Servius in ludum cum amico properat. In ludo magister pueros docet. Audite, pueri, verba magistri! Audi et tu, Servi! Magister Marco librum dat: lege, Marce! Puer legit. Libri verba pueris placent. In ludo pueri etiam scribere discunt. Ludi negotia puerorum animos fatigant. E ludo pueri in campum currunt. In campo puero trochis ludunt.

Serwiusz spieszy się z przyjacielem do szkoły. W szkole nauczyciel uczy chłopców. Słuchajcie chłopcy słów nauczyciela. Słuchaj i ty Serwiuszu. Nauczyciel daje książkę Markowi: “Czytaj Marku!” Chłopiec czyta. Słowa książki podobają się chłopcu. W szkole chłopcy także uczą się pisać. Zajęcia szkolne nużą umysły chłopców. Ze szkoły chłopcy biegną w pole. W polu chłopcy bawią się obręczami.

Magister narrat:”Aeneas ab oris Toriae fugit et novam patriam querit. Procella nautas Troianos ad oras Libyae agit. Postremo Aeneas in Italiam navigat. Latinus, terrae domine, primo advenas armis propulsare cogitat, deinde amicitiam cum Aenea facit et pulchram filiam Troiano in matrimonium dat. Aeneas Romuli Provaus est.” Postea magister pueros interrogat: “Quis ab oris Troiae fugit? Cuius Aenas proavus est? Quid Aeneas quaerit? Quem procella ad oras Libyae agit? Quocum Aeneas in Italia amicitiam facit? Cui Latinus filiam in matrimonium dat?”

Nauczyciel opowiada: “Eneasz ucieka z wybrzeża Troi i szuka nowej ojczyczny. Burza gna trojańskich żeglarzy ku wybrzeżom Libii. W końcu Eneasz płynie do Italii. Latynus, władca ziemi, początkowo zamierza przepędzić przybyszów bronią, później zawiera z Eneaszem przyjaźń i daje piękną córkę Trojańczykowi za żonę. Eneasz jest przodkiem Romulusa.” Potem nauczyciel pyta chłopców: “Kto ucieka z wybrzeży Troi? Czyim przodkiem jest Eneasz? Czego szuka Eneasz? Kogo burza gna ku wybrzeżom Libii? Z kim Eneasz zawiera przyjaźń w Italii? Komu Latynus daje córkę za żonę?”

zakończenie tematu dek I	Nominativus	Genetivus	Dativus	Accusativus	Vocativus	Ablativus	rodz.
		mianownik kto co	dopełniacz kogo czego	celownik komu czemu	biernik kogo co	wołacz o		narzędnik kim czym
	Femininus lub M. -a	ancill-a (niewolnica)	ancill-ae	ancill-ae	ancill-am	ancill-a	ancill-a	Sin-f
		ancill-ae (niewolnice)	ancill-arum	ancill-is	ancill-as	ancill-as	ancill-is	Plu-f

zakończenie tematu dek II	Nominativus	Genetivus	Dativus	Accusativus	Vocativus	Ablativus	rodz.
		mianownik kto co	dopełniacz kogo czego	celownik komu czemu	biernik kogo co	wołacz o		narzędnik kim czym
	Masculinum. -us	serv-us (służący)	serv-i	serv-o	serv-um	serv-e	serv-o	Sin-m
		serv-i (służoący)	serv-orum	serv-is	serv-os	serv-i	serv-is	Plu-m
	Masculinum. -er	ager (rola)	ager-i	ager-o	ager-um	ager	ager-o	Sin-m
		ager-i (role)	ager-orum	ager-is	ager-os	ager-i	ager-is	Plu-m
	Neutrum. -um	oppid-um (mur)	oppid-i	oppid-o	oppid-um	oppid-um	oppid-o	Sin-n
		oppid-a (mury)	oppid-orum	oppid-is	oppid-a	oppid-a	oppid-is	Plu-n

Nad utworami poetów

1. In ludo gramatici Servius poetarum carmina legit.

2. Homerus antiquorum certaminum destriptione puerum delectat, Terentius sermone puro admirationem Servii movet.

3. Poetarum carmina puerorum animos excolunt.

4. Poetae et terras et maria carminibus canunt et vitae magna exempla ostendunt.

5. Magnos enim labores homines terra marique suscipiunt.

6. Laboris onera suscipere hominibus laudi est.

1. W szkole gramatyka Serwiusz czyta pieśni poetów.

2. Homer zachwyca chłopca opisem antycznych walk, Terencjusz budzi podziw Serwiusza czystym językiem.

3. Pieści poetów kształcą umysły chłopców.

4. Poeci opiewają poematami ziemię i morza, oraz pokazują wielkie przykłady życia.

5. Wielkie bowiem trudy podejmują ludzie na lądzie i na morzu.

6. Podejmować uciążliwości trudu przynosi ludziom chwałę.

In ludo gramatici Servius poetarum carmina legit. ludo - Abl, 2D, l. poj. r. m. grammatici - G, 2D, l. poj. r. m. Servius - N, 2D, l. poj. r. m. poetarum - G, 1D, l. mn. r. ż. carmina - Acc, 3D, l. mn. r. n. legit - 3K, 3 os. l. poj. Homerus antiquorum certaminum destriptione puerum delectat, Terentius sermone puro admirationem Servii movet. Homerus - N, 2D, l. poj. r. m. antiquorum - G, 2D, l. mn. certaminum - G, 2D, l. mn. descriptione - Acc, 3D, l. poj. puerum - Acc, 2D, l. poj. delectat - 1K, 3 os. l. poj. Terentius - N, 2D, l. poj. sermone - Abl, 3D, l. poj. puro - Abl, 2D, l. poj. admirationem - Acc, 3D, l. poj. Servii - G, 2D, l. poj. movet - 2K, 3 os. l. poj. Poetarum carmina puerorum animos excolunt. poetarum - G, 1D, l. mn. carmina - N, 3D, l. mn. puerorum - G, 2D, l. mn. animos - Acc, 2D, l. mn. excolunt - 3K, 3 os, l. mn. Poetae et terras et maria carminibus canunt et vitae magna exempla ostendunt. poetae - N, 1D, l. mn. terras - Acc, 1D, l. mn. maria - Acc, 3D, l. mn. carminibus - Abl, 3D, l. mn. canunt - 3K, 3 os. l. mn. vitae - G, 1D, l. poj. magna - G, 1D, l. poj. exempla - Acc, 2D, l. poj. ostendunt - 3K, 3 os. l. mn.

Magnos enim labores homines terra marique suscipiunt. magnos - Acc, 2D, l. mn. labores - Acc, 3D, l. mn. homines - N, 3D, l. mn. terra - Abl, 1D, l. poj. marique - Abl, 3D, l. poj. suscipint - 3K, 3 os. l. mn. Laboris onera suscipere hominibus laudi est. laboris - G, 3D, l. poj. onera - Acc, 3D, l. mn. suscipere - bezok. 3K, hominibus - D, 3D, l. mn. laudi - D, 3D, l. poj. est - 3 os. l. poj.

6. O początkach prawa

1. Servius librum legit, magister autem libri verba explicat:

2. “Urbem Romam ab origine reges gubernabant.

3. Cives regum imperiis parebant.

4. Initio populus Romanus sine lege, sine iure erat.

5. Romulus primus iura populo dabat.

6. Sanciebant leges et Numa et Ancus.

7. Praecipuus legum sanctor Servius Tullius erat.

8. Semper etiam Romani mores custodiebant.

9. Ennii libro legimus:

10. “Moribus antiquis res stat Romana virisque”.”

1. Serwiusz czyta książkę, nauczyciel zaś wyjaśnia słowa książki:

2. “Miastem Rzymem od powstania rządzili królowie.

3. Obywatele byli posłuszni rozkazom królów.

4. Początkowo lud rzymski istniał bez ustaw, bez prawa.

5. Romulus pierwszy dawał ludowi prawa.

6. Ogłaszali ustawy i Numa, i Arkus.

7. Szczególnym twórcą ustaw był Serwiusz Tullius.

8. Rzymianie zawsze przestrzegali także zwyczajów.

9. W księdze Eniusza czytamy:

10. “Państwo rzymskie stoi antycznymi zwyczajami i mężami (państwo rzymskie opiera się na zwyczajach i mężach).””

Sanciebant leges et Numa at Ancus sanciebant - l. mn. 3 os. 4K, indicativus imperfecti activi Numa, Ancus - N, l. poj. leges - Acc, l. mn. 3D, Praecipuus legum sanctor Servius Tullius erat erat - 3 os. l. poj. indicativus imperfecti słowa sum Servius Tullius - N, l. poj. sanctor - N, l. poj. 3D, legum - G, l. mn. 3D, praecipuus - N, 2D, l. poj. Semper etiam Romani mores custodiebant custodiebant - 4K, l. mn. 3 os. indicativus imperfecti activi Romani - N, l. mn. 2D, mores - Acc, l. mn. 3D, Enii libro legimus legimus - l. mn. 1 os. 3K, libro - Abl, l. poj. 2D, Enii - G, l. poj. 2D, Moribus antiquis res stat Romana virisque res Romana - N, l. poj. 5D virisque - Abl, l. mn. 2D, moribus - Abl, l. mn. 3D, antiquis - Abl, l. mn. 2D,

7. Nauka wymowy

1. Iuris civilis scientia multis vero prodest.

2. Ad summos tamen honores alios gloria militaris, alios eorum eloquentia provehit.

3. Servius igitur oratoris laudem petit.

4. Orator virios audaces oratione gravi arcere, supplicibus autem verbo eius alacri subvenire debet.

5. Non est facile omnibus in causis bonus esse orator, tamen labor omnia difficilia superat.

1. Znajomość prawa cywilnego naprawdę przydaje się licznym.

2. Do największych zaszczytów jednych sława wojskowa, drugich ich wymowa wynosi.

3. Serwiusz dąży więc do sławy mówcy.

4. Mówca powinien powściągać zuchwałych mężów surową mową, zaś pokornym powinien przychodzić z pomocą swoim “szybkim słowem”.

5. Nie jest łatwo być we wszystkich sprawach dobrym mówcą, lecz praca pokonuje wszystkie trudności.

Iuris civilis scientia multis vero prodest. prodest - 3 os, l. poj. prodsum, prodesse scientia - N, 1D, l. poj. iuris - 3D, G, l. poj. civilis - 3D, G, l. poj. multis - 2D, D, l. mn. Ad summos tamen honores alios gloria militaris, alios eorum eloquentia provenit. provehit - 3K, 3 os. l. poj. alios - Acc, l. mn. 2D, ad summos - Acc, l. mn. 2D, honores - l. mn. 3D, Acc, gloria + eloquentia - N, 1D, l. poj. militaris - N, l. poj. 3D, eorum - G, l. mn. zaimek wskazujący Servius igitur oratores laudem petit. petit - 3K, l. poj. 3 os. Servius - 2D, l. poj. N, laudem - Acc, 3D, l. poj. oratoria - G, 3D, l. poj. Orator viros audaces oratione gravi arcere, supplicibus autem verbo eius alacre savenire debet. debet - 2K, 3 os. l. poj. orator - N, l. poj. 3D, arcere - bezok. 2K, viros - Acc, l. mn. 2D, audaces - Acc, l. mn. 3D, oratione Abl, l. poj. 3D, gravi - Abl, l. poj. 3D, suplicibus - D, l. mn. 3D, verbo - Abl, 2D, l. poj. eius G, l. poj. zaimek wskazujący alacri - Abl, l. poj. 3D, subvenire - bezok 4K,

Non est facile omnibus in causis bonus esse orator... est - 3 os. l. poj. sum, esse facile - N, l. poj. 3D, in causis - Abl, l. mn. 1D, omnibus - Abl, l. mn. 3D, esse - bezok. sum esse bonus - N, l. poj. 2D, orator - N, l. poj. 3D, ...tamen labor omnia difficilia superat. superat - 1K, 3 os. l. poj. labor - N, l. poj. 3D, difficilia - 3D, Acc, l. mn. omnia - 3D, Acc, l. mn.

8. Spojrzenie w przyszłość

1. Servius, iuvenis eloquentiae studiosus, orationes illustrium virorum in foro audire non cessat, brevi autem tempore peregrinationem faciet et Rhodum navigabit.

2. Una cum Marco, ludorum socio vetere, Servius et arti rhetorum admirabili et Graecis litteris se dabit.

3. “Apud Rhodios - inquit pater - novum et sine dubio pulchrum orationum genus cognosces.

4. Virum bonum at oratorem semper cives Romani laudabunt.”

5. Non deerunt iuveni neque ars nec magna eloquentiae exempla.

6. Num tamen poterit sine iuris scientia causis in foro satisfacere?

1. Serwiusz, młodzieniec zapalony do wymowy, nie przestaje słuchać na forum mów świetnych mężów, w krótkim zaś czasie odpędzie podróż i popłynie do Rodos.

2. Razem z Marco, starym przyjacielem ze szkoły, Serwiusz odda się zdumiewającej sztuce retorów i greckiej literaturze.

3. U Rodyjczyków - mówi ojciec - będziesz poznawał nowy i niewątpliwie piękny rodzaj mów.

4. Męża dobrego i mówcę obywatele rzymscy zawsze będą chwalić.

5. Nie będą obce młodzieńcowi ani sztuka, ani wielkie przykłady wymowy.

6. Czy jednak będzie mógł podołać sprawom na forum bez znajomości prawa?

Servius, iuvenis eloquentiae studiosus, orationes illustrium virorum in foro audire non cessat... Servius - 2D, l. poj. N, iuvenis - 3D, l. poj. N, eloquentiae - 1D, l. poj. G, studiosus - 2D, l. poj. N, orationes - Acc, l. mn. 3D, virorum - l. mn. 3D, G, illustrium - l. mn. 3D, G, in foro - Abl, l. poj. 2D, audire - bezok. 4K, ...brevi autem tempore peregrinationem faciet et Rhodum navigabit. faciet - 3K, l. poj. 3 os. futurum I activi navigabit - 1K, l. poj. 3 os. futurum I activi brevi - 3D, Abl, l. poj. tempore - 3D, Abl, l. poj. peregrinationem - 3D, l. poj. Acc, Rhodum - 2D, l. poj. Acc, Una cum Marco, ludorum socio vetere, Servius et arti rhetorum admirabili at Graecis litteris se dabit. se dabit - 3 os. l. poj. futurum I activi (zwrotny) Servius - 2D, l. poj. N, Marco - 2D, l. poj. Abl, ludorum - G, l. mn. 2D, socio - Abl. l. poj. 2D, vetere - Abl, l. poj. 3D, arti - D, 3D, l. poj. rhetorum - G, l. mn. 3D, admirabili - D, 3D, l. poj. litteris - D, l. mn. 2D, Graecis - D, l. mn. 2D,

Apud Rhodios - inquit pater - novum at sine dubio pulchrum orationem genus cognosces. cognosces - 2 os. l. poj. 3K, futurum I activi inquit - 3 os. l. poj. (inquam) Servius - N, l. poj. 2D, pater - N, l. poj. 3D, Rhodios - 2D, Acc, l. mn. genus - Acc, 3D, l. poj. novum - Acc, 2D, l. poj. dubio - Abl, 2D, l. poj. pulchrum - Acc, 2D, l. poj. orationum - G, 3D, l. mn. Virum et oratorem semper cives Romani laudabunt. laudabunt - 3 os. l. mn. 1K, futurum I activi cives - N, l. mn. 3D, Romani - G, l. poj. 2D, virum - Acc, l. poj. 2D, bonum - Acc, l. poj. 2D, orationem - Acc, l. poj. 3D, Non deerunt iuveni neque ars nec magna eloquentiae exempla. non deerunt - 3 os. l. mn. futurum I activi od desum, desse iuveni - D, l. poj. 3D, ars - N, l. poj. 3D, exempla - N, l. mn. 2D, magna - N, l. mn. 2D, eloquentiae - G, l. poj. 1D, Num tamen poterit sine iuris scientia causis in foro satisfacere? poterit - l. poj. 3 os. futurum I activi od possum scientia - Abl, l. poj. 1D, iuris - G, l. poj. 3D, causis - D, l. mn. 1D, foro - Abl, l. poj. 2D, satisfacero - 1 os. l poj. 3K,

9. O prawnikach i mówcach

1. In iudicio causa non a iuris perito, sed ab oratore dicitur.

2. In multis tamen causis iuris peritorum opiniones ab oratoribus adhibentur.

3. Nam iuris nodos - ut vulgo dicitur - peritus iuris solvit.

4. A iuris perito iuris nodi solvuntur, causa ab oratore defenditur.

5. Sine defensione oratoris iuris peritorum opiniones saepe evertuntur.

6. Iustum ac legitimum at inveniri et defendi debet:

7. investigatur autem iuris periti prudentia, arte vero oratoris protegitur.

1. W sądzie sprawa jest omawiana nie przez biegłego w prawie, lecz przez mówcę.

2. Opinię doświadczonych w prawie są jednak w wielu sprawach używane przez mówców.

3. Jak mówi się powszechnie, bowiem biegły w prawie rozwiązuje zawiłości prawne.

4. Zawiłości prawne są rozwiązywane przez biegłego w prawie, sprawa jest broniona przez mówcę.

5. Bez obrony mówcy opinie prawnicze są często obalane.

6. To co słuszne i to co prawne, powinno być odkrywane i bronione.

7. Mądrość biegłego w prawie ujawnia się, mądrość jest chroniona zaiste kunsztem mówcy.

In iudico causa non a iuris peritio, sed ab oratore dicitur. dicitur - 3 os. l. poj. 3K indicativus praesentis passivi causa - N, l. poj. 1D, iuris - G, l. poj. 3D, perito - Abl, l. poj. 2D, iudicio - Abl, l. poj. 2D, In multis tamen causis iuris peritorum opiniones ab oratoribus adhibentur. opiniones - N, l. mn. 3D, peritorum - G, l. mn. 2D, iuris - G, l. poj. 3D, multis - Abl, l. mn. 1D, causis - Abl, l. mn. 1D, oratoribus - Abl, l. mn. 3D, adhibentur - 3 os. l. mn. 2K indicativus praesentis passivi Non iuris nodos - ut vulgo dicitur - peritus iuris solvit. dicitur - 3 os. l. poj. 3K, indicativus praesentis passivi solvit - 3 os. l. poj. 3K iuris - G, 3D, l. poj. peritus - N, 2D, l. poj. nodos - l. mn. Acc, 2D, A iuris perito iuris nodi solvuntur, causa ab oratore defeuditur. salvantur - 2 os. l. mn. indicativus praesentis passivi nodi - N, l. mn. 2D iuris - G, l. poj. 3D perito - Abl, l. poj. 2D defenditur - 2 os. l. poj. 3K indicativus praesentis passivi causa - N, l. poj. 1D, oratore - Abl, l. poj. 3D,

Sine defensione oratoris iuris peritorum opiniones saepe evertuntur. erertuntur - 3 os. l. mn. indicativus praesentis passivi opiniones - N, l. mn. 3D, peritorum - G, 2D, l. mn. iuris - G, 3D, l. mn. defensione - Abl, l. poj. 3D, oratoris - G, l. poj. 3D, Iustum ac legitimum et inveniri et defendi debet: debet - 3 os l. poj. 2K, inveniri - 4K, bezok. indicativus praesentis passivi defendi - 3K, bezok. indicativus praesentis passivi investigatur autem iuris periti prudentia, arte vero oratoris protegitur. investigatur - 1K, 3 os. l. poj. indicativus praesentis passivi protegitum - 3K, 3 os. l. poj. indicativus praesentis passivi prudentia - N, l. poj. 1D, arte - Abl, 3D, l. poj. oratoris - G, l. poj. 3D

10. Przed pretorem

1. Aufidia (in foro): “In ius a me vocaris, o Messalla!”

2. (in iure): “Aufidio vivo agris eius ego utebar av fruebar.

3. Vix moritur Aufidius, cum agri a Messalla arripiuntur.

4. Ego adoptionis causa filia ab Aufidio habebar et mihi hereditas dabetur.”

5. Messalla: “Sine causa ad te, praetor, vocor.

6. Aufidio nec heredes sui, nec agnati aderant:

7. me gentilem lex ad hereditatem vocat.

8. Agri iam dudum a me possidebantur”.

9. Partium verba a praetore audiuntur.

10. Aufidiae actio a praetore datur.

1. Aufidia (na placu): “Jesteś przeze mnie wzywany przed oblicze pretora, o Mesalo!”

2. (przed pretorem):”Użytkowałam z jego pól za życia Aufidiusza.

3. Ledwo co umarł Aufidiusz, gdy pola zostały zagarnięte przez Mesalę!

4. Z powodu przysposobienia byłam uważana przez Aufidiusza za córkę i mi należy się spadek.

5. Mesala: “Bez przyczyny jestem wezwany do ciebie, pretorze.

6. Aufidiusz nie miał ani swoich spadkobierców, ani agnatów.

7. Ustawa powołuje mnie jako gentyla do spadku.

8. Pola już od dawna były posiadane przeze mnie.

9. Słowa stron są słuchane przez pretora.

10. Skarga jest udzielona przez pretora Aufidii.

Aufidia (in foro): In ius a me vocaris, o Mesalla! vocaris - 1K, 2 os. l. poj. indicativus imperfecti passivi Aufidia - 1D, l. poj. N, foro - Abl, 2D, l. poj. ius - Acc, l. poj. 3D, me - Abl, zaimek osobowy Mesalla - V, l. poj. 1D, Aufidio vivo agris eius ego utebar ac fruebar. utebar - 1 os. l. poj. 3K, indicativus imperfecti passivi fruebar - 1 os. l. poj. 3K, indicativus imperfecti passivi Aufidio vivo - Abl, l. poj. 2D, agris - Abl, l. mn. 2D, eius - 3 os. l. poj. G, zaimek wskazujący ego - N, zaimek osobowy Vix moritur Aufidius, cum agri a Messalla arripiuntur. moritur - 3 os. l. poj. 3K, indicativus imperfecti passivi Aufidius - N, l. poj. 2D, arripiuntur - 3 os. l. poj. 3K, indicativus imperfecti passivi Messalla - Abl, l. poj. 1D, Ego adoptionis causa filia ab Aufidia habebar et mihi hereditas debetur. habebar - 1 os. l. poj. 2K, indicativus imperfecti passivi Aufidio - Abl, l. poj. 2D, ego - N, zaimek osobowy causa - Abl, l. poj. 1D, adoptionis - G, l. poj. 3D, filia - N, l. poj. 1D, debetur - 3 os. l. poj. 2K, indicativus imperfecti passivi hereditas - N, l. poj. 3D, mihi - D, zaimek osobowy

Messalla: “Sine causa, ad te, praetor, vocor”. Messalla - 1D, l. poj. N, causa - Abl, l. poj. 1D, te - Acc, zaimek osobowy vocor - 1K, 1 os. l. poj. indicativus imperfecti passivi praetor - V, l. poj. 3D, Aufidio nec heredes sui nec agnati aderant: heredes - N, l. mn. 3D, agnati - N, l. mn. 2D, aderant - 3 os. l. mn. indicativus imperfecti activi (?) Aufidio - D, l. poj. 2D, sui - N, l. mn. me gentilem lex ad hereditatem vocat. vocat - 1K, 3 os. l. poj. lex - 3D, N, l. poj. gentilem - Acc, 3D, l. poj. me - Acc, zaimek osobowy hereditatem - Acc, l. poj. 3D, Agri iam dudum a me possidebantur. possidebantur - 3 os. l. mn. 2K, indicativus imperfecti pass. agri - N, l. mn. 2D, me - Abl, zaimek osobowy Partiumverba a praetore audiuntur. audiuntur - l. mn. 3 os. 4K, indicativus imperfecti passivi verba - l. mn. N, 2D, partium - G, l. mn. 3D, praetore - Abl, l. poj. 3D, Aufidiae actio a praetore datur. datur - 3 os. l. poj. 1K, indicativus imperfecti passivi actio - l. poj. N, 3D, Aufidiae - D, l. poj. 1D, praetore - Abl, l. poj. 3D,

11. Przed sądem

1. In iudicio Aufidia a Servio Sulpicio patrono iuvatur.

2. Iam pro tribunali, iudices, sedetis.

3. Mox orationes habebuntur, mox testes a partibus dabuntur.

4. Post testationes causa a vobis cognoscenturet sententia dicetur.

5. Nos sententiae verbis tenebimur.

6. Servius Sulpicius dicit pro aufidia:

7. “Qui adoptatur, patris sui heres esse desint et adoptatoris heres fit ut adoptatoris filius.

8. Et eui arrogatur, arrogatoris fit filius et suus heres ut patris naturalis”.

9. Tenebitur a nobis, Servi, memoria orationis tuae!

1. W sądzie Aufidia jest wspierana przez Serwiusza Sulpicjusza, jako obrońcę.

2. Już przed lożą sędziowską sędziowie siedzicie.

3. Wnet mowy będą wygłoszone, wnet świadkowie będą przedstawieni przez strony.

4. Po zeznaniach sprawa będzie przez was rozpoznawana i wyrok będzie ogłaszany.

5. My będziemy związani słowami wyroku.

6. Serwiusz Sulpicjusz mówi w obronie Aufidii:

7. “Ten, który jest przysposabiany, przestaje być spadkobiercą ojca i staje się spadkobiercą przysposabiającego jako syn przysposabiającego.

8. I kto jest przysposabiany, staje się synem przysposabiającego i jego spadkobiercą na takiej pozycji jak syn ojca.

9. Zapamiętamy twoją przemowę, Serwiuszu!

In iudicio Aufidia a Servio Sulpicio patrono iuvatur. iudicio - Abl, l. poj. 2D, iuvatur - 3 os. l. poj. 1K, indicativus imperfecti passivi Aufidia - 1D, N, l. poj. Servio Sulpicio - Abl, l. poj. 2D, patrono - Abl, l. poj. 2D, Iam pro tribunali, iudices, sedetis. sedetis - 2K, 2 os. l. mn. iudices - V, l. mn. 3D, tribunali - 3D, Abl, l. poj. Mox orationes habebuntur, mox testes a partibus dabuntur. habebuntur - 3 os. l. mn. 2K, futurum I passivi orationes - l. mn. N, 3D, dabuntur - 3 os. l. mn. 1K, futurum I passivi testes - l. mn. 3D, N, partibus - Abl, l. mn. 3D, Post testationes causa a vobis cognoscetur et sententiam dicetur. cognoscetur - 3K, 3 os. l. poj. futurum I passivi causa - l. poj. 1D, N, testationes - Acc, l. mn. 3D, vobis - Abl, zaimek osobowy dicetur - 3 os. l. poj. 3K, futurum I passivi sententia - N, l. poj. 1D, Nos sententiae verbis tenebimur. tenebimur - l. mn. 1 os. 2K, futurum I passivi nos - N, zaimek osobowy verbis - Abl, l. mn. 2D, sententiae - G, l. poj. 1D,

Servius Sulpicius dicit pro Aufidia: dicit - 3 os. l. poj. 3K, Servius Sulpicius - N, l. poj. 2D, Aufidia - Abl, l. poj. 1D, Qui adoptatur, patris sui heres esse desinit, et adoptatoris heres fit ut adoptatoris filius. adoptatur - 1K, 3 os. l. poj. indicativus imperfecti passivi esse - bezok. sum, esse desint - 3K, 3 os. l. poj. patris - G, l. poj. 3D, sui - N, heres - N, l. poj. 3D, adoptatoris - G, l. poj. 3D, fit - 3 os. l. poj. 3K, filius - N, l. poj. 2D, Et qui arrogatur, arrogatoris fit filius at suus heres, ut patris naturalis. arrogatur - 1K, 3 os. l. poj. indicativus imperfecti passivi arrogatoris - G, l. poj. 3D, fit - 3 os. l. poj. 3K filius - N, l. poj. 2D, suus - 2D, N, heres - N, l. poj. 3D, patris - G, l. poj. 3D, naturalis - N, l. poj. 3D, Tenebitur a nobis, Servi, memoria orationes tua. tenebitur - 3 os. l. poj. 2K, futurum I passivi nobis - Abl, zaimek osobowy Servi - V, l. poj. 2D, memoria - 1D, l. poj. N, orationis - G, l. poj. 3D, tuae - G, l. poj. 1D,

12. U Kwintusa Mucjusza

1. Servius Sulpicius, qui inter nobiles eloquentia eminebat, ad Quintum Mucium aliquando pervenit eumque de iure civili consuluit.

2. Quintus respondit.

3. Cuius verba ille parum intellexit.

4. Itaque denuo iuris peritum interrogavit, cuius opinionem tamen iterum non percepit.

5. Tum Quintus Servium, cui oratoris clari laus tribuebatur, obiurgavit et ita dixit:

6. “Turpe est patricio et viro nobili et oratori ius, in quo versatur, ignorare!”.

1. Serwiusz Sulpicjusz, który wyróżniał się wymową między znakomitymi, przybył kiedyś do Kwintusa Mucjusza i radził się go w sprawach prawa cywilnego.

2. Kwintus odpowiedział.

3. Tamten niewiele zrozumiał z jego słów.

4. Toteż ponownie zapytał uczonego w prawie, którego jednak opinii powtórnie nie zrozumiał.

5. Wówczas Kwintus, któremu przyznawano chwałę sławnego oratora, zganił Serwiusza i tak powiedział:

6. “Niegodne jest patrycjuszowi i znakomitemu mężowi i oratorowi nie znać prawa, którym się obraca!”

Servius Sulpicius, qui inter nobiles eloquentia eminebat, ad Quintum Mucium aliquando pervenit eumque de iure civile consuluit. eminebat - 3 os. l. poj. 2K, indicativus imperfecti passivi Servius Sulpicius - 2D, l. poj. N, nobiles - l. mn. Acc, 3D, eloquentia - Abl, l. poj. 1D, Quintum Mucium - Acc, l. poj. 2D, pervenit - 4K, 3 os. l. poj. indicativus perfecti activi eumque - Acc, l. poj. iure - Abl, l. poj. 3D, civile - Abl, l. poj. consuluit - 3 os. l. poj. indicativus perfecti activi Quintus respondit. respondit - 2K, 3 os. l. poj. uintus - 2D, l. poj. N, Cuius verba ille parum intellexit. cuius - G, l. poj. zaimek względny verba - Acc, l. mn. 2D, ille - N, l. poj. 3D, intellexit - 3 os. l. poj. indicativus perfecti activi Itaque denuo iuris peritum interrogat, cuius opinionem tamen iterum non percepit. iuris - G, l. poj. 3D, peritum - 2D, Acc, l. poj. interrogarit - 1K, 3 os. l. poj. indicativus perfecti activi cuius - G, l. poj. zaimek względny opinionem - Acc, l. poj. 3D, percepit - 3 os. l. poj. 3K, indicativus perfecti activi

Tum Quintus Servium, cui oratoris clari, laus tribuebatur, obiurgavit et ita dixit. Quintus - N, l. poj. 2D, Servium - Acc, l. poj. 2D, cui - D, l. poj. zaimek względny oratoris - 3D, G, l. poj. clari - G, l. poj. 2D, laus - 3D, N, l. poj. tribuebatur - 2K, 3 os. l. poj. indicativus imperfecti passivi obiurgavit - 1K, 3 os. l. poj. indicativus perfecti activi dixit - 3 os. l. poj. 3K, indicativus perfecti activi Turpe est patricio et viro nobili et oratori ius in quo versatur ignorare! turpe - N, l. poj. 3D, est - 2 os. l. poj. sum, esse patricio - 2D, l. poj. D, viro - 2D, l. poj. D, nobili - D, l. poj. 3D, oratori - D, l. poj. 3D, ius - 3D, l. poj. Acc, quo - Abl, l. poj. zaimek względny versatur - l. poj. 3 os. l. poj. indicativus praesentis passivi ignorare - 1K, bezok.

13. Nauka prawa

1. Qua velut contumelia tactus Servius iuri civili operam dedit, et eos imprimis audivit, qui tum praecipuae auctoritatis fuerunt:

2. institutus a Balbo Lucilio, a Gallo Aquilio instructus est.

3. Etiam Sexti Papirii et Gai Iuventii responsa magna cum diligentia a Servio audiebantur.

4. Gallum aquilium, qui tum iuris scientia excellebat, Servius in Cercinam insulam secutus est.

5. Cercinae multi eius libri scripti sunt.

6. Haec taliaque fuerunt fundamenta laudis Servii futurae.

1. Tą jakby zniewagą dotknięty, Serwiusz zajął się prawem cywilnym i słuchał w pierwszym rzędzie tych, którzy wówczas byli prawnikami szczególnego poważania:

2. uczony przez Balbusa Luciusa, został wykształcony przez Gallusa Aquiliusa.

3. Także odpowiedzi Sextusa Papiriusa i Gaiusa Iuventiusa były przez Serwiusza słuchane z wielką uwagą.

4. Za Gaiusem Aquiliusem, który wówczas wyróżniał się znajomością prawa, Serwiusz poszedł na wyspę Cercynę.

5. Na Cercynie wiele jego ksiąg zostało napisanych.

6. I to oto były podstawy przyszłej chwały Serwiusza.

Qua velut contumelia tactus Servius iuri civili operam dedit... qua - Abl, zaimek względny contumelia - 1D, Abl, l. poj. tactus - 3 os. l. poj. 3K, participium perfecti passivi Servius - 2D, l. poj. N, iuri - D, l. poj. 3D, civili - D, l. poj. 3D, operam - Acc, l. poj. 1D, dedit - 3 os. l. poj. 1K, (cz. prze. dok.) ?? ...et eos imprimis audivit, qui tum praecipuae auctoritatis fuerunt. eos - l. mn. Acc, zaimek wskazujący audivit - 4K, 3 os. l. poj. (prze dok)? qui - l. mn. N, zaimek względny praecipuae - G, l. poj. 1D, auctoritatis - G, l. poj. 3D, fuerunt - l. mn. 3 os. (prze dok)? Institutas a Balbo Lucilio, a Gallo Aquilio instructus est. institutus - l. poj. 3 os. participium perfecti passivi Balbo Lucilo - Abl, l. poj. 2D, Gallo Aquilio - Abl, l. poj. 2D, instructus - l. poj. 3 os. 3K, (stro bier czas prze dok) est - 3 os. l. poj. sum esse Etiam Sexti Papirii et Gai Iuventi responsa magna cum diligentia a Servio audiebantur. Sextii Papirii - G, l. poj. 2D, Gai Iuventii - G, l. poj. 2D, responsa - l. mn. N, 2D, magna - Abl, l. poj. 1D, diligentia - Abl, 1D, l. poj. Servio - l. poj. Abl, 2D, audiebantur - 3 os. l. mn. 4K, (str bier czas przesz nied)

Gallum Aquilium, qui tum iuris scientia excellebat, Servius in Cercinam insulam secutus est. Gallum Aquilium - Acc, l. poj. 2D, qui - N, l. poj. iuris - 3D, l. poj. G, scientia - Abl, l. poj. 1D, excellebat - 3K, l. poj. 3 os. (cz przesz nied) Servius - 2D, l. poj. N, Cercinam - l. poj. Acc, 1D, insulam 1D, l. poj. Acc, secutus est - 3 os. l. poj. (str bier prze dok) Cercinae multi eius libri scripti sunt. Cercinae - G, l. poj. 1D, multi - N, l. mn. 2D, eius - l. poj. G, zaimek wskazujący libri - N, l. mn. 2D, scripti - 3od l. mn. 3K, (str bier cza prze dok) sunt - 3 os. l. mn. sum esse Haec talique fuerunt fundamenta laudis Servi futurae. haec - l. mn. N, taliaque - N, l. mn. 3D, fuerunt - l. mn. 3 os. sum, esse, fui (prze dok) fundamenta - l. mn. N, 2D, laudis - G, l. poj. 3D, Servi - G, 2D, l. poj. futurae - G, l. poj. 1D,

14. O urzędach i urzędnikach

1. Servius Sulpicius filiosuo de magistratibus populi Romani narrat:

2. “Exactis regibus Romae consules constituti sunt, penes quos domi bellique summum ius est.

3. Postea populus Romanus consulibus alios etiam magistratus addidit, valut censores, qui censum agunt, et praetores.

4. Magistratus, qui iura in civitate regunt, in magnis senatus consulta sequuntur.

5. Leges consensu populi non magistratuum imperio constituuntur.

6. Plebs autem tribunos sibi creavit, qui sunt velut magistratus plebeii.

7. Dicti sunt tribuni a tribubos, quia tribuum suffragio creantur.

8. Viri boni est magistratui praeesse.”

Serwiusz Sulpicjusz opowiada swojemu synowi o urzędach ludu rzymskiego:

“Po wypędzeniu królów w Rzymie powołani zostali konsulowie, przy których w czasie pokoju było największe prawo.

Później lud rzymski dodał konsulowi także innych urzędników, na przykład cenzorów, którzy dokonywali spisu obywateli i pretorów.

Urzędnicy, którzy stosują prawa w państwie, w sprawach ważnych idą za radami senatu.

---