Problemy energetyki w Polsce na tle Unii Europejskiej
Wstęp:
Krótka charakterystyka nowoczesnego rynku energetycznego.
Znaczenie, jakie dla kraju ma sprawne funkcjonowanie elektroenergetyki tłumaczy zmonopolizowanie tej gałęzi gospodarki przez Państwo. To jest właśnie główną przyczyną trudności we wprowadzaniu w elektroenergetyce mechanizmów rynkowych. Centralne sterowanie elektroenergetyką oraz ustalanie cen energii przez Państwo pociągały za sobą brak efektywności finansowej sektora. Konsekwencją tego był ekonomicznie nieuzasadniony wzrost cen energii oraz brak jasnych perspektyw rozwoju. Zmiana tej sytuacji możliwa jest tylko dzięki przejściu elektroenergetyki od funkcjonowania w warunkach monopolu do rozwiniętego rynku energii elektrycznej.
Podstawowe cele utworzenia w Polsce rynku energii to zatem:
wprowadzenie konkurencji owocującej wzrostem efektywności działania podmiotów energetyki, a w efekcie minimalizacja cen dla odbiorców finalnych,
zapewnienie podmiotom energetyki przychodów niezbędnych do odtworzenia i rozwoju infrastruktury techniczno - organizacyjnej,
zabezpieczenie bezpieczeństwa energetycznego kraju.
W warunkach gospodarki rynkowej energia elektryczna przestała być traktowana jako "dobro", którego dostarczenie jest służbą publiczną, a stała się "towarem" będącym przedmiotem handlu.
Warunki niezbędne do funkcjonowania rynku energii
Niezbędnym warunkiem funkcjonowania każdego rynku, a więc także rynku energii elektrycznej jest możliwość swobodnego przepływu towaru pomiędzy jej wytwórcami i odbiorcami. Oprócz samej energii, towarem na rynku energii jest również usługa jej przesłania od wytwórcy do odbiorcy. W przypadku elektroenergetyki warunek funkcjonowania rynku będzie spełniony w sytuacji, w której każdy uczestnik rynku będzie mógł korzystać na równych prawach z sieci elektroenergetycznej. Swobodny dostęp wszystkich uczestników rynku energii do sieci elektroenergetycznej określa tzw. zasada dostępu stron trzecich do sieci, zwana inaczej zasadą TPA (Third Party Access). Dzięki tej zasadzie każdy odbiorca energii będzie mógł indywidualnie wybierać dostawcę energii. Uczestnicy rynku będą uzyskiwali prawo dostępu do sieci według ściśle określonego harmonogramu. W zależności od ilości kupowanej energii poszczególne grupy odbiorców uzyskają prawo dostępu do sieci pomiędzy rokiem 1999, a 2005:
do końca 1998 r. prawo dostępu do sieci uzyskali odbiorcy końcowi o rocznym zakupie energii elektrycznej nie mniejszym niż 500 GWh (21 największych odbiorców o łącznym zakupie rocznym około 21.5 TWh),
od 1 stycznia 1999 uzyskają je odbiorcy końcowi o zakupie nie mniejszym niż 100 GWh (83 odbiorców, łączny roczny zakup ok. 37 TWh),
od 1 stycznia 2000 - odbiorcy końcowi o zakupie nie mniejszym niż 40 GWh (180 odbiorców, łączny roczny zakup ok. 43.5 TWh),
od 1 stycznia 2002 - odbiorcy końcowi o zakupie nie mniejszym niż 10 GWh (610 odbiorców, łączny roczny zakup ok. 51.5 TWh),
od 1 stycznia 2004 - odbiorcy końcowi o zakupie nie mniejszym niż 1 GWh (3300 odbiorców, łączny roczny zakup ok. 60 TWh),
od 5 grudnia 2005 - wszyscy odbiorcy (około 14.5 mln.).
Podstawowe produkty na rynku energii: energia i usługa jej dostarczenia do odbiorcy
Wspomniana już specyfika energii elektrycznej powoduje, że jej pobór przez odbiorcę jest nierozerwalnie związany z koniecznością jej przesyłu od dostawcy do odbiorcy. Kupując energię odbiorca zobowiązany jest do pokrycia kosztów:
zakupu energii u dostawcy,
przesyłu energii od dostawcy do odbiorcy.
Wprowadzenie mechanizmów rynkowych jest najłatwiejsze w zakresie handlu produktem, jakim jest energia. Odbiorcy kupują energię od dostawcy oferującego najkorzystniejsze warunki jej zakupu.
W celu przesłania zakupionej u wytwórcy energii, odbiorca musi kupić usługę jej przesyłu. W zakresie przesyłu energii odbiorca nie posiadając możliwości wyboru sieci, którymi zostanie przesłana zakupiona energia funkcjonuje w warunkach monopolu naturalnego. Ceny za przesył energii są w tym przypadku kontrolowane przez powołany w tym celu organ administracji rządowej w postaci Urzędu Regulacji Energetyki.
Uczestnicy krajowego rynku energii
Na krajowym rynku energii funkcjonują następujące grupy podmiotów:
wytwórcy energii (elektrownie),
podmioty eksploatujące sieć przesyłową (o napięciu 220 kV i 400 kV),
podmioty eksploatujące sieć rozdzielczą (o napięciu 110 kV i niższym),
podmioty zajmujące się handlem energią.
Ze względu na zakres działania krajowy rynek energii dzieli się na:
rynek systemowy,
rynki lokalne.
Rynek systemowy jest częścią rynku energii, w której handel energią dokonywany jest w obrębie sieci przesyłowych, tj. sieci o napięciach 220 kV i 400 kV. Rynek ten obejmuje obrót około 67 % energii.
Rynki lokalne są częścią rynku energii, w której handel energią dokonywany jest w obrębie sieci rozdzielczych tj. sieci o napięciach 110 kV i niższych.
W celu minimalizacji strat energia przesyłana jest od wytwórcy do odbiorcy sieciami o możliwie najwyższych napięciach. Kupując energię u wybranego dostawcy na rynku systemowym lub rynku lokalnym odbiorca pokrywa koszty przesyłu zakupionej energii sieciami, których napięcia są uzależnione od napięć sieci, do których podłączeni są dostawca i odbiorca energii (siecią przesyłową, siecią rozdzielczą lub sieciami przesyłową i rozdzielczą łącznie).
Charakterystyka polskiej energetyki.
Struktura energii pierwotnej w Polsce - bo od tego zacznę - ma cechy monokultury. Według danych opublikowanych w "Statistical Rewiew of World Energy" w 1998 roku udział węgla w nośnikach pierwotnych energii w kraju wynosi ok. 73% i wyraźnie odbiega od struktury zarówno krajów UE (ok. 15%), krajów OECD (ok. 22%) jak i struktury światowej (ok. 27%). W krajach UE dominuje ropa naftowa (ok. 45%), a np. we Francji - energia jądrowa (ok. 42%). Niskie zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego w kraju, przy małym wykorzystaniu energetyki (ok. 0,3% w strukturze energii pierwotnej) oraz braku energetyki jądrowej sprawiają, że nasza energetyka na dziś i w perspektywie kilkunastu, a może nawet kilkudziesięciu lat nie zmieni się. Podstawowymi źródłami energii elektrycznej pozostaną nadal elektrownie cieplne opalane węglem kamiennym i brunatnym. I ten monokulturowy sposób wytwarzania energii elektrycznej doprowadził do dużego zanieczyszczenia środowiska, które musi być teraz przywracane do stanu naturalnego. Jest oczywiście wiele innych jeszcze uwarunkowań, wpływających na perspektywy rozwoju krajowych źródeł energii elektrycznej, na temat których nie chcę się tu wypowiadać, bo jest to temat bardzo obszerny i konieczny do przedyskutowania w pierwszej kolejności w gronie specjalistów. Jeśli o perspektywie rozwoju źródeł wytwarzania energii elektrycznej w kraju miałbym jeszcze coś powiedzieć, to, że część racji mają ci, którzy twierdzą iż energetyka jądrowa nas nie ominie. Z tego punktu widzenia problemem staje się właściwe przygotowanie opinii publicznej do akceptacji tej formy źródła energii. Uprzedzenia, jak wiemy, pojawiły się po awarii w Czarnobylu i nadal są silne. Syndrom Czarnobyla jest nadal ostry wśród ludzi, nie tylko w Polsce, o czym świadczy m.in. nastawienie obecnych koalicjantów rządu RFN, którzy obiecali swoim wyborcom zlikwidowanie elektrowni jądrowych, a jak widać wycofują się z nich ze względów ekonomicznych. Osobiście, póki co, nie widzę alternatywy dla energetyki jądrowej, gdyż nasze niekonwencjonalne źródła energii elektrycznej nawet gdyby intensywniej prowadzić specjalne programy badawczo-rozwojowe poświęcone tym zagadnieniom, nie będą w stanie w sposób znaczący zaspokoić potrzeb bilansowych. Obecnie w najbogatszych krajach zachodnich udział energii odnawialnej (woda, wiatr, promieniowanie słoneczne, energia geotermalna, paliwa organiczne) sięga 7-8%. Zakłada się, że w krajach UE realizacja programów pozyskania energii odnawialnej może doprowadzić w perspektywie 20 lat do wzrostu udziału energii odnawialnej do 12-15%. Programy te preferują energię słoneczną, wiatrową oraz wykorzystanie różnych rodzajów biomasy. O takim udziale energii odnawialnych w kraju nie możemy marzyć, gdyż możliwości pozyskania u nas energii pierwotnej odnawialnej są z różnych względów ograniczone. Wracając jeszcze do stanu obecnego krajowej elektroenergetyki, to odnoszę takie wrażenie, że koncentracja sił i środków w energetyce zawodowej dotyczy zagadnień zarządzania i zmian strukturalnych w organizacji. Istnieją wyraźne sygnały, że strona techniczna rozwoju sieci elektroenergetycznych jest - powiem wprost - zaniedbywana. I w tym świetle my kształcący elektroenergetyków mamy wątpliwości, czy wiedza teoretyczna i techniczna jaką staramy się przekazać studentom będzie mogła być wykorzystana w sposób optymalny, a jednocześnie jako praktyk - dawny elektroenergetyk, mam obawy czy za kilka lat wskutek osłabionej troski o stan techniczny w zakładach energetycznych oraz elektrowniach nie pojawią się zapaści, które trudno będzie w szybkim czasie nadrobić.
W polskiej gospodarce energetycznej dominują krajowe paliwa stałe (węgiel kamienny, węgiel brunatny), stanowiące trzy czwarte udziału w bilansie energetycznym. Ropa zaspokaja zaledwie 15% krajowych potrzeb. Polska jest siódmym producentem węgla kamiennego (rezerwy 124 mld ton, 4% produkcji światowej), wydobywając ilości porównywalne z poziomem UE. Produkcja węgla brunatnego (68 mln ton rocznie) charakteryzuje się dobrymi wynikami ekonomicznymi i stopniowo koncentruje się wokół jednego centrum wydobywczego w Polsce centralnej (Bełchatów). Z uwagi na znaczenie społeczne i regionalne (9% PKB, duża liczba zatrudnionych, bliskie powiązania węgla z sektorem stalowym, koncentracja węgla w jednym regionie), sektor energetyczny stanowi kluczowe zagadnienie w procesie restrukturyzacyjnym.
Wydajność energetyczna jest dwu- lub trzykrotnie niższa od średniej UE, co w połączeniu z zanieczyszczeniem powodowanym przez sektor węglowy i rafinerie ropy prowadzi do poważnych konsekwencji dla środowiska.
Struktura pozyskiwania energii pierwotnej.
Wprawdzie w strukturze pozyskania energii pierwotnej w dalszym ciągu dominuje węgiel kamienny, ale jego udział zauważalnie zmalał. Obrazują to dane w tabeli 1.
W zakresie pozyskania nośników energii pierwotnej należy zwrócić uwagę na to, że:
Krajowe wydobycie węgla kamiennego uległo wyraźnemu zmniejszeniu. Aktualizowany obecnie rządowy program restrukturyzacji górnictwa węgla przewiduje dalsze zmniejszenie wydobycia. Zadanie doprowadzenia do rentownego wydobycia węgla kamiennego przesuwa się poza rok 2002.
Wydobycie i wykorzystanie węgla brunatnego w elektroenergetyce było stabilne, kształtując się w zakresie 63 - 68 mln ton/rok.
Wydobycie ropy naftowej w stosunku do roku 1990 wzrosło przeszło dwukrotnie dzięki odkryciu złóż na Bałtyku. Wydobycie to pokrywa jednak zaledwie ok. 2% krajowego zużycia rocznego. Istniejące złoża na Bałtyku wyczerpią się ok. 2035 roku. Pewne szanse na wzrost wydobycia dają złoża ropy odkryte na Niżu Polskim w rejonie Zielonej Góry.
Wydobycie gazu ziemnego w ostatnich latach utrzymywało się na prawie stałym poziomie. Prace nad pozyskaniem gazu ziemnego z odmetanowania pokładów węgla, zostały praktycznie przerwane z powodu wysokich kosztów, przy nikłych efektach.
Udział energii ze źródeł odnawialnych stopniowo wzrastał (energia wodna, biomasa, odpady roślinne, przemysłowe, komunalne itp.). Przyczyniło się do tego między innymi:
znaczące zwiększenie wykorzystania drewna i odpadów drewna, głównie przez ludność zamieszkałą na wsi,
uruchomienie kilku systemów ciepłowni geotermalnych,
uruchomienie kilku elektrowni wiatrowych i licznych małych elektrowni wodnych, uruchomienie kilku ciepłowni i elektrowni zasilanych gazem z wysypisk odpadów komunalnych
Struktura zużycia energii pierwotnej.
wykazywała podobne zmiany do struktury pozyskania energii pierwotnej. Proces zmian przebiega jednak zbyt wolno, co prezentuje tabela 2.
Podobne zmiany nastąpiły w strukturze finalnego zużycia energii. Wolno, ale zauważalnie ulega również zmianie struktura finalnego zużycia energii wg głównych sektorów gospodarki narodowej
Wskaźnik samowystarczalności energetycznej Polski (stosunek pozyskania energii do zużycia energii) w omawianym okresie nieznacznie maleje, co z punktu widzenia tradycyjnie rozumianego bezpieczeństwa energetycznego jest zjawiskiem niekorzystnym. Należy jednak dodać, że w większości krajów UE wskaźnik ten jest znacznie niższy niż w Polsce.
Zużycie energii pierwotnej na mieszkańca w Polsce w latach 1990-1998 było praktycznie niezmienne (niewielkie wahania były spowodowane warunkami meteorologicznymi). Wskaźnik ten w całym okresie był znacznie niższy od wskaźnika w UE. W tym samym okresie finalne zużycie energii na mieszkańca wzrosło, co należy uznać za zjawisko korzystne.
Tabela 3. Struktura zużycia finalnego wg sektorów gospodarki w Polsce w 1990 i 1997 roku
Ceny nośników energii - w okresie 1990-1998. Nastąpiły istotne zmiany cen oraz relacji pomiędzy nośnikami. Ceny większości nośników energii zbliżają się stopniowo do poziomu cen w krajach UE. Biorąc pod uwagę znacząco niższe dochody ludności w Polsce. Koszty energii stanowią w Polsce o wiele większe obciążenie budżetów gospodarstw domowych niż w krajach UE, co ilustruje tabela 3.
Relacje między cenami dla przemysłu i gospodarstw domowych zbliżają się do relacji obserwowanych w krajach UE.
Tabela 4. Udział wydatków na czynsz, paliwa i energię w budżetach domowych w Polsce i w krajach UE w 1996 roku
Tabela 1. Struktura pozyskania energii pierwotnej w Polsce w latach 1990-1998 [%]
Źródła energii |
1990 |
1992 |
1994 |
1996 |
1998 |
Węgiel kamienny |
82.39 |
80.77 |
78.69 |
78.97 |
75.87 |
Węgiel brunatny |
13.73 |
14.53 |
13.66 |
12.83 |
14.53 |
Ropa naftowa |
0.16 |
0.22 |
0.29 |
0.31 |
0.41 |
Gaz ziemny |
2.42 |
2.90 |
3.20 |
3.05 |
3.66 |
Energia wodna |
0.11 |
0.14 |
0.15 |
0.16 |
0.22 |
Biomasa, wiatr, energia geotermalna itp. |
1.18 |
1.45 |
4.00 |
4.68 |
5.31 |
Tabela 2. Struktura zużycia energii pierwotnej w Polsce w latach 1990-1998 [%]
|
1990 |
1992 |
1994 |
1996 |
1998 |
Węgiel kamienny |
62.25 |
62.27 |
58.33 |
57.80 |
50.64 |
Węgiel brunatny |
13.59 |
14.03 |
13.65 |
12.19 |
13.99 |
Ropa naftowa |
13.98 |
14.30 |
15.48 |
16.85 |
20.20 |
Gaz ziemny |
9.00 |
8.10 |
8.58 |
8.72 |
10.19 |
Biomasa, wiatr, energia geotermalna itp. |
1.18 |
1.30 |
3.96 |
4.44 |
4.98 |
Tabela 3. Struktura zużycia finalnego wg sektorów gospodarki w Polsce w 1990 i 1997 roku
% |
Przemysł i budownictwo |
Transport |
Gospodarstwa Domowe |
Pozostałe |
Polska 1990 |
45,31 |
11,80 |
29,00 |
13,89 |
Polska 1997 |
39,17 |
13,87 |
31,83 |
15,12 |
Tabela 4. Udział wydatków na czynsz, paliwa i energię w budżetach domowych w Polsce i w krajach UE w 1996 roku
Kraj |
Udział wydatków w budżecie |
||
|
Paliwo i energia |
Czynsz |
Razem wydatki na mieszkanie |
POLSKA 1997r. |
11.2 |
4.2 |
15.5 |
Unia Europejska |
|||
Austria |
4.4 |
16.1 |
20.5 |
Belgia |
4.3 |
15.8 |
20.2 |
Finlandia |
4.9 |
19.9 |
24.8 |
Francja |
3.7 |
18.5 |
22.2 |
Grecja 1995r. |
2.6 |
12.0 |
14.6 |
Hiszpania 1994r. |
2.9 |
10.9 |
13.8 |
Holandia |
3.1 |
17.5 |
20.6 |
Irlandia |
4.0 |
11.5 |
15.5 |
Niemcy |
3.7 |
19.9 |
23.6 |
Szwecja |
5.7 |
27.4 |
33.1 |
Włochy |
3.6 |
14.7 |
18.3 |
Wielka Brytania |
3.5 |
16.2 |
19.7 |
Procesy transformacyjne w polskiej energetyce.
3.1 Główne cele krajowej polityki energetycznej.
Na podstawie priorytetowych dla polskiej energetyki dokumentów, takich jak „założenia polityki energetycznej Polski do 2010 roku, oraz polskiego prawa energetycznego, można powiedzieć, że za kluczowe elementy polskiej polityki energetycznej uznaje się:
bezpieczeństwo energetyczne, rozumiane jako stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska
poprawę konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych oraz produktów i usług oferowanych na rynkach międzynarodowych, jak też rynku wewnętrznym,
ochronę środowiska przyrodniczego przed negatywnymi skutkami oddziaływania procesów energetycznych, m.in. poprzez takie programowanie działań w energetyce, które zapewnią zachowanie zasobów dla obecnych i przyszłych pokoleń.
W międzynarodowym otoczeniu gospodarczym Polski, mającym bezpośredni wpływ na funkcjonowanie sektora energetycznego, występują w ostatnich latach jakościowo nowe zjawiska w sposób fundamentalny zmieniające poglądy na sposób formułowania strategii rozwoju energetyki. Należą do nich:
przyśpieszenie procesów globalizacji rynków, w tym również energetycznych, wraz z najważniejszym dla Polski europejskim rynkiem energii,
odchodzenie od modelu narodowych monopoli energetycznych w większości krajów wysokorozwiniętych,
deregulacja i liberalizacja praktycznie wszystkich rodzajów działalności przedsiębiorstw energetycznych,
decentralizacja struktur zarządzania sektorem, gwałtowny rozwój technik informatycznych.
Uwzględniając powyższe procesy należy stwierdzić, że stanowią one podstawę transformacji polskiej energetyki.
3.2. Transformacja w elektroenergetyce.
Restrukturyzacja sektora elektroenergetyki została zapoczątkowana na przełomie lat 1989/1990. Po zlikwidowaniu Wspólnoty Energetyki i Węgla Brunatnego oraz pięciu przedsiębiorstw okręgowych energetyki utworzono 33 przedsiębiorstwa dystrybucyjne (zakłady energetyczne) i 32 przedsiębiorstwa wytwórcze (elektrownie i elektrociepłownie) a także powołano jednoosobową spółkę Skarbu Państwa Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE SA). W ramach realizacji “Programu restrukturyzacji sektora elektroenergetycznego do końca 1996 r. skomercjalizowano wszystkie elektrownie i elektrociepłownie. Polskie Sieci Elektroenergetyczne i wszystkie zakłady energetyczne, z wyjątkiem elektrowni: Bełchatów, Turów i Ostrołęka oraz kopalń węgla brunatnego: Bełchatów, Turów, Adamów i Konin.
Odpowiedzią samodzielnych ekonomicznie przedsiębiorstw wytwórczych i dystrybucyjnych na konieczność ich współdziałania w ramach jednego systemu elektroenergetycznego było utworzenie przez te podmioty towarzystw gospodarczych: elektrowni systemowych, elektrociepłowni oraz elektrowni wodnych a także towarzystwa przedsiębiorstw przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej. Towarzystwa te stanowią platformę dyskusyjną i formułują wspólne stanowiska w stosunku do reformy i polityki właścicielskiej państwa. Przedsiębiorstwa elektroenergetyczne nie są jednak powiązane kapitałowo w większe organizacje. Takie powiązania przewidywane są w dalszym etapie i restrukturyzacji.
Kontynuowano rozpoczęte w poprzednich latach prace związane z prywatyzacją:
Zespołu Elektrowni Pątnów - Adamów - Konin SA.
Elektrowni Połaniec SA.
Elektrociepłowni Warszawskich SA.
Elektrociepłowni Będzin SA.
Zespołu Elektrociepłowni Wrocław SA.
Górnośląskiego Zakładu Elektroenergetycznego SA.
We wszystkich przedsiębiorstwach elektroenergetycznych kontynuowano sukcesywną restrukturyzacją wewnętrzną: organizacyjną, finansową i technologiczną, uzyskując zmniejszenie zatrudnienia, usprawnienie zarządzania, polepszenie wskaźników ekonomicznych a także zmniejszenie szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne.
Kontynuowano prace nad opracowaniem nowego modelu rynku i zasad funkcjonowania rynku energii elektrycznej. Opracowano i wprowadzono “Zasady hurtowego obrotu energią elektryczną w 1997 r.” oraz opracowano projekt “Zasad” rynku systemowego i rynków lokalnych, który będzie wykorzystany dla przygotowania docelowych rozwiązań rynkowych..
W 1997 r. zakończono próbny okres pracy synchronicznej systemu polskiego z systemami CENTREL-a, co zakończyło długoletni proces przyłączania tych systemów do systemów krajów Europy Zachodniej (UCPTE) a jednocześnie otworzyło drogę do rozpoczęcia procesu przyjmowania Polski do organizacji UCPTE. Równolegle rozwijany był system akwizycji danych czasu rzeczywistego dla potrzeb Centrum Regulacyjno-Rozliczeniowego. Uruchomiono nowy regulator centralny mocy i częstotliwości, umożliwiający wypełnianie zadań związanych z pełnieniem przez system polski funkcji lidera bloku regulacyjnego zgodnie z zaleceniami UCPTE. Na liniach granicznych Polska - UCPTE instalowano przewody światłowodowe dla celów informatycznych. Rozpoczęto budowę linii 400 kV Krosno - Lemesany, a także modernizowano i rozbudowywano stacje energetyczne.
W ramach dywersyfikacji paliw wykorzystywanych w sektorze elektroenergetycznym, PSE SA zawarły kontrakty długoterminowe na dostawy energii z bloków gazowo-parowych o łącznej mocy 401 MW budowanych w: EC Gorzów (54 MW), Nowa Sarzyna (116 MW) i EC Lublin - Wrotków (231 MW).
Działania w kierunku osiągnięcia standardów ekologicznych na poziomie Unii Europejskiej obejmują dostosowywanie polskich przepisów, dotyczących dopuszczalnych emisji do powietrza z energetycznego spalania paliw, do standardów europejskich zapoczątkowane w 1990 roku oraz realizację inwestycji zmniejszających emisję pyłów i gazów do środowiska.
Transformacja w pozostałych gałęziach energetyki
Zadanie dywersyfikacji zasilania kraju w poszczególne nośniki energii zostało zrealizowane częściowo tzn.:
W wyniku wcześniejszych decyzji politycznych (budowa a następnie rozbudowa Portu Północnego) zwiększono zdolności przeładunkowe portowych terminali naftowych, co stworzyło warunki do uniezależnienia się od dostaw ropy naftowej z Rosji. Inwestycje te stworzyły warunki do dywersyfikacji dostaw ropy i produktów naftowych.
W przypadku węgla kamiennego liberalizacja handlu spowodowała pojawienie się węgla importowanego (głównie z Rosji) w północnych regionach kraju. Węgiel ten jest sprzedawany po cenach konkurencyjnych do cen węgla krajowego. Związane to jest w dużym stopniu z bardzo wysokimi kosztami transportu węgla ze Śląska do regionów nadmorskich.
Rozpoczęto proces dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego do Polski. Obecnie ok. 57% dostaw gazu pochodzi z Rosji, z gazociągów kończących się w Polsce. W wyniku budowy pierwszej nitki gazociągu Jamał-Europa Zachodnia, począwszy od 2000r będą możliwe pierwsze dostawy gazu do Polski. Poprawi to istotnie bezpieczeństwo energetyczne kraju. W latach 1992- 1998 zrealizowano trzy połączenia gazociągowe z systemem przesyłowym gazu w RFN, którymi jest realizowana wymiana i import netto gazu w ilości ok. 0,5 mld. na/rok. Dostawy gazu ziemnego z Ukrainy kształtowały się w ostatnich latach na poziomie ok. 1,0 mld m3 rocznie. W II kwartale 1999 r. podpisano kontrakt na pierwsze dostawy gazu z Norwegii w ilości 0.5 mld ma/rok, z perspektywą jego zwiększenia. Przewiduje się odbiór gazu norweskiego poprzez połączone systemy gazownicze Polski z zachodnioeuropejskim. Czasowo zawieszone zostały rozmowy na ubezpieczające dostawy gazu z Holandii. Pomimo tego dywersyfikacja dostaw gazu wymaga dalszych działań.
Zrealizowano połączenie polskiego systemu elektroenergetycznego z systemem Europy Zachodniej, co znacznie zwiększyło bezpieczeństwo elektroenergetyczne kraju w sytuacjach awaryjnych oraz ułatwia sprzedaż obecnie istniejących w Polsce nadwyżek mocy i energii elektrycznej. Trwa rozbudowa połączeń na osi północ- południe oraz wschód- zachód, m.in. w ramach programu budowy i rozwoju transeuropejskich sieci energetycznych (program TEN's).
Zadanie tworzenia zapasów paliw związane ze zwiększeniem bezpieczeństwa energetycznego kraju zostało zrealizowane częściowo, a mianowicie:
Zrealizowano system tworzenia i finansowania zapasów paliw w elektrowniach. Wskaźniki charakteryzujące stan zapasów paliw stałych w Polsce są obecnie zbliżone do wskaźników w UE.
Nie został dotychczas stworzony system gromadzenia zapasów paliw ciekłych spełniający wymagania UE i OECD. Nie został również stworzony system ewidencji i kontroli tych zapasów. Rezerwy paliw ciekłych w Polsce pozostają nadal znacznie poniżej poziomu wymaganego przez UE.
Postępuje, w miarę posiadanych środków finansowych, budowa podziemnych zbiorników gazu ziemnego. Zapasy tego paliwa są jednak znacznie mniejsze od zapasów w większości krajów UE.
krótka charakterystyka wybranych krajów Unii Europejskiej
4.1 Kraje skandynawskie
Norwegia, Szwecja, Finlandia
Liberalizacja, w pełni dotąd regulowanego rynku energii elektrycznej w Norwegii, nastąpiła z dniem 1 stycznia 1991r. Reforma polegała głównie na zlikwidowaniu wertykalnych powiązań wewnątrz sektora. W okresie przed reformą więzi te były bardzo silne. Ponad 75% całej zużywanej energii elektrycznej było wytwarzane i rozprowadzane przez podmioty będące własnością publiczną. Również większość spółek dystrybucyjnych stanowiła własność miast i związków miast. Dystrybutorzy byli lokalnymi monopolistami. Konsumenci nie mieli możliwości wyboru dostawcy.(90% energii sprzedawana była na podstawie długoterminowych kontraktów). Ceny energii były zróżnicowane regionalnie.
Reforma systemu polegała głównie na zniesieniu barier dla konkurencji na rynku wytwarzania i dostawy energii oraz oddzieleniu transmisji energii od tych procesów. Podstawowe cechy nowej organizacji sektora w Norwegii to:
Likwidacja monopoli spółek dystrybucyjnych. Każdy konsument ma prawo, niezależnie od rozmiarów zużycia energii, do wyboru dostawcy.
Organizacyjne wyodrębnienie w samodzielny podmiot procesu transmisji energii i poddanie go regulacji urzędu regulacyjnego.
Zobowiązanie dystrybutorów, którzy wykonują jednocześnie funkcje dystrybucji i dostawy energii, do odrębnego budżetowania tych procesów i zapewnienia przejrzystości kosztów i cen.
Wolny dostęp do sieci transmisyjnych i dystrybucyjnych dla podmiotów koncesjonowanych przez urząd regulacyjny.
Ceny kupna sprzedaży energii kształtuje rynek. Utworzono trzy nowe rynki energii elektrycznej:
rynek giełdowy, do którego dostęp mają wszyscy nie tylko norwescy producenci,
rynek tzw. przyszłych dostaw na bazie długoterminowych kontraktów na dostawę energii
rynek dostaw regulowanych, natychmiastowych, niezbędnych dla bezpieczeństwa energetycznego systemu.
Sektor energetyczny podlega regulacji, ale nie został wyłączony spod prawa antymonopolowego. Kontrolę sektora sprawuje norweski Urząd ds. Konkurencji.
0d 1 stycznia 1996 r. nastąpiła integracja rynków energii elektrycznej Norwegii i Szwecji, w ramach planów stworzenia tzw. Sieci Skandynawskiej. Obejmie ona handel energią elektryczną w Norwegii, Szwecji i Finlandii, tworząc wspólny rynek nordycki o jednolitej strukturze cen i wolnym dostępie dla wszystkich podmiotów podłączonych do tej Sieci.
Szwecja uwolniła rynek energii elektrycznej w 1996r. i gwarantuje wolny dostęp wszystkim odbiorcom, do wszystkich sieci przesyłowych.
Niemcy
Charakterystyczną cechą organizacji rynku energii elektrycznej w Niemczech są kartele energetyczne. Kartele energetyczne integrują procesy wytwarzania, transmisji, dystrybucji i sprzedaży energii i mają wyłączne prawa do zaopatrywania w energię elektryczną odbiorców na danym terytorium. Sektor energetyczny jest wyłączony spod niemieckiego prawa antykartelowego.
Obecnie toczy się dyskusja nad rewizją prawa energetycznego w Niemczech, zmierzająca do jego liberalizacji i stworzenia warunków dla konkurencji na tym rynku. Projekt reform nie jest zakończony. Propozycje nowych uregulowań przewidują wolny dostęp do sieci transmisyjnych, zlikwidowanie terytorialnego podziału rynku i delegalizację zwolnień karteli energetycznych spod prawa konkurencji.
Kilka danych na temat elektroenergetyki:
Tabela 5.
07. Bilans energii elektrycznej - GWh |
1990 |
1995 |
1996 |
1997 |
|
|
|
|
|
PRZYCHÓD |
139144 |
135301 |
140083 |
140423 |
|
|
|
|
|
Produkcja elektrowni zawodowych ogółem |
128199 |
130555 |
134924 |
134667 |
z tego: elektrownie cieplne |
124899 |
126775 |
131118 |
130960 |
elektrownie wodne |
3300 |
3780 |
3806 |
3707 |
Import |
10437 |
4356 |
4801 |
5357 |
Zakup z elektrowni przemysłowych |
495 |
308 |
243 |
278 |
Zakup z małych elektrowni wodnych |
13 |
82 |
115 |
121 |
|
|
|
|
|
ROZCHÓD |
139144 |
135301 |
140083 |
140423 |
|
|
|
|
|
Zużycie na potrzeby energetyczne elektrowni cieplnych |
11155 |
11044 |
11511 |
11830 |
z tego: na produkcję energii elektrycznej |
9105 |
8869 |
9266 |
9676 |
na produkcję ciepła |
2050 |
2175 |
2245 |
2154 |
Zużycie na inne cele |
- |
48 |
51 |
82 |
Zużycie na potrzeby energetyczne elektrowni wodnych |
27 |
29 |
29 |
30 |
Pompowanie wody w elektrowniach wodnych |
2614 |
2761 |
2745 |
2588 |
Sprzedaż odbiorcom |
102509 |
96240 |
99755 |
101628 |
z tego: odbiorcy na WN (bez trakcji) |
31490 |
29819 |
29509 |
29717 |
odbiorcy na SN (bez trakcji) |
21863 |
22124 |
23004 |
23901 |
trakcja PKP |
4651 |
3952 |
4068 |
3914 |
trakcja miejska |
695 |
623 |
658 |
661 |
odbiorcy na nN |
43810 |
39722 |
42516 |
43435 |
w tym: gospodarstwa domowe |
20587 |
18075 |
19224 |
19771 |
gospodarstwa rolne |
8124 |
5517 |
5493 |
5374 |
oświetlenie ulic |
1325 |
1699 |
1781 |
1723 |
Potrzeby własne stacji |
- |
27 |
34 |
30 |
Eksport |
11477 |
7157 |
7925 |
7542 |
Straty w sieci i różnica bilansowa |
11362 |
17995 |
18033 |
16692 |
Tabela 6.
17. Syntetyczny bilans energii - PJ |
1990 |
1995 |
1996 |
1997 |
Pozyskanie |
4115 |
4126 |
4317 |
4231 |
Import |
1060 |
985 |
1104 |
1216 |
Eksport |
916 |
999 |
909 |
974 |
Zmiana zapasów |
47 |
-58 |
-3 |
184 |
Zużycie krajowe |
4212 |
4170 |
4515 |
4289 |
Tabela 7. Urządzenia sieciowe
Urządzenia sieciowe |
1990 |
1995 |
1996 |
1997 |
Długość linii elektrycznych ogółem - [km] |
657357 |
687701 |
693776 |
698795 |
|
|
|
|
|
Wysokie napięcia ogółem |
42846 |
44702 |
44869 |
45025 |
z tego: 750 kV |
114 |
114 |
114 |
114 |
400 kV |
3998 |
4552 |
4552 |
4590 |
220 kV |
8212 |
8174 |
8176 |
8192 |
110 kV |
30522 |
31862 |
32027 |
32129 |
|
|
|
|
|
Średnie napięcie ogółem - [km] |
259311 |
270247 |
271810 |
273501 |
Niskie napięcie ogółem - [km] |
355200 |
372752 |
377097 |
380269 |
Moc transformatorów sieciowych - [MVA] |
97662 |
109690 |
111819 |
113260 |
Krajowy System Elektroenergetyczny |
1990 |
1995 |
1996 |
1997 |
Moc zainstalowana na koniec roku ogółem - [MW] |
31952 |
33142 |
33392 |
33726 |
z tego: elektrownie zawodowe |
28786 |
30035 |
30400 |
30759 |
elektrownie przemysłowe |
3166 |
3107 |
2992 |
2967 |
Zmiany mocy zainstalowanej w ciągu roku - [MW] |
-47 |
9 |
250 |
334 |
Nowe moce z inwestycji - [MW] |
- |
75 |
430 |
436 |
Likwidacje, korekty - [MW] |
-47 |
-66 |
-280 |
-202 |
Moc osiągalna na koniec roku ogółem - [MW] |
30487 |
32108 |
32397 |
32692 |
z tego: elektrownie zawodowe |
27538 |
29316 |
29732 |
30090 |
elektrownie przemysłowe |
2949 |
2792 |
2665 |
2602 |
Średnie zapotrzebowanie mocy w grudniu - [MW] |
22188 |
22341 |
22043 |
22351 |
Maksymalne zapotrzebowanie mocy w roku - [MW] |
23392 |
23056 |
23439 |
24337 |
data (dzień, miesiąc) |
5.01 |
7.12 |
25.01 |
17.12 |
Produkcja energii elektrycznej ogółem - [GWh] |
136351 |
139005 |
143174 |
142616 |
z tego: elektrownie zawodowe |
128199 |
130639 |
135040 |
134781 |
elektrownie przemysłowe |
8152 |
8366 |
8134 |
7835 |
Import energii elektrycznej - [GWh] |
10437 |
4356 |
4801 |
5357 |
w tym: z Niemiec |
4128 |
3901 |
4036 |
4141 |
z Ukrainy |
6295 |
336 |
681 |
640 |
Eksport energii elektrycznej - [GWh] |
11477 |
7157 |
7925 |
7542 |
w tym: do Niemiec |
3529 |
2357 |
1566 |
972 |
Do Czech |
7871 |
4800 |
6359 |
6570 |
Zużycie energii elektrycznej - [GWh] |
135311 |
136204 |
140050 |
140431 |
Tabela 8. Moc w krajowym systemie energetycznym
Podstawowe cele utworzenia w Polsce rynku energii to zatem:
wprowadzenie konkurencji owocującej wzrostem efektywności działania podmiotów energetyki, a w efekcie minimalizacja cen dla odbiorców finalnych,
zapewnienie podmiotom energetyki przychodów niezbędnych do odtworzenia i rozwoju infrastruktury techniczno - organizacyjnej,
zabezpieczenie bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Prawo dostępu do sieci poszczególnych grup odbiorców
do końca 1998 r. prawo dostępu do sieci uzyskali odbiorcy końcowi o rocznym zakupie energii elektrycznej nie mniejszym niż 500 GWh (21 największych odbiorców o łącznym zakupie rocznym około 21.5 TWh),
od 1 stycznia 1999 uzyskają je odbiorcy końcowi o zakupie nie mniejszym niż 100 GWh (83 odbiorców, łączny roczny zakup ok. 37 TWh),
od 1 stycznia 2000 - odbiorcy końcowi o zakupie nie mniejszym niż 40 GWh (180 odbiorców, łączny roczny zakup ok. 43.5 TWh),
od 1 stycznia 2002 - odbiorcy końcowi o zakupie nie mniejszym niż 10 GWh (610 odbiorców, łączny roczny zakup ok. 51.5 TWh),
od 1 stycznia 2004 - odbiorcy końcowi o zakupie nie mniejszym niż 1 GWh (3300 odbiorców, łączny roczny zakup ok. 60 TWh),
od 5 grudnia 2005 - wszyscy odbiorcy (około 14.5 mln.).
Na krajowym rynku energii funkcjonują następujące grupy podmiotów:
wytwórcy energii (elektrownie),
podmioty eksploatujące sieć przesyłową (o napięciu 220 kV i 400 kV),
podmioty eksploatujące sieć rozdzielczą (o napięciu 110 kV i niższym),
podmioty zajmujące się handlem energią.
Ze względu na zakres działania krajowy rynek energii dzieli się na:
rynek systemowy,
rynki lokalne.
W zakresie pozyskania nośników energii pierwotnej należy zwrócić uwagę na to, że:
Krajowe wydobycie węgla kamiennego uległo wyraźnemu zmniejszeniu. Aktualizowany obecnie rządowy program restrukturyzacji górnictwa węgla przewiduje dalsze zmniejszenie wydobycia. Zadanie doprowadzenia do rentownego wydobycia węgla kamiennego przesuwa się poza rok 2002.
Wydobycie i wykorzystanie węgla brunatnego w elektroenergetyce było stabilne, kształtując się w zakresie 63 - 68 mln ton/rok.
Wydobycie ropy naftowej w stosunku do roku 1990 wzrosło przeszło dwukrotnie dzięki odkryciu złóż na Bałtyku. Wydobycie to pokrywa jednak zaledwie ok. 2% krajowego zużycia rocznego. Istniejące złoża na Bałtyku wyczerpią się ok. 2035 roku. Pewne szanse na wzrost wydobycia dają złoża ropy odkryte na Niżu Polskim w rejonie Zielonej Góry.
Wydobycie gazu ziemnego w ostatnich latach utrzymywało się na prawie stałym poziomie. Prace nad pozyskaniem gazu ziemnego z odmetanowania pokładów węgla, zostały praktycznie przerwane z powodu wysokich kosztów, przy nikłych efektach.
Wskaźnik samowystarczalności energetycznej Polski (stosunek pozyskania energii do zużycia energii) w omawianym okresie nieznacznie maleje, co z punktu widzenia tradycyjnie rozumianego bezpieczeństwa energetycznego jest zjawiskiem niekorzystnym. Należy jednak dodać, że w większości krajów UE wskaźnik ten jest znacznie niższy niż w Polsce.
Zużycie energii pierwotnej na mieszkańca w Polsce w latach 1990-1998 było praktycznie niezmienne (niewielkie wahania były spowodowane warunkami meteorologicznymi). Wskaźnik ten w całym okresie był znacznie niższy od wskaźnika w UE. W tym samym okresie finalne zużycie energii na mieszkańca wzrosło, co należy uznać za zjawisko korzystne.
Na podstawie priorytetowych dla polskiej energetyki dokumentów, takich jak „założenia polityki energetycznej Polski do 2010 roku, oraz polskiego prawa energetycznego, można powiedzieć, że za kluczowe elementy polskiej polityki energetycznej uznaje się:
bezpieczeństwo energetyczne, rozumiane jako stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska
poprawę konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych oraz produktów i usług oferowanych na rynkach międzynarodowych, jak też rynku wewnętrznym,
ochronę środowiska przyrodniczego przed negatywnymi skutkami oddziaływania procesów energetycznych, m.in. poprzez takie programowanie działań w energetyce, które zapewnią zachowanie zasobów dla obecnych i przyszłych pokoleń.
W międzynarodowym otoczeniu gospodarczym Polski, mającym bezpośredni wpływ na funkcjonowanie sektora energetycznego, występują w ostatnich latach jakościowo nowe zjawiska w sposób fundamentalny zmieniające poglądy na sposób formułowania strategii rozwoju energetyki. Należą do nich:
przyśpieszenie procesów globalizacji rynków, w tym również energetycznych, wraz z najważniejszym dla Polski europejskim rynkiem energii,
odchodzenie od modelu narodowych monopoli energetycznych w większości krajów wysokorozwiniętych,
deregulacja i liberalizacja praktycznie wszystkich rodzajów działalności przedsiębiorstw energetycznych,
decentralizacja struktur zarządzania sektorem, gwałtowny rozwój technik informatycznych.
Uwzględniając powyższe procesy należy stwierdzić, że stanowią one podstawę transformacji polskiej energetyki.
Problemy energetyki w Polsce na tle Unii Europejskiej
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
20030819 Ściany1
20030813 Pokrycie dachu
20030825205256 YMQAXQGUIZYEWZNWWU7CBQQ6TJSNEOW7TGSRPCI
20030827184036 MLNLRD7ELVZPVYMT27K6IKRXK4QPCIUVHDGM2LI
20030826113512id#234
20030829113221, SPIS TREŚCI
20030827125418, Urlopy pracownicze w świetle obowiązującego prawa
20030831161014, ____________________________________________________________________________________
20030829113558, Wykład nr 6
20030831154107, EURO
20030825200402
20030826224205
20030827124821, Definicja ubóstwa
20030826223651, „SPORTSTAR” S
20030829134515, ARKUSZ OCENY WYSIŁKU FIZYCZNEGO NA STANOWISKU ROBOCZYM
więcej podobnych podstron