały prywatne choć ich właściciele zostali sprowadzeni do roli kierowników.
Naziści opowiadają się za dyktaturą wybitnej jednostki, obdarzonej charyzmą, autorytetem i absolutnym rozumem. Miała być ona wyrazicielem woli i interesu narodu oraz jego ucieleśnieniem.
Koncepcja państwa i prawa
Z idei rasy wynika wprost nazistowska koncepcja państwa, które było jedynie narzędziem do realizowania założeń rasowych. To naród zatem, rozumiany jako wspólnota germańskiej krwi, tworzył państwo, a nie odwrotnie — jak chcieli faszyści. Niemcami nie byli więc ludzie, którzy mieszkając w Niemczech od pokoleń, nie byli czystej krwi Germanami.
Jedynie państwo czyste rasowo może prowadzić skuteczną walkę z innymi rasami. Skuteczność takiego państwa zagwarantować może tylko odejście od instytucji parlamentarnych, które promują miernoty i jednostki słabe, gdzie zinstytucjonalizowana zostaje równość wszystkich ludzi bez względu na ich wartość. Rządy wybitnej jednostki pełnej charyzmy i absolutnego rozumu- wola Fuhrera była najwyższym prawem i nie podlegała dyskusji, gdyż wyrażała wolę i ducha całego narodu niemieckiego. Łączył on w swoich rękach funkcje szefa partii i państwa. Instrumentem władzy Fűhrera była partia nazistowska zorganizowana na wzór wojskowy, z wojskową dyscypliną i zarządzaniem. Sama struktura partyjna przenikała się ze strukturą administracyjną państwa. Przywódcy nazistowscy zajmowali najwyższe urzędy państwowe, a na niższych szczeblach administracji trzy piąte stanowisk wykonawczych w administracji zajmowali członkowie partii. Państwo nazistowskie było państwem totalnym, gdyż nie było dziedzin życia, w które nie mogłoby arbitralnie wkraczać przy pomocy terroru aparatu państwowego. Odrzucono również, wywodzący się z prawa rzymskiego, dualizm prawa prywatnego i publicznego jako sprzeczny z germańską tradycją. Jedność ta była konieczna dla skutecznej walki z wrogami ideologicznymi i innymi narodami. Celem tej walki była likwidacja wrogów i zdobycie przestrzeni życiowej(lebensraum) dla narodu niemieckiego. Tereny te miały zostać zdobyte na wschodzie Europy i przeznaczone pod niemieckie osadnictwo — miały stać się niewyczerpanym rezerwuarem niewolniczej siły roboczej.
Instrumentem władzy Fűhrera była partia nazistowska zorganizowana na wzór wojskowy, z wojskową dyscypliną i zarządzaniem.
Odrzucono wywodzący się z prawa rzymskiego, dualizm prawa prywatnego i publicznego jako sprzeczny z germańską tradycją.
Jedność ta była konieczna dla skutecznej walki z wrogami ideologicznymi i innymi narodami. Celem tej walki była likwidacja wrogów i zdobycie przestrzeni życiowej dla narodu niemieckiego.
Źródła antysemityzmu
Źródeł antysemityzmu w narodowym socjalizmie można doszukiwać się w tym, że według Adofa Hitlera Żydzi są autorami znienawidzonej przez niego ideologii marksistowskiej, która wymierzona jest w aryjską kulturę. Żydom przypisywał Hitler antyniemieckie działania w czasie konferencji wersalskiej i opracowanie głównych założeń upakarzającego Niemcy traktatu wersalskiego, który, oprócz strat terytorialnych, przewidywał zapłatę ogromnych reparacji wojennych i drastyczną redukcję sił zbrojnych. Żydzi również stanowią dla niego przeciwieństwo aryjczyków, rasą najniższą i godną pogardy Stanowią oni najnędzniejszą, najpodlejszą część ludzkości, nie potrafią stworzyć własnej oryginalnej kultury, lecz są „pasożytem na ciele innych narodów”
„Jego rozmnożenie [Żyda] na całym świecie jest typowe dla pasożytów. On zawsze poszukuje nowych żerowisk dla swej rasy.” Żydzi są również autorami znienawidzonej przez Hitlera ideologii marksistowskiej, która wymierzona jest w aryjską kulturę.
Dlatego należy prowadzić z narodem żydowskim bezwzględną walkę na śmierć i życie, której stawką jest ocalenie narodu niemieckiego. Jak napisał Rosenberg: „Wraz ze zwycięstwem ruchu narodowosocjalistycznego żydostwo pozyskało nowego najsilniejszego przeciwnika i wraz z nim pokonany został bolszewizm, cały marksizm w Niemczech i nigdy już nie będzie mógł odrodzić się na ziemi Hermana Wyzwoliciela, Fryderyka Wielkiego i Adolfa Hitlera.” Konsekwencją tych poglądów były ustawy norymberskie dyskryminujące obywateli żydowskiego pochodzenia, ich eksterminacja i w końcu projekt ostatecznego rozwiązania (Endlősung) — czyli całkowitej biologicznej likwidacji.
Nazizm a faszyzm
Ideologia narodowego socjalizmu, mimo iż wykazuje pewne podobieństwa z faszyzmem, musi być (wbrew obiegowej opinii) traktowana jako zupełnie odmienna jakość. Polityczny sojusz tych dwóch totalitaryzmów w czasie II wojny światowej nie może przesłonić wielkich różnic doktrynalnych pomiędzy koncepcjami Mussoliniego i Hitlera. Oczywiście istniało wiele elementów wspólnych, takich jak choćby silne państwo czy idea wodzostwa, jednak nie uprawniają one do postawienia znaku równości pomiędzy nazizmem i faszyzmem. Zwłaszcza, że ich zwolennicy odnosili się do siebie co najmniej z nieufnością.
Różnice: W faszyzmie włoskim kwestie dotyczące rasy są pomijane, w hitleryzmie natomiast stanowią ważną składową ideologii, zwłaszcza w postaci obsesyjnego antysemityzmu. Nazizm także próbował się osadzić w tradycji ludowej, co nie udawało się faszyzmowi. Różne także było podejście do przemocy i terroru - we Włoszech nie wprowadzono obozów zagłady, gett, czystek a sama liczba aresztowań na tle politycznym była o wiele mniejsza. //Włosi nie mieli na swoim koncie poważniejszych zbrodni przeciwko ludzkości, Niemcy zaś dokonywali okrucieństw nieznanych wcześniej w historii.// Faszyści podbijali kraje w imieniu agresywnego imperializmu, natomiast naziści pod hasłami obsesyjnego rasizmu, ochrony narodu niemieckiego i roszczeń terytorialnych. Faszyści nie dążyli także do obsesyjnej przebudowy świata na swoją modłę tak jak to robili naziści. Inaczej również był postrzegany naród - w narodowym socjalizmie naród rozumiany jako wspólnota germańskiej krwi, tworzył państwo, a nie odwrotnie — jak chcieli faszyści.
Podobieństwa: To, co na pewno łączy nazizm z faszyzmem, to podobna geneza - obie zrodziły się jako reakcja na kryzys polityczny, gospodarczy i społeczny. Nazizm podobnie jak faszyzm odrzucał idee parlamentaryzmu, opowiadano się również za rządami wybitnych jednostek, będących jedynymi wyrazicielami interesu państwa. Elementem wspólnym było również dążenie do zbudowania silnego państwa.