ASERTYWNOŚĆ
Zachowaniem asertywnym nazywamy zespól zachowań stosowanych w relacjach z innymi ludźmi umożliwiający wyrażanie uczuć, postaw, pragnień i opinii w sposób otwarty, stanowczy, bezpośredni, co pozwala na uczciwość wobec siebie i innych, jednocześnie respektujący uczucia, postawy i opinie innych ludzi.
Zachowanie asertywne różni się od zachowania agresywnego, oznacza bowiem korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych osób. Różni się też od zachowania uległego, zakłada bowiem działanie zgodne z własnym interesem oraz stanowczą obronę siebie i swoich praw - bez nieuzasadnionego niepokoju.
Człowiek asertywny potrafi wyrażać siebie z wiarą w swoje możliwości, wyrażać swoje uczucia, opinie, poglądy, przekonania, dbać o swoje prawa, ich stanowienie i respektowanie ale równocześnie szanuje prawa, opinie, przekonania i uczucia innych osób.
Omawianie problematyki asertywności rodzi wiele kontrowersji wynikających z różnych sposobów jej rozumienia, a co za tym idzie z różnego do niej podejścia teoretycznego.
Najbardziej pełna i adekwatna wydaje się być koncepcja behawiorystyczno - poznawczo - fenomenologiczna, gdzie rozpatruje się asertywność jako strukturę łączącą przekonania osobiste pozwalające na jej wewnętrzne doświadczanie oraz behawioralne umiejętności pozwalające na asertywne działanie.
Człowiek nie przychodzi na świat asertywny, ale może nauczyć się asertywności. To, jaki typ i wzorzec zachowania utrwali się w człowieku determinują oddziaływania otoczenia oraz najbliższych osób w dzieciństwie. Zachowania asertywne wymagają dużej świadomości, bowiem należy brać pod uwagę swoje i innych uczucia i potrzeby. Ważna jest świadomość, że zachowanie asertywne nie jest spontaniczne, ale wyuczone.
Asertywność nie jest naturalną reakcją człowieka - należy więc uczyć się jej. Nieumiejętność bycia asertywnym w kontaktach międzyludzkich skazuje na agresję powodującą wstyd i brak akceptacji samego siebie, bądź uległość uniemożliwiającą samorealizację i samoakceptację.
Uczenie się asertywności umożliwia:
Obronę swoich praw bez stosowania przemocy
Wyrażanie pozytywnych i negatywnych uczuć i opinii bez lęku
Przyjmowanie uczuć i ocen innych bez nadmiernych emocji
Wyrażanie oraz negocjowanie swoich praw i oczekiwań wobec innych
Racjonalne reakcje na krytykę ze strony otoczenia
Wyeliminowanie ludzi, którzy dotychczas nami manipulowali
Istota zachowań asertywnych:
Pewność siebie
Wysoka samoocena
Szacunek dla siebie i innych
Odpowiedzialność za siebie
Motywacja do dobrej pracy
Zainteresowanie myślami i uczuciami innych
Umiejętność zadawania pytań
Uczciwość i bezpośredniość
Umiejętność słuchania innych
Potrzeba poznawania reakcji otoczenia
Umiejętne mówienie „nie”
Asertywność traktuje się jako jeden z wyznaczników zdrowia psychicznego człowieka, ponieważ sprzyja zwalczaniu stanów nerwicowych związanych przede wszystkim z lękiem społecznym. Kształtuje umiejętność skutecznego i konstruktywnego funkcjonowania interpersonalnego. Umożliwia kontrolę nad własnym życiem i umacnia poczucie własnej wartości. Pomaga w przygotowaniu człowieka do życia oraz radzeniu sobie z jego wymaganiami. We współczesnej pedagogice i psychologii podkreśla się, że rozwijanie asertywności u dzieci i młodzieży umacnia ich poczucie podmiotowości, dostarcza im wzorów efektywnego porozumiewania się, umożliwia nawiązywanie konstruktywnych kontaktów z rówieśnikami, a także uczy traktowania drugiego człowieka z należnym mu szacunkiem oraz poszanowaniem jego godności i praw osobistych. Dla nauczyciela asertywność jest jednocześnie psychologiczną tarczą obronną przed próbami manipulacji ze strony uczniów, jak również sposobem wywierania na nich wpływu, dalekim jednak od stosowania przemocy. Przyjmowanie przez pedagoga asertywnej postawy i troska o jej kształtowanie u dzieci i młodzieży sprawia, że proces wychowawczy służy zarówno realizacji potencjału osobowego wychowanków i wychowawcy, jak też jest źródłem satysfakcjonujących kontaktów, opartych na wzajemnym szacunku, otwartości i autentyczności.