Diagnostyka obrazowa zajmuje się rozpoznawaniem chorób wykorzystując do tego celu metody obrazowe, to znaczy metody, których wynik przedstawiony jest w formie graficznej.

08.XI.1895 - Wilhelm Konrad rentgen (1901 rok nagroda Nobla)

Właściwości promieni X

• przenikają przez obiekty nieprzezroczyste\

• powodują zaczernienie błon fotograficznych\

• wywołują zjawisko fluorescencji

Współczesna diagnostyka obrazowa

• rentgenodiagnostyka

• ultrasonografia

• magnetyczny rezonans jądrowy

• medycyna nuklearna

• termografia

RENTGENODIAGNOSTYKA

Metody badań wykorzystujące promienie rentgenowskie. Do tych metod zalicza się:

• zdjęcia klasyczne

• badania kontrastowe

• tomografia komputerowa

• mammografia

Zdjęcia klasyczne

• zdjęcia klatki piersiowej

• zdjęcia przeglądowe jamy brzusznej

• zdjęcia struktur kostnych

Badania kontrastowe - Są to metody polegające na wykonaniu zdjęć rentgenowskich po wcześniejszym podaniu pacjentowi środków cieniujących (= kontrastowych) tj substancji, które pochłaniają promieniowanie X w innym stopniu niż tkanki ciała.

Podział środków cieniujących

Pozytywne

• pochłaniają promieniowanie w stopniu większym niż otaczające tkanki

• BaSO₄ - siarczan baru (baryt, papka barytowa) - stosowane doustnie w badaniach przewodu pokarmowego; złoża barytu są zanieczyszczone As₂O₃ (arszenik) - sole baru rozpuszczone w wodzie SA trujące. Baryt obecnie podawany jest jako biała zawiesina stosowana wyłącznie doustnie.

• Jodowe środki cieniujące - nie należy podawać do drzewa oskrzelowego i tchawicy gdyż powodują „ściąganie” wody z otaczających tkanek i mogą doprowadzić do obrzęku płuc

Negatywne

• pochłaniają promieniowanie w stopniu mniejszym niż otaczające tkanki

• gazy (CO₂, powietrze)

Badanie przewodu pokarmowego

• 1897 - badanie przełyku solami bizmutu

• 1908 - zastosowanie siarczanu baru

Przygotowanie do badania przewodu pokarmowego

• dwa dni przed badaniem dieta lekkostrawna - badanie jelita grubego

• dzień przed badaniem - dieta płynna, środki przeczyszczające - badanie jelita grubego

• w dniu badania - na czczo, lewatywa - badanie jelita grubego

• do badania żołądka na czczo

• do badania przełyku i jelita cienkiego bez przygotowania bo fizjologicznie nie ma tam żadnych substancji które mogłyby wpływać na badanie

Przygotowanie do badań z użyciem donaczyniowych środków cieniujących

• na czczo - 4 - 6 godzin

• dzień przed badaniem środki przeczyszczające - urografia

• po niej należy coś zjeść - pacjentów z cukrzycą insulinozależna zapisuje się na badania w pierwszej kolejności w godzinach rannych aby byli na czczo

• nie podawać ich do oskrzeli i tchawicy gdyż „ściągając” wodę z otaczających tkanek mogą doprowadzić do obrzęku płuc

• podawać donacyzniowo 1ml na 1 kg mc.

Przeciwwskazania do donaczyniowego podawania środków kontrastowych

• uczulenie na środki kontrastowe

• odwodnienie

• przełom tarczycowy

• szpiczak mnogi

Działania niepożądane środków konytastujacych

Działania niepożądane I^O

Reakcja alergiczna

• Kichanie

• kaszel

• zaczerwienienie skóry

• swędzenie

• pokrzywka

Wpływ środków cieniujących na OUN

• uderzenie krwi do głowy

• zaczerwienienie skóry

• uczucie gorąca

• nudności

• wymioty

• obrzęk powiek

• dreszcze

Działania niepożądane II^O

• 
  spadek RR

• 
  bradykardia reakcja wazowagalna

• Duszność

• Spastyczny kaszel

Działania niepożądane III^O

• wstrząs - tachykardia, duży spadek RR

• skurcz oskrzeli i krtani

• napad dychawicy oskrzelowej

• obrzęk głośni

• obrzęk płuc

• duszność

Działania niepożądane IV^O

• zatrzymanie krążenia i oddychania

Postępowanie w przypadku wystąpienia działań niepożądanych

Postępowanie w działaniach niepożądanych I^O

• przerwać podawanie środka cieniującego

• obserwacja chorego

• blokery H1 - Clemastin 2mg jv

• blokery H1 + blokery H2 - Clemastin 4 - 6 mg jv, Cymetydyna 5mg/kg jv

Postępowanie w działaniach ubocznych II^O

• przerwać podawanie środka cieniującego

• płyny dożylnie

• tlen 3 l/minutę

• ułożenie chorego z uniesionymi nogami

• Atropina 0,8 - 1,0 mg (max 3 mg)

Postępowanie w działaniach ubocznych III^O

• przerwać podawanie środka cieniującego

• płyny dożylnie

• tlen 3 l/minutę

• ułożenie chorego z uniesionymi nogami

• Dopomina 2 - 5 mikrogram / kg / min jv

• Adrenalina 4 - 8 mikrogram / minutę jv

• Diazepam 5 - 10 mg jv (drgawki)

• Furosemid 20 - 40 mg jv (obrzęk płuc)

• Adrenalina 10 mikrogram / minutę jv (skurcz oskrzeli)

• Hydrokortyzon 100 - 500 mg jv (przeciwuczuleniowo)

Postępowanie w przypadku działań niepożądanych IVO

• resuscytacja krążeniowo - oddechowa

Rodzaje badań z użyciem kontrastowych środków cieniujących

Donaczyniowo

• arteriografia - tętnice

• fleboreafia - żyły

• urografia - nerki i przewody moczowe

• fistulografia - przetoki\

• TK - CT

Pozanaczyniowo

• cystografia - pęcherz moczowy

• pielografia

• cholangiografia - drogi żółciowe

• histerosalpingografia - jajowody

• TK

Mammografia - rak sutka

• 20% zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet

• Jest przyczyną około 15% zgonów kobiet

• Około 1% raków sutka dotyczy mężczyzn

• 1 milion zachorowań rocznie na świecie

• 12 tysięcy zachorowań rocznie w Polsce

• 50% zachorowań w Polsce kończy się śmiercią

• I^O zachorowania

• Polska 30 - 40%

• USA - 60%

• Szwecja 80%

• Pięcioletnie przeżycie

• UE - 77%

• Polska 58%

TOMOGRAFIA MAGNETYCZNEGO REZONANSU JĄDROWEGO

Metoda badania wykorzystująca zjawisko magnetycznego rezonansu jąder umieszczonych w silnym polu magnetycznym i pobudzanych za pomocą fal radiowych.

Gol - DTPA - paramagnetyczny środek kontrastowy, stosowany w obrazowaniu metodą RM, którego obecność zmienia zdolności protonów do generowania sygnału radiowego - czasy relaksacji, zwłaszcza T₂ - zostają skrócone.

Środki kontrastowe

Obecność niektórych substancji może wpływać na czas relaksacji. T1 w czystej wodzie (bez O2) wynosi 3100 ms, obecność O2 skraca czas do 2700 ms..

Pozytywne

• Paramagnetyki

• Magnetist

• Gadowsit

• Optimark

Negatywne

• Superparamagnetyki

• Resovist

• Ferromagnetyki

• Magnetyt

ULTRASONOGRAFIA

Badanie diagnostyczne, w którym obrazy narządów ciała uzyskuje się za pomocą fal ultradźwiękowych, tzn fal dźwiękowych o częstotliwości od 3,5 Mhz do 20 Mhz.

Ultrasonografia dopplerowska

SOVUE

• Środek kontrastowy stosowany w sonografii

• Zawiesina pęcherzyków SF₆ (gaz obojętny) otoczonych osłoną fosfolipidową

• Po około pięciu minutach ulega destrukcji (SF₆)

RADIOLOGIA ZABIEGOWA

Dział medycyny, który wykorzystuje metody obrazowania, oraz odpowiedni sprzęt do wykonywania zabiegów leczniczych.

• Radiologia zabiegowa

• Embolizacja - zamykanie światła naczyń

• Rozszerzanie i udrażnianie tętnic

• Zabiegi na sercu i dużych naczyniach

• Protezowanie

• Zabiegi na drogach żółciowych

• Zabiegi na drogach moczowych

• Przezskórny drenaż ropni, torbieli, wysięków

• Usuwanie ciał obcych

Radiobiologia - nauka zajmująca się badaniem wpływu promieniowania jonizującego na organizmy żywe.

Promieniowanie jonizujące

• Elektromagnetyczne

• promieniowanie x

• promieniowanie gamma

• Korpuskularne

• Promieniowanie Alfa

• Promieniowanie Beta

• Protony

• Elektrony

• Neutrony

Działanie promieniowania jonizującego na organizm

• Bezpośrednie

• uszkodzenie „tarczy”

• DNA

• błona komórkowa

• Pośrednie

• tworzenie wolnych rodników

Prawo Bregonie i Trobondeau

Wrażliwość komórek na działanie promieniowania jest wprost proporcjonalna do ich aktywności podziałowej a odwrotnie proporcjonalna do stopnia ich

Podział narządów z uwagi na ich promienioczułość

• Grupa pierwsza - gonady, szpik kostny

• Grupa druga - mięśnie, tkanka tłuszczowa, przewód pokarmowy, soczewki, płuca

• Grupa trzecia - kości, tarczyca, skóra

• Grupa czwarta - ręce, przedramiona, stopy

Następstwa napromieniowania

• Wczesne i późne skutki somatyczne

Wczesne skutki somatyczne

• Tkanki i narządy

• Cały organizm

• Zespół Hematopoetyczny < 10 gg

• Zespół jelitowy 10 - 50 gg

• Zespół mózgowo - naczyniowy >50 gg

Dawka letalna dla człowieka

LD 50 / 30 = 4 Gy

50 - 50% 30 - 30 dni

Próżne skutki somatyczne

• Rozwój raka

• Rozwój białaczki

• Przyspieszenie procesów starzenia

• Skrócenie czasu życia

• Zaćma

• Bezpłodność

Promieniotwórczość (radioaktywność) jest to zdolność emitowania przez pewne pierwiastki promieniowania jądrowego wskutek promieniotwórczego rozpadu ich jąder atomowych.

Historia odkrycia promieniotwórczości

1896 - odkrycie przez Henri Becquerela emisji przez uran niewidzialnego promieniowania, które oddziaływało na błony fotograficzne.

1898 - odkrycie radu przez Skłodowską Curie i Becquerela.

1903 - nagroda Nobla dla Henri Becquerela i Piotra Curie za prace nad promieniotwórczością.

Wytwarzanie promieniowania

• Aparaty (bomby) kobaltowe

• Naturalne promieniowanie izotopu kobaltu ⁶⁰Co

• Akceleratory liniowe

• Wysokoenergetyczne fotory x

• Elektrony

METODY LECZENIA NOWOTWORÓW

• Leczenie chirurgiczne

• Radioterapia

• Chemioterapia

Rodzaje radioterapii

• Radykalna - ziarnica złośliwa, rak szyjki macicy, niedrobnokomórkowy rak płuca

• Skojarzona - rak sutka

• Paliatywna - zaawansowane przypadki szpiczaka mnogiego

Promienioczułość nowotworów

Dawka całkowita potrzebna dla 95% prawdopodobieństwa wyleczenia guza w stadium T3 wynosi dla:

• Neuroblastoma 35 Gy

• Osteosarcoma 80 Gy

• Raki 70 Gy (leczenie samodzielne), 50 - 60 Gy w skojarzeniu z operacją

• Mięsaki - 70 Gy w skojarzeniu z operacją

• Ziarnica złośliwa - 70 Gy leczenie samodzielne, 30 - 35 Gy w skojarzeniu z chemioterapią

Aplikowanie promieniowania

• Teleradioterapia

• Napromieniowanie z pól zewnętrznych

• Brachyterapia (¹⁹² Ir, ¹³⁷Cs)

• Napromieniowanie śródtkankowe

• Napromieniowanie kontaktowe

• Napromieniowanie dojamowe

Dozowanie (frakcjonowanie) promieniowania

• 10 - 40 sesji naświetleń (2 - 8 tygodni)

• 5 dni w tygodniu

• Około 2 Gy na dzień

Ziarnica złośliwa - radioterapia paliatywna

• 20 Gy w 5 dawkach

• 30 Gy w 10 dawkach

W przypadku zaawansowanych zmian w ilościach (ziarnica złośliwa - szpiczak), jako leczenie przeciwbólowe jednorazowo LMB 6 Gy, LMB 8 Gy

Frakcjonowanie promieniowania

• Gorsza regeneracja prawidłowych komórek

• Większe prawdopodobieństwo trafienia w mitozę

• Zwiększenie utlenowania przetrwałych części guza

Efekt tlenowy

• Warunki beztlenowe wywierają użycie 2.53 krotnie wyższych dawek promieniowania.

Faza planowania - stymulacja

• Określenie miejsca zabiegu, czyli obszaru docelowego, który ma być naświetlony.

• Ustalenie techniki.

• wybór rodzaju promieniowania

• wybór sposobu ukierunkowania wiązki lub wiązek promieniowania od 1 (np. npl skóry) do 6 (np. npl prostaty)

• Oznaczenie powierzchni zabiegu

• na skórze za pomocą tatuażu widocznego na zdjęciach rtg

• Ukształtowanie pola zabiegu

• wiązka ma kształt prostokątny o bólach długości 5 - 40 cm (dowolnie regulowanych)

• zdrowe tkanki do czego służą ekrany wykonane ze specjalnego stopu metali (cerrobenol)

• Pozycjonowanie

• odlewy gipsowe i worki z piaskiem służą do wygodnego ułożenia pacjentów i zapewniają to, ze się on nie poruszy w czasie zabiegu.

Skutki uboczne radioterapii

• Zmęczenie

• występuje do kilku tygodni po leczeniu

• jest związane z eliminacją substancji powstałych ze zniszczenia komórek

• jest związane z dużym

• Zapalenie skóry

• występuje zarówno w polu naświetlonym jak i po stronie przeciwnej

• stosuje się promieniowanie wysokoenergetyczne

• stosuje się technikę wielopolową

• unikanie podrażnień (opalania, kosmetyków wysuszających skórę)

• Zapalenie błony śluzowej

• ból i suchość w jamie ustnej

• trudności w połykaniu

• pleśniawki

• opryszczka

• Biegunka

• Stosuje się błonnik, który wiąże wodę z substancją drażniącą

• Nudności

• Pojawiają się wtedy, gdy naświetlana jest jama brzuszna

• Zapalenie przewodu moczowego

• Wypadanie włosów

• Bezpłodność

Ochrona przed promieniowaniem jonizującym

• błony osobiste - personel pracowni: fartuchy, rękawice z gumy dłoniowej, okulary

• pacjenci - osłony stałe

• odległość - natężenie promieniowania maleje proporcjonalnie do kwadratu odległości

• kontrola - dozymetryczna

---