CZYTANIE I PISANIE W EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ.

Przygotowała: Maria Stebel

Proces przygotowania do opanowania umiejętności czytania rozpoczyna nauczyciel w przedszkolu już w grupie dzieci 3 letnich a intensyfikuje swoje działania w grupie 6 latków. Pierwsze efekty, jakie uzyskuje dziecko w procesie uczenia się pod kierunkiem nauczyciela w przedszkolu mogą łączyć się w jego świadomości bądź z radością odkrywania, samodzielnego zdobywania czegoś, pokonywania trudności, mogą być samo nagradzające przez sam fakt, iż się samemu coś zdobyło, bądź też mogą łączyć się z emocjami negatywnymi, jakimi będą poczucie zagrożenia, lęk przed ocena ze strony nauczyciela, przed kara za kolejne niepowodzenia czy to tylko za działania niezgodne z oczekiwaniami nauczyciela.

Pod wpływem silnych i częstych niepowodzeń związanych z uczeniem się czegoś nowego może powstać a następnie utrwalić się negatywna motywacja do nauki szkolnej, przejawiająca się w unikaniu sytuacji skłaniających do wykonania danej czynności, lękowym reagowaniem na wszelkie objawy negatywnej oceny ze strony nauczyciela.

Dzieci opanowujące z trudnością podstawy danej umiejętności wymagają szczególnie troskliwej pomocy nauczyciela.

„Czytanie stanowi przede wszystkim złożony proces językowy i poznawczy” /Jurkowski/

„Czytanie to proces sensoryczno - motoryczny intelektualny, emocjonalny i wychowawczy Mystkowska/

„Istotą umiejętności czytania jest zdolność dziecka do tłumaczenia albo rozszyfrowywania znaków języka pisanego, a podstawowym elementem czytania są rozumienie czytanego tekstu i związana z tym technika czytania”. /Więckowski/

Czytanie jest procesem złożonym i dynamicznym. Na proces ten składają się zjawiska fizyczne, fizjologiczne i psychologiczne (Malendowicz).

Czytanie jest umiejętnością rozszyfrowania kodu graficznego, aby dziecko mogło czytać musi poznać poszczególne znaki języka pisanego, litery. Istota umiejętności czytania jest zdolność dziecka do tłumaczenia albo rozszyfrowania określonych znaków języka pisanego (Styczek).

Aby dziecko mogło z zainteresowaniem uczyć się umiejętności czytania, musi od początku nauki prawidłowo rozumieć znaczenie znaków graficznych, musi uczyć się na materiale „ coś oznaczającym”.

CZYTANIE jest procesem wymagającym współdziałania szeregu właściwości psychicznych człowieka i współdziałania analizatorów ( wzrokowego, słuchowego, kinestetycznego) sprawnego przebiegu wielu procesów myślowych odpowiedzialnych za prawidłową analizę i syntezę informacji, ich przetwarzanie, skojarzenie z posiadanym doświadczeniem. Umiejętność czytania i pisania jest umiejętnością złożoną. Proces ich kształtowania polega na jednoczesnym kształtowaniu szeregu umiejętności cząstkowych, a także wielu właściwości psychicznych dziecka zarówno intelektualnych jak i emocjonalno - motywacyjnych .(rozpoznawanie znaków, jakimi są litery, kojarzenie obrazu graficznego z jego odpowiednikiem dźwiękowym, rozumienie znaczenia słowa w zależności od konkretu w jakim się pojawia).

Czytanie stanowi swoistą złożoną operację myślową i wymaga jednoczesnego przeprowadzenia następujących czynności:

1. całościowego dostrzegania kształtu graficznego wyrazu i skojarzenia go z dźwiękowym odpowiednikiem, z brzmieniem wyrazu,

2. skonstruowania z poszczególnych słów tekstu treści jako sensownej całości - czyli dostrzeżenia i uświadomienia sobie powiązań logicznych między wyrazami oraz wyrażeniami i zwrotami.

Istotą umiejętności czytania jest zdolność dziecka do tłumaczenia albo rozszyfrowania znaków języka pisanego, a podstawowymi elementami czytania są rozumienie czytanego tekstu i związana z tym technika czytania (Więckowski).

Najogólniej czytanie to dekodowanie informacji, czyli rozpoznawanie oraz identyfikowanie symboli (drukowanych lub pisanych), pisanie zaś to kodowanie ich za pomocą takich samych symboli.

II PRZYGOTOWANIE DZIECKA DO CZYTANIA I PISANIA ( nauczenie obu tych umiejętności) oraz doskonalenie będzie obejmować trzy sfery:

1. sferę procesów psychomotorycznych (sprawność analizatorów wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno - ruchowego, sprawność aparatu artykulacyjnego oraz sprawność manualną)

2. sferę procesów poznawczych (myślenie, dla którego „materiałem jest zasób pojęciowy i słownikowy dziecka),

3. sferę procesów emocjonalno - motywacyjnych ( warunkujących nastawienie dziecka wobec konieczności opanowania obu tych umiejętności, mobilizujących je do pokonywania trudności).

Przygotowanie dziecka w okresie przedszkolnym polegające na kształtowaniu zainteresowania książką, możliwościami jej wykorzystania, czerpania radości i satysfakcji z jej czytania oraz zwracania szczególnej uwagi w procesie doskonalenia umiejętności czytania i pisania na pobudzanie dziecka do refleksji, do różnorodnego operowania przeczytanymi tekstami, przetwarzania poprzez inne formy ekspresji ( ruchowe, plastyczne, mimiczne, muzyczne..)kształtuje wewnętrzną potrzebę nauczenia się dobrego czytania i pisania, zwiększa jego odporność na nieuniknione w pierwszych etapach uczenia się trudności.

Z punktu widzenia ogólnego rozwoju dziecka znacznie ważniejsze jest to czy rozumie ono ideę książki, czy treść książki wywołuje w nim jakieś przeżycie, napięcie zmusza do zastanowienia się, pytania, dociekania niż to, że czyta zbyt długo w stosunku do kolegów, że „połyka „ litery przy czytaniu głośnym, że się jąka, czyta mało ekspresyjnie, niedokładnie rozumie znaczenie niektórych złów występujących w tekście.

DZIAŁANIA EDUKACYJNE W OKRESIE PRZYGOTOWUJĄCYM DZIECKO DO PODJĘCIA NAUKI CZYTANIA POWINNY OBEJMOWAĆ:

• wzbogacanie wiadomości dziecka o otaczającym świecie,

• rozwój słownictwa,

• uczenie prawidłowej wymowy,

• nabywanie umiejętności komunikatywnego wypowiadania się,

• rozwijanie percepcji wzrokowej i wrażliwości słuchowej,

• rozwijanie orientacji przestrzennej oraz sprawności manualnej i koncentracji uwagi,

• kształtowanie umiejętności analizy i syntezy słuchowej, koordynacji słuchowo - ruchowej i słuchowo - wzrokowej oraz analizy i syntezy wzrokowej,

• wzbudzanie zainteresowania książką oraz wyzwalanie motywacji dziecka do samodzielnego czytania,

• rozwijanie pamięci słuchowej i wzrokowej,

• prowokowanie do globalnego odpoznawania wyrazów oraz wstępne ćwiczenia kształtujące technikę czytania,

• kształtowanie umiejętności czytania krytycznego, twórczego

Przygotowanie dzieci do nauki czytania i pisania to nie tylko wyposażenie dziecka w podstawowe wiadomości

i umiejętności związane z czytaniem i pisaniem, ale także jeden z ważniejszych czynników wszechstronnego rozwoju. Dlatego też podstawą do realizacji procesu wychowawczo - dydaktycznego w przedszkolu z zakresu nauki czytania i pisania powinno być kształtowanie wewnętrznej motywacji dziecka do czytania i pisania, rozwijanie jego zainteresowania słowem drukowanym, zawsze jednak poparte stymulowaniem jego ogólnego rozwoju - umysłowego, fizycznego i emocjonalno- społecznego.

Wczesne zainteresowanie nauką czytania świadczy o znakomitych możliwościach umysłowych dziecka.

Z chwilą opanowania umiejętności czytania rozszerza się zakres dostępnych informacji, a to stanowi ważny czynnik rozwijający dziecięcy intelekt.

Naukę czytania i pisania nauczyciele organizują zgodnie z zaleceniami metod analitycznych. Takich metod jest wiele, ale wszystkie respektują następujący schemat:

• Dziecko widzi obrazek, a pod nim podpis: na przykład na obrazku jest przedstawiony kot, a pod nim podpis „To kot Ali”.

• Zdanie to trzeba podzielić na wyrazy (pierwszy poziom analizy) i wyodrębnić wyraz w którym występuje nowa literka, oczywiście przy pomocy dorosłego,

• Tym wyrazem jest kot i trzeba w nim wyodrębnić głoski ( fonemy) - jest to drugi poziom analizy: dziecko określa, co słyszy na początku wyrazu ( głoska w nagłosie), co słyszy na końcu wyrazu( głoska w wygłosie) i co słyszy w środku wyrazu ( głoska w śródgłosie),

• Teraz powinno skupić się na wyodrębnionej nowej głosce ( fonemie) i literze, za której pomocą można ją oznaczyć ( kodować) w tym przypadku jest to „k”,

• Dziecko poznaje kształt nowej literki i pisze ja palcem w powietrzu, na ławce lub zaparowanej szybie, w rozsypanej kaszy), ołówkiem ( lub długopisem) na papierze, po wykropkowanym śladzie i wreszcie w linijkach zeszytu,

• W trakcie poznania kształtu nowej litery następuje silne skojarzenie brzmienia głoski z kształtem jej znaku ( literą),

• gdy dziecko już umie odwzorować kształt nowej litery i łączy ja z właściwą głoską, rozpoczyna się synteza: zbitkę głoska- literka włącza się wyraz, wyraz w zdanie i dalej na przykład w powiastkę.

Z takiego sposobu kształtowania umiejętności czytania i pisania wynika, że mały uczeń nie będzie miał większych kłopotów, jeżeli:

• rozumie sens kodowania i dekodowania ( wymaga to sprawnego rozumowania, bogatego słownictwa i wysokiej już wprawy w komunikowaniu się za pomocą słów),

• potrafi usłyszeć pojedyncze głoski w wypowiadanych wyrazach ( ma dobrze rozwinięty słuch fonematyczny)

• umie dostrzec, jaki kształt ma poznawana litera, i umie go zapamiętać ( jest to możliwe dzięki odpowiednio wysokiemu poziomowi analizy i syntezy wzrokowej, a także dobrze rozwiniętej pamięci wzrokowej,

• jest w stanie odtworzyć literę, nie pomijając ani jednego szczegółu ( konieczna jest tu duża sprawność rąk i koordynacja wzrokowo - ruchowa).

• Ważne jest, aby dziecko pięknie mówiło i poprawnie artykułowało głoski. Dlatego nie wolno zaniedbać ćwiczeń wskazanych przez logopedę, jeżeli dziecko ma zaburzenia mowy.

III Jakie kompetencje w zakresie przygotowania do nauki czytania i pisania powinno mieć dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie? ( wg Edyty Gruszczyk Kolczyńskiej)

Dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej powinno:

• Rozumieć sens kodowania oraz dekodowania i orientować się w najczęściej używanych oznaczeniach, rozpoznawać uproszczone obrazki zawierające ważne w codziennym życiu informacje,

• Rozpoznawać litery drukowane małe i wielkie, łączyć je w sylaby, a sylaby w wyrazy,

• Ułożyć wyraz z sylab ( dwóch - trzech) pasujący do obrazka,

• Czytać wyrazy o prostej budowie fonetycznej i `podpisywać „ nimi obrazki przedstawiające przedmiot, osobę, zwierzę, roślinę itp.

• Ułożyć zdanie z rozsypanki wyrazowej ( trzy - cztery wyrazy), podpis do obrazka,

• Czytać krótkie zdania i równoważniki zdań z właściwą intonacją i dobierać je do obrazków ( przedstawiających określoną sytuację, zdarzenie),

• rozumieć sens przeczytanego krótkiego tekstu ( trzy - cztery proste zdania) dotyczącego ilustracji, pod którą znajduje się zapis,

• w prawidłowy sposób trzymać ołówek, długopis, kredkę, pędzelek itp. I odpowiednio posługiwać się nimi podczas rysowania, malowania lub kreślenia znaków literopodobnych,

• odwzorowywać proste wzory na dużej i małej kartce w układzie poziomym( od strony lewej do prawej) i pionowym ( z góry na dół),

• odwzorowywać figury i elementy literopodobne w liniaturze powiększonej i znormalizowanej w układzie poziomym ( od strony lewej do prawej),

• właściwie ułożyć książkę doi czytania, a także kartkę na której zamierza rysować lub kreślić ornamenty i znaki literopodobne,

• zachować właściwą postawę przy rysowaniu i kreśleniu oraz przeglądaniu, a także przy czytaniu książek.

IV METODY NAUKI CZYTANIA W PRZEDSZKOLU.

• Metoda Glena Domana

• Metoda Ireny Majchrzak

• Naturalna nauka języka

• Glottodydaktyka B. Rocławskiego

GOTOWOŚĆ DO CZYTANIA I PISANIA.

„Pojęcie gotowości do jakiegokolwiek rodzaju uczenia się odnosi się do takiego stadium rozwoju dziecka, w którym może ono uczyć się czegoś nowego z łatwością i bez napięcia emocjonalnego (towarzyszącego zwykle zadaniom zbyt trudnym przekraczającym możliwości dziecka) osiągać sukces, ponieważ wysiłki nauczyciela dają zadawalające rezultaty”.

Dziecko nie osiąga opisanego stadium tylko dzięki własnemu rozwojowi i dojrzewaniu określonych funkcji psychicznych. Głównym czynnikiem występowania tego stadium jest odpowiedni trening w zakresie kształtowania różnorodnych jego właściwości psychicznych.

Jakie właściwości powinno posiadać dziecko, aby można było o nim powiedzieć, iż cechuje je odpowiedni poziom gotowości do rozpoczęcia nauki czytania? Taylor podaje ich kilka:

1. dziecko powinno uświadomić sobie co to jest czytanie, czym różni się czytanie od np. opowiadania książki, powinno uświadamiać sobie różnicę między obrazkiem a tekstem i innymi znakami np. różnego rodzaju ozdobnikami występującymi w znanych mu książkach: powinno zauważać związek między znakami w tekście z wypowiadanymi słowami.

2. wiedzieć jak się czyta w jego języku np. od strony lewej ku prawej, od góry strony do dołu.

3. wiedzieć, po co się uczy czytać, do czego ta umiejętność ma być przydatna, jaka jest wartość czytania dla człowieka.

4. posiadać bogate słownictwo, umieć rozmawiać na bliskie mu tematy.

5. posiadać umiejętność różnicowania kształtów, kolorów, dźwięków, wyszukiwania różnic i podobieństw na obrazkach, różnych znaków.

Praca nauczyciela w okresie przygotowującym dziecko do podjęcia nauki czytania polega głównie na budzeniu w nim odpowiedniej, pozytywnej motywacji, wzbogacaniu posiadanego już zasobu słownikowego i pojęciowego, kształtowanie umiejętności swobodnego wypowiadania się na różne tematy i w różnych sytuacjach, ćwiczenie umiejętności rozpoznawania różnic i podobieństw, kształtowaniu umiejętności różnicowania bodźców szczególnie dźwiękowych.

„Jeśli czytanie ma być nowym narzędziem poznawania świata, to powinno nim być już w trakcie opanowania tej umiejętności. Od początku nauki należy traktować je jako „środek do czegoś”, a nie jako „cel sam w sobie”.

„Uczenie się czytania nie rozpoczyna się w momencie, gdy dziecko zaczyna kojarzyć słowo zapisane z mówionym. Wiele umiejętności musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości zanim dziecko będzie mogło rozpocząć efektywną naukę czytania”.

„Aby dziecko mogło opanować nawyki czytania i pisania musi posiadać niezbędną umiejętność porównywania, odpoznawania i odtwarzania prostych znaków graficznych oraz odpowiednią sprawność motoryczną. Wilgocka Okoń.

PRZYGOTOWANIE DO NAUKI PISANIA.

Kompetencje w zakresie przygotowania do nauki pisania dziecka podejmującego naukę w pierwszej klasie. Ćwiczenia

• działalność plastyczna: lepienie, wycinanie, wydzieranie, malowanie,

• orientacja na kartce papieru: lewa, prawa strona, góra, dół, lewy róg dolny itd.

• Kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku,

• Kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku bez liniatury,

• Kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku w liniaturze

• ćwiczenia w łączeniu liter,

• Ćwiczenia w pisaniu słów.

PRZESŁANKI PSYCHOLOGICZNE I DYDAKTYCZNE NAUKI PISANIA.

Prawidłowy przebieg procesu opanowania techniki pisania zależy od dostatecznego poziomu rozwoju analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno ruchowego.

Proces pisania w początkowej fazie nauki przebiega prawidłowo, jeśli dziecko osiąga dostateczny poziom rozwoju drobnych grup mięśniowych dłoni i palców oraz zdolność ich koordynacji.

Przygotowanie do nauki pisania polega na stosowaniu różnorodnych ćwiczeń wyrabiających koordynację wzrokowo - ruchową i sprawność dłoni i palców, a także przegubu dłoni oraz ruchów ramienia i przedramienia.

Do takich ćwiczeń można wykorzystać rysunek, malowanie, lepienie wydzieranie, wycinanie, wyszywanie, rzucanie i łapanie piłeczki.

Kolejny etap stanowi odwzorowywanie najpierw prostych kształtów, linii, łuku, prostokąty, koła, owale, a następnie szlaczki złożone z dowolnych elementów figur geometrycznych powtarzających się rytmicznie.

Pisanie na kartkach wymaga ruchów drobnych niewielkich przede wszystkim nadgarstka, kiści, całej dłoni i palców a także przedramienia i ramienia. Układ kostno stawowy i mięśniowy ręki dziecka 6 letniego nie jest jeszcze dojrzały, ręka dziecka szybko się męczy przy pisaniu, dlatego ćwiczenia w pisaniu nie powinny trwać zbyt długo, natomiast mogą być stosowane dość często kilkakrotnie w ciągu jednego dnia.

LITERATURA:

1. Brzezińska A. -„Czytanie i pisanie nowy język dziecka” WSiP Warszawa 1987

2. Cackowska M. -„Nauka czytania i pisania w klasach przedszkolnych”, WSiP Warszawa 1984

3. Czerwińska E. -„Słoneczna biblioteka- przewodnik dla na-li ” WSiP Warszawa 1997

4. Dmochowska M. -„Zanim dziecko zacznie pisać” WSiP Warszawa 1979

5. Dudzińska I. -„Dziecko sześcioletnie uczy się czytać” WSiP W-wa 1986

6. Dunin Wąsowicz -„Vademecum nauczyciela sześciolatków” WSiP Warszawa 1980

7. Gruszczyk-Kolczyńska „Program wychowania i kształcenia sześciolatków” Nowa Era 2003

8. Kamińska K. -„Nauka czytania dziecka w wieku przedszkolnym” WSiP Warszawa 1999

9. Majchrzak I. -„Wprowadzenie dziecka w świat pisma” WSiP W-wa 1995

10. Malendowicz -„O trudnej sztuce czytania i pisania” NK Warszawa 1978

11. Mystkowska H. -„Uczymy czytać w przedszkolu” WSiP 1977

12. Rocłwski B. Program czytania i pisania dziecka przedszkolnego.

13. Salach I. -„Propozycje zajęć i zabaw doskonalących umiejętność czytania” WP IWANOWSKI -Płock 2002

14. Sawa B. -„Jeżeli dziecko źle czyta i pisze” WSiP 1987

15. Zakrzewska B.-„Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole” WSiP Warszawa 2003.

Wg .A Brzezińskiej „Czytanie i pisanie nowy język dziecka” s.10.WSiP Warszawa 1987r.

A. Brzezińska red. „Czytanie i pisanie nowy język dziecka”.

E. Gruszczyk- Kolczyńska-„Program wychowania i kształcenia sześciolatków”

---