SPIS TREŚCI

1 Wstęp

Problemy kontrolne

1. Cechy makroekonomicznego oglądu gospodarki

2. Pojęcie oszczędności i inwestycji w gospodarce - czynniki kształtujące

3. Definicja PKB i PNB, salda dochodów netto z tytułu własności za granicą

4. Pojęcie zagregowanego popytu i zagregowanej podaży - czynniki kształtujące

5. Pojęcie efektu mnożnikowego

6. Polityka fiskalna (łagodna i restrykcyjna)

7. Deficyt budżetowy, dochody, wpływy i wydatki budżetowe

8. Dług publiczny

9. Polityka pieniężna (łagodna i restrykcyjna)

10. Narzędzia polityki pieniężnej Banku Centralnego

11. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza

12. Formuła Fishera

13. Mechanizmy transmisyjne między rynkiem pieniężnym i rynkiem dóbr i usług

14. Mechanizmy transmisyjne między rynkiem pracy i rynkiem dóbr i usług

15. Funkcje Banku Centralnego

16. Pojęcie inflacji

17. Pojęcie bezrobocia, stopy bezrobocia i zasobu pracy

18. Model IS - LM

19. Pojęcie bilansu płatniczego

20. Makroekonomiczny model gospodarki otwartej

• Wstęp

Makroekonomia pozwala przewidywać jak będzie się zachowywać gospodarka jako całość pod wpływem ingerencji państwa.

Obiekt badań makroekonomii jest stały i jest nim gospodarka. Stały jest także przedmiot badań, gdyż gospodarkę badamy pod tym samym kątem. Zmienia się jedynie cel badań (analiza dostosowań w gospodarce jako w całości) w skutek czego można zdefiniować ogólnoekonomiczne parametry gospodarki kształtujące jej stan.

Przykładowe ogólnoekonomiczne parametry gospodarki:

• przeciętna stopa finansowa

• produkcja finalna

• przeciętny poziom cen

• poziom zatrudnienia

Informacja ta pozwala podejmować decyzje na szczeblu makroekonomicznym gospodarstwa domowego.

Problemem polityki gospodarczej jest odpowiedź na pytanie w jaki sposób i w jakim zakresie państwo powinno ingerować w gospodarkę prowadząc określoną politykę gospodarczą aby doprowadzić ją do pożądanego stanu lub utrzymać w danym stanie jeżeli jest on uważany za pożądany pożądać.

• Różnice między mikro-, a makroekonomią wynikające z oglądu gospodarki

1. Różnice wynikające ze sposób postrzegania uczestników procesu rynkowego

Mikroekonomia

Bada przesłanki decyzji gospodarczych, które są podejmowane przez pojedynczych uczestników rynku kierujących się właściwymi sobie interesami ekonomicznymi.

Makroekonomia

Bada procesy globalne, w których uczestniczą duże grupy podmiotów obrotu rynkowego zwane Agregatami. Takie tworzą np. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo. Badane procesy decydują o ogólnej wysokości makroekonomicznych wielkości takich jak inwestycje, konsumpcja, oszczędności, przeciętny poziom cen, wzrost gospodarczy, poziom zatrudnienia itp.

2. Różnice wynikające ze sposobu zdefiniowania

Mikroekonomia

Podstawowa struktura rynkowa, to rynek jednego dobra. Odpowiednio definiowany jest popyt na jeden produkt, podaż jednego produktu, cena.

Makroekonomia

Rynek dóbr postrzegany jest jako całość. Odpowiednio stosowane są pojęcia zagregowanego popytu, zagregowanej podaży oraz przeciętnego poziomu cen.

3. Różnice wynikające ze sposobu zdefiniowania równowagi ogólnej

Mikroekonomia

Punktem wyjścia jest ustalenie ceny równowagi na rynku danego dobra. Stan równowagi ogólnej jest określany jako jednoczesne zrównoważenie rynków wszystkich dóbr.

Makroekonomia

Punktem wyjścia jest ustalenie równowagi na zagregowanym rynku dóbr, na rynku pieniężnym i rynku pracy. Odpowiednio ustalany jest przeciętny poziom cen przy którym gospodarka zostanie zrównoważona, przeciętna stopa procentowa oraz przeciętna płaca realna. Stan zrównoważenia gospodarki może także wynikać z nieodpowiedniej wysokości dochodu. Warunkiem równowagi ogólnej jest także zrównoważenie tych trzech rynków. Te trzy rynki są między sobą powiązane tzw. mechanizmami transmisyjnymi.

Działalność pozarynkowa wspomaga rynek.

• Podstawowe związki makroekonomiczne w gospodarce otwartej

• Funkcje makroekonomii

Makroekonomia daje wiedzę, która pozwala pełnić funkcję efektywności, funkcję sprawiedliwego podziału oraz funkcję stabilizacyjną.

1. Funkcja efektywności

Stawia ona przed państwem cel łagodzenia mikro- i makroekonomicznych zjawisk, które to zjawiska są uznane za defekty rynku.

Przykłady:

• ujemne efekty zewnętrzne

• regulacje prawne

• problemy związane z innowacyjnością

• problemy zwalczania inercji rynku

• problemy poślizgu czasowego

• problem dostosowań rynkowych

1. Funkcja sprawiedliwości podziału

Rynek różnicuje dochodowo różnie. Państwo jako instytucja reprezentująca interes „obywatela” uzna odpowiedni poziom zróżnicowania dochodowego za pożądany w drodze decyzji politycznych przy istniejących ekonomicznych ograniczeniach polityki dotyczącej zróżnicowania dochodowego i majątkowego.

2. Funkcja stabilizacyjna

Gospodarkę można sobie wyobrazić jako jedno, wielkie superprzedsiębiorstwo. Każde przedsiębiorstwo ma dać określone moce przerobowe. Państwo działa tak aby doprowadzić gospodarkę do stanu maksymalnej wydajności. Produkcja waha się w pobliżu potencjalnej produkcji.

Funkcja stabilizacyjna polega na ustabilizowaniu produkcji w pobliżu mocy dostępnych (produkcji potencjalnej).

• Podstawy rachunkowości narodowej

Aby przeprowadzić pomiar aktywności gospodarczej należy uporządkować kategorie dotyczące dochodów, które stanowią „odwrotną stronę” rachunku produkcji finalnej w gospodarce.

Dochody dzieli się na:

• Dochody pierwotne, to wynagrodzenia usług użytych czynników wytwórczych; finansują dochody wtórne w stanie gospodarki

• Dochody wtórne, to efekt redystrybucji dochodów pierwotnych

Rodzaje dochodów pierwotnych:

• Zysk, to wynagrodzenie usług użytego kapitały rzeczowego (zysk + amortyzacja = dochód brutto)

• Płaca, to wynagrodzenie usług zasobu pracy

• Czynsz, to wynagrodzenie usług zasobów ziemi

Suma wszystkich dochodów, to dochód narodowy brutto.

• Modele ruchu okrężnego

1. Model pierwszy

Zasada ekwiwalentności, to wartość wytworzonych przez przedsiębiorstwa dóbr; jest zawsze równa wartości usług użytych czynników wytwórczych (dostarczonych przez gospodarstwa domowe).

- wielkość produkcji finalnej

Przedsiębiorstwa dostarczają dobra konsumpcyjne. Gospodarstwa domowe płacą za dostarczanie im dóbr konsumpcyjnych.

1. Założenia modelu:

1. Przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe tworzą dwa wielkie agregaty. Na wyjściu pojawiają się wielkości stanowiące wypadkową decyzji dotyczących tworzenia agregatu przedmiotu. Wpływa wyłącznie produkcja finalna dla podmiotów i nie podlegająca dalszemu przetwarzaniu w przedsiębiorstwach, natomiast realizacja realizuje się wewnątrz agregatu. Zapotrzebowanie zgłaszane przez gospodarstwa domowe jest równe ilościom zgłaszanych dóbr.

2. Gospodarka jest zamknięta

3. Brak aktywności ekonomicznej państwa (państwo jest obojętne w stosunku do rynku)

4. Gospodarstwa domowe nie oszczędzają, a przedsiębiorstwa nie inwestują w rozpatrywanym okresie.

5. Majątek przedsiębiorstwa został sfinansowany oszczędnościami gospodarstw domowych w poprzednim okresie czasu.

6. Wytwarzane są wyłącznie produkty finalne.

Wartość produkcji finalnej będzie równa sumie przyrostu wartości które zostały wytworzone w kooperacyjnych przedsiębiorstwach znajdujących się w agregacie (sumy wartości dodanej).

Inwestycje, to wydatki w gospodarce, które doprowadzają do zwiększenia zasobu kapitału rzeczowego.

Oszczędności z punktu widzenia rzeczowego są to odłożone w czasie konsumpcje;

z punktu widzenia finansowego jest to ta część dochodów uzyskanych w danym okresie, która nie jest przeznaczona na konsumpcję

Y = C + S dochody = konsumpcja + oszczędności

1. Czynniki warunkujące oszczędności

• Oszczędności czynione w celu uzyskania dochodu

• Oszczędności czynione na tzw. „czarną godzinę”

• Oszczędności w celu kumulacji środków

1. Czynniki warunkujące inwestycje

• Przeciętna realna stopa procentowa

r - rentowność

z - zysk

k - zainwestowany kapitał

Jeżeli stopa procentowa rośnie, to inwestycje maleją.

• Stopa procentowa oprocentowanie instrumentów kredytowo - inflacyjnych, które może hamować, bądź inicjować inwestycje.

• Rentowność kapitału - gdy rentowność wzrasta, to rosną także inwestycje

• Oczekiwania dotyczące przyszłych dochodów (gdy oczekiwania rosną, to rosną także inwestycje). Ma to wyraz w hipotezie wpływu wydatków konsumpcyjnych na poziom inwestowania w gospodarce. Przyrost popytu konsumpcyjnego powoduje wzrost inwestycji.

• Poziom postrzegania ryzyka w gospodarce

• Oczekiwania zwane naturalnym instynktem (inwestuję, bo inni też inwestują)

1. Model drugi

1. Założenia modelu:

Założenia modelu są takie same jak w modelu pierwszym, z tym że gospodarstwa domowe oszczędzają, a przedsiębiorstwa inwestują.

W pojęciu makroekonomii przy inwestowaniu mamy do czynienia z odtworzeniem kapitału rzeczowego jak i z jego przyrostem.

k₁ - zasób kapitału w przedsiębiorstwie (gospodarstwie), który jest wynikiem inwestycji dokonanych w poprzednich latach

2. Główne makroekonomiczne kanały transmisyjna oszczędności w dyspozycję przedsiębiorstw

Kanał bezpośredni

Kapitał bezpośredni, to oszczędności przeznaczone na inwestycje w przedsiębiorstwie. Wielkości oszczędności i inwestycji nie są związane. Oszczędności nie są bezpośrednio powiązane z inwestycjami (mogą być od nich większe lub mniejsze).

Instytucje kredytowo - depozytowe

Gospodarstwa domowe lokują swoje oszczędności (nie wszystkie) w postaci depozytów w bankach, które przekształcają je w kredyty gotówkowe (dyspozycyjne).

Akcje

Akcja, to stwierdzenie prawa do własności; może być emitowana przez spółki akcyjne

Majątek firmy dzieli się na akcje. Gospodarstwa domowe zakupując akcje wprowadzają do przedsiębiorstwa kapitał, który przekształcany jest na inwestycje.

Kapitał pośredni

Kanał pośredni, to kanał polegający na uzupełnianiu przez Bank Centralny luki w podaży pieniądza wynikającej z wyprowadzeniem części pieniądza z obiegu w skutek zatrzymania oszczędności przez gospodarstwa domowe w postaci gotówki. Jego zadaniem jest utrzymanie równowagi ilości pieniądza w obiegu.

3. Dostosowanie rynkowe modelu drugiego

Suma dochodów jest równa wartości produkcji finalnej, więc oszczędności są równe inwestycjom:

C + S = C + I

W gospodarce, w danym okresie czasu, suma oszczędności jest równa sumie inwestycji jako wielkości zweryfikowanych przez rynek. Rynek znajduje się w równowadze.

Może zaistnieć sytuacja, że gospodarstwo domowe zgłasza zapotrzebowanie na 80000 dóbr inwestycyjnych, a przedsiębiorstwa wytworzyły ich na 50000.

Planowane oszczędności = 20000

Inwestycje wynoszą = 10000

Rynek nie jest w stanie równowagi: S ≠ I

W modelu drugim planowane inwestycje są inne niż inwestycje rzeczywiste, gdyż inwestycje są planowane przez inne podmioty gospodarcze niż oszczędności.

Problem równości faktycznych wielkości inwestycji i oszczędności I_F = S_F jest rozwiązany z uwagi na to, że wielkości faktyczne są wielkościami planowanymi powiększonymi o wartości wielkości przymusowych.

Wielkości przymusowe powstają w wyniku rynkowej weryfikacji wielkości planowanej.

Do dochodu można zaliczyć np. amortyzację, rentę itp.

Przy wartościach faktycznych oszczędności są równe inwestycjom S = I, natomiast przy wielkościach planowanych wielkości te są zazwyczaj różne.

	IF				SF
	I planowane + I przymusowe			=	S planowane + S przymusowe			R
I.	20	+	10	=	20	+	10	nie ma nadwyżki popytu lub podaży
II.	20	+	10	=	10	+	10	nadwyżka popytu
III	20	+	10	=	30	+	10	nadwyżka podaży (przymusowe inwestycje - zapasy)

Niezależnie od tego czy rynek jest zrównoważony, czy też nie, wielkości faktyczne są zawsze równe.

Jeśli rynek jest zrównoważony, to: I _planowane = S _planowane

Jeśli rynek nie jest zrównoważony, to: I _planowane ≠ S _planowane

2. Model trzeci

W modelu tym zakładamy, że państwo ingeruje w przepływy w gospodarce. Pozostałe założenia jak w modelu drugim.

Aktywność państwa polega na uaktywnianiu państwa w obszarach polityki fiskalnej. Uwzględnione są przepływy przez budżet. Posługujemy się uproszczeniami.

Uproszczenia dotyczące modelu trzeciego:

1. Dochody do budżetu stanowią źródła podatkowe.

2. Budżet jest definiowany jako zestawienie wpływów i wydatków państwa.

3. Budżet jest zrównoważony (wydatki = dochody)

Źródła zasilające budżet nie mają charakteru rynkowego (nie są transakcjami). Są to narzędzia prawnie ustalone przez państwo - podatki.

1. Podatki

Podatki, to świadczenia bezzwrotne, przymusowe i nieodpłatne.

Rodzaje podatków:

• Podatki pośrednie, czyli podatki obciążające dochody pośrednie np. VAT

• Podatki bezpośrednie, czyli podatki obciążające dochody bezpośrednie np. podatek dochodowy

Warunki ustanowienia podatku

• Zdefiniowanie podstawowego opodatkowania, czyli podstawowego faktu, którego zaistnienie umożliwia naliczenie podatku

• Zdefiniowanie pozostałych warunków powstania obowiązku podatkowego

• Zdefiniowanie metody naliczenia podatku

metody naliczania podatku

• Metoda stałej kwoty

• Metoda stałej stawki

• Metoda progresji

1. Wydatki z budżetu

Rodzaje wydatków

• Wydatki rynkowe zwane inaczej wydatkami nietransferowanymi (G)

Państwo żąda za wydanie za wydane pieniądze określonych dóbr i usług - transakcje. Państwo powinno wydawać pieniądze na drodze przetargu, bo wtedy wydatki są prowadzone bardziej efektywnie

• Wydatki nierynkowe zwane także wydatkami transferowymi (B)

W zamian za te wydatki państwo nie żąda niczego. Warunkiem ich otrzymania jest spełnienie przez podmiot je pobierający pewnych kryteriów. Są to np. zasiłki, zapomogi, subwencje itp.

1. 
   Ruch okrężny z uwzględnieniem roli państwa - WYKRES

jp - jednostki pieniężne	S - oszczędności
I - inwestycje	Te - podatki pośrednie
C - konsumpcja	Td - podatki bezpośrednie
G - wydatki rynkowe	Y - dochód
B - wydatki nierynkowe	Yr - dochód realny

• Podstawowa tożsamość dochodowo - wydatkowa

Ex post, to wielkości rzeczywiste zweryfikowane przez rynek

Ex ante, to wielkości planowane

Podstawowy warunek równowagi ogólnej w gospodarce (ex ante).

I.

Wartość produkcji finalnej

=

Wartość usług użytych czynników produkcji

II.

Z modelu ruchu okrężnego wynika, że:

Wydatki na produkcję finalną	=	Dochodom gospodarstw domowych za dostarczone czynniki produkcji
C + I	=	C + S
70 + 30	=	70 + 30

III.

Oszczędności, jako nie wydana na konsumpcje część dochodów gospodarstw domowych, finansują inwestycje restytucyjne (I_r) i inwestycje netto w gospodarce (I_n), i występują w różnych formach.

IV.

Ogólny warunek równowagi (państwo nie jest aktywne)

C + I	=	C + S
C + Ir + In	=	C + Am + Zn + Ogosp.dom.
70 + 15 + 15	=	50 + 15 + 10 + 5

Finansowanie inwestycji

S	=	Ir + In
30	=	15 + 15

Formy oszczędności w gospodarstw domowych w ujęciu makro (zatrzymane w przedsiębiorstwach i w gospodarstwach domowych).

• Odpisy amortyzacyjne (Am)

• Zyski zatrzymane (Zn)

• Bezpośrednie oszczędności gospodarstw domowych (O_{gosp.domowych})

S	=	Am + Zn + Ogosp.domowychS
30	=	15 + 10 + 5

Uaktywniamy państwo

Wydatki państwa (G) na dobra finalne (konsumpcyjne (Cg) i inwestycyjne (Ig); Wydatki nietransforowe

=

Dochody budżetu minus wydatki transferowe (B)

Finansowanie

G

=

Td + Te - B - Tn

gdzie: T_n - podatki netto

Zakup

Cg + Ig

=

Td + Te - B

Podstawowy warunek równowagi w gospodarce zamkniętej

1. Ogólna postać

C + I + G	=	C + S + Tn
C gosp. domowych + Cg + Ipp + Ig	=	C gosp. domowych + S + Tn

2. Uwzględniając przepływy międzynarodowe

C + I + G + (Ex - Im)	=	C + S + Tn
saldo

3. Rachunek sald

(Ex - Im)

=

(S - I) + (Tn - G)

• Podstawy rachunkowości narodowej Rachunek PKB i PNB

Produkcja finalna, to produkcja przeznaczona dla ostatecznego nabywcy, który nie przetworzy nabytych produktów celem ponownego skierowania ich na rynek.

Produkcja pośrednia, to ta część produkcji, która jest nabywana w celu dalszego przetwarzania i skierowania w ten sposób wytworzonych produktów na rynek.

Wartość dodana, to przyrost wartości po procesie wytwórczym. Jest to przychód ze sprzedaży pomniejszony o koszty rzeczowe

Wartość dodana jest miarą aktywności gospodarczej danego podmiotu.

Inną miarą aktywności gospodarczej jest produkcja finalna. Im produkcja finalna większa, tym aktywność gospodarcza większa.

1. Cel pomiaru PKB i PNB

Zdefiniowane wyżej wartości produkcji finalnej, dochodów oraz wartości dodanej służą do pomiaru aktywności gospodarczej jako całości.

Okazuje się że przesumowanie dochodów, przesumowanie wartości dodanej oraz przesumowanie produkcji finalnej daje te same wyniki, a więc mamy trzy metody pomiaru aktywności gospodarczej.

Pomiar może odnosić się albo do danego obszaru np. kraju i wtedy definiujemy PKB albo do efektów ożycia zasobów czynników wytwórczych należących do obywateli danego kraju i wtedy mamy do czynienia z PNB.

PKB, to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju, niezależnie od tego czyją stanowią własność.

Wynik uzyskujemy poprzez przesumowanie wszystkich wartości dodanych brutto wytworzonych w przedsiębiorstwach na terenie danego kraju.

Wartość dodana brutto	=	Psp + K cz.zew.
WDnetto + Amortyzacja	=	WD brutto

PKB można także policzyć jako wartość produkcji finalnej wytworzonej w jednostkach na terenie danego kraju, niezależnie od tego czyją stanowią wartość.

PKB liczymy sumując wszystkie dochody z amortyzacją, uzyskaną z tytułu czynników produkcji zlokalizowanych na terenie jednego państwa.

PNB wyraża wartość dochodów uzyskanych przez obywateli polskich niezależnie od miejsca gdzie te dochody zostały uzyskane - źródło dochodów państwa.

2. Różnica między PKB I PNB

PNB - PKB	=	Saldo dochodów netto
				z tytułu własności za granicą

Saldo, to różnica pomiędzy dochodami obywateli polskich uzyskanych za granicą i dochodami obywateli innych państw uzyskanymi w Polsce.

Aby przejść z PKB do PNB należy je powiększyć o dochody obywateli polskich za granicą i pomniejszyć o dochody obywateli innych państw (mieszkających i pracujących w Polsce).

3. Pomiar dochodu

Dobro	Sprzedawca	Nabywca	Wartość transakcji	Wartość dodana	Wydatki na dobra finalne	Dochody czynników wytwórczych
Stal	Producent stali	Producent maszyn	1000	1000	---	1000
Stal	Producent stali	Producent samochodów	3000	3000	---	3000
Maszyna	Producent maszyn	Producent samochodów	2000	1000	2000	1000
Opony	Producent opon	Producent samochodów	500	500	---	500
Samochody	Producent samochodów	Konsumenci	5000	1500	5000	1500
Całkowita wartość transakcji k			11500	7000	7000	7000
Produkt krajowy brutto (PKB) k

1. Założenia pomiaru dochodu (dotyczy tabelki)

• Producent stali i opon ponosi zerowy koszt rzeczowy (surowce do produkcji bierze z przyrody)

• Producent maszyn ponosi tylko jeden koszt rzeczowy - zakup stali

• Producent samochodów ponosi dwa koszty rzeczowe - zakup stali i zakup opon

• Nie odejmuje się kosztów zużycia maszyn wykorzystywanych w produkcji, bowiem PKB zawiera amortyzację

1. Struktura rachunku dochodu

Saldo dochodów z tytułu własności za granicą jest równe sumie dochodu Polaków za granicą i dochodu cudzoziemców w Polsce.

Jeżeli saldo to jest ujemne, to cudzoziemcy zarabiają w Polsce więcej niż Polacy za granicą, a jeżeli saldo to jest dodatnie, to odwrotnie (Polacy za granicą zarabiają więcej niż cudzoziemcy w Polsce).

PNB w cenach rynkowych	Dochody z tytułu własności za granicą	Dochody z tytułu własności za granicą	Amortyzacja
		G		PKB w cenach rynkowych
		I				PNN w cenach rynkowych	Podatki pośrednie
		NX					Dochód narodowy (DN) = PNN w cenach czynników produkcji	Czynsze k
		C							Zyski k
										Dochody z pracy na własny rachunek
										Wynagrodzenia i płace
	Struktura PNB od strony wydatków	Definicja PKB	Definicja PNN	Definicja dochodu narodowego	Dochody czynników produkcji

Istnieje także negatywna miara dochodu (dodatnią miarą jest PNB, PKB) wyrażona stopą bezrobocia. W myśl zasady: im większe bezrobocie, tym mniejsze wykorzystanie czynników produkcji, a co za tym idzie mniejszy wzrost gospodarczy.

2. Rachunek PKB - wpływ cen na pomiar

Ponieważ PKB jest rejestrowany w cenach bieżących, to na jego wielkość ma wpływ wielkość wytwarzanych dóbr jak i inflacja, która zaciemnia obraz rzeczywistego wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy wyraża się w pozytywnej zmianie wszystkich wielkości ekonomicznych, których zintegrowanym wyrazem jest zmiana PKB.

Aby uniknąć błędnych ocen wynikających z ruchu cen w polskiej statystyce stosuje się stałe ceny - przeliczenie w cenach stałych, a w statystyce światowej współczynnik zwany deflatorem, który pozwala sprowadzić do porównywalności cenowej wartości PKB z dowolnych okresów.

Dobro	Ilość wytworzona		Cena za sztukę		Wartość produkcji (ceny bieżące)		Wartość produkcji (ceny z 1975 r.)
		1975	1995	1975	1995	1975	1995	1975	1995
Jabłka	100	150	2	4	200	600	200	300
Kurczaki	100	140	4	6	400	840	400	560
					600	1440	600	860
					Nominalny PNB		Realny PNB

Deflator =
=

Deflator idealny występuje tylko wtedy, gdy rzeczywiście PKB z roku badanego dało się przeliczyć w cenach z roku bazowego.

Faktycznie deflator jest obliczany na podstawie wyceny reprezentacyjnego koszyka dóbr, a otrzymany współczynnik służy do przeliczenia całego dochodu.

Deflatory buduje się z roku na rok.

1. Wady deflatora (zabiegu stałości cen)

• Zanika pomiar jakościowy wzrostu. Stała struktura cen zakłada stałą strukturę jakości.

• Produkty w różnych okresach rozpoczynają i kończą swój cykl życia, w związku z czym część ich nie znajduje odbicia w strukturze okresu bazowego.

• W rzeczywistości zmienia się skład reprezentatywnego koszyka dóbr, natomiast w rachunku przyjmuje się stały jego skład w celu zapobiegnięcia większym błędom pomiarowym.

1. Metody mierzenia wzrostu gospodarczego

- dochód w okresie badanym

- dochód w okresie bazowym

1. Przyrost dochodu

2. Wzrost dochodu

Okres poprzedni = 100 - można wyrazić w % Wyniki będzie równy ok. 88 - 102

3. Tempo wzrostu dochodu

4. Średnie tempo wzrostu dochodu

Ostatni wskaźnik odpowiada na pytanie o ile % rokrocznie powinien wzrastać dochód, aby po upływie n lat z wielkości
wzrósł do poziomu
.

2. Wielkość dochodu

1. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne

Wyszczególnienie	Jedno -stka	1999	2000	2001 Ustawa	2001 PW	2002 Prognoza
Procesy realne
PKB wytworzony	%	104,1	104,0	104,5	102,3	102,5
Eksport	%	97,5	132,5	109,6	110,9	111,7
Import	%	101,0	123,2	107,2	106,1	107,4
PKA wykorzystany	%	104,8	102,8	104,0	101,1	101,5
Spożycie	%	104,4	102,4	103,5	101,5	100,9
- prywatne	%	105,2	102,6	103,9	101,7	100,7
- zbiorowe	%	101,3	101,2	101,7	100,5	101,5
Akumulacja	%	106,1	104,2	105,5	100,0	103,4
- nakłady brutto na środki trwałe	%	106,8	103,1	105,8	101,4	103,3
- przyrost materialnych środ-ków obrotowych	%	90,1	134,7	100,0	70,0	105,0
PKB w cenach bieżących	mld zł	615,1	685,6	781,7	740,2	794,6
Ceny
Średnioroczny wzrost cen towa-rów i usług konsumpcyjnych	%	7,3	10,1	7,0	6,0	5,1 - 5,5
Średnioroczny wzrost cen produ-kcji sprzedanej przemysłu	%	5,7	7,8	6,2	1,9	4,0
Wynagrodzenia
Przeciętne wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej	zł	1 697,12	1 923,81	2094,0	2057,0	2177,0
w tym: - w sektorze przedsiębiorstw	zł	1 834,82	2 1056,80	2255,0	2187,0	2345,0
Przeciętna emerytura i renta
- z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych	zł	813,70	875,46	973,0	971,0	1040,0
- rolników indywidualnych	zł	562,56	601,31	658,0	664,0	704,0
Rynek pracy
Przeciętne zatrudnienie w gospo-darce narodowej	tys.	9637,1	9610,0	9431,0	9366,0	9295,0
w tym: - w sektorze przedsiębiorstw	%	5795,4	5312,0	5323,0	5154,0	5079,0
Stopa bezrobocia	%	13,1	15,0	15,4	17,3	18,8

2. Dochód narodowy brutto (ceny bieżące, w mld zł)

	1993	1994	1995	1996
Dochód narodowy brutto	149,186	205,661	283,736	359,915
Produkt krajowy brutto PKB	155,780	210,407	288,701	362,814
Dochód netto z zagranicy	-6,594	-4,745	-4,965	-2,899

Dynamika PKB (wartość, wolumen i cena)

PKB	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1996 1990=100
Wskaźnik wartości (WW)	144,4	142,1	135,5	135,1	137,2	125,7	647,7
Wskaźnik wolumenu (WV)	093,0	102,6	103,8	105,2	107,0	106,1	118,3
Wskaźnik cen (WC)	155,3	138,5	130,5	128,4	128,2	118,5	547,7

3. PKB jako miara dobrobytu

Pod pojęciem Dobrobyt rozumiemy subiektywnie odczuwane zadowolenie odczuwane przez obywatela aktualnego na danym terenie.

Zakłada się, że im wyższe PKB nas jednego mieszkańca, tym zadowolenie jest większe.

Wady wskaźnika

• Błąd średniej (przy dużym zróżnicowaniu dochodowym)

• Mieszkaniec o przeciętnym dochodzie nie istnieje

• Rachunek nie obejmuje produkcji wytworzonej przez szarą strefę

• Rachunek PKB nie obejmuje produkcji wytworzonej w ramach gospodarstwa domowego dla potrzeb własnych

• Ta sama produkcja o tej samej wartości może w różnych krajach o różnych wypadkowych gustach i preferencjach budować różny dobrobyt

• Brak wyceny czasu wolnego i wliczenie jego wartości w PKB

• Niewspółmierność ceny rynkowej z wartością użytkową

• Brak wyceny efektów zewnętrznych przez rynek

Błędy te próbuje usunąć wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto (DNN) poprzez szacowanie wyżej wymienionych składowych. Jest to o tyle niedokładne, że nie znalazło zastosowania.

1. Odczuwalność wzrostu PKB

1. Odczuwalność zależy od relacji pomiędzy tempem wzrostu realnego PKB, a tempem wzrostu ludności.

- przyrost PKB

- PKB w roku bazowym

- przyrost liczby ludności

- liczba ludności w roku bazowym

2. Odczuwalność jako relacja pomiędzy saldem eksport - import, a tempem wzrostu dochodu.

Jeżeli mamy saldo ujemne (import większy od eksportu), to przy stałym poziomie PKB odczujemy jego wzrost, ponieważ import fałszuje realny PKB. Rośnie zadłużenie zagraniczne.

Jeżeli mamy eksport większy od importu, to przy stałym poziomie PKB odczujemy spadek PKB. Z tytułu eksportu spłacane są długi.

• Rynek dóbr i usług

1. Makroekonomiczna analiza rynku dóbr i usług

Rynek dóbr i usług jest postrzegany jako proces dostosowujący decyzje reprezentantów popytu na wszystkie dobra i reprezentantów podaży wszystkich dóbr, w wyniku czego zostają wygenerowane ceny tworzące określoną strukturę.

Na rynku tym sprzedawane są dobra finalne i dobra pośrednie.

Rynek jest analizowany przy założeniu braku przepływów międzynarodowych. W rzeczywistości model dotyczy dostosowań w obszarze decyzji dotyczących produkcji finalnej, zatem analizowany jest popyt i podaż produktów finalnych jako rezultat dostosowań w obszarze produkcji pośredniej, której bezpośrednia analiza nie dotyczy.

2. Podstawowe kategorie opisujące rynek dóbr i usług

W celu udrożnienia analizy przyjęto, że nie posługujemy się analizą obejmującą wielkości wszystkich cen tworzących określoną strukturę lecz wskaźnik, który wychwytuje trendy zmian w tej strukturze niezbędne do analizy. Tym wskaźnikiem jest przeciętny poziom cen ^C/_C. Czyli: jeżeli ogólnie ceny rosną, to ogólny popyt będzie malał.

1. Zagregowany popyt

Zagregowany popyt, to łączne zapotrzebowanie zgłaszane na rynku dóbr i usług na produkcję finalną przy danym, przyjętym poziomie cen i innych niezmiennych warunkach.

Ponieważ zapotrzebowanie na produkcję pośrednią stanowi przy danej strukturze gospodarczej pochodną zapotrzebowania na produkcję finalną, popyt zagregowany stanowi miarę zapotrzebowania na wszystkie dobra i usługi.

Finansowym wyrazem zagregowanego popytu jest popyt globalny.

Popyt globalny, to wydatki realne planowane na zakup dóbr i usług finalnych przy danym poziomie cen i innych niezmienionych warunkach.

Z rachunku PKB (dochodu narodowego) wynika, że wartość produkcji finalnej w wytworzonej gospodarce jest równa sumie dochodów realnych.

Yr = C + I

Yr - dochód realny (wskaźnik wolumenu); zapotrzebowanie na wolumen produkcji finalnej

C - zapotrzebowanie na dobra konsumpcyjne

I - zapotrzebowanie na dobra inwestycyjne

Gdy ceny maleją, to popyt na dobra wzrasta.

Istnieje potrójne wytłumaczenie takiego zachowania się popytu:

• Efekt dodatniego salda (efekt bogactwa), który tłumaczy ruch wzdłuż linii popytu.

Jeżeli ceny spadają, to przy stałych wielkościach czynników pozacenowych, oszczędności pod względem wartości realnej wzrastają.

Jeżeli ceny spadają, to ludzie czują się bogatsi, bo ich realna wartość dochodu rośnie, a wobec tego skłonność do wydatków wzrasta.

• Jeżeli ceny wzrastają, to inflacja rośnie. Wraz ze wzrostem inflacji rośnie także ryzyko, co jest powodem zmniejszenia inwestycji.

• Jeżeli ceny rosną, to maleje realna podaż pieniądza, co ogranicza popyt. Wtedy w gospodarce realnie w obiegu znajdzie się zbyt mało środków pieniężnych potrzebnych do jego obciążenia, co spowoduje spadek popytu. Powstają zatory płatnictwa.

Jeżeli dochody realne wzrosną, to popyt również wzrasta (linia przesuwa się w prawo)

Yr - dochód realny (wskaźnik wolumenu); zapotrzebowanie na wolumen produkcji finalnej

C - zapotrzebowanie na dobra konsumpcyjne

I - zapotrzebowanie na dobra inwestycyjne

Pozacenowe czynniki kształtujące popyt

• Poziom ryzyka nie generowanego cenowo.

• Oczekiwania inflacyjne: pozacenowo generują wzrost popytu (jeżeli oczekiwania inflacyjne rosną)

• Optymizm konsumentów i producentów: jeżeli optymizm ten jest duży (oczekiwany wzrost dochodów w przyszłości), to popyt wzrośnie.

• Realna stopa procentowa, to różnica między normalną (publikowaną) stopą procentową, a stopą inflacji wyrażoną wskaźnikiem wzrostu przeciętnego poziomu cen.

Stopa procentowa w naszej analizie została określona podobnie jak przeciętny poziom cen i wyraża przeciętne oprocentowanie podstawowych instrumentów finansowych oferowanych na rynku.

Wielkością wpływającą na decyzje jest realna stopa procentowa. Jeżeli realna stopa procentowa rośnie, to popyt inwestycyjny o konsumpcyjny maleje (ludzie oddają pieniądze na lokatę).

• Saldo eksport - import

Popyt jest tutaj analizowany jako ten, który widzą przedsiębiorstwa zlokalizowane na terenie jednego kraju.

Jeżeli saldo będzie dodatnie (eksport większy niż import), to popyt wzrasta.

• Polityka fiskalna

Państwo zgłasza popyt w gospodarce (wydatki rządowe).

Państwo reguluje popyt zgłaszany przez podmioty prywatne za pośrednictwem obciążeń podatkowych i subwencjonowania.

• Polityka pieniężna

Jeżeli podaż pieniądza zostanie ograniczona, to popyt będzie malał.

1. Zagregowana podaż

Zagregowana podaż, to łączna oferta sprzedaży zgłaszana na rynku dóbr i usług finalnych, przy danym przeciętnym poziomie cen i innych niezmiennych warunkach.

Jeżeli ceny rosną, to w krótkim okresie czasu podaż również rośnie.

Finansowym wyrazem zagregowanej podaży jest podaż globalna definiowana jako planowane wpływy ze sprzedaży produkcji finalnej przy danym poziomie cen i innych niezmienionych warunkach.

SAS - krótki okres czasu

LAS - długi okres czasu

Yr - oferowany wolumin produkcji finalnej

Uzasadnienie tej zależności wypływa bezpośrednio z teorii przedsiębiorstwa (mikroekonomia).

Jeżeli ceny produkcji finalnej ogólnie rosną, to przedsiębiorstwa maksymalizują zysk, znajdują optimum ekonomiczne w punkcie E₂, bo wtedy utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym.

Wymóg: zwiększenie produkcji z poziomu Q₁ do poziomu Q₂.

Jednak w dłuższym okresie czasu rośnie popyt na produkcję pośrednią, co powoduje wzrost cen produkcji pośredniej, a zatem wzrost kosztów. Linia kosztów krańcowych zacznie przesuwać się w górę do linii K₁.

Jeżeli nic się nie zmieni, to produkcja spadnie do Q₁, a równowaga ustala się w punkcie E₂`. Zatem w długim okresie czasu wzrost cen nie spowoduje zwiększenia produkcji. Długookresowa linia podaży stanie się linią pionową, przy czym ta długookresowa podaż (LAS) będzie odpowiadała wielkość zwana produkcją potencjalną.

Produkcja potencjalna będzie odzwierciedlała ten poziom produkcji, który będzie mogła wytworzyć gospodarka przy założeniu w pełni efektywnej alokacji zasobów.

Gospodarka wytwarza najwięcej, pod warunkiem, że rachunek ekonomiczny każdego z podmiotów przy danych parametrach rynkowych wskazuje na optimum.

Gospodarka mogłaby wytworzyć więcej ale zbyt ceni się czas wolny.

U₁ = C₁

U₂ = C₂

Pozacenowe czynniki kształtujące podaż

• W długim okresie czasu podaż może kształtować oczekiwania inflacyjne, które rodzą oczekiwania zwiększonego ryzyka, a to oznacza, że większa ilość projektów inwestycyjnych zostanie niezrealizowana.

• Ilość niezrealizowanych inwestycji wchodzących w okres eksploatacji i ich moce przerobowe.

• Zmiany w technologii i produktywności majątku.

Jeżeli inwestuje się w nowoczesne technologie należy oczekiwać, że podaż będzie narastała szybciej.

• Polityka handlu zagranicznego państwa.

Jeżeli państwo działa antyimportowo, to podaż będzie malała.

• Polityka kursu walutowego

Jeżeli kurs walutowy będzie umacniał polską złotówkę, to podaż będzie maleć.

• Dostępność i ceny surowców

Jeżeli surowce będą dostępne, to podaż będzie relatywnie wysoka.

• Czynniki instytucjonalne

Na rynku tworzą się nowe organizacje / instytucje (spółki akcyjne) albo zjawiska ubezpieczenia.

1. Dostosowania na rynku dóbr i usług

1. Analiza dostosowań długookresowych

Jeżeli ceny będą zbyt niskie, tzn. że jakiś popyt będzie niezrealizowany.

W długim okresie czasu gospodarka równoważy się na poziomie produkcji potencjalnej.

Produkcja potencjalna, to taki poziom produkcji w gospodarce, przy którym wszystkie rynki makro są zrównoważone i następuje w pełni efektywne wykorzystanie zasobów w gospodarce.

Istnieje wobec tego sytuacja analogiczna jak w przedsiębiorstwie, które wytwarza na dwie zmiany i to zapewnia mu maksymalny zysk. Mogłoby ono wytwarzać na trzy zmiany, jednak korzyść w postaci zysku byłaby wówczas mniejsza. Mówimy wtedy o w pełni efektywnej alokacji zasobów w gospodarce.

2. Analiza dostosowań w krótkim okresie czasu

Zbyt wysokie ceny w krótkim okresie czasu prowadzą do wzrostu zapasów. Później następuje obniżenie cen. Równowaga następuje przy poziomie produkcji potencjalnej.

3. 
   Równoważenie się rynku

Przesunięcie AD w prawo spowoduje wzrost cen i wzrost produkcji finalnej.

Jeżeli stopa procentowa wzrośnie, to linia popytu przesunie się w prawo (AD`).

Jeżeli cena będzie wysoka, to w przedsiębiorstwach będą gromadzone zapasy.

Zagregowany popyt AD w najprostszym modelu, to łączne zapotrzebowanie na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne.

Podaż AS, to łączne zapotrzebowanie na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne.

2. Rynek dóbr i usług w modelu neoklasycznym

1. Model neoklasyczny

Model neoklasyczny, to podażowa teoria wzrostu, która dominowała do niedawna.

Założenia modelu

1. Wszystkie dostosowania na rynku są natychmiastowe. Oznacza to, że w rzeczywistości rozpatrujemy długi okres czasu (AS pionowa).

2. Punktem wyjścia jest Prawo sey`a głoszące, że podaż sama tworzy sobie popyt w sensie makroekonomicznym.

Prawo to tłumaczy następująca wiązka przyczynowo - skutkowa:

Jeżeli produkcja finalna wzrosła, to musiał wzrosnąć popyt na produkcję pośrednią. Producenci produkcji pośredniej wytworzyli więcej i sprzedali. Wzrosły również dochody gospodarstw domowych, które bezpośrednio zostały przekształcone w popyt konsumpcyjny lub oszczędności (za pomocą mechanizmów transmitujących) zostały przekształcone w popyt inwestycyjny.

3. W sensie natychmiastowości oszczędności natychmiast zostają przekształcone w inwestycje.

Zakłada się, że oszczędności w trybie natychmiastowym zostają przekształcone w popyt inwestycyjny za pośrednictwem mechanizmu transmitującego oszczędności w dyspozycje przedsiębiorstw, w wyniku czego zostaje ustalona odpowiednia stopa procentowa, przy czym główny nacisk kładzie się na system banków komercyjnych jako podstawowy element tego mechanizmu.

4. Produkcja w gospodarce ustala się zawsze na poziomie produkcji potencjalnej przy której gospodarka wyczerpuje możliwości dostosowań. Wszystkie trzy rynki są zrównoważone, a zatem w tych warunkach występuje w pełni aktywna alokacja zasobów. Ten warunek wynika z natychmiastowych dostosowań.

Każde pozacenowe zwiększenie popytu z AD do AD` powoduje zwiększenie inflacji (przeciętny poziom cen rośnie).

1. Mechanizm generujący stopę procentową na rynku dóbr i usług w modelu neoklasycznym

Miarą inflacji jest wzrost przeciętnego poziomu cen. Jest to możliwe wtedy, gdy oszczędności są natychmiast przekształcane w inwestycje.

W modelu neoklasycznym zarówno wydatki inwestycyjne jak i konsumpcyjne zależą od poziomu stopy procentowej.

Przy pewnej przeciętnej stopie podażowej nastąpi zrównanie oszczędności gospodarstw domowych jako agregatu z popytem inwestycyjnym. Zostanie wygenerowany pewien „obowiązujący w gospodarce” przeciętny poziom stopy procentowej.

Jeżeli oprocentowanie rośnie, to oszczędności również rosną, a chęć inwestowania zmaleje. W związku z tym banki dobiorą takie oprocentowanie aby opłaciło się brać kredyt.

Należy się spodziewać wzrostu stopy procentowej. Im stopa procentowa wyższa, tym wyższe oszczędności, co spowoduje wzrost podatku od produktów konsumpcyjnych i konsumpcja spadnie. Jeżeli państwo opodatkuje zyski, wówczas inwestycje spadną, co może spowodować spadek oszczędności. Im wyższa stopa procentowa, tym mniejsze oszczędności i inwestycje.

2. Dostosowania w gospodarce na rynku dóbr i usług w modelu neoklasycznym

Pozacenowy wzrost popytu z AD do AD` powoduje wzrost cen z <sup>C</sup>/<sub>C</sub> do <sup>C</sup>/<sub>C</sub>` _.

Rynek pracy znajduje się w stanie równowagi, przy czym ma dwie linie podaży.

Pierwszą linię reprezentują pracobiorcy, którzy przy danej płacy poszukują pracy i chętnie by ją podjęli jeżeli zostałaby im ona zaoferowana. Jest to tzw. efektywna podaż pracy.

Drugą linię reprezentują pracobiorcy, którzy przy danym poziomie płacy poszukują pracy lecz niekoniecznie ją podejmą jeśli jeżeli zostanie im ona zaoferowana na przeciętnych pozostałych warunkach.

3. Rynek pracy w modelu neoklasycznym

Ceną na rynku pracy jest płaca.

Płaca realna, to płaca nominalna skorygowana o wielkość inflacji (to co można wydać).

Pp_pr - przeciętny poziom płacy realnej

ASpr ^E - agregowana, efektywna podaż pracy

ASpr ^P - agregowana, potencjalna podaż pracy

ADpr - popyt na prace zgłaszany przez pracodawców

bn - bezrobocie naturalne

Rynek pracy jest zrównoważony, gdy popyt na usługę pracy zrówna się z efektywną podażą oferowanych usług.

gdzie:

St _bn - stopa bezrobocia naturalnego

bn - poziom bezrobocia naturalnego

Z - zatrudnieni

B - bezrobotni

Agregowana, potencjalna podaż pracy, to zatrudnieni i poszukujący pracy, którzy nie są do końca pewni czy podejmą pracę w danych warunkach.

Agregowana, efektywna podaż pracy, to podaż reprezentowana przez zatrudnionych i zgłaszających chęć podjęcia pracy przy danym poziomie płacy i którzy na pewno tą pracę podejmą jeżeli jest ona oferowana na co najmniej przeciętnych warunkach w gospodarce.

Bezrobocie naturalne, to taki poziom bezrobocia, przy którym rynek pracy znajduje się w stanie równowago i sensie podaży efektywnej.

Neoklasyczna teoria odrzuca postulat ingerencji państwa motywującej popyt, ponieważ z modelu wynika, iż spowoduje to jedynie niekorzystne skutki takie jak wzrost cen, inflację i wzrost ryzyka.

Wcześniej neoklasycy sądzili, że powinno być odłączone i zostawione gospodarce. Obecnie teoria ta zakłada, że państwo powinno ingerować wtedy, gdy jego działania likwidują efekty rynku, a koszt aktywności państwa jest niższy od korzyści.

1. Popytowy model wzrostu - TEORIA KEYNS`A

1. Popytowy model wzrostu

Założenia modelu

1. Badane są dostosowania w krótkim okresie czasu

2. Zakłada się, że rynek nie osiąga produkcji potencjalnej

3. Wzrost popytu tworzy podaż dzięki procesowi dociążenia dowolnych mocy w gospodarce

4. Ceny są lepkie - jeżeli produkcja potencjalna nie została osiągnięta

Podstawowy proces dostosowawczy polega na tym, że państwo może stymulować popyt poprzez różnorodne działania np. działania Banku Centralnego, który obniży stopę procentową. Jeżeli stopa procentowa zostanie obniżona, to rośnie popyt na dobra inwestycyjne. Popyt na dobra konsumpcyjne nie zależy od stopy procentowej. Zwiększony popyt na dobra inwestycyjne spowoduje dociążenie mocy wytwórczych i wzrost produkcji, stad linia podaży AS (na poniższym wykresie) będzie miała bardzo specyficzny kształt.

Yr - odpowiednik PKB realnego

Zakłada się, że produkcja potencjalna jest ustalona na poziomie Yp, a zagregowany popyt jest zaprezentowany przez linię AD. Wielkość produkcji finalnej ustali się w punkcie E` (produkt krajowy brutto).

Jeżeli poprzez obniżenie stopy procentowej zwiększymy popyt, to dochód ustali się na poziomie Yr`. W ten sposób poprzez stymulowanie popytem stymuluje się produkcję.

Zalecenia

Polityka państwa w modelu Keynsowskim realizuje cele stabilizacyjne, tzn. ustabilizowanie produkcji na możliwie najwyższym poziomie przy możliwie niewielkiej inflacji (utrzymanie produkcji na poziomie produkcji potencjalnej.

Jeżeli nadmierne zwiększymy popyt, to produkcja potencjalna zostanie przekroczona, co grozi wyższą inflacją, wzrostem ryzyka i spadkiem aktywności gospodarczej

Zbyt niski popyt spowoduje, że zasoby w gospodarce nie będą w pełni efektywnie wykorzystane. Rynek pracy będzie niezrównoważony i wystąpi keynsowskie bezrobocie przymusowe.

W modelu keynsowskim zakłada się, że ceny nie ulegną zmianom w wyniku zmiany popytu, czyli że są lepkie. Wynika to z:

• wysokich kosztów zmiany ceny, która w przypadku incydentalnego wzrostu popytu może spowodować utratę dużej liczby nabywców

• działania państwa mającego na celu usztywnienie kosztów w dół (np. praca nominalna)

1. Model 45⁰

Model 45⁰ jest szczególnym przypadkiem popytowego modelu wzrostu.

Dzięki niemu jesteśmy w stanie przeanalizować oraz wskazać na bezpośrednie skutki polityki fiskalnej. Pozwala na bardziej dogłębną analizę.

Założenia modelu

1. Gospodarka jest zamknięta.

2. Państwo jest nieaktywne.

3. Ceny są sztywne.

4. Model jest ważny od poziomu dochodu (produkcja finalna = 0) do produkcji, czyli w zakresie działania popytowej teorii dociążania mocy wytwórczych.

5. Popyt globalny, czyli planowane wydatki na dobra finalne jest równy planowanym wydatkom na konsumpcję + planowane wydatki na inwestycje. Jest to popyt autonomiczny.

Autonomiczna składowa to taka, składowa popytu globalnego, która nie zależy od poziomu dochodu w gospodarce.

Składowa autonomiczna może zależeć od innych wielkości.

P_g - popyt globalny

Popyt globalny nie będzie zależał od poziomu dochodu w gospodarce. Może zależeć od stopy procentowej.

Popyt konsumpcyjny jest częścią dochodów bieżących, w związku z czym zależy od wielkości dochodu.

K_d - składowa autonomiczna

AD^C - dochód z wydatków konsumpcyjnych

KSK, to tgα dla α < 45^o. Jeżeli α = 45^o, to KSK = 1

Gospodarstwa domowe jako agregat wydają stały ułamek dodatkowej jednostki dochodu na konsumpcję i stały ułamek dodatkowej jednostki dochodu na oszczędności niezależnie od poziomu dochodu. Zależność ta jest stała w krótkim okresie czasu właściwym dla modelu Keynsowskiego.

Wskazany ułamek został zdefiniowany jako krańcowa skłonność do oszczędzania (KSO) i krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK).

KSK wyraża wzrost wielkości wydatków na konsumpcję przy założeniu że dochody gospodarstw domowych wzrosły o jednostkę.

KSO wyraża wzrost oszczędności gospodarstw domowych jako agregatu przy założeniu że dochody gospodarstw domowych wzrosły o jednostkę.

Po złożeniu wykresów otrzymujemy następującą sytuację:

AD - dochód całkowity

(wykres końcowy)

Linia 45⁰

α = 45⁰

P_F - wartość produkcji finalnej

Y_r - dochód

Jest to podaż globalna w gospodarce definiowana jako planowanie przychody ze sprzedaży produkcji finalnej przy danym poziomie dochodu.

Gospodarka będzie zrównoważona w punkcie przecięcia się linii AD (linii popytu globalnego) z linią 45⁰ (linią równości wydatków i produkcji).

E - punkt równowagi

P_F - wartość produkcji finalnej

W przypadku innego poziomu w gospodarce aniżeli Y_r* zastaną uruchomione mechanizmy dostosowawcze jako system do osiągnięcia dochodu Y*. Oznacza to, że rynek dóbr i usług w krótkim okresie czasu może się równoważyć w poziomie dochodu niższym od poziomu produkcji potencjalnej, co oznacza trwałe ustalenie w gospodarce stanu bezrobocia (rynek go nie likwiduje).

Dostosowania

Zakładamy, że Y_r¹ ustalił się na poziomie wyższym od Y_r*.

- nadwyżka popytu

Będą się tworzyły nadmierne (nieprawidłowe) zapasy gotowej produkcji, ponieważ nie wszystko zostanie sprzedane.

Jeżeli:
to produkcja finalna spada.

Wynikiem tego jest spadek dochodu i podaży. Popyt globalny także spada. Prowadzi to do powrotu do poziomu równowagi.

Zakładamy, że Y_r² ustalił się na poziomie niższym od Y_r*.

Jeżeli dostosowaniom będzie towarzyszyć ruch cen, to wskazane efekty występują ale nie w czystej postaci lecz w określonym zakresie, ponieważ część dostosowań przełoży się na ruch cen, a część znajdzie realizację w określonych zależnościach.

Możemy zatem założyć, że jeżeli inwestycje wzrosną, to linia AD przesunie się w górę, a gospodarka będzie się równoważyła przy wyższym poziomie dochodu.

Efekty mnożnikowe

Mnożnik Keyns`a

Z efektem mnożnikowym mamy do czynienia wówczas, gdy zmiana składowej mnożnikowej popytu globalnego doprowadzi do zmiany dochodu równoważącego gospodarkę.

Rodzaje składowych autonomicznych:

• popyt inwestycyjny

• popyt konsumpcyjny (K_d)

• nietransferowe wydatki państwa

• popyt na eksport

Z mnożnikiem Keyns`a mamy do czynienia gdy następuje zmiana w wydatkach konsumpcyjnych (K_d), która doprowadza do przyrostu dochodu równoważącego gospodarkę (ΔY_r).

Działanie mnożnika Keyns`a można zilustrować posługując się analogią do mnożnika Kohna, gdzie przyrost zatrudnienia całkowitego jest równy:

Przyrost ten nie wynika z zatrudnienia ale z popytu inwestycyjnego.

Procesy dostosowawcze charakterystyczne dla mnożnika inwestycyjnego Keyns`a

Cykle dostosowań	Produkcja finalna (Y)	Inwestycje (I)	C=8+0,7Y	AD=C+I	Y-AD	Nieplano-wane zapasy	Produkcja
Cykl 1	100	22	78	100	0	Zero	Stała
Cykl 2	100	13	78	91	9	Rosną	Spada
Cykl 3	91	13	71,7	84,7	6,3	Rosną	Spada
Cykl 4	84,7	13	67,3	80,3	4,4	Rosną	Spada
Nowy stan równowagi	70	13	57	70	0	Zero	Stała

Model mnożnika Keyns`a może być przedstawiony na modelu 45⁰.

P_g - podaż globalna

Y_r - dochód realny

Z efektem mnożnikowym mamy do czynienia jeżeli jednorazowa zmiana popytu inwestycyjnego wywoła dostosowania wyrażone wzrostem podaży dóbr inwestycyjnych i gasnącym ciągiem dostosowań po stronie popytu i produkcji dóbr konsumpcyjnych.

Efekt mnożnikowy może przerodzić się w spiralę ekspansji lub ekspresji. Będzie to miało miejsce gdy wzrost popytu inwestycyjnego wywoła kolejne przyrosty popytu konsumpcyjnego, a te z kolei (jako czynniki wzrostu inwestycji) wywołają kolejne wzrosty popytu inwestycyjnego.

• Polityka fiskalna

W polityce fiskalnej mamy do czynienia z bezpośrednim wpływem na rynku dóbr i usług. Poprzez te dostosowania działa ona na pozostałe makrorynki i na przepływy międzynarodowe.

Polityka fiskalna, to decyzje państwa dotyczące podatków, wydatków budżetowych i sposobów finansowania budżetowego.

Państwo działające za pośrednictwem narzędzi fiskalnych wpływa na popyt lub podaż na makrorynku dóbr i usług.

Budżet, to zestawienie wpływów i wypływów państwa. Ma charakter planu. Jest to akt prawny z mocą ustawy budżetowej. Uchwala go sejm, a wykonuje rząd. Można mówić o budżecie jako planie lub o budżecie wykonanym.

1. Modele budżetu

1. Model deficytowy

Projekt budżetu na rok 2002

Deficyt jest wielkością planowaną w budżecie. Jest to różnica między wydatkami, a dochodami. Jego wysokość jest określana w ustawie budżetowej.

Dochody do budżetu, to środki, które wpłynęły w sposób przymusowy, nieodpłacalny i bezzwrotny (np. podatki).

Środki finansujące deficyt budżetowy mają charakter zwrotny, dobrowolny i odpłacalny (pożyczki np. obligacje skarbowe).

Sposoby zmniejszania deficytu:

• Zwiększanie dochodów poprzez podwyższenie podatków

• Obniżanie wydatków, co może prowadzić do utraty elektoratu

Środkiem na finansowanie deficytu są więc zazwyczaj pożyczki. W taki sposób powstaje dług publiczny.

Dług publiczny powstaje m.in. w wyniku konieczności finansowania deficytu budżetowegoji stanowi sumę pozostałych do spłacenia zobowiązań finansowych państwa (krajowych i zagranicznych).

Wydatki nietransferowe kreują bezpośrednio popyt na rynku dóbr i usług.

Wydatki transferowe zmieniają strukturę na rynku dóbr i usług.

Popyt na rynku jest ograniczany przez dochody (poprzez ściąganie podatków).

W miarę zwiększania deficytu budżetowego można doprowadzić do wzrostu stopy procentowej

Udział dochodu budżetu w PKB

Wielkość udziału dochodu do budżetu kształtuje się na poziomie ok. 24%.

1. Nadwyżkowy model budżetu

W takiej sytuacji państwo zwraca nadwyżkę podatnikom (przy naturalnym wpływie na rynek - struktura nie powinna być naruszona). Zwrot długu publicznego nie zawsze ma sens.

1. Instrumenty finansowania budżetu

Instrumenty finansowania budżetu:

• Kredyty zaciągane przez państwo w bankach komercyjnych (nie dopuszcza się aby deficyt budżetowy był finansowany bezpośrednio poprzez wzrost zobowiązań państwa w banku centralnym, gdyż to doprowadziłoby do inflacji) zagwarantowane mocą konstytucji

• Emisja obligacji rządowych

• Bony skarbowe (maja za zadanie zapewnienie krótkookresowej płynności w budżecie)

• Kupon zero

1. Rodzaje długu publicznego

Rodzaje długu publicznego:

• Budżet może zaciągać lub udzielać pożyczek, co jest powodem istnienia długu brutto i długu netto.

Dług netto, to dług brutto pomniejszony o wartość pozostałych do spłacenia udzielonych przez budżet pożyczek

• Dług publiczny, krajowy i zagraniczny

• Dług krótko i długookresowy

Dług krótkookresowy, to zobowiązania państwa, których termin zapadalności jest krótszy niż jeden rok.

Dług długookresowy, to zobowiązania państwa, których termin zapadalności jest dłuższy niż jeden rok.

• Dług dobrowolny i przymusowy

Dług przymusowy powstaje w wyniku przywłaszczeń przymusowych.

1. Cechy dobrego systemu podatkowego

Cechy dobrego systemu podatkowego:

• Przejrzystość

Praktycznie każdy podmiot jest w stanie w przybliżeniu określić obciążenia podatkowe jakie będą go dotyczyły.

• Tani system

System musi być tani. W przeciwnym wypadku podatki pokrywają koszty biurokracyjne.

• Wyprzedzenie w czasie

Podatnicy muszą wiedzieć lub muszą posiadać możliwość przewidzenia obciążeń podatkowych przed okresem gospodarczym jakiego te obciążenia będą dotyczyły. Zarówno podstawy jak i stawki podatkowe muszą być podane do wiadomości przed rokiem podatkowym.

• Makroekonomiczne prawidłowości w w polityce fiskalnej

1. Podział makroekonomicznych prawidłowośc i w polityce fiskalnej

1. Prawidłowości dotyczące dochodu do budżetu

Do problemów tych zalicza się:

• problemy związane z drenażem (podnośnikiem) podatkowym

• działania na rzecz zwiększenia wydajności źródeł podatkowych, a zróżnicowanie dochodowe

• zjawiska transmisji (przerzucania podatków)

• autonomiczne stabilizatory

• relacja pomiędzy obciążeniem podatkowym, a dochodami do budżetu

Problemy związane z drenażem (podnośnikiem) podatkowym

Zjawisko podnośnika transferowego zostało użyte w bieżącej polityce fiskalnej w celu zwiększenia dochodów realnych poprzez decyzję o zawieszeniu indeksacji progów progresji podatkowej wskaźnikiem inflacji.

Progresja podatkowa, to pewna konstrukcja dotycząca sposobu określania zobowiązań podatkowych w zależności od poziomu rocznego dochodu.

Głównymi elementami progresji podatkowej są progi podatkowe i przypisane im stawki podatkowe.

Progresję podatkową określają graniczne wielkości dochodów po przekroczeniu których następuje zmiana stawki opodatkowania.

Podnośnik podatkowy działa następująco:

W tym wypadku założono, że występuje 100% inflacja, co jest powodem wzrostu płac.

Jeżeli progresja się nie zmieni, to po inflacji podatek od zarobku (16000) będzie wynosił więcej niż przed inflacją (4400 > 1600). Jeżeli zarobek wejdzie w wyższą progresję, to realne obciążenie podatników wzrośnie.

Działania na rzecz zwiększenia wydajności źródeł podatkowych, a zróżnicowanie dochodowe

Do działań tych zalicza się zwiększanie obciążeń finansowych tam, gdzie opór będzie najmniejszy.

Cele stosowania progresji podatkowej:

• dążenie do złagodzenia zróżnicowania dochodowego

• zwiększenie wydajności źródeł podatkowych, ponieważ progresja podatkowa może być narzędziem które bardziej równomiernie rozkłada ciężary podatkowe

Ciężar podatkowy, to nie równość płaconych kwot, czy też równy udział procentowy podatku w dochodzie lecz doprowadzenie do zróżnicowania z dużym przybliżeniem subiektywnie ocenianego ciężaru podatkowego.

Stopień zróżnicowania podatkowego wyraża krzywa Lorenz`a, która stanowi związek między skumulowanym odsetkiem dochodu i skumulowanym odsetkiem ludności.

Jeżeli na 1% ludności przypada 20% dochodu, to zróżnicowanie dochodowe jest duże.

SODL- skumulowany odsetek dochodu

SOLD- skumulowany odsetek ludności

100% ludności otrzymuje 100% dochodu.

Zasada kumulacji:

Kumulacja rozpoczyna się od osób posiadających najniższe dochody i przebiega stopniowo do osób o najwyższych dochodach.

Gdy 1% ludności oddaje 1 % dochodu itd., to jest to linia prosta. Im silniejsze zróżnicowanie dochodowe, tym krzywa będzie bardziej wygięta.

Działanie progresji podatkowej jako narzędzia łagodzącego zróżnicowanie jest ocenianie jako mało efektywne.

Ustalenie progresji podatkowej o szczytowej wielkości 50% powoduje zmniejszenie zróżnicowania dochodowego o 2,3%.

Zjawisko transmisji

Można wyróżnić cztery rodzaje zjawisk transmisyjnych (przerzucania podatku)

Transmisja w przód, czyli próba przerzucenia podatku na nabywcę poprzez podwyżkę ceny; jeżeli popyt jest mało elastyczny

Transmisja w tył, czyli przerzucenie podatku na dostawcę.

Transmisja prosta występuje wtedy, gdy bezpośrednie obciążenie danej oferty gospodarczej przekłada się wyłącznie na tą strefę.

Transmisja skośna występuje wtedy, gdy bezpośrednie obciążenie fiskalne jednej strefy działalności bezpośrednio przekłada się na inną strefę działalności gospodarczej.

W przypadku zmiany obciążeń podatkowych należy się liczyć z powszechnymi zmianami w produkcji i podaży wywołanymi mechanizmami transmisyjnymi, zatem podatki niekoniecznie działają selektywnie.

Autonomiczne stabilizatory

Autonomiczne stabilizatory, to narzędzia polityki fiskalnej. Są to ustalone odpowiednimi regulacjami prawnymi działania państwa, zamykające się w obszarze polityki fiskalnej, które dzięki zawartym ujętym sprzężeniom zwrotnym uodparniają gospodarkę na szoki gospodarcze.

1. polityka fiskalna

1. Pasywna polityka fiskalna

Narzędzia pasywnej polityki fiskalnej - autonomiczne stabilizatory

• wprowadzenie jakiegokolwiek podatku liniowego obciążającego dochody

• wprowadzenie progresji podatkowej

• regulacja prawna zakładająca gromadzenie rezerw budżetowych w okresie wysokiej koniunktury w celu przekształcenia ich w subwencje w okresie niskiej koniunktury

• prowadzenie stałej zależności fiskalnej pomiędzy wysokością uzyskanego dochodu, a obciążeniem podatkowym

Wprowadzanie podatku liniowego obciążającego dochody

Jeżeli państwo ustanowi podatek dochodowy o stałej stopie procentowej t_d = 20%, to modyfikacji ulegnie efekt mnożnikowy charakterystyczny dla mnożnika inwestycyjnego Keyns`a.

W przypadku zerowego podatku mnożnik Keyns`a wygląda następująco:

0 < KSK < 1 0 < t < 1

Jeżeli podatek będzie wzrastał, to mnożnik będzie się proporcjonalnie zmniejszał.

Wprowadzenie niezerowego stałego podatku t_d spowoduje powstanie efektów mnożnikowych.

Wobec tego w okresie wzrostu koniunktury i popytu inwestycyjnego ΔI efekt mnożnikowy przy stałym podatku będzie mniejszy.

W momencie gdy popyt i koniunktura będzie spadać efekt mnożnikowy również będzie mniejszy.

Gospodarka będzie systemem bardziej stabilnym w stosunku do zmian koniunktury ponieważ zmiany popytu inwestycyjnego będą się mniej rozkładały.

Wprowadzenie progresji podatkowej

Progresja podatkowa, to pewna konstrukcja dotycząca sposobu określania zobowiązań podatkowych w zależności od poziomu rocznego dochodu.

Głównymi elementami progresji podatkowej są progi podatkowe i przypisane im stawki podatkowe.

Progresję podatkową określają graniczne wielkości dochodów po przekroczeniu których następuje zmiana stawki opodatkowania.

Regulacja prawna zakładająca gromadzenie rezerw budżetowych w okresie wysokiej koniunktury i przekształcenia ich w subwencje w okresie niskiej koniunktury

W okresie wysokiej koniunktury popyt będzie ograniczany poprzez pobór podatków i zatrzymanie części wpływów w postaci rezerw.

Wobec tego popyt globalny zostaje ograniczony o wielkość rezerw utrzymywanych w budżecie. W momencie spadku koniunktury i popytu nagromadzone rezerwy zostają uruchomione i przekształcone w zasiłki i subwencje, co doprowadza do podtrzymania popytu i zahamowania spadku koniunktury.

Narzędzie to jest stosowane bardzo rzadko, ponieważ nie ma racji bytu w warunkach deficytowego modelu budżetu.

W przypadku deficytu budżetowego oprocentowanie pożyczek jest zawsze większe od oprocentowania lokat, na których gromadzone byłyby rezerwy, co oznacza że taki mechanizm powodowałby znaczne straty.

Prowadzenie stałej zależności fiskalnej pomiędzy wysokością uzyskanego dochodu, a obciążeniem podatkowym

Funkcyjne zastosowanie stawki podatkowej nie znalazło zastosowania w praktyce i istniało jedynie jako propozycja w Kongresie Amerykańskim.

Można również budować stabilizatory selektywne w postaci różnorodnych programów wspomagających rozwój różnych sfer gospodarki.

Problem krzywej Laffera - relacje między wysokością obciążeń podatkowych, a dochodami do budżetu

Krzywa Laffera ma charakter hipotezy. Określa co się stanie z dochodem do budżetu jeśli państwo zwiększy obciążenia od 0 % do 100 %.

Przy podniesieniu obciążeń o 1% wpływy będą wzrastać. Jeżeli obciążenia będą się zwiększać, to wpływy niekoniecznie będą wzrastać (niektórym nie będzie się opłacało płacić więc będą ukrywać swoje dochody). Dzieje się tak, ponieważ wzrost stawki podatkowej kompresował podstawowe opodatkowanie, zaś po przekroczeniu stawki podatkowej dochody do budżetu zaczną spadać. Można więc zakładać optymalny poziom obciążeń który zapewni maksymalny poziom wpływów do budżetu.

Jeśli państwo ustali zbyt dużą stopę podatkową, to stwierdzi że mu się to nie opłaca. W takiej sytuacji może chcieć powrócić do poprzedniego stanu ale nie odbędzie się to po tej samej linii, gdyż ludzie nie będą chcieli ujawnić swoich ukrytych dochodów (linia przerywana) - efekt sznurka: można ciągnąć ale nie można pchać.

W takiej sytuacji państwo ustala amnestię podatkową, co jest równoważne z tym, iż ujawnienie swoich dochodów nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji.

1. Aktywna polityka fiskalna

Aktywna polityka fiskalna, to bieżące reakcje państwa na zmiany w gospodarce; zakłada doraźne zmiany w polityce fiskalnej dostosowujące ją do zmian sytuacji gospodarczej w kraju.

Rego typu działania są skrajnie nieefektywne.

Podstawowe składniki skrajnie nieefektywnego działania aktywnej polityki fiskalnej

• poślizgi czasowe pomiędzy zaistniałym stanem w gospodarce, a możliwością działania państwa za pomocą narzędzi polityki fiskalnej (tzn. zmiany w decyzjach dotyczących podatków, wydatków i deficytu bądź nadwyżki budżetowej)

• trudności w dostatecznie szybkiej ocenie zaistniałego stanu w gospodarce i stanu który należałoby w danym wypadku uważać za pożądany

1. Kryteria oceny efektywności polityki fiskalnej

Kryterium czasu

Kryterium czasu ma dwa wymiary:

• Pierwszy od momentu powstania zjawiska które uważamy za negatywne do momentu jego likwidacji

• Drugi od momentu uzyskania przez państwo możliwości działania do momentu „likwidacji” problemu

Im ten czas jest krótszy, tym lepiej.

Kryterium zgodności

Jest to kryterium zgodności celu zastosowania narzędzi z celem rzeczywiście osiągniętym.

Kryterium selektywnego działania

W tym przypadku działania na rzecz ograniczenia zjawiska uznanego za negatywne może doprowadzić do szeregu dostosowań ubocznych zarówno pozytywnych jak i negatywnych.

PRZYKŁAD:

Ustanowienie zbyt wysokiej opłaty ekologicznej doprowadzi do tego, że nikt nie będzie chciał płacić, gdyż byłoby to równoznaczne z likwidacją zakładów.

1. Prawidłowości po stronie wydatków budżetowych

Prawidłowości po stronie wydatków budżetowych, to właściwe ekonomiczne uzasadnienia wydatków państwa.

1. Państwo ma prawo ingerować wtedy, gdy jego działanie likwiduje zjawiska uznane za defekty rynku.

2. Korzyści z działania państwa powinny być większe od szeroko rozumianych kosztów tych aktywności

1. Podstawowe uzasadnienia wydatków budżetowych

Likwidacja wad rynku (wspomaganie dostosowań rynkowych)

Nie wszystkie dobra i usługi ulegają alokacji rynkowej (dodatnie i ujemne efekty zewnętrzne), więc państwo musi podjąć działania w celu usprawnienia alokacji.

Wspieranie polityki innowacyjnej - rynek stwarza naturalne bariery do wprowadzania innowacji.

Państwo prowadzi także politykę stabilizacyjną w celu ustalenia produkcji w pobliżu produkcji potencjalnej.

Istnienie dóbr merytorycznych

Dobra merytoryczne, to dobra których ocena publiczna jest wyższa od oceny indywidualnej. Dobra te powinny być ogólnodostępne.

Państwo reprezentując opinię społeczną ustanawia przymus korzystania z dóbr.

Istnienie dóbr publicznych i ich ekonomika

Dane dobro udostępniane jako dobro publiczne może implikować niższe zużycie zasobów w gospodarce aniżeli to samo dobro dostarczane jako dobro prywatne

Negatywną cechą jest to, że sektor publiczny dostarczający dobra publiczne cechuje niższa efektywność gospodarowania zasobami aniżeli sektor prywatny, zatem efekt wynikający z ekonomii dobra publicznego może zostać w znacznej mierze utracony w wyniku niegospodarności sektora publicznego.

2. Zależności poziome w budżecie

Są dwa rodzaje zależności poziomych w budżecie:

• problem autokorelacji dochodów budżetowych implikowany wydatkami nietransferowymi

• mnożnik zrównoważonego budżetu

Problem autokorelacji dochodów budżetowych

budżet

Rosną wydatki rządowe, popyt globalny wzrasta, produkcja fiskalna rośnie, występuje efekt mnożnikowy, dochody rosną.

Rosnące dochody do budżetu nie mogą sfinansować w pełni wzrostu wydatków transferowych G, więc deficyt budżetowy będzie wzrastał.

Jeżeli państwo ograniczy wydatki transferowe G, to spowoduje to spadek dochodów do budżetu ale jednocześnie deficyt budżetowy powinien ulec zmianie.

Dowód na tę zależność:

Powołujemy się na model trzeci ruchu okrężnego. Wiadomo, że suma odpływów równa się sumie wpływów.

Jeśli nie uwzględnimy roli państwa, odpływy będą równe oszczędnościom przekształconym na wpływy (inwestycje).

Jeśli uwzględnimy rolę państwa, to uwzględnić musimy podatki netto. Część podatku wraca do ruchu okrężnego, z część nie.

T_N + S = I + G T_N = T - B

Suma odpływów równa się sumie dopływów do ruchu okrężnego (z udziałem państwa).

Deficyt budżetowy (D) jest równy różnicy między dochodami, a wydatkami.

D = G - T_N G - T_N = S - I

Nadwyżka: T_N > G

Deficyt: G > T_N

1. Jeżeli państwo zwiększy wydatki nietransferowe, to dochód również wzrośnie

2. Jeżeli dochód wzrośnie, to oszczędności też rosną

3. Inwestycje jako składowe autonomiczne są stałe

4. Z 2 i 3 wynika, iż

5. Z powyższych rozważań wynika, iż:

Mnożnik zrównoważonego budżetu

Jest to odrębna sytuacja bazująca na dostosowaniach w pierwszej zależności poziomej.

Podstawowa zasada:

Państwo tak zwiększa wydatki nietransferowe (G) i jednocześnie podatki, że nie powstaje ani deficyt ani nadwyżka. Należy odpowiedzieć na pytanie: Jak zachowa się gospodarka oceniana z punktu widzenia zmiany dochodu Y (PSB).

Założenia:

• popyt jest zrównoważony

• budżet jest zrównoważony

• gospodarka jest zrównoważona

• w ramach polityki fiskalnej powstała decyzja o wzroście wydatków nietransferowych G (o 200 mln. zł)

• podatki ΔT_N zostają tak zwiększone, że dochody do budżetu z tego źródła również rosną (o 200 mln. zł)

Doprowadzi to do ponownego zrównoważenia: G = ΔT_N

Jak zmieni się dochód ΔY?

Nie można interpretować tego typu działania jako prostego przesunięcia po stronie popytu globalnego zakładającego spadek popytu konsumpcyjnego gospodarstw domowych o 200 mln. zł i wzrost popytu globalnego państwa o 200 mln. zł.

Dostosowania:

Państwo zabrało gospodarstwom domowym 200 mln zł (TN = 200 mln zł). Dochód gospodarstw domowych zmniejszył się o 200 mln zł (Y↓ = 200 mln zł), jednak popyt globalny gospodarstw domowych spadł nie o 200 mln zł ale o część P_{g GD} - 200 mln zł ⋅ KSK tego dochodu która zastałaby przekazana na konsumpcję.

Spadek popytu globalnego gospodarstw domowych na rynku (dla KSK = 0,7) będzie równy 140 mln zł (P_{g GD} - 140 mln zł). Reszta, to spadek oszczędności gospodarstw domowych ↓ΔS = 60 mln zł.

Pobór podatków wysokości 200 mln zł przy KSK = 0,7 spowoduje spadek popytu globalnego o 140 mln zł i spadek oszczędności o 60 mln zł.

Państwo wyda 200 mln zł, co spowoduje per saldo wzrost popytu globalnego o 60 mln zł (Pg↑ o 60 mln zł).

P_g`↑ = G - P_{g GD} = 200 - 140 = 60

Oznacza to, że takie działanie państwa przekształciło oszczędności gospodarstw domowych wysokości ΔS` = 60 mln zł w popyt globalny.

Stanowi składową autonomiczną popytu globalnego (wydatki nietransferowe państwa G nie zależy od poziomu dochodu). Wystąpi efekt mnożnikowy. Ten efekt mnożnikowy to mnożnik zrównoważonego budżetu.

ΔY - przyrost PKB

KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji

t - stopa podatkowa bezpośrednio obciążająca dochody

Jeżeli stopa podatku dochodowego równa się 20 %, to t równa się 0,2.

W przypadku gospodarki w której dostosowania odpowiadają modelowi Keynsowskiemu. Polityka fiskalna państwa charakterystyczna dla mnożnika zrównoważonego budżetu ΔG = ΔT_N powinna doprowadzić do wzrostu PKB.

Nie mniej jednak działanie efektu mnożnikowego może być poważnie ograniczone, a nawet mogą wystąpić efekty odwrotne takie jak np.

• Wzrost obciążeń podatkowych zazwyczaj prowadzi do spadku aktywności gospodarczej. Wobec tego efekt mnożnikowy ΔY(ΔPKB) może być skompensowany spadkiem dochodu wynikającym ze spadku aktywności gospodarczej.

• Nie należy stosować polityki charakterystycznej dla zrównoważonego mnożnika w sytuacji produkcji potencjalnej, ponieważ dalszy wzrost popytu globalnego prowadzi do wzrostu inflacji. Patrz model Keyn`sa AD = AS lub model neoliberalny - dostosowania długookresowe.

• Rynek pieniężny

Podstawowe kategorie opisujące rynek pieniężny:

• Popyt globalny na pieniądz

• Podaż pieniądza w gospodarce

• Cena na rynku pieniężnym

Rynek pieniężny jest tu traktowany umownie.

1. Podstawowe informacje

1. Definicja merytoryczna

Pieniądz, to środek pełniący funkcję powszechnego ekwiwalentu.

Ekwiwalent oznacza, że dany środek lub towar wyraża swoją ilością wartość innych towarów oferowanych na rynku.

Warunek powszechności:

1. Wartość wszystkich towarów jest wyrażana wielkością środka będącego pieniądzem.

2. Wszyscy uczestnicy rynku godzą się zawierać transakcje w ramach których jako zapłata przyjmowany jest środek będący ekwiwalentem.

1. Definicja funkcjonalna

Wszystko to, co pełni funkcję pieniądza jest pieniądzem.

Funkcje pieniądza

1. Pieniądz jest miernikiem wartości i wartości wszystkich towarów na rynku jest określona (wymierzana) ilością pieniądza. W ten sposób zostaje wygenerowana cena.

Cena, to pieniężny wyraz wartości pieniądza

2. Pieniądz stanowi środek obiegu lub cyrkulacji (udrażnia wymianę).

Aspekty udrożnienia:

• pozwala skrócić łańcuch wymian barterowych (towar za towar) który musiałby w wielu wypadkach powstać aby kontrahenci na rynku mogli nabyć potrzebne im towary

• wymiana zostaje uproszczona, ponieważ zostaje zredukowana konieczność znajomości ilości proporcji wymiany towaru na towar

• następuje możliwość rozdzielenia w czasie i w przestrzeni transakcji barterowej

3. Środek tezauryzacji (gromadzenia)

Pieniądz pozwala kumulować siłę nabywczą.

4. Pieniądz jako środek płatniczy

Pieniądz pozwala ostatecznie zaspakajać wszelkie zobowiązania natury ekonomicznej. Pieniądz jest środkiem ostatecznej zapłaty.

Wraz z funkcją płatniczą pojawia się możliwość odraczania płatności, a więc powstania produktów finansowych, które mogą być oferowane na rynku w postaci kredytów lub innego rodzaju pożyczek.

5. Pieniądz światowy

Pieniądz światowy, to rodzaj pieniądza który pełniłby funkcję środka ostatecznej zapłaty w każdym miejscu na świecie. Umownie jest nim dolar. Pieniądzem w części światowym jest EURO.

1. Rynek pieniężny

Rynek pieniężny definiowany w makroekonomii różni się od rynku pieniężnego definiowanego przez finanse.

Rynek pieniężny, to umowne określenie rynku, które powinno charakteryzować chłonność pieniądza przez gospodarkę.

Chłonność ta jest wyznaczana chęcią trzymania pieniądza bezgotówkowego przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe (w celu utrzymania płynności).

Podstawowe kategorie opisujące rynek pieniężny to:

• popyt na pieniądz

• podaż pieniądza

• pełniąca funkcję ceny przeciętna stopa procentowa

1. Kategorie opisujące rynek pieniężny

Przeciętna stopa procentowa

Przeciętna stopa procentowa to pojęcie określające przeciętny poziom oprocentowania reprezentowany przez różne produkty finansowe oferowane na rynku w danym momencie czasu; oprocentowanie kredytów i depozytów; informuje o trendach zmian w tym oprocentowaniu.

Zmiana stopy procentowej odzwierciedla ogólny trend zmian oprocentowania produktów finansowych.

Posługujemy się realną stopą procentową, czyli przeciętną nominalną stopą procentową skorygowaną o poziom inflacji.

Popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz, to popyt na płynność wyrażony chęcią utrzymywania pieniądza przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa albo przechowywania go przy sobie w postaci gotówki lub na bieżącym rachunku bankowym. Popyt na pieniądz jest ograniczony.

Chęć ta wypływa z korzyści jakie daje możliwość regulowania bieżących zobowiązań. Dlatego też inaczej popyt na pieniądz definiowany jest jako popyt na płynność.

Popyt na pieniądz jest wobec tego wyrazem kompromisu pomiędzy kosztem utrzymania pieniądza „przy sobie” (na rachunku bieżącym lub jako gotówka), a korzyściami jaki płyną z tej decyzji.

Popyt na pieniądz jest wyrazem kompromisu pomiędzy kosztami utrzymania pieniądza (tj. utracone oprocentowanie od lokat terminowych), a kosztami wynikającymi z jego utrzymania wyrażony motywem transakcyjnym, przezornościowym i spekulacyjnym.

Motyw transakcyjny

Motyw transakcyjny wynika z braku pokrycia się terminów i wysokości wpływów środków pieniężnych które stają do dyspozycji danego podmiotu, a terminami zapadalności zobowiązań tego podmiotu. W związku z tym konieczne jest utrzymanie pewnych zapasów pieniądza.

Popyt transakcyjny nie zależy od przeciętnej, realnej stopy procentowej.









L_T - popyt na płynność

Motyw przezornościowy

Motyw przezornościowy to utrzymywanie pewnej ilości pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków (na czarną godzinę).

Motyw spekulacyjny

W tym przypadku zakłada się, że zarówno przedsiębiorstwa jak i gospodarstwa domowe przeznaczają część swojego majątku do działań w sferze obrotu aktywami finansowymi. Uproszczony model zakłada dwie formy utrzymywania tego majątku albo w postaci aktywów finansowych (obligacji skarbowych) albo w formie środków pieniężnych przeznaczonych do zakupu tych obligacji.

Zakładamy, że mamy obligacje o stałym dochodzie rocznym „k”. Ile wynosi górna granica ceny tych obligacji jeżeli obligacje przynosi mi „k” jednostek dochodu.



r = 9 %

wartość obligacji =


Jeżeli zapłacę więcej niż W_o, to znaczy, że postąpiłam źle.

Wniosek:

Wartość obligacji na rynku jest wprost proporcjonalna do dochodu jaki daje w stosunku rocznym ta obligacja (k) i odwrotnie proporcjonalna do stopy procentowej w gospodarce.

Jeżeli wartość obligacji zależą od stopy procentowej, to jeżeli stopa procentowa będzie wzrastała, to wartość obligacji będzie malała. W takiej sytuacji większa ilość gospodarstw domowych i tym będzie chciała je kupić, a wobec tego ilość pieniądza spekulacyjnego (przetrzymywanego) będzie niższa.




W przeciwnym wypadku zależności te będą wyglądało następująco:




Generalnie te zależności wskazują na to, że biorąc pod uwagę pieniądz spekulacyjny, to popyt będzie wzrastał gdy stopa procentowa będzie malała, a malał gdy stopa procentowa jest wyższa.






















Pułapka pieniądza

Jeżeli stopa procentowa spadnie do dość dużego poziomu r* może się okazać, że wszystkie podmioty (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) będą uważały, że nie jest już tak niska, że niżej spaść nie może, co oznacza że może jedynie wzrosnąć. W tej sytuacji zakup obligacji jest bezsensowny. Popyt przekształca się w linię prostą poziomą, co oznacza że poczynając od punktu A gospodarka przestaje reagować stopą procentową na zmianę podaży. Poczynając od tego punktu mamy do czynienia z pułapką chłonności. W tym momencie gospodarka przestaje reagować (teoretycznie) na politykę pieniężną banku centralnego realizowaną przy pomocy narzędzi sterujących podażą pieniądza.

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza, to ilość środków dostępnych w gospodarce pełniących funkcję środka ostatecznej zapłaty. Generalnie uważa się, że będzie to na pewno gotówka znajdująca się w dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Inny sposób dokonania zobowiązań to ich regulacja, która nie wymaga fizycznego przepływu pieniądza, a stanowi jedynie zmianę zapisu na kontach.

Najprostszym tego sposobem jest polecenie przelewu. Może być ono dokonywane w ciężar depozytów bankowych.

Okazuje się, że to zjawisko jest związane z procesem kreacji pieniądza bezgotówkowego w systemie bankowym. Podstawą tej kreacji jest pieniądz gotówkowy dyspozycyjny w gospodarce znany pod nazwą bazy monetarnej.

Baza monetarna, to ilość znaków wartości w postaci monet i banknotów znajdujących się w obiegu bankowym i pozabankowym.

Im wyższa baza monetarna, tym wyższa podaż pieniądza w gospodarce, przy czym zwiększenie bazy monetarnej o jednostkę powoduje zwielokrotnienie podaży pieniądza więcej niż o jednostkę. Mówimy wtedy że został wykreowany pieniądz bezgotówkowy.

Mnożnik kreacji pieniądza

Jest to podaż pieniądza dzielona przez bazę monetarną.




Rezerwy obowiązkowe, to gotówka trzymana w bankach, stanowiąca część depozytów gotówkowych utrzymywana z mocy prawa. Pierwotnie rezerwy były utrzymywane z uwagi na konieczność zachowania wypłacalności banków.

Stopa rezerw obowiązkowych, to udział rezerw gotówkowych w depozytach.

Generalnie można zauważyć, że zwiększenie rezerw obowiązkowych zmniejsza ten ułamek, a więc zmniejsza możliwość kreacji pieniądza w systemie bankowym.

Stopa rezerw obowiązkowych - jeżeli z mocy prawa jest ustalana przez bank centralny stanowi ważny instrument polityki pieniężnej sterujący podażą pieniądza w skali gospodarki.




Proces kreacji pieniądza w procesie bankowym może być wyrażony w postaci modelu mnożnika depozytowego.

Mnożnik depozytowy

Bank komercyjny	Nabyte depozyty czekowe	Rezerwa obowiązkowa przy stopie Ro = 0,1	Udzielone kredyty (nadwyżka depozytowa przekształcona w kredyt)
A	2000	200	1800
B	1800	180	1620
C	1620	162	1458
D	1458	146	1312

Mnożnik depozytowy jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych i w danym wypadku wynosi 10.

Wykreowana podaż pieniądza jest równa:

1800 x 10 = 18000

1800 - pierwsza nadwyżka depozytowa przekształcona w kredyt

10 - stopa rezerw obowiązki

Podaż pieniądza M nie zależy od stopy procentowej i jest wyrażona w następujący sposób:











M` > M





Bank centralny może wpływać na podaż pieniądza (jeżeli je zwiększy, to podaż pieniądza przesunie się w prawo).

Rynek pieniężny posiada samoistny mechanizm samorównoważenia się, przy czym specyfika tego rynku charakteryzuje się tym, że popyt na pieniądz dostosowuje się do podaży w wyniku ustalenia odpowiedniej stopy procentowej r*.

























Jeżeli przeciętna stopa procentowa r₁ okaże się za wysoka, to powstająca nadwyżka podaży nad popytem doprowadza do nagromadzenia środków w bankach, które nie przynoszą dochodu. Banki poszukujące nowych odbiorców obniżają stopę procentową.

Jeżeli stopa procentowa będzie zbyt niska, to banki podwyższą stopę procentową.

Popyt na pieniądz zależy nie tylko od stopy procentowej ale także od dochodów.

L jest funkcją nie tylko realnej stopy procentowej ale także dochodu realnego.

Każda linia L jest określona dla określonego poziomu dochodu.




Im wyższe dochody tym popyt na pieniądz jest wyższy.

















y₂^r > y₁^r





Generalnie na poziom popytu na pieniądz wpływa nie tylko stopa procentowa ale także poziom produkcji i związany z nim poziom dochodów realnych w gospodarce.

Tę zależność wyznaczają dostosowania ekonomiczne i główne kierunki polityki pieniężnej wyrażające dostosowania.

2. Narzędzia polityki pieniężnej Banku Centralnego

Narzędzia makroekonomiczne

Narzędzia te wpływają na stan całej gospodarki wstawiając w jednakowych warunkach wszystkie podmioty.

Narzędzia polityki pieniężnej to instrumenty oddziaływania państwa bezpośrednio na stan rynku pieniężnego. Są to środki które pozwalają doprowadzić rynek pieniężny do stanu pożądanego lub środki pozwalające utrzymać ten rynek w danym stanie jeżeli jest to stan pożądany.

Instrumenty polityki pieniężnej mogą być stosowane zarówno po stronie podaży pieniądza jak i po stronie popytu na pieniądz. Prócz tego można wyróżnić techniczne elementy polityki pieniężnej.

Generalnie w literaturze podkreśla się rolę podażowych instrumentów, które są bezpośrednio ujęte w ustawie NBP, który pełni funkcję Banku Centralnego.

Stopa rezerw obowiązkowych

Bank Centralny ma prawo narzucić bankom komercyjnym wielkość stopy rezerw obowiązkowych. Rezerwy obowiązkowe nie są oprocentowane.

Im wyższa stopa rezerw obowiązkowych tym mniejsza podaż pieniądza w gospodarce, a co za tym idzie większa stopa procentowa.

R_O ↑ - M ↓ - r ↑

























Zarówno stopa procentowa jak i stopa rezerw obowiązkowych traktowane są umownie jako wielkości agregatowe (Bank Centralny może ustalić kilka stóp rezerw).

Jeżeli stopa procentowa będzie malała, to zwiększy się podaż pieniądza w gospodarce, a co za tym idzie zmaleje stopa procentowa.

R_O ↓ - M ↑ - r ↓

Stopa redyskontowa

Stopa redyskontowa to agregat mówiący o oprocentowaniu kredytów jakich udziela Bank Centralny bankom komercyjnym jako kredytodawca ostatniej instancji.

Jeżeli Bank Centralny zwiększy stopę redyskontową, to oprocentowanie kredytów w bankach komercyjnych wzrośnie co doprowadzi do spadku podaży pieniądza.

r_rd ↑ - M ↓

Instrument ten jest uważany w literaturze za mało skuteczny w sensie ekonomicznym.

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to transakcje zawierane przez Bank Centralny na rynku obligacji.

Jeżeli Bank Centralny skupi obligacje, to oznacza to, że na rynku wzrośnie podaż pieniądza. Część tych transakcji może być sfinansowana dodatkową emisja pieniądza gotówkowego - proces ten to tzw. monetyzacja długu publicznego. Jest to jeden z istotnych kanałów wprowadzających pieniądz gotówkowy do gospodarki.

W momencie kiedy Bank Centralny będzie sprzedawał obligacje, podaż pieniądza będzie malała.

Wszystkie działania Banku Centralnego wpływają ostateczne na stan podaży pieniądza w gospodarce.

Instrumenty popytowe

Na stan rynku pieniężnego może także wpływać popyt na pieniądz, czyli chęć utrzymania pieniądza przy sobie lub na rachunku bieżącym. Aby wyjaśnić działanie polityki pieniężnej po stronie popytowej wprowadza się pojęcie zasób pieniądza.

Zasób pieniądza

Są trzy rodzaje zasobów pieniądza:

Z₁ = pieniądz gotówkowy + wkłady na rachunkach bieżących

Z₂ = Z₁ + wkłady terminowe (opiewające na relatywnie niskie kwoty)

Z₃ = Z₂ + pozostałe wkłady terminowe

Z₁ - charakterystyka pieniądza jako środka płatniczego

Z₂ - rezerwuar siły nabywczej

Z₃ - charakterystyka pieniądza jako środka gromadzenia skarbu

Podział zasobów pieniądza na Z₁ Z₂ Z₃ wynika ze sposobu gospodarowania zasobami pieniądza. Państwo może wpływać na decyzje podmiotu poprzez kształtowanie relacji procentowania na rynku bieżącym. Jeżeli oprocentowanie wkładów terminowych będzie rosło w stosunku do procentów na rachunku bieżącym, to ludzie będą przenosili pieniądze z rachunków bieżących na terminowe. Popyt na pieniądz ulegnie wówczas zmianie.

Jeśli popyt na pieniądz wzrośnie ale z czynników spoza stopy procentowej, to stopa procentowa ulegnie zwiększeniu.

Budowa zaufania do pieniądza

Jeżeli zaufanie do pieniądza jest wysokie, to ludzie nie starają się wyzbyć posiadanych środków pieniężnych jak najszybciej, wiec popyt na pieniądze rośnie.

Można wyróżnić dwa instrumenty polityki pieniężnej, które mogą być wykorzystane w celu oddziaływania po stronie popytu:

• Ustalenie odpowiedniej relacji pomiędzy oprocentowaniem na rachunku terminowym i bieżącym

• Całokształt działania państwa, a w szczególności Banku Centralnego budujących (osłabiających) zaufanie do pieniądza.

Techniczne narzędzia polityki pieniężnej

Denominacja

Denominacja, to ekwiwalentna wymiana pieniądza w państwie na banknoty o niższych nominałach.

Próby zamrożenia wkładów bankowych na określony czas

Ograniczona wymiana pieniądza

Ograniczona wymiana pieniądza stosowana jest w sytuacjach kryzysowych.

1. Zasady polityki pieniężnej

Jedną z głównych zasad jest relacja pomiędzy tempem wzrostu PKB i tempem wzrostu wynikająca z formuły Fischer`a.

Jeżeli ilość towarów wzrasta, to podaż również wzrasta.

Ilość pieniądza dostosowana jest do ilości produktu wysyłanego na rynek.





- podaż pieniądza


- szybkość obiegu pieniądza (jest stała w czasie - ulega niewielkim zmianom)


- przeciętny poziom cen (dąży do stałości )


- dochód realny (odzwierciedla wolumen produkcji rzuconej na rynek)

Szybkość obiegu pieniądza to informacja o tym ile transakcji w danym okresie czasu jest w stanie obsłużyć jednostka pieniężna w gospodarce.

Tempo wzrostu pieniądza:


Podaż pieniądza jest sterowana przez rezerwy, stopę redyskontowa i sprzedaż obligacji.

• Rynek dóbr u usług, a rynek pieniężny

1. Makroekonomiczne związki pomiędzy rynkiem dóbr u usług a rynkiem pieniężnym

Stopy rezerw obowiązkowych (R_o) ↑ - podaż (M) ↓ - stopa procentowa (r) ↑ - inwestycje (I) ↓ - efekty mnożnikowe - dochód (Y_r) ↓ - popyt na pieniądz (L) ↓ - stopa procentowa (r) ↓ - inwestycje (I) ↑ - dochód (Y_r`) ↑

Y_r` < Y_r

• 
  sprzężenie proste

• 
  sprzężenie retoksyjne

Stopa redyskontowa (r_rd) ↑ - podaż (M) ↓ - stopa procentowa (r) ↑ - inwestycje (I) ↓ - efekty mnożnikowe - dochód (Y_r) ↓ - popyt na pieniądz (L) ↓ - stopa procentowa (r) ↓ - inwestycje (I) ↑ - dochód (Y_r`) ↑

Y_r` < Y_r

Sprzedaż obligacji ↑ - podaż (M) ↓ - stopa procentowa (r) ↑ - inwestycje (I) ↓ - efekty mnożnikowe - dochód (Y_r) ↓ - popyt na pieniądz (L) ↓ - stopa procentowa (r) ↓ - inwestycje (I) ↑ - dochód (Y_r`) ↑

Y_r` < Y_r

Generalnie dochód ulega obniżeniu -
Y_r^G ↓

1. Polityka fiskalna, a dostosowania między rynkami dóbr i usług a rynkiem pieniężnym

Państwo w ramach polityki fiskalnej zwiększyło wydatki nietransferowe (G) ↑ - popyt globalny (P_g) ↑ - efekty mnożnikowe - dochód (Y_r) ↑ - popyt na pieniądz (L) ↑ - stopa procentowa (r) ↑ - inwestycje (I) ↓ - produkcja finalna (Y_r) ↓ - popyt na pieniądz (L) ↓ - stopa procentowa (r`) ↓

r > r`

• 
  mechanizm prosty

-
mechanizm retorsyjny

Generalnie r > r` , co oznacza wzrost stopy procentowej

Aktywność zwiększenia wydatków przez państwo doprowadza do wzrostu stopy procentowej, co z kolei ogranicza popyt inwestycyjny i aktywność sektora prywatnego.

Występuje efekt wypychania, w rezultacie którego zwiększona aktywność sektora publicznego doprowadza do generowania aktywności sektora prywatnego. Bank Centralny może temu zapobiec poprzez przesunięcie podaży z poziomu M do poziomu M`.













L - L` ↑









Konieczna jest współpraca między rządem, sferą budżetową i Bankiem Centralnym w celu prowadzenia spójnej polityki fiskalnej i pieniężnej.

Bank Centralny powinien pozostawać instytucją niezależną w celu zabezpieczenia się przed presją rządu która prowadziłaby do nieuzasadnionego zwiększenia podaży pieniądza presją wywołaną chęcią finansowania wydatków rządowych.

• System bankowy w Polsce

System bankowy tworzą Bank Centralny i banki operacyjne. System bankowy w Polsce jest dwupoziomowy. Cechuje go zasada uniwersalizmu.

Zasada uniwersalizmu:

Jedna instytucja bankowa (za wyjątkiem Banku Centralnego) jest uprawniona do realizacji wszystkich czynności bankowych.

bank wg. Definicji prawnej jest instytucją która prowadzi następujące czynności:

• prowadzi rachunki bankowe

• przyjmuje wkłady oszczędnościowe i lokaty terminowe

• udziela kredytów i pożyczek

• emituje papiery wartościowe i obraca nimi

• prowadzi konta depozytowe papierów wartościowych

W sensie prawnym obowiązuje funkcjonalna definicja banku

1. Funkcje Banku Centralnego

1. Bank emisyjny

• odpowiada za emisję gotówkowego pieniądza

• jest zawsze wypłacalny

• wkłady w Banku Centralnym są całkowicie pewne

• może kontrolować większość bazy monetarnej

1. Bank banków

• jest kredytodawcą ostatniej instancji (może kredytować działalność banków komercyjnych, stąd też stopa redyskontowa może pełnić funkcję narzędzia produkcji pieniądza)

• tworzy centralny pieniądz gotówkowy

• reguluje obieg pieniądza emitowanego

• reguluje wielkość pieniądza tworzonego przez banki operacyjne (model mnożnika depozytowego)

• reguluje płynność całego systemu bankowego

Płynność, to zdolność do realizacji bieżących zobowiązań

• kształtuje potencjał

1. Bank gospodarki narodowej

• odpowiada konstytucyjne za wartość polskiego złotego

Zapis w ustawie o NBP zobowiązuje Bank Centralny do współdziałania z Rządem w tym zakresie, w jakim nie przeczy to realizacji podstawowego celu, czyli kształtowaniu polskiej złotówki.

• reguluje obieg pieniądza w gospodarce wewnątrz kraju

• kontroluje rezerwy gotówkowe i przepływy międzynarodowe w postaci obsługi płatności zagranicznych, odpowiedniej polityki kursowej i utrzymanie rezerw zagranicznych środków płatniczych

• kasowa obsługa budżetu i obsługa długu publicznego

1. Funkcje banków operacyjnych (komercyjnych)

• Transformacja terminu

Termin zgłaszanego zapotrzebowania na pieniądz nie musi być równy wolnym źródłom pieniądza. Następuje dostosowanie pomiędzy terminami zapotrzebowania na środki z terminami ich dyspozycyjności.

• Transformacja ryzyka

Zostaje wyeliminowane ryzyko specyficzne (pozostaje ryzyko rynkowe np. ryzyko że stopa procentowa wzrośnie - dotyczy wszystkich).

Nie jedne i te same podmioty swoimi oszczędnościami finansują pożyczki zaciągnięte przez inne podmioty - podmiot inwestycyjny zdywersyfikowany.

• Usługi faktoringowe

Usługi faktoringowe polegające na odpłatnym skupie weksli i należności

• Obsługa papierów wartościowych

Banki przejmują funkcje pośrednika w obrocie papierów wartościowych.

• Gwarancje bankowe

Gwarancje bankowe pozwalają udrożnić rynek kredytowo - depozytowy.

• Zmniejszenie ryzyka w transakcjach międzynarodowych

Zmniejszenie ryzyka w transakcjach międzynarodowych poprzez stosowanie inkaso dokumentowe lub akredyty dokumentowe.

1. Funkcje systemu bankowego

• kreacja przez bank emisyjny pieniądza jako środka ostatecznej zapłaty

• kreacja poprzez banki operacyjne podaży pieniądza (pieniądz bezgotówkowy)

• daje instrument zwany kredytem; zaspokaja zapotrzebowanie na pieniądz w postaci kredytu

• bierze na siebie funkcję pośrednika między posiadaczami oszczędności i osobami, które te środki potrzebują

• Model IS - LM

Model IS - ML to konstrukcja która pozwala łatwo przewidywać dostosowania w gospodarce przy zastosowaniu polityki pieniężnej lub fiskalnej, łagodnej lub restrykcyjnej.

Model ten odpowiada na pytanie „Czego należy się spodziewać po stronie produkcji finalnej i stopy procentowej jeżeli Bank Centralny lub państwo zastosuje określony wariant polityki restrykcyjnej lub łagodnej?”

Łagodna polityka fiskalna to polityka ekspansywna - niskie podatki, wysokie wydatki państwa, rosnący deficyt.

Łagodna polityka pieniężna to polityka niskich stóp procentowych i wysokiej podaży pieniądza.

1. Linia IS

1. Definicja IS

Linia IS wyraża wszystkie kombinacje stopy procentowej (S) i dochodu realnego (Y_l) przy których rynek dóbr i usług znajduje się w równowadze (istnieją mechanizmy które zawsze doprowadzają rynek do równowagi).





















































r - stopa procentowa





2. 
   
   
   Wpływ polityki fiskalnej na IS























































Łagodna polityka fiskalna przesuwa linię IS w prawo, a restrykcyjna w lewo.

2. Linia LM

1. Definicja LM

Linia LM to zestaw kombinacji wszystkich stóp procentowych i dochodów przy których rynek pieniężny jest równoważony.



































2. Wpływ polityki pieniężnej na linię LM







































Jeżeli państwo zastosuje politykę restrykcyjną, podaż będzie malała.

Restrykcyjna polityka pieniężna przesuwa linie LM w lewo, a łagodna w prawo.

3. 
   Dostosowania makroekonomiczne w modelu IS - LM

Rynek automatycznie dąży do uzyskania stanu równowagi na rynku dóbr i usług, w wyniku czego następuje zrównoważenie obu rynków równocześnie.

Punkt jednoczesnego zrównoważenia się rynku to punkt przecięcia linii IS z linią LM.

Łagodna polityka fiskalna prowadzi do zwiększenia dochodu i stopy procentowej.

Występuje efekt wypierania (aktywności sektora prywatnego jest wypierana przez rosnącą aktywność sektora państwowego).
























- w polityce ekspansywnej
































-
w polityce restrykcyjnej






































-
przy łagodnej polityce pieniężnej



































- przy restrykcyjnej polityce pieniężnej










4. Podsumowanie

1. Model IS - LM odpowiada dostosowaniom wyprowadzonym z popytowej teorii wzrostu.

2. Odzwierciedlone na modelu IS - LM dostosowania mogą występować silniej lub słabiej w zależności od innych pojawiających się wyników.

Z modelu wynika, że najlepsza jest łagodna polityka pieniężna (to co proponuje Rząd). Istnieje jednak kilka przeciwwskazań:

• dostosowania wynikające z łagodnej polityki pieniężnej z dużą inercją przekładają się na rynek dóbr i usług

• bardzo trudno przewidzieć na ile polityka pieniężna wywoła reakcje w gospodarce i w jakim czasie one wystąpią

• aby model IS - LM zadziałał muszą istnieć wolne, aktywne moce wytwórcze

• łagodna polityka pieniężna może spowodować napięcia inflacyjne i zwiększyć ryzyko, co spowoduje przesunięcie linii IS w dół. W tym przypadku oczekiwany wzrost produkcji może nie wystąpić

3. W przypadku stosowania narzędzi polityki fiskalnej ponownie zwiększone zostaną wydatki państwa. Podobnie przy stosowania narzędzi łagodnej polityki fiskalnej produkcja będzie wzrastała przy zwiększonej stopie procentowej.

4. Wzrost stopy procentowej wyhamuje inwestycje, co może doprowadzić do spadku dochodu w sektorze prywatnym.

5. W przypadku uzyskania środków finansowania dzięki zwiększeniu opodatkowania powstaje efekt mikroekonomiczny ograniczający efektywność przedsiębiorców prywatnych - wzrost dochodów znów zostanie w gospodarce ograniczony.

Wynika z tego, że polityka gospodarcza powinna stanowić wyważoną relację pomiędzy polityką pieniężną, a polityką fiskalną.

• Ilościowa teoria pieniężna - formuła Fishera, a polityka pieniężna

Podstawowe założenie ilościowej teorii pieniężnej mówi, że przy danych cenach i przy danym poziomie produkcji, w gospodarce musi być dostępna odpowiednia ilość pieniądza gwarantująca normalne zawieranie transakcji.

Jeśli występuje przewidywany wzrost produkcji, to Bank Centralny powinien odpowiednio zwiększyć podaż pieniądza aby nie wystąpiły trudności w obsłudze pieniężnej na rynku.

Wielkością odbijająca ilość produkcji na rynku jest dochód finalny.




M - podaż pieniądza, czyli dostępna ilość pieniądza

V - szybkość obiegu pieniądza (wielkość ta informuje ile transakcji jednostka pieniężna obsługuje na rynku w danym okresie czasu) - w krótkim okresie czasu jest stała

^C/_C - przeciętny poziom cen (dąży do stałości )

Yr - dochód realny (odzwierciedla wolumen produkcji rzuconej na rynek)

Tempo wzrostu podaży pieniądza = oczekiwanemu tempu wzrostu dochodu realnego

Tempo wzrostu dochodu realnego = PKB w cenach stałych




Polityka inflacyjna zakłada, że przeciętny poziom cen nie będzie się zmieniał.

W ekonomii udowodniono, że średnia prędkość obiegu pieniądza w gospodarce jest z reguły stała. W związku z tym polityka inflacyjna powinna prowadzić do zachowania równości pomiędzy tempem wzrostu pieniądza i tempem wzrostu dochodu. Oznacza to, że wzrost podaży pieniądza odpowiada oczekiwanemu tempu wzrostu PKB.




• Rynek pracy

1. Rynek pracy w ujęciu makroekonomicznym

Rynek pracy to popyt na pracę, czyli łączne zapotrzebowanie na pracę zgłaszane w gospodarce przez przedsiębiorstwa. Zapotrzebowanie to wyrażane jest miejscami pracy przy danej, przeciętnej płacy realnej.

Rolę ceny na rynku pracy pełni przeciętna płaca realna.

Popyt reprezentują przedsiębiorstwa jako agregat.

Podaż pracy czyli zagregowana chęć podjęcia pracy przy danej płacy realnej, jest kreowana przez gospodarstwa domowe. Ma ona dwa wymiary: podaż efektywną i podaż potencjalną.

Rynek pracy rozpatrywany jest makroekonomiczne. Wielkością generowaną jest przeciętny poziom płacy realnej. Przedmiotem obrotu są miejsca pracy, przy czym podaż oferuje chęć zajęcia miejsca pracy, świadczenia usług na danym miejscu pracy - reprezentują gospodarstwa domowe. Popyt oferuje chęć zatrudnienia usługi pracy na danym miejscu.

Z - zatrudnienie

Jeżeli płaca realna maleje, to popyt na usługę pracy zgłaszany przez przedsiębiorstwa rośnie.
































Podaż efektywna pracy (SE) jest reprezentowana przez gospodarstwa domowe w postaci chęci świadczenia usługi pracy przy danej przeciętnej płacy realnej oraz jej podjęcia jeżeli zostanie zaoferowana na pozostałych, przeciętnych warunkach.

Podaż potencjalna pracy (SP) to zapotrzebowanie na pracę zgłaszane przy danym poziomie przeciętnych płac realnych, niekoniecznie poparte chęcią jej podjęcia na przeciętnych, pozostałych warunkach.

Podaż potencjalna jest zawsze większa od podaży efektywnej.

Istnieje sytuacja przy której rynek będzie się znajdował w równowadze w sensie potencjalnej podaży (a) ale w tych warunkach będzie grupa ludzi chcąca regulować warunki (b). Powstaje bezrobocie.

Bezrobocie naturalne (b) to taki poziom bezrobocia, przy którym rynek pracy jest równoważony w sensie efektywnym. Bezrobocie to jest bezrobociem dobrowolnym - nie należy go ograniczać.

Bezrobocie przymusowe (a) to bezrobocie powstałe w warunkach w których rynek nie znajduje się w równowadze. Bezrobocie to jest reprezentowane przez tych ludzi którzy przy danych warunkach płacowych poszukują pracy i chętnie by ją podjęli na przeciętnych warunkach, pozostałych warunkach rynkowych ale jej nie znajdują.

Bezrobocie to stan rynku pracy przy którym występuje nadwyżka podaży pracy.

Popyt na prace może ulegać ograniczeniom technicznym wynikającym ze stanu rynku dóbr i usług.





























Linia przerywana to linia załamania wynikająca z ograniczenia popytu globalnego (bezrobocie Keynsowskie)

Liberałowie uważają, że jeżeli płaca realna (P_rł1) jest ustalona decyzją wynikającą z umowy zbiorowej pomiędzy pracodawcami i związkami zawodowymi, to wielkość bezrobocia (a) jest wynikiem zbiorowej decyzji pracodawców i pracowników, a więc również jest bezrobociem dobrowolnym.

1. Stopa bezrobocia, stopa aktywacji zawodowej, zasób pracy

Zasób pracy to osoby pracujące i osoby bezrobotne.







Stopa bezrobocia, to stosunek bezrobotnych do zasobów pracy




Stopa aktywacji zawodowej to ilość ludzi zdolnych do pracy w stosunku do zasobów pracy.




2. Stopy bezrobocia

Istnieją dwie stopy bezrobocia. Stopa bezrobocia rejestrowanego i pomiar bezrobocia wg. metody Baelsa, która odpowiada stopie bezrobocia ekonomicznego.

Bezrobocie rejestrowane reprezentują ci bezrobotni którzy są zarejestrowani w urzędzie pracy.

Rejestrowany zasób pracy, to te osoby które są zarejestrowane jako pracujący i bezrobotni.

Bezrobocie ekonomiczne różni się od bezrobocia rejestrowanego o tych którzy są zarejestrowani jako bezrobotni a pracują. Z drugiej strony istnieją bezrobotni którzy poszukują pracy ale nie są zarejestrowani w urzędzie.

Stopa bezrobocia ekonomicznego jest zazwyczaj o 1-2 % wyższa od stopy bezrobocia rejestrowanego.

Według materiałów Ministerstwa Finansów z października roku 2001 prognoza stopy bezrobocia ekonomicznego na rok 2002 to 18,8 %. Jest to bardzo wysoki, niekorzystny wskaźnik.

Lepszym wskaźnikiem bezrobocia jest bezrobocie ekonomiczne, ponieważ bezrobocie rejestrowane jest wyznaczane normami prawnymi, co „tuszuje” prawdziwe bezrobocie.

3. Przepływy pomiędzy zasobem pracy i ludźmi poza zasobem pracy

Przepływy pomiędzy zasobem pracy i ludźmi poza zasobem pracy

• Część osób traci pracę i staje się bezrobotnymi, a jednocześnie niektórzy bezrobotni dostają pracę









• Ludzie pracujący przechodzą poza zasób pracy (emeryci), ludzie chorujący
















1. Dobre i złe strony bezrobocia (zagrożenia bezrobociem)

Pozytywne strony bezrobocia

• Zagrożenie bezrobociem dyscyplinuje pracowników i pozwala uzyskać należytą wydajność pracy

• Bezrobocie jako zagrożenie poprawia kondycję zatrudnionego zasobu pracy

• Występuje konkurencja między pracownikami, który wciąż starają się doskonalić swoje umiejętności poprzez różnego rodzaju kursy i szkolenia

• Bezrobocie otwarte jest jedyną okazją zmniejszenia bezrobocia ukrytego

• Jest to oferta podaży która może być zatrudniona - bezrobocie krótkookresowe - udrażnia rynek pracy, a to z kolei udrażnia efektywną alokację

Negatywne strony bezrobocia dzielą się na społeczno-psychologiczne i ekonomiczne.

Negatywne strony bezrobocia

• Bezrobocie przymusowe oznacza niepełne wykorzystanie zasobu pracy - w przypadku osiągnięcia w pełni efektywnej alokacji (wszystkie trzy rynki zrównoważone) - zostaje osiągnięta produkcja potencjalna. W przypadku braku równowagi zasoby te nie są wykorzystywane.

• Istnieje konieczność aktywności państwa wspomagającej osoby które utraciły pracę. W przypadku wzrostu bezrobocia coraz większa część społeczeństwa jest utrzymywana przez mniejszą.

• Płaszczyzna humanitarna

• Warstwa ekonomiczna (brak pomocy państwa oznacza zniszczenie części zasobu pracy)

• Przychody do budżetu maleją i państwo funkcjonuje gorzej

• Wzrost ubóstwa w części społeczeństwa

• Migracja części zasobu pracy (negatywna selekcja)

• Międzypokoleniowe powielanie się bezrobocia

Psychologiczne skutki bezrobocia:

• poczucie klęski

• bezradność

• fatalizm

• ludzie czują, że ich wartość spada

• wzrost odsetka przestępczości

1. Metody zwalczania bezrobocia

Aktywne metody zwalczania bezrobocia

Aktywne metody zwalczania bezrobocia, to metody zwiększające zatrudnienie (zwiększające popyt na pracę)

Aktywne metody zwalczania bezrobocia:

• Tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze publicznym

• Subsydiowanie zatrudnienia i płac

• Promowanie form kształcenia

• Promowanie przedsiębiorczości

Pasywne metody zwalczania bezrobocia

Pasywne metody zwalczania bezrobocia, to metody w przypadku których bezrobocie zwalczane jest poprzez ograniczanie podaży pracy lub poprzez ograniczanie skutków bezrobocia.

Pasywne metody zwalczania bezrobocia:

• Obniżenie wieku emerytalnego

• Podwyższenie okresu kształcenia; nie jest to metoda skuteczna gdyż daje ona jedynie krótkookresową poprawę - 1 rok

• Osłabienie aktywności zawodowej poprzez stworzenie ustawowych możliwości urlopowania

• Dzielenie istniejących miejsc pracy

1. Rodzaje bezrobocia

Bezrobocie strukturalne jest bezrobociem wynikającym z niedopasowania struktury zawodowej popytu i podaży. Zwalczane jest przez kształcenie.

Bezrobocie Keynsowskie, to bezrobocie wynikające ze zmniejszonego popytu globalnego. Zwalczane jest poprzez politykę fiskalną i pieniężną.

Bezrobocie klasyczne, to ten poziom bezrobocia, który wynika z umów zbiorowych zawartych między pracodawcą a pracownikami, ewentualnie poprzez państwo powyżej przeciętnej płacy realnej równoważącej rynek pracy w sensie efektywnym. Zwalczane jest poprzez zwiększanie inflacji, gdyż wówczas płaca realna sama się obniży.

Bezrobocie sezonowe, to ta nadwyżka podaży która wynika z sezonowości zatrudnienia grup pracowników. Zwalczane jest poprzez możliwość formy kształcenia.

Bezrobocie ukryte to zatrudnieni którzy z punktu widzenia kalkulacji ekonomicznej opartej na wielkościach uruchomionych poprzez rynek nie powinni być zatrudnieni. Likwidacja tego bezrobocia możliwa jest wtedy, gdy bezrobocie ukryte zostaje przekształcone w bezrobocie otwarte, gdyż wtedy możliwa jest realokacja zasobów pracy w skali gospodarki.

• Związek pomiędzy rynkiem pracy, rynkiem dóbr i usług oraz rynkiem pieniężnym

Oprócz poznania mechanizmów emisyjnych istnieją dwa mechanizmy łączące rynek pracy z rynkiem dóbr i usług.

1. Mechanizmy łączące rynek pracy z rynkiem dóbr i usług.

1. Zagregowana funkcja produkcji

Zagregowana funkcja produkcji, to związek pomiędzy ilością użytych zasobów w gospodarce, a wielkością produkcji finalnej.




Zakładamy, że wielkości G, Su, T, K, Ss są constans.

Wielkość produkcji przy niezmienionym stanie tych zmiennych może wyrazić jako monotonicznie rosnącą.

Im mniejsze zapotrzebowanie na produkty finalne na rynku dóbr i usług tym mniejsze zapotrzebowanie na pracę. Zatrudnienie będzie spadało.























2. Popyt na dobra i usługi oraz wielkość płacy realnej

Zazwyczaj wielkość ta jest minusowa, ponieważ wzrost płacy realnej powoduje relatywnie szybszy spadek zatrudnienia, a zatem dochód Y przeznaczony na zakup dóbr i usług ulega zmniejszeniu.

2. Związek pomiędzy rynkiem pracy, rynkiem dóbr i usług oraz rynkiem pieniężnym



















































































• Inflacja - poziom cen

Inflacja dotyczy procesu wywołującego zmianę poziomu cen.

Poziom cen jest produktem dostosowań w gospodarce, a ostatecznie produktem dostosowań na rynku dóbr i usług.

Problemem jest nie sam poziom cen ale procesy towarzyszące jego zmianom.

Zazwyczaj obserwujemy zjawisko wzrostu poziomu cen, które wyraża zewnętrzny proces zwany inflacją. Jeżeli przeciętny poziom cen ulegnie zmniejszeniu, to byłby to proces deflacji.

Inflacja, to ciąg dostosowań w gospodarce o charakterze pieniężnym, którego zewnętrznym wyrazem jest wzrost przeciętnego poziomu cen, spadek wartości pieniądza, a miarą wzrostu przeciętny poziomu cen.

Do niedawna uważano, że inflacja nie zawiera w sobie negatywnych skutków, zmienia się tylko skala cen. Później zweryfikowano poglądy uznając za koszty inflacji tzw. koszty zdzieranych odsetek - ludzie częściej pojawiają się w banku aby się zabezpieczyć przed spadkiem wartości pieniądza i „zmianami menu”.

1. skutki inflacji

1. Negatywne skutki inflacji

Negatywne skutki inflacji

• pogarszają się w przypadku kursu stałego warunki eksportu

• rośnie ryzyko - inwestycje ulegają zmniejszeniu

• nie napotykamy tzw. inflacji czystej (tzn. nigdy wszystkie ceny nie rosną w tym samym stopniu, w rezultacie ceny przestają gać swoje funkcji w rachunku ekonomicznym, pracobiorcy tracą orientację, co do swoich realnych dochodów, właściciele przestają się orientować w realnej wartości swojego majątku, zatem podejmowane w takich warunkach decyzje gospodarcze są obciążone błędem; w rezultacie ulega zmniejszeniu efektywność wykorzystania zasobów w gospodarce

1. Pozytywne skutki inflacji

Pozytywne skutki inflacji

• zerowa inflacja jest niekorzystna ponieważ w skutek oscylacji cen muszą wystąpić odcinkowe napięcia deflacyjne, które dużo bardziej negatywnie wpływają na aktywność gospodarczą; niewielka inflacja jako przeciętna pozwala zlikwidować napięcia deflacyjne

• inflacja pełzająca jednocyfrowa może być odczytana przez przedsiębiorców jako oznaka wzrostu i może napędzać koniunkturę

1. Rodzaje inflacji

Rodzaje inflacji

• napędzana przez koszty (wzrost cen na rynkach zasobów przekłada się na ceny sprzedaży gotowej produkcji)

• ciągniona przez popyt (wzrost popytu powoduje wzrost inflacji)

1. Wskaźniki inflacji

CPI to wskaźnik który oparty jest na chęci pomiaru zmiany przeciętnego poziomu cen dóbr konsumpcyjnych za pomocą koszyka dóbr konsumpcyjnych uznanego za koszyk reprezentacyjny

PPI to wskaźnik odnoszony do koszyka dóbr, których ceny są cenami producenta

Zazwyczaj wskaźnik inflacji dotyczy wielkości CPI

Inflacja może być wyrażona przy pomocy różnych indeksów, które w zależności od sposobu liczenia mogą się różnić wg. przeciętnego poziomu cen lub cen ważonych.

Oprócz uwzględnienia we wskaźnikach inflacji wagi wzrostu poszczególnych dóbr, urealniającej jej wskaźnik, istnieje jeszcze problem reprezentacyjności koszyka dóbr, który może zawierać te dobra, których gospodarstwa domowe nie nabywają.

2. Zjawisko spirali inflacyjnej

Spirala inflacyjna to samo wspomagający się proces wzrostu przeciętnego poziomu cen wywołany dążeniem poszczególnych grup społecznych do zwiększenia swojego udziału w podziale PKB.

1. Przekroje spirali inflacyjnej

Spirala inflacyjna może mieć kilka przekrojów:

• płace - płace - porównujemy swoje płace do płac innych ludzi, ludzie dążą do utrzymania stałych proporcji między płacami

• ceny - ceny - część drobnych wytwórców kalkuluje ceny swoich wyrobów na podstawie stałej relacji cenowej pomiędzy innymi wyrobami

• koszty - zyski - ceny - wzrost kosztów zaopatrzeniowych, w celu utrzymania zysków przerzucany jest na ceny gotowych wyrobów, co powoduje wzrost kosztów gdzie indziej i podobne tendencje do przerzucania

• ceny - podatki - wzrost podatków przerzucany jest w cenę, co pobudza inflację

• płace i pieniężne świadczenia społeczne

1. Metody zwalczania inflacji

Metody zwalczania inflacji

• polityka pieniężna (restrykcyjna)

• indeksacja cen i dochodów - próba przystosowania się do życia z inflacją

• polityka dochodowa państwa, w ramach której stosuje się narzędzia obciążające bardzo wysokim podatkiem dochody, które nie są uzasadnione wzrostem wydajności pracy

1. 
   Stopa bezrobocia a stopa inflacji - krzywa Philipsa

W krótkim okresie czasu istnieje alternatywa pomiędzy stopą inflacji a stopą bezrobocia. Wcześniej uznawano, że ma ona charakter trwały, jednak okazało się, że długookresowa krzywa Philipsa nie wykazuje takiej alternatywy, poziom bezrobocia nie zależy od wielkości inflacji.

W krótkim okresie dostosowania są następujące:

M↑ → Mr↑ → r↓ → Pg↑ → c/c↑ → b↓ → i↑ → Mr↓ → r↑ → Pg↓ → c/c↓ → b↑

b - bezrobocie

i - inflacja

Krzywa Philipsa nie jest jedynym modelem, istnieje szereg modeli, które opierając się na złudzeniach inflacyjnych (mylenie wielkości nominalnych z realnymi) pozwalają wykazać, że w zasadzie możliwa jest każda współzależność między stopą bezrobocia i inflacji.

• GOSPODARKA OTWARTA - PODSTAWOWE POJĘCIA

Rynek walutowy - ceną na tym rynku jest kurs, zgodnie z notowaniami wewnętrznymi jest to cena waluty obcej wyrażona w zł. Złoty się umacnia, jeżeli kurs spada.

Popyt na rynku walutowym reprezentują:

• importerzy

• polscy inwestorzy inwestujący za granicą

• polski kapitał spekulacyjny inwestujący za granicą

Podaż na tym rynku reprezentują:

• eksporterzy

• obcy inwestorzy inwestujący w Polsce

• obcy kapitał spekulacyjny inwestujący w Polsce

Rynek walutowy jest bardzo czuły na stopę % i w przypadku wolnego kursu będącego rezultatem gry sił rynkowych wzrost stopy % powoduje napływ kapitału obcego spekulacyjnego. Podaż wzrasta (krzywa przesuwa się w prawo), a to z kolei powoduje, że kurs spada i zł się umacnia.




Nie jest możliwe równoczesne prowadzenie polityki kursowej i polityki stopy %.

Bilans płatniczy to usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji dokonanych przez podmioty danego kraju z podmiotami zagranicznymi.

Główne pozycje bilansu płatniczego to przepływy związane z importem i eksportem towarów i usług (bilans handlowy), druga część to przepływy kapitałowe. Oznacza to, że kurs i pozycja zł niekoniecznie musi być wynikiem siły gospodarki wyrażonej skalą przepływów towarowych, lecz także skutkiem polityki pienięznej banku centralnego, w wyniku czego lokaty kapitałowe spekulacyjne stają się korzystniejsze w Polsce aniżeli za granicą z powodu stopy procentowej.

• Polityka fiskalna i pieniężna przy stałym i zmiennym kursie walutowym

Skutki łagodnej polityki fiskalnej przy płynnym kursie walutowym:

G↑ → AD↑ → Y↑ → L↑ → r↑ → Sw↑ → CF↑ → Dw↓ → K↓ → NX↓ → Y↑

NT↓

CF - przepływ zagraniczny

Skutki łagodnej polityki pieniężnej przy płynnym kursie walutowym

→ AD↑ → Y↑

M↑ → r↓

→ Sw↓ (→ CF↓) → Dw↑ → K↑ → NX↑ → AD↑ → Y↑

Łagodna polityka pieniężna jest bardziej efektywna od polityki fiskalnej

Skutki łagodnej polityki fiskalnej przy stałym kursie walutowym

G↑ → AD↑ → Y↑ → L↑ → r↑ → CF↑ → K↓ M↑ → r↓ → AD↑ → Y↑

NT↓

Skutki łagodnej polityki pieniężnej przy stałym kursie walutowym

• Instrumenty polityki handlu zagranicznego

Instrumenty polityki handlu zagranicznego dzielą się na:

1. Taryfowe

• cła

• subsydia

2. Parataryfowe

• zmienne opłaty wyrównawcze - importer musi zapłacić różnicę pomiędzy ceną światową, a ceną w danym kraju

• depozyty importowe

• dodatkowe podatki od importu

• cła antydumpingowe

• cła antysubwencyjne

3. Pozataryfowe

• kontyngenty - zezwolona ilość importowanego towaru

• dobrowolne ograniczenia importowe

• normy techniczne i sanitarne

• dyskryminacja organizacyjna

66

Polityka handlu zagranicznego

Polityka fiskalna

Polityka pieniężna

Polityka rynku pracy

Polityka walutowa

Rynek dóbr i usług

Rynek pieniężny

Eksport - import

Zagranica

Przepływ kapitału finansowego

Przypływ zasobu pracy

Rynek pracy

Rynek walutowy

Stan bilansu płatniczego

Równowaga bilansu płatniczego wzrost lub spadek rezerw walutowych

Przedsiębiorstwo

Gospodarstwo domowe

Wydatki na dobra i usługi

Sprzedaż dóbr i usługi

Dochody za usługi dostarczonych czynników produkcji

Usługi czynników produkcji (wytwórczych)

przelewy pieniężne

transfer zasobów rzeczowych

Rynkowa wartość wytwarzanych dóbr

Rynkowa wartość dostarczonych usług

k`₂

k₁

I_O

I_N

I_B

I_B = I_N + I_O

Sprzedaż dóbr i usługi

Gospodarstwo domowe

Przedsiębiorstwo

Usługi czynników produkcji (wytwórczych)

Dochody za usługi dostarczonych czynników produkcji

Wydatki na dobra i usługi

Inwestycje

Oszczędności

Kanały transmitujące oszczędności do przedsiębiorstw

C + I + G + T_e = 80 + 20 + 20 - 10 = 110 jp

Y_r = Y - T_d + B = 110 - 20 + 10 = 100 jp

Gospodarstwo domowe

Państwo

Przedsiębiorstwo

I = 20 jp

S = 20 jp

C = 80 jp

G = 20 jp

T_e = 10 jp

110 jp

Y_r = 100 jp

B = 10 jp

T_d = 20 jp

Y = 110 jp

WD _netto = P_sp - K_rz

80 jp + 70 j zysku

Koszty materiałów

WD = 150 jp

200 jp

50 jp

pod warunkiem, że wartości zamienione na dziesiętne (*100)




Dochody cudzoziemców w Polsce

PNB

Dochody Polaków za granicą

PKB

Relacja podstawowa:

(WW) = (WV) x (WC)

Polityka rynku pracy

Równowaga bilansu płatniczego wzrost lub spadek rezerw walutowych

Stan bilansu płatniczego

Yr

Zagranica

Przepływ kapitału finansowego

Przypływ zasobu pracy

Rynek pracy

Rynek walutowy

Polityka fiskalna

Polityka pieniężna

Yr₂

Rynek pieniężny

Rynek dóbr i usług

Polityka walutowa

Yr₁

^C/_C

^C/_C1

^C/_C2

AD

AD

^C/_C2

^C/_C1

^C/_C

Yr₁

Yr₂

Yr

AD`

LAS

SAS

^C/_C1

^C/_C2

^C/_C

Yr₁

Yr₂

Yr

K₁

K

C₁

C₂

C

E₂

E₂`

Q

E₁

^C/_C

E

AD

LAS

AS

^C/_C1

^C/_C2

^C/_C

Yrp

Yr

Yr

^C/_C

E

AD

^C/_C

SAS

^C/_C1

^C/_C2

^C/_C

S`

Yr

Yr

AD`

AS

r/_r`

^C/_C

^C/_C

Yr

Yr

AD

S

I

S``

^r/_r

S = I

S I

LAS

AD

AD`

Pp_pr

^C/_C

^C/_C`

Yr

Yr

A Spr ^P

Pp_pr1

A Dpr

E

^C/_C

bn

Z

A Spr ^E

Yr

Yr`

AS

^C/_C

^C/_C

AD

AD`

Yp

Yr

AD``

E`

P_g

I

AD

AD ^C

AS

^C/_C

^C/_C

I`

P_g ^I

Yp

Yr

Yr

P_g ^C

K_d

AD

Yr

K_d

Yr

Yr ^P

I_SS

AD

α

P_F

P_F




Yr

45⁰

K_d

Yr *

E

Yr*

E`

K_d

45⁰

AD

P_F




Yr ²

Yr ¹

Yr ¹

Yr ²

Yr*

E`

K_d

45⁰

AD

P_F




ΔY_r

_E

K_d

45⁰

AD

P_g

Wydatki transferowe

ΔI

I

AD`

_E`

Y_r

Wydatki nietransferowe

Wydatki

197,23 mld zł

Wpływy

Dochody

157,23 mld zł

Deficyt

40 mld zł

Nadwyżka

20 000

Wydatki

197,23 mld zł

Wpływy

Dochody

Wydatki transferowe

Wydatki nietransferowe

15 000

10 000

40 %

20 %

2 000

(
)

2 000

(
)




1600

16 000

SOL

10 000

15 000

20 000

8 000

100%

0

75%i

50%i

Czas

100%

100%i

r_p^r

Dochody do budżetu

SOD

r_p^r

L_T

L_T

L

L

A

r*

M

M

M`

r_p^r

M

r₁

r

M

r*

L

M

r₁

r*

L (r, y₂^r)

r_p^r

L

L (r, y₁^r)

M`

r

M

M

M`

r_p^r

M

L`

L

IS

r

Yr

r₂

r₁

I₁

P_g

I₂

Yr

Yr²

r₁

Dr

ΔG

IS

r

Yr

P_g

Yr

E

IS`

r₁

r

LM

LM

Yr¹

LM`

Yr

L (r,Yr²)

L (r,Yr¹)

M`

L (r,Yr¹)

r₁

LM

LM

r

Yr¹

Yr

r

r₂

M

r₁

IS

r

Yr

IS

E

Yr

Yr¹

Yr¹

Yr

E

IS

IS

r

r₁

r

Yr

Yr

LM

LM`

Yr

r

r₁

Yr

Yr¹

r

r₁

Yr¹

E

E₁

E₁

E

LM`

LM

Yr

IS

a

P_płr

DE

P_rlr

b

E

SE

SP

Z

a

DE

P_rł1

Z₁

SE

Ludzie poza zasobem pracy

- udzie niezdolni do pracy,

ludzie nie poszukujący pracy)

Z

Ludzie bezrobotni

Ludzie pracujący

Ludzie bezrobotni

Ludzie pracujący

Ludzie poza zasobem pracy

Ludzie bezrobotni

Ludzie pracujący

IS`

r₁

IS

Y_r

r

Yr = F^A(Z)

P(Z)

Yr

r

LM

Yp

zatrudnienie

D`

S = ZAS

45⁰

P₁

Yr

Yr

D

st. bezrobocia naturalnego

st. inflacji

st. bezrobocia

Dw

E'

Sw'

Kurs zł

Sw

E

euro

---