WARZYWA CEBULOWE
wszystkie należą do rodzaju Allium (400 gatunków), rodzina liliowate - Liliaceae
dwie grupy:
tworzące jadalną cebulę (cebula zwyczajna, cebula kartoflanka, szalotka, cebula perłowa, cebula wielopiętrowa, por, czosnek)
nie tworzące jadalnej cebuli (szczypiorek i siedmiolatka)
rośliny trwałe, w Polsce najczęściej dwuletnie
wieloletnie: szczypiorek, siedmiolatka, cebula piętrowa
jednoroczna: czosnek
część jadalna: szczypior, cebula
I rok uprawy: tworzą cebulę (skórzana łodyga, mięsiste pochwy liściowe)
cebula jadalna może składać się z drobnych cebulek tworzących gniazda lub ząbki (czosnek)
liście rurkowate lub płaskie (czosnek, por)
płytki system korzeniowy, główna masa korzeni w warstwie ornej
w II roku uprawy tworzą pęd kwiatostanowy, kwitną i owocują
kwiatostan: kulisty baldach otoczony osłonkami
kwiaty 6-dzielne
owadopylne (pszczoły)
owoc: sześcionasienna torebka, nasiona czarne, trójkanciaste
czosnek i cebula wielopiętrowa nie tworzą nasion (rozmnażane z małych cebulek)
rośliny dnia długiego, stanowisko słoneczne, szczypiorek i siedmiolatka znoszą zacienienie
niewielkie wymagania klimatyczne, znoszą dobrze niskie temperatury
średnie wymagania wodne, w okresie suszy wymagają nawadniania
wysokie wymagania glebowe
uprawiane w II roku po oborniku, na słabych glebach w I roku po oborniku
znaczenie: specyficzny zapach i smak - olejki eteryczne (działanie antyseptyczne), głównie rośliny przyprawowe, cebula i por jako warzywa, surowiec dla przemysłu mięsnego, rybnego, warzywnego i farmaceutycznego
CEBULA ZWYCZAJNA - Allium cepa var. cepa
uprawiana juz w starożytności
słaby system korzeniowy, korzenie przybyszowe (20-25szt.) do 20cm, promień 15-20cm
liście na obwodzie wierzchołka wzrostu
pierwsze 5-6 liści: pochwy liściowe błoniaste, cienkie - odpadają
liście 7-10: pod koniec wegetacji tworzą łuski ochronne
wewnętrzne 3-4 liście nie tworzą blaszek liściowych, są najgrubsze
w kątach liści na piętce są pączki, gdy rozwija się więcej niż jeden następuje rozszczepienie cebuli
rurkowate blaszki liściowe: szczypior
górne części pochew liściowych tworzą szyjkę
bączastość - opóźnia zasychanie szyjki, wynika to ze zbyt późnego siewu, lub nadmiernego nawożenia azotem
MTN 2.7-4g
znaczenie gospodarcze: na bezpośrednie spożycie, dla zamrażalnictwa, przemysłu owocowo-warzywnego, na export
wartość odżywcza: związki o charakterze odżywczym i biologicznie czynnym (kwas maleinowy, cytrynowy, szczawiowy, olejki eteryczne, siarkowe, flawonowe)
roślina klimatu umiarkowanego
wymagania: termiczne niewielkie, kiełkuje juz przy 2 stopniach, temperatura optymalna 18-20ºC, siewki znoszą przymrozki do -3ºC, temperatura przechowywania >16-20ºC ogranicza rozwój organów generatywnych, jarowizacja w temp 4-10 stopni; wymagania wodne umiarkowane, niski współczynnik transpiracji (300-350), wrażliwa na suszę - słaby system korzeniowy, okresy krytyczne: wschody i faza intensywnego wzrostu, pod koniec wegetacji sucho, ciepło i bezdeszczowo: dobrze dojrzewa i dosycha; bardzo duże wymagania glebowe, gleby najlepsze I i II klasa bonitacyjna, wrażliwa na zachwaszczenie
rejonizacja uprawy cebuli: przy uprawie z siewu - długi okres wegetacji (120-160 dni), rejony o wczesnej wiośnie i długim okresie wegetacji, izoterma czerwca>7ºC, VIII>16.5ºC
uprawiana zwykle w II roku po oborniku, na glebach słabych w I roku, mało wrażliwa na przedplon, pole odchwaszczone, po sobie 3-4 lata, uprawa gleby staranna
metody uprawy: z siewu nasion wprost na pole (80%), z rozsady, z dymki
siew 1-2 dekada IV, norma 2.5-6kg/ha, głębokość 2-3cm, siew rzędowy lub wstęgowy, rzędy co 30-45cm
siew II/III w inspektach
drobne cebulki w II roku po posadzeniu dymki - właściwy plon, przechowywanie dymki: średnia i duża 18-20ºC, dymka drobna (0.5-1cm) nie jaryzuje się - temperatura dowolna, zbiór: wczesne - początek V, na użytek jesienny i do przechowywania: w fazie dojrzałości fizjologicznej
cebule przemarzają przy temperaturze -3ºC
CZOSNEK - Allium sativum
łodyga rzekoma - głąbik
główka 4-20 cebulek - ząbków (liść ochronny - sucha łuska, liść spichrzowy, liść ochraniający, liście właściwe)
niektóre typy wydaja pęd kwiatostanowy wys. 20-120cm, kwiaty białawe lub różowe, wegetatywne cebulki, nie tworzą nasion
znaczenie: przyprawa do potraw, świeży, surowy, kiszony, marynowany, dla przemysłu spożywczego i farmaceutycznego; działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, przeciwmiażdżycowe, wzmacniające (składnik czynny: tallicyna)
WYMAGANIA KLIMATYCZNO - GLEBOWE
termiczne: umiarkowane, klimat wilgotny i suchy kontynentalny, przechowywany w temp >20ºC nie tworzy główek
duże wymagania świetlne
wymagania wodne wysokie, okres krytyczny V-VI
duże wymagania glebowe
stanowisko: szczególnie wrażliwy na zmianowanie
rozmnażany wegetatywnie z ząbków i cebulek powietrznych
POR - Allium ampeloprasum ssp. porrum
nie występuje w stanie dzikim
roślina dwuletnia
liście płaskie, lancetowate, dołem tworzą rzekoma łodygę
cebula ma jeden wierzchołek wzrostu
system korzeniowy silnie rozwinięty, większość korzeni w warstwie górnej
warzywo przyprawowe, do surówek, na susz
wymagania termiczne niewielkie, temperatura optymalna 15-20ºC, maksymalna 28ºC
duże wymagania świetlne (roślina dnia długiego)
wysokie wymagania wodne, okres krytyczny: kiełkowanie i wschody oraz intensywny wzrost; niewskazany nadmiar wody pod koniec wegetacji
odmiany wczesne maja cieńszą i dłuższą łodygę rzekomą, są łagodne
uprawa z siewu lub z rozsady
sadzenie: na płask, w bruzdach, na redlinach, w otworach
SZCZYPIOREK
wysoka zawartość witaminy C