Operacje rozliczeniowe
Oferta rozliczeniowa polskich banków jest bardzo uboga
Banki przeprowadzały przeciętnie ok. 3 mln operacji rozliczeniowych
Najbardziej popularne to
polecenie przelewu ----90 %
czek rozrachunkowy ----10 %
akredytywa poniżej 1%
rozliczenia planowe
okresowe rozliczenia saldami
karty płatnicze poniżej 1 %
Inkaso dokumentowe handlowe
- polega na rozliczeniach pomiędzy dostawcą a odbiorcą towaru i usług na podstawie dostarczonych dokumentów handlowych, wystawienie żądania zapłaty
Inkaso dokumentowe stosowane jest aktualnie w rozliczeniach zagranicznych. Polega na pobraniu należności w zamian za wydanie dokumentów powierzonych bankowi przez klienta
Odbiorca--->bank odbiorcy---------->bank dostawcy<-----dostawca
tą formę rozliczeń należałoby rozpowszechnić w rozliczeniach krajowych
Czek
Postulat dostosowania - pełne wykorzystanie czeku
- wykorzystanie indosu dla czeku
- realizowanie czeku rozrachunkowego we wszystkich bankach
W naszej praktyce bankowej stosowanie indosu dla czeków jest niemożliwe do zastosowania , gdyż instrukcja służbowa NBP 13/2 nie dopuszcza stosowania indosu
W praktyce krajów europejskich czeki są indosowane.
Zasady realizacji czeków - zarządzenie NBP z dn. 11 grudnia 1992r w sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków ( MP 1992)
Posługiwanie się czekiem rozrachunkowym zwykłym lub potwierdzonym jest ograniczone do banku w którym klient ma otwarty rachunek.
Czeki osób fizycznych mogą być realizowane tylko w bankach , które uzgodniły wzajemne honorowanie czeków.
Wszystkie te ograniczenia wynikają z niedoskonałości procedur bankowych , bardzo słabej techniki telekomunikacyjnej w naszych bankach.
Wydaje się jednak , że nie powinno być ograniczeń w realizacji czeków potwierdzonych przez wszystkie banki. Wymaga to jednak specjalnego systemu telekomunikacji pomiędzy bankami, tak aby realizacje czeków odbywały się szybko i aby były bezpieczne.
Weksel
Awal na wekslu jest stosowany przez banki w operacjach zagranicznych.
Awal jest podobny do gwarancji , ale wynika z prawa wekslowego.
Akceptowanie weksli może dokonywać się także, gdy klient nie posiada środków na jego terminowe wykupienie. Bank może w takim przypadku udzielić kredytu akceptacyjnego lub w formie linii akceptacyjnej.
Banki mogą udzielać kredytu pod wystawione weksle , opiewające na określone należności za dostarczone towary. Są to tzw. kredyty dyskontowe, gdzie zabezpieczeniem jest weksel sprawdzonego klienta z terminem zapłaty należności.
Tego typu operacje i produkty kredytowe występują w polskiej bankowości ale nie są one tak powszechne jak powinny.
Wynika to zapewne z:
zawiłych procedur,
długości oceny zdolności kredytowej ,
dużej ilości dokumentów koniecznych do przedstawienia w celu rozpatrzenia wniosku kredytowego,
zbyt małej informacji o produktach bankowych,
braku odpowiednio przeszkolonych kadr bankowych.
Faktoring
faktoring- to zakup przez bank należności które powstały z tytułu dostaw i usług
funkcja finansowania - bank zaliczkuje zapłatę za towary do 70% , pozostałą część bank zatrzymuje na koncie do czasu wykupienia należności przez wierzyciela
funkcja przejęcia ryzyka- bank przejmuje na siebie ryzyko związane z niewypłacalnością wierzyciela
funkcja usługowa - polega na przyjęciu przez bank funkcji techniki obsługi płatności wystawianie rachunków upomnień, inkaso należności
faktoring jawny - dłużnik jest o faktoringu powiadomiony
faktoring cichy- dłużnik nie jest powiadomiony
faktoring bez prawa regresu - bank finansuje należność i ściąga należność od dłużnika
faktoring z regresem- nie występuje funkcja finansowania ,bank nabywa należność w momencie terminu realizacji ,spełnia tylko funkcję operacyjną nie przejmuje ryzyka niewypłacalności
faktoring przynosi korzyści finansowe :
-likwiduje wierzytelność i zamienia na gotówkę, poprawia płynność firmy
-osiąganie korzystniejszych warunków u dostawców którzy -udzielają skonta za regulowanie gotówką
-zastosowanie faktoringu uwalnia dostawcę od stosowania skonta , gdyż zamienia należność na gotówkę.
oprocentowanie usług faktoringowych często kształtuje się na niższym poziomie od kredytu bankowego
umowa faktoringu zapewnia stały dopływ kapitału i jest szczególnie dogodna gdy jest to umowa o linię faktoringową , gdzie w grę wchodzi skupowanie różnych należności od wielu klientów
odsetki od umów faktoringowych są pobierane z góry
Zabezpieczeniem faktoringu nie są prawa majątkowe przejęte od faktoranta ale może być to przejęcie zabezpieczenia od dłużnika faktoringowego lub zabezpieczenie osobiste weksel in blanco lub poręczenie
Faktoring może być udzielany także dla słabszych klientów, którzy nie posiadają wysokiej oceny zdolności kredytowej, ocena kondycji finansowej jest przy tej usłudze wykonywana przy zastosowaniu łagodniejszych kryteriów oceny.
Banki polskie świadczą usługi factoringu z zachowaniem prawa regresu tzn. nie przejmują ryzyka niewypłacalności dłużnika.
Ponadto wymagają wysokich zabezpieczeń
Innowacje bankowe na polskim rynku finansowym w zakresie skupu wierzytelności , tj. usług faktoringowych i forfaitingowych zaczęły być widoczne dopiero w 1997r. kiedy to ich wartość wyniosła 3 105, 8 mln zł i stanowiła 3,1 % w należnościach brutto.
forfaiting
Jest to szczególna forma sprzedaży wierzytelności przez podmioty gospodarcze,
obejmuje sprzedaż wierzytelności
- wekslowych
- wierzytelności z umów dostawy, sprzedaży
- wierzytelności objęte akredytywą
- wierzytelności leasingowych
Nabywcą wierzytelności bez prawa do regresu jest bank tzn. zamienia on wierzytelność na gotówkę przejmując ryzyko niewypłacalności
W Polsce stosuje się do sprzedaży należności eksportowych, czyli jest to faktoring należności eksportowych.
Interesujące są umowy o refinansowaniu leasingu
Może być realizowany jako transakcja pojedyncza lub na podstawie umów ramowych.
Bank deklaruje przyjmowanie należności leasingowych do określonej wysokości. Spółka leasingowa dostarcza dokumentację. Bank przejmuje na siebie ryzyko niewypłacalności leasingobiorcy i sprawdza zdolność kredytową leasingobiorców.
Umowa taka musi być zabezpieczona np. przez przeniesienie na bank własności dóbr objętych leasingiem, odstąpieniem wszelkich praw i roszczeń na rzecz banku z tytułu umów leasingowych.
Taka forma umów popularna jest w Niemczech jako forma refinansowania leasingu. Banki są przygotowane do takiej funkcji gdyż posiadają odpowiednie informacje do oceny ryzyka kredytowania.
Różnice pomiędzy factoringiem a forfaitingiem
1. przedmiotem forfaitingu są wierzytelności średnio i długoterminowe a faktoringu krótkoterminowe
2. przy forfaitingu zawsze dochodzi do przejęcia przez faktora ryzyka niewypłacalności gdy przy faktoringu nie zawsze tak jest
3. przy forfaitingu wymagane jest mocniejsze zabezpieczenie , gdy przy faktoringu może być to weksel własny.
4. przy forfaitingu dochodzi do skupowania wysokiej wartości wierzytelności a przy faktoringu o mniejszej wartości.
Suma korzyści i kosztów jest też różna dla faktoringu i forfaitingu .
1. Forfaiting umożliwia uzyskanie wysokich środków pomimo niemożliwości uzyskania kredytu bankowego z uwagi na słabą kondycję finansową forfetysty ,
2. zaletą jest to że bank przejmuje w tym wypadku ryzyko niewypłacalności dłużnika.
3. wadą jest bardzo wysoki koszt tego typu usługi , gdyż odsetki potrącane są z góry za cały okres finansowania tym instrumentem.
Karty płatnicze
Karty płatnicze dla firm i osób prywatnych
Karty dla firm
O wydanie karty może ubiegać się osoba prawna mająca rachunek bieżący w banku
Wydanie kart oparte jest o zwartą umowę z bankiem.
Podpisanie umowy poprzedzone jest złożeniem wniosku o ustalenie limitu do wysokości , którego można dokonywać płatności .
Wysokość limitu jest ostatecznie ustalana przez bank na podstawie analizy sytuacji finansowej firmy
Określona jest wysokość maksymalna limitu
Centrum kart bankowych wystawia faktury za dokonane transakcje
Każda operacja wypłaty rejestrowana jest na rachunku do którego karta została wydana.
Od każdej transakcji bank pobiera prowizję
We wniosku podaje się informacje o wynikach :zysk netto za rok obrotowy i aktualny na koniec okresu, suma bilansowa za rok poprzedni oraz aktualna, kapitał własny firmy, wielkość majątku trwałego, pasywa bieżące, aktywa bieżące, zapasy, średnie miesięczne obroty od początku roku, bank może zażądać także bilans za ostatni rok i rachunek zysków i strat
W UE występują oddzielne unormowania prawne w postaci ustaw dotyczących kart płatniczych. W Polsce unormownia prawne zawarte są w prawie bankowym w artykułach dotyczących rozliczeń pieniężnych
Unormowania prawne powinny dotyczyć
Definicja karty płatniczej i kredytowej
regulacja stosunków między emitentem a klientem w ramach ochrony konsumenta
ochrona interesów uczestników obrotu
ochrona przed przestępstwami
ochrona prawno- karna dostępu do informacji
W zaleceniu UE szczegółowo określone obowiązki i odpowiedzialność emitentów
Powinna być zapewniona kompatybilność kart i wzajemne połączenie sieci europejskich w celu ujednolicenia zasad wykorzystania kart
Standaryzacja i normalizacja kart funkcjonują normy ISO w zakresie kart płatniczych jak również są w przygotowaniu następne normy dotyczące wykorzystania kart
Instytucje współpracujące z bankami polskimi
Polcard współpraca z 12 bankami i z systemem VISA
karty bankomaty i wyposażenie placówek handlowych
Forum Visa Polska stowarzyszenie 14 banków emitujących karty visa
Europay International stowarzysza 14 banków, karty z logo Mastercard i Eurocard
Stan kart w 1996r. przekroczył 25 mln
Ograniczenia korzystania z kart
kulturowe
ekonomiczne
bariera informatyczna i telekomunikacji
brak sieci punktów akceptujących karty
brak jednoznacznych unormowań prawnych
Leasing
Leasing jest rodzajem kredytu rzeczowego polegającym na okresowym umożliwieniu korzystania z dobra materialnego za określoną zapłatą. Jest to rodzaj umowy najmu.
leasing bezpośredni-producent dóbr wypożycza dobra w zamian za umowę sprzedaży.
leasing pośredni występuje firma leasingowa która zawiera umowy leasingowe , dostawcą towarów jest producent. Firma leasingowa finansuje leasingobiorcę.
leasing operacyjny - krótki okres umowy , ryzyko ponoszone przez leasingodawcę, umowa nie zawiera opcji zakupu, bieżąca wartość opłaty leasingowej jest niższa od wartości środka trwałego
leasing finansowy- długie okresy umów z opcją kupna , opłaty pokrywają w pełni wartość środka trwałego
leasing z pełną amortyzacją - raty pokrywają pełną amortyzację obiektu
1- zwrot przedmiotu l. leasingodawcy
2- możliwość zakupu przedmiotu
3- możliwość przedłużenia umowy
leasing z częściową amortyzacją - raty leasingowe pokrywają tylko część amortyzacji
1- przedmiot może być dowolnie wykorzystany
2- umowy z podziałem dodatkowych przychodów , obowiązek zbycia przedmiotu przez leasingodawcę i podział z leasigobiorcą dochodami
3- umowy z prawem wypowiedzenia przez leasingobiorcę , po okresie bazowym leasingobiorca może w każdej chwili wypowiedzieć umowę.
przyporządkowanie obiektu leasingodawcy
obiekt jest częścią majątku leasingodawcy, płaci on podatek majątkowy
amortyzacja jest dokonywana przez leasingodawcę co wpływa na opodatkowanie
raty i odsetki spłacane są zaliczone do dochodu leasingodawcy
dla leasingobiorcy majątek pozostaje nie zmieniony , raty i odsetki zmniejszają zysk podlegający opodatkowaniu
przyporządkowanie obiektu leasingobiorcy
Dla leasingodawcy tylko część odsetkowa stanowi przychód,
leasingobiorca może wydatki na spłatę odsetek i amortyzację zaliczyć jako koszty ale musi także zapłacić za podatki majątkowe
W obu przypadkach wydatki związane z bieżącą konserwacją , remontami i ubezpieczeniem dokonywane przez leasingobiorcę zaliczane są do kosztów uzyskania przychodów a także opłaty manipulacyjne prowizja leasingodawcy.
W prawie polskim decydujące znaczenie dla regulacji leasingu ma aktualnie rozporządzenie Ministra finansów o amortyzowaniu środków trwałych oraz rozporządzenie MF z 1993r. w sprawie zaliczania przedmiotu umów najmu lub dzierżawy do składników majątku stron tych umów.( Dz. U. 1993 , nr. 28)
Aktualnie usługi leasingowe opodatkowane są stawką Vat 22%. Leasingobiorca korzystający z samochodu osobowego nie ma jednak prawa odliczyć podatku Vat płaconego od leasingu od swojego podatku należnego. Ważnym elementem są ulgi inwestycyjne dla tej strony umowy leasingowej która zalicza środek trwały do swojego majątku.
Aktualnie na rynku polskim działa ponad 100 firm leasingowych , w ok. 5 % finansują one inwestycje w Polsce , 63 % aktywów leasingowanych to samochody osobowe, 18% maszyny i urządzenia, 13% komputery i sprzęt biurowy
Nowe produkty bankowe
Home banking
Przelewy
Stałe zlecenia płatności międzynarodowych
Zlecenia lokat
Zakup papierów wartościowych na zlecenie
Informacje o saldach rachunków oraz przegląd operacji obrotów
Informacje o stopach procentowych
Informacje o kursach
Systemy on line bezpośrednie połączenie komputerowe banków z klientem
systemy off line połączenia telefoniczne , bankomaty
Private banking
Indywidualne zlecenia klientów
zarządzanie finansami na zlecenie
Kontrakty typu repo - umowy o pożyczki pieniężne na nabycie papierów wartościowych z tym, że papiery są zabezpieczeniem pożyczki, finansuja zakupy obligacji skarbowych
swapowe zamiany długu na inne zobowiązania np kredytu na obligacje , krótkoterminowe na długoterminowe
Operacje terminowe, instrumenty pochodne
są to transakcje typu
swap
futures
opcje
forward
Operacje terminowe zabezpieczające przed zmianami kursu walutowego
Wymagają giełdy rynku terminowego, której nie ma na naszym rynku
Swap - jest to transakcja po kursie terminowym i transakcja po kursie spot w identycznej walucie i sumie.
Transakcja ta podobna jest do sprzedaży obcej waluty z prawem jej odkupu, z tym ,że tutaj nie ustala się z góry kursu waluty. Może to być transakcja zamiany zobowiązań finansowych np. zamiana stóp procentowych stałych na zmienne
Transakcje futures zawierane na wyspecjalizowanych rynkach w izbach rozrachunkowych w drodze otwartego przetargu. Kontrakty polegają na zawarciu umowy kupna waluty lub sprzedaży waluty po określonym kursie terminowym.
Opcje walutowe dają możliwość , prawo do zakupu waluty o ustalonym z góry kursie , ale nie stanowią obowiązku zakupu , za prawo do nabycia klient płaci premię
Forward - umowa wg. której sprzedający zobowiązuje się do dostarczenia klientowi określonej sumy waluty po ustalonym kursie wymiany lub cenie. Kontrakt ten różni się od kontraktów futures, że dotyczy każdorazowo indywidualnie określonej kwoty waluty a w kontraktach futures operuje się wielkościami standardowymi.
Warrant - uprawnienie do nabycia papieru wartościowego po cenie uzgodnionej i w określonym czasie
Transakcje zabezpieczające przed ryzykiem stopy procentowej
Forward rate agreement - umowa polega na przyjęciu stałej stopy procentowej od kapitału w umownym terminie
Operacje swap - wymiana pozycji o stałej stopie procentowej na pozycje o zmiennej stopie procentowej wyrażonej w różnych walutach tzw. swap walutowo -odsetkowy
Opcje odsetkowe - Operacje kupna prawa zakupu instrumentu finansowego na warunkach umownych po ustalonej stopie %, płaci za to prawo premię. Sprzedający ryzykuje poniesieniem straty przy wzroście stopy procentowej
Opcje sprzedaży - nabywca opcji zabezpiecza się przed spadkiem stopy procentowej. Sprzedawca opcji ryzykuje spadkiem stopy procentowej
Operacje Cap i floor - umowa cap stanowi ,że w przypadku wzrostu stopy % powyżej określonej kwoty sprzedawca cap zwróci nabywcy różnicę w oprocentowaniu liczoną w określonym okresie od kapitału określonego w umowie
Operacja floor jest odwrotnością cap. Nabywca floor nie poniesie straty w przypadku spadku stopy procentowej bo sprzedawca floor wypłaci mu różnicę w oprocentowaniu.
Lokaty typu call deposit krótkie terminy wypowiedzenia lokaty stosuje się do b. wysokich lokat, stopa % negocjowana z klientem
Trzy rodzaje transakcji na rynku pochodnych
hedging - zabezpieczanie się przed niepożądanymi niekorzystnymi zmianami cen instrumentów finansowych, tzn. stopy procentowej i kursu walutowego
Transakcje futures wykorzystywane są do ograniczania ryzyka na rynku kasowym. ma ona charakter przeciwstawny do transakcji na rynku kasowym. Zatem strata na jednej transakcji jest rekompensowana na drugiej
Hedging sprzedaży jest to sprzedaż kontraktów futures w przypadku spadku cen
Hedging zakupowy jest to zakup kontraktów futures zabezpieczający przed wzrostem cen kursów walutowych stóp procentowych.
Spekulacja - jest to działanie polegające zakupie bądź sprzedaży kontraktów w celu osiągnięcia ponad przeciętnych zysków.
Może to być gra na spadek bądź wzrost cen. Wymaga uważnej obserwacji rynku, prognoz odnośnie zmian cen.
Np. spekulacja na zniżkę polega na sprzedaży kontraktów przewidując spadek cen po to aby je tanio kupić i zarobić na różnicy cen,
gra na zwyżkę jest to kupowanie kontraktów gdy przewidujemy wysokie ceny po to, aby je później sprzedać.
arbitraż- wykorzystanie prawa jednej ceny- to samo dobro nie może być sprzedawane po różnej cenie.
Polega on na zakupie i sprzedaży identycznych lub zbliżonych instrumentów finansowych w celu osiągnięcia zysku lecz bez ryzyka.
Np. podobne typy transakcji można przeprowadzić na rynku opcji.
Transakcje opcyjne są bardziej elastyczne od kontraktów futures , dają większe możliwości uzyskania założonych celów.
Tabl. 14 Pozabilansowe zobowiązania walutowe banków w latach 1996-1998 w tys. zł
Wyszczególnienie |
1996 |
1997 |
08. 1998 |
Bieżące operacje wymiany |
7345493 |
10295936 |
41099324 |
terminowe operacje wymiany |
2827911 |
22402701 |
49004198 |
zobowiązania z tyt. operacji instrumentami finansowymi nabyte |
38005 |
2915460 |
49004198 |
sprzedane |
69338 |
2269956 |
3382208 |
źródło : opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych pozabilansowych systemu bankowego NBP udostępnione przez Departament Statystyki NBP
Inaczej rozkładają się szanse zarobku i straty w transakcjach opcyjnych.
Ryzyko nabywcy opcji jest ograniczone do wysokości płaconej premii,
Ryzyko sprzedawcy jest nieograniczone,
Pozycja nabywcy jest lepsza gdyż zysk jest nieograniczony
Zysk zaś dla sprzedającego opcje ogranicza się tylko do wysokości premii
Na rynku spekulacji osiąga się zyski na wzroście lub spadku cen opcji. Nabywcy opcji liczą na duże zmiany cen opcji
Sprzedawcy opcji liczą na stagnację lub niewielkie zmiany cen opcji.
Por. Synteza Oceny sytuacji finansowej banków w 1997r. NBP GINB, Warszawa 1998