Zmiana człowieka w ciągu życia. (Myślenie)
Człowiek w ciągu całego swojego życia przechodzi przez wiele zmian. Dotyczą one sfery: poznawczej, osobowości, emocjonalnej i społecznej. Na sferę poznawczą składa się między innymi myślenie, które jest czynnością obejmującą tak różnorodne procesy jak planowanie, przewidywanie, odkrywanie, ocenianie czy wnioskowanie. Myślenie jest procesem uogólnionego i pośredniego poznania obiektywnej rzeczywistości, w którym odzwierciedlają się najbardziej ogólne i charakterystyczne cechy przedmiotów i zjawisk oraz są wykrywane związki i zależności między nimi. Wnioskując powyższe słowa wyróżniamy dwie podstawowe cechy myślenia: pośrednie i uogólnione poznanie rzeczywistości oraz wykrywanie związków i zależności między przedmiotami. Z pierwszą cechą łączy się powstawanie pojęć a z drugą sądów. Pojęcie różni się od spostrzeżeń tym, że nie odzwierciedla cech jednostkowych, ale najbardziej istotne, występujące we wszystkich przedmiotach, czy zjawiskach tej samej klasy. Spostrzeżenia i wrażenia odzwierciedlają tylko te właściwości przedmiotów, które odbieramy zmysłami. Np. w pojęciu „stół” odzwierciedlają się cechy należące do wszystkich stołów a nie tylko do jednego.
W myśleniu następuje wiele procesów szczegółowych, do których nalezą: A) Klasyfikacja - łączenie przedmiotów w grupy wg określonych zasad i wspólnych cech bazując na podziale przedmiotów, zjawisk i przyjętych kryteriów.
B) Analiza - wyodrębnienie z przedmiotu, zjawiska lub sytuacji pewnych elementów dążąc do dokładniejszego poznania i zrozumienia danego przedmiotu lub zjawiska.
C) Synteza - to odwrotne zjawisko do analizy, dzięki której możemy scalać elementy wchodzące w skład danego procesu lub przedmiotu.
D) Uogólnienie - polega na ustaleniu istotnych jak również ogólnych cech przedmiotu i zjawisk należących do tej samej klasy.
E) Abstrahowanie - jest procesem polegającym na wyodrębnieniu istotnych cech w myśli od konkretnych przedmiotów, w którym one występują.
F) Porównywanie - występuje wówczas, kiedy dwa zjawiska lub przedmioty zestawimy, szukamy podobieństw i różnic.
Myślenie nie jest procesem jednolitym i można w nim wyodrębnić kilka rodzajów występujących w określonej kolejności, uzależnionych od stopnia rozwoju jednostki.
Pierwszy okres niemowlęcy (pierwszy rok życia) charakteryzuje się myśleniem umysłowo-ruchowym gdzie dziecko uczy się widzieć, słyszeć to, co je otacza, poznaje przedmioty zmysłami wkładając je do ust, liżąc, wąchając. Na podstawie zdobytych doświadczeń niemowlę uogólnia.
Wiek poniemowlęcy (1-3 lat) to tworzenie pierwszych pojęć opartych na uogólnieniach i wyobrażeniach dziecka. W myśleniu tym czynności i elementy nadal odgrywaj a podstawową rolę. Dziecko stara się oddziaływać na przedmioty. Myślenie jego jest konkretno-wyobrażeniowe; może myśleć o tym, co się aktualnie dzieje i wtedy jest to myślenie sytuacyjne. Zdobywa wiedzę o otoczeniu, porównuje sposoby zachowywania otaczających go osób.
Okres przedszkolny (3-7 lat) to dalej myślenie konkretno-wyobrażeniowe i sytuacyjne. To okres (wg Piageta-przedoperacyjny) wprowadzania wniosków z aktualnej sytuacji np. czekolada połamana na kawałki staje się większa niż w całości. Pod koniec tego okresu jednostka przyswaja sobie zasady: stałości masy, stałości objętości i jednoznacznego określenia zbiorów równolicznych, niezależnie od konfiguracji poszczególnych elementów. Dziecko przyswaja sobie coraz więcej pojęć, rozumie nadrzędność i podrzędność zbiorów, zdobywa zdolność klasyfikacji, w której podstawowym czynnikiem są cechy wspólne przedmiotów zakwalifikowanych do danej grupy.
Młodszy wiek szkolny (7-12 lat) to nowa jakość myślenia. (Wg Piageta) Dziecko wchodzi w stadium operacji. Myślenie operacyjne koncentruje się wokół operacji konkretnych, tzn. konkretnych czynności, przedmiotów. Dziecko nie jeszcze zdolne do wprowadzania wniosków na podstawie słów musi mieć to zilustrowane czynnościowo lub przedmiotowo. Ujmując myślenia w innej kategorii można je określić jako myślenie konkretno-wyobrażeniowe, gdzie podstawową rolę odgrywa konkretny kontakt z realnymi przedmiotami i działaniem na tych przedmiotach. Na podstawie uwzględnienia związków i stosunków zachodzących miedzy zjawiskami stosowane jest myślenie funkcjonalne a na podstawie zależności między przyczynami i skutkami działa myślenie przyczynowo-skutkowe.
Ostatni okres, Wiek dorastania (12-18 lat) to czas, w którym dominuje myślenie abstrakcyjne. Młodzież wysuwa hipotezy i sprawdza ich realizację, przewiduje skutki i przyczyny, kształtuje swój światopogląd domaga się dowodów danych faktów, gdyż w nie przyjmą tego. Okres ten pozwala na wprowadzanie logicznych wniosków z przesłanek słownych. Główną cechą tego myślenia jest fakt ,że słowo zaczyna spełniać tę samą rolę co bodźce bezpośrednie.
Bibliografia:
Kozielecki J. „Zagadnienia psychologii myślenia” PWN Warszawa 1966r.
Przetacznikowa M. „Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży” PZWS Warszawa 1967r.