17. Utworzenie przewodnictwa, pierwsi przewodnicy tatrzańscy i poza Tatrami. Reorganizacja przewodnictwa. Przewodnictwo studenckie.
Początki przewodnictwa w górach sięgają czasów, gdy w nich zaczęli pojawiać się ludzie. Aż do XIX w. byli to jednak przewodnicy nieznani z imienia i nazwiska.
Powstałe w 1873 r. Towarzystwo Tatrzańskie zajęło się już w 1875 r. zorganizowaniem przewodników. Leopold Świerz, ówczesny sekretarz TT zrobił pierwszy krok przygotowawczy wydając znanym przewodnikom książeczki z oznaczeniem ceny i miejscowości, prosząc turystów o wyrażanie uwag na temat zachowania się przewodników w czasie podróży. W 1876 r. zebrawszy pierwsze opinie turystów zaczęto wydawać pierwsze upoważnienia przewodnickie przez trzy osoby: ks. W. Roszka, ks. A. Sutora i L. Świerza.
Ustalona została lista przewodników i podział ich na 3 klasy, z określeniem, jakie wycieczki poszczególni przewodnicy maja prawo prowadzić oraz ustalenie dziennego wynagrodzenia. Przewodnikom klasy I - „Pamiętnik TT” nazywa ich pierwszorzędnymi - byli Jędrzej Wala, który należał wówczas do Straży Tatrzańskiej i chcąc prowadzić wycieczkę musiał mieć zezwolenie Towarzystwa, Maciej Sieczka, Szymon Tatar, Wojciech Roj, Jędrzej Wala syn. Przewodnikami II klasy byli: Jan Gąsienica z Bystrego, Wojciech Ślimak, Wojciech Samek, Wojciech Gąsienica Gładczan, Wojciech Gładczan syn, Jan Gronikowski, Jan Curuś Bachleda. Przewodnikami III klasy byli: Jan Gąsienica Gładczan, Jan Stopka, Jędrzej Tadziak, Michał Roj, Szczepan Roj, Jan Topór z Olczy. Wszyscy przewodnicy z wyjątkiem Jana Topora i Jana Gąsienicy pochodzili z Zakopanego.
Przewodnik zobowiązany był do noszenia 10 kg ciężaru bez osobnego wynagrodzenia, którego wysokość była uzależniona od szczytu, celu wycieczki. Szczyty były związane z klasą i osobą przewodnika. Przykładowo wycieczka na Gierlach, Łomnicę, Lodowy, Wysoką, Krywań, Baranie Rogi kosztowała dwa guldeny i była przywilejem przewodnika I klasy, którzy mieli tez prawo prowadzenia również na inne łatwiejsze szczyty, lecz za niższym wynagrodzeniem.
Przewodnicy II klasy mieli również określone szczyty, na które mogli prowadzić, przy czym ich uprawnienia były indywidualizowane, istnieli ponadto pomocnicy przewodników otrzymujący prócz wyżywienia 1 guldena dziennie i pod okiem bardziej doświadczonych przewodników nabierali umiejętności przewodnickich. Wyróżniali się w szkoleniu nowych przewodników Jędrzej Wala i Maciej Sieczka, jako najstarsi i najbardziej doświadczeni.
Sprawy przewodnickie narastały stale wraz ze wzmagającym się napływem letników i turystów w Tatry. W 1886 r. Walery Eliasz proponował reformę przewodnictwa i ułożenie statutu cechu przewodników. Sprawa powróciła w 1887 r. kiedy ponownie podzielono przewodników na trzy klasy, przy czym ich liczba wzrosła, gdyż było ich wówczas 48, którym wydano odznaki i książeczki służbowe.
W 1877 r. było 18 przewodników, a w 1900 r. już 60, w tym I klasy - 21, II klasy - 14 i III - 25.
Poza Tatrami przewodnictwo górskie istniało w Beskidach Wschodnich i Zachodnich, sięgając Sudetów. Rozwijało się ono inaczej, gdyż inne były góry, warunki orientacji i niebezpieczeństwa. Również w Beskidach towarzyszyli wyprawom przewodnicy-górale i ułatwiali trudna orientację w puszczach wschodnio- i zachodnio-karpackich.
Interesujące są również początki górskiego przewodnictwa w Sudetach. Zielarze, myśliwi, olejkarze znali góry bardzo dobrze. W 1811 r. przewodnikiem Marii Wirtemberskiej i Adama Jerzego Czartoryskiego był Piotr Fidler, pierwszy znany z nazwiska przewodnik w Sudetach. Poprowadził on wycieczkę do wodospadu Szklarki i Kamieńczyka, a kiedy indziej na Śnieżne Kotły.
W Beskidach Zachodnich pierwsze nazwisko przewodnika (góral Jakub Szarzec) pojawiło się w czasie, gdy Apoloniusz Tomkiewicz, któremu zawdzięczamy pierwszy polski opis Beskidu Śląskiego, Wisły i jej okolic, zwiedzał źródła Wisły w październiku 1834 r. Najbardziej znany przewodnik w tej części Beskidów to Wawrzyniec Szkolnik, autor opracowań krajoznawczych dotyczących Zawoi i Babiej Góry, wydrukowanymi w „Pamiętniku TT”.
Również w Pieninach, działający od 1893 r. Oddział Pieniński TT, zorganizował w tym czasie 5 przewodników, nadał im książeczki przewodnickie, ustalił wynagrodzenie dzienne do najczęściej odwiedzanych celów wycieczkowych.
Przełomowe znaczenie dla historii przewodnictwa miało utworzenie Sekcji Turystycznej TT w 1903 r. Odtąd Sekcja pełniła nadzór nad przewodnictwem, które miało służyć w coraz większym stopniu niesamodzielnym turystom. Dokonano weryfikacji wszystkich przewodników, zmieniając im książeczki służbowe, przeprowadzono egzaminy sprawdzające przy przechodzeniu z klasy niższej do wyższej, zaopatrzono w liny, dotąd przez przewodników nieużywane. Zaczęto szkolić przewodników. Odbywały się pierwsze wycieczki instruktażowe (wrzesień 1903) w nieznane partie górskie, a także kursy jazdy na nartach (1917, 1913), przygotowujące do przewodnictwa w zimie.
W 1908 r. Wydział TT zatwierdził nowy regulamin przewodnicki oraz nowa taryfę wynagrodzeń. W 1934 r. było 9 przewodników w I klasie, 7 w II i 6 w III. Pomimo kilku znakomitych i wybitnych przewodników poziom ogólny obniżał się, gdyż nie nadążali oni za rozwojem taternictwa. Pozytywne dla przewodnictwa znaczenie miało ścisłe związanie przewodników z ratownictwem górskim, zorganizowanym w Tatrzańskim Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym. W szeregi przewodników dopuszczono wybitnych taterników, prowadzących za wynagrodzeniem na najtrudniejsze wycieczki.
W Beskidzie Śląskim problemy przewodników były inne, gdyż warunki i potrzeby społeczne również odbiegały od tych w Tatrach. W 1910 r. w Cieszynie utworzono Polskie Towarzystwo Turystyczne „Beskid”, a w Katowicach w 1922 r. Polskie Towarzystwo Turystyczne. W 1921 r. PTT „Beskid” w Cieszynie, a w 1924 r. PTT w Katowicach połączyły się z Polskim Towarzystwem Tatrzańskim i stały się jego oddziałami. W obu tych środowiskach od samego początku rozwijały się zawiązki przewodnictwa górskiego. W Cieszynie grupa działaczy, która była związana z powstaniem tamtejszej organizacji była zarazem pierwszą grupą społecznych przewodników po Beskidach.
Również w Karpatach Wschodnich Oddział PTT w Stanisławowie podjął akcję szkolenia przewodników rekrutujących się za wzorem tatrzańskim z miejscowych Hucułów. W 1937 roku wyszkolono w Worochcie 19 przewodników, którym władze administracyjne nadały legitymacje przewodnickie.
W trakcie II wojny światowej ruch turystyczny praktycznie zamarł, przyjeżdżający na wypoczynek w Tatry Niemcy prowadzeni byli przez austriackich lub niemieckich alpinistów. Natomiast szereg polskich przewodników zajmowało się służbą kurierską, przeprowadzając przez granicę uciekinierów i ochotników do wojska polskiego we Francji i Anglii. II wojna światowa mocno przetrzebiła przewodnickie grono, Z przedwojennej listy 26 przewodników w 1945 pozostało tylko 12, (czterech zginęło, trzech zmarło, trzech przebywało poza granicami Polski, dwóm odebrano uprawnienia, dwóch zakończyło pracę przewodnicką).
Jednym z najwybitniejszych przewodników łączących okres przed i powojenny był słynny kurier tatrzański - Józef Krzeptowski. Po stronie słowackiej po wojnie pozostał tylko jeden czynny przewodnik - Jan Pocuvaj (reszta zginęła, zmarła bądź zaprzestała pracy przewodnickiej, a przewodnicy pochodzenia niemieckiego zostali wysiedleni).
Po drugiej wojnie światowej spontaniczny rozwój turystyki masowej zmienił charakter przewodnictwa. Dotychczasowy przewodnik bezpiecznie prowadzący "panów" , bawiący ich opowiastkami, przygotowujący biwak i posiłki zmienił się w przewodnika - pilota opiekującego się 30-50 osobowymi grupami. Obsługa klientów indywidualnych należała do rzadkości. W latach 1945-48 sprawy przewodnickie prowadziła Komisja dla Spraw Przewodnictwa Tatrzańskiego a w 1948 roku Klub Wysokogórski powołał Komisję Szkolenia Górskiego, która zorganizowała kurs instruktorów turystycznych oraz kursy tzw. kierowników wycieczek (3-kategorii).
Od 1950 roku opiekę nad przewodnictwem tatrzańskim przejmuje PTTK. W styczniu 1961 ogłoszono obowiązujące do 1968 zarządzenie w sprawie wykonywania funkcji przewodnika turystycznego. Dotyczyło ono wszystkich przewodników na terenie całej Polski, a więc również tatrzańskich i podhalańskich (jedni i drudzy podzieleni jak dawniej na 3 klasy).
Od tego czasu przy PTTK pozostały tylko sprawy organizacyjne i szkoleniowe przewodników, natomiast egzaminowanie i nadawanie uprawnień przewodnickich należało teraz do GKKFiT (Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki), wskutek czego uprawnienia te stały się państwowymi. Dnia 1 VI 1968 zostało ogłoszone nowe zarządzenie (nr 26) GKKFiT z 30 IV 1968 w sprawie wykonywania funkcji przewodnika turystycznego.
PRZEWODNICTWO STUDENCKIE (źródło wikipedia)
Studenckie Koła Przewodnickie zaczęły powstawać w latach 50. by szkolić kadrę do prowadzenia górskich obozów wędrownych w środowisku akademickim. Obecnie istnieje 13 studenckich kół przewodnickich.
Jako pierwsze powstało SKPG Kraków (1955), kolejnymi były SKPS Wrocław (1957), SKPB Warszawa (1957) i SKPB Katowice (1963). Podział na "strefy zainteresowania" odbywa się po pierwszym kursie przewodnickim 1956 w Michałowicach (Karkonosze). Przewodnicy z Wrocławia objęli Sudety, z Katowic - zachodnią Beskidów: Beskid Śląski, Żywiecki i Mały, z Krakowa środek: Beskid Makowski, Sądecki, Wyspowy, Gorce, oraz Tatry, z Warszawy zaś wschodnią część polskich Beskidów: Beskid Niski i Bieszczady, Góry Świętokrzyskie oraz Pojezierze Mazurskie. Podział ten jest w pewnym stopniu widoczny do dziś min. po lokalizacji baz namiotowych, chatek studenckich i głównych rajdów.
Już na początku istnienia kół, oprócz letnich obozów wędrownych ruszyła nowa forma turystyki - rajdy górskie. Pierwszy odbył się w 1956 Środowiskowy Babiogórski Rajd Studentów. W latach największej popularności, w rajdach uczestniczyło po kilka tysięcy osób, obecnie na największych rajdach jest kilkaset uczestników.
Od 1963 członkowie organizacji studenckich uzyskali możliwość zdobywania państwowych uprawnień przewodnickich.
W 1967 SKPG Kraków wprowadziło trójkątną "blachę" przewodnicką, wkrótce swoje blachy wprowadziły pozostałe koła (z wyjątkiem SKPŚ Warszawa). Inny atrybutem przewodnika studenckiego to strój, jest nim sweter kołowy (od lat 90. zastąpiony przez polar), w zależności od koła różni się kolorem (czerwony, granatowy, szary, zielony) i umieszczonym na nim wzorem (dwukolorowe paski, parzenica). Przewodnicy SKPB Warszawa jako jedyni noszą płócienną, brązową bluzę (od 1992 także czerwony polar).
Obecnie koła organizują kursy przewodnickie, obozy wędrowne, rajdy, wycieczki weekendowe, prowadzą chatki studenckie, bazy namiotowe, działalność wydawniczą i inne. Po kursach przewodnickich w studenckich kołach przewodnickich zostaje się studenckim przewodnikiem turystycznym lub górskim; należy jednak zaznaczyć, że jest to funkcja prestiżowa, wewnętrzna (tzn. respektowana w obrębie kół przewodnickich lub zwyczajowo także innych studenckich organizacji turystycznych) i społeczna, natomiast przewodnik studencki nie ma uprawnień przewodnika turystycznego ("państwowego"). Niemniej kursy przewodnickie w tych organizacjach są niejednokrotnie jednymi z nielicznych uprawnionych do przygotowywania kandydatów przed egzaminami państwowymi.