Królestwo: Zoa
Podkrólestwo: Metazoa
Divisio: Eumetazoa
Triblastica
Protostomia
Coelomata
Typ: Arthropoda
Podtyp: Crustaceomorpha
Gromada: Crustacea
Rząd: Decapoda
Podrząd: Reptantia
Sekcja: Macrura
Astacus astacus
Astacus leptodactylus
Orconectes limosus
TYP: ARTHROPODA
Zdolność do diapauzy (obniżanie metabolizmu). Zazwyczaj drobne, segmentacja heteronomiczna (segmenty połączone w tagmy). Parzyste odnóża (członowane), przednia para przekształcona. Szkielet zewnętrzny, brak wora powłokowo-mięśniowego, mięśnie poprzecznie prążkowane. Układ krwionośny otwarty (hemocel), brak orzęsionych nabłonków. Rozdzielnopłciowe, larwy, linienie.
Metameria w rozwoju zarodkowym jest homonomiczna, więc im bardziej forma jest pierwotna tym bardziej homonomiczna jest metameria u osobnika dorosłego. Tagmy konkretnych części ciała spełniają różne funkcje. Rozróżniamy głowę, tułów (lub głowotułów) oraz odwłok.
Głowa (cephalon, caput) składa się z płata przedgębowego (acron) często wyposażonego w oczy. Reszta segmentów wyposażona jest w odnóża. Liczbę segmentów u Crustacea określa się na 6. Otwór gębowy po stronie brzusznej (za 3 segmentem licząc od akronu). Głowa zawiera zwoje nerwowe.
Tułów ma znaczenie lokomocyjne, zazwyczaj nie zawiera narządów wewnętrznych.
Odwłok zawiera układ pokarmowy, krwionośny i rozrodczy. Rozróżnia się go na mesosomę i metasomę. Ostatni segment odwłoka określamy jako telson.
Głowotułów nazywamy cephalothorax kiedy obejmuje głowę i część segmentów tułowia, jeśli obejmuje wszystkie to prosoma.
Każdy segment wyposażony jest w parę odnóży (prócz akronu i telsonu), które są umięśnione i zdolne do złożonych ruchów. Odnóże składa się z protopoditu i dwóch gałęzi: endopoditu (wewnętrzna) i egzopoditu (zewnętrzna). Protopodit dzielimy na prekoksopodit, koksopodit oraz bazipodit, mogą też występować na nim wyrostki (zewnętrzne epipodity i wewnętrzny endit). Jeśli odnóże ma jedną gałąź, określamy ją jako stenopodium. Odnóża głowowe często wyspecjalizowane są w czułki lub przysadki gębowe. Czułki nazywamy antenulami i antenami. Przysadki gębowe rozróżniamy na żuwaczki (gnathobasium) oraz szczęki pierwszej (maxillae I) i drugiej pary (maxillae II). Wyróżniamy również szczękoczułki (chelicery), nogogłaszczki (pedipalpy) oraz szczękonóża (maxillipedes). Odnóża lokomocyjne nazywamy paraeopodami.
Szkielet buduje gruby oskórek. Każda tagma składa się z segmentów, zbudowanych z czterech sklerytów: tergitu, sternitu oraz dwóch pleurytów. Segmenty łączą się miejscami, gdzie oskórek jest mniej gruby.
Sam oskórek dzielimy na epikutikulę oraz prokutikulę. Epikutikulę dzielimy na warstwę cementową, woskową, polifenolową oraz kutikulinową. Z prokutikulą łączą się mięśnie szkieletowe, jest gruba i zbudowana z chityny. Rozróżniamy w niej dwie warstwy: egzo i endokutikulę. Ta pierwsza jest sztywna i barwna, druga natomiast miękka. Oskórek poprzebijany jest kanałami, może też wgłębiać się w ciało wyrostkami (apodemami, endosternitami). Jest on okresowo zrzucany i odnawiany (linienie).
Naskórek nazywamy hipodermą. Jest on obfity w gruczoły linkowe oraz komórki zmysłowe. Oparty jest na błonie podstawnej.
Linienie dzielimy na cztery fazy. Pierwsza obejmuje przyspieszenie metabolizmu, rozpuszczanie endokutikuli, w hemolimfie zwiększa się poziom wapnia. Druga polega na upłynnieniu endokutikuli (stary oskórek oddziela się od hipodermy). W trzeciej powstaje nowy oskórek, w czwartej twardnieje on i nabiera barwy.
Centralne części układu nerwowego w jamie ciała. W tagmie głowowej znajduje się mózg z ciałkami grzybkowatymi składającego się z proto, deuto i tritocerebrum. Występuje obrączka okołoprzełykowa, która łączy mózg ze zwojem podprzełykowym po stronie brzusznej. Reszta zwojów ułożona jest po tej samej stronie, drabinkowo lub w wyniku zrastania się łańcuszkowo. Mogą występować ocelle lub ommatidia. Te drugie są w kształcie stożka, tworzą obraz mozaikowy i są okryte rogówką. Pod rogówką leżą stożki krystaliczne, które razem z nią tworzą aparat dioptryczny. Pod nim leży retinula z komórek zmysłowych ze sztyfcikami, które ustawione do wewnątrz ommatidium tworzą rabdom.
Ommatidia oddzielają od siebie komórki pigmentowe. Jednostką funkcjonalną w ommatidium jest rabdom. Z narządów zmysłów występują też narządy węchowe, smakowe, dotykowe i statocysty.
Jama ciała to miksocel (hemocel). Wypełnia ją hemolimfa. Celoma jest metameryczna tylko w rozwoju zarodkowym, potem powstaje miksocel. Oddychają skrzelami, płucotchawkami (przetchlinka ze sfałdowaniem w środku), tchawkami (sieć rurkowatych wpukleń zakończone komórkami, krew nie transportuje gazów) lub skrzelotchawkami. Układ krwionośny otwarty. Serce wyposażone jest w zastawki, po bokach ma otwory (ostie) przez które krew wlewa się do niego z zatoki okołosercowej. Krew aortą i tętnicami dociera do hemocelu z którego dostaje się do zatoki. Krew zawiera amebocyty, barwnikiem zazwyczaj jest hemocyjanina (rozpuszczona).
W układzie wydalniczym obserwujemy metanefrydia lub cewki Malpighiego. Metanefrydia są zamkniętym lejkiem z nieorzęsionym kanalikiem wyprowadzającym uchodzącym przy czułkach, szczęce lub biodrach. Cewki Malpighiego są wypukleniami jelita.
Zazwyczaj rozdzielnopłciowe, dymorfizm. Para gonad i gonoduktów. Zazwyczaj występują larwy.
PODTYP: CRUSTACEOMORPHA
GROMADA: CRUSTACEA
Głównie wodne, oddychają skrzelami. Mają dwie pary czułków, trzy pary przysadek gębowych i ciało podzielone na głowę, tułów i odwłok.
Głowa u dojrzałych jest niesegmentowana, powstaje jednak z sześciu segmentów: akronu, czułków I pary, czułków II pary, żuwaczkowego, szczęk I pary i szczęk II pary. Pierwsze trzy określamy jako protocephalon, resztę jako gnathocephalon. Jeśli nie występuje pomiędzy nimi bruzda, to taką głowę określamy jako syncephalon. U większości do głowy dołączają się jeszcze segmenty tułowiowe (powstaje głowotułów). Protocephalon jest wtedy zawsze odznaczony bruzdą, a drugą część nazywamy gnathothorax. Odnóża przyłączonych segmentów tułowia biorą udział w zdobywaniu pokarmu, nazywamy je szczękonóżami (maxillipedes), kolejne odnóża tułowia nazywamy pereopodami. Za głową często znajduje się karapaks, czyli fałd okrywający tułów i odwłok.
Pierwsza para czułków (antenule) jest jednogałęziowa (rozwidlona na końcu), druga dwugałęziowa. Znajdują się po stronie grzbietowej, przed otworem gębowym. Przysadki są zawsze dwugałęziowe i znajdują się po stronie brzusznej głowy, za otworem gębowym. Pierwsza para to żuwaczki, druga i trzecia do szczęki I i II pary. Wokół otworu gębowego mogą występować wargi: górna labrum i dolna labium.
Jeśli występuje głowotułów, to resztę tułowia określamy jako pereon. Każdy segment tułowia wyposażony jest w parę odnóży (terakopody kiedy brak jest głowotułowia, pereopody kiedy głowotułów występuje) o znaczeniu lokomocyjnym. Protopodit zbudowany jest z jednego, dwóch lub trzech członów. Gałęzie: egzo i endopodit zbudowane są z różnej liczny członów. Wyróżniamy odnóża liściaste (phylopodium) i prętowate (stenopodium).
Odwłok (pleon) wyposażony jest w pary odnóży (pleopody), wyjątkiem jest segment ostatni - telson. Ostatnia para odnóży (uropodia) często tworzą z telsonem płetwę. Telson może mieć wyrostki (furki), zlokalizowany jest na nim anus.
Oskórek wysycony węglanem wapnia, występują gruczoły tegmentalne oraz chromatofory. Budowa układu nerwowego jak opisana wyżej, mózg dwu lub trójdzielny, nie jest organem nadrzędnym. Może występować pojedyncze oko naupliusowe lub parzyste oczy złożone. Oko naupliusowe charakteryzuje larwę nauplius (pływika), jest prosto zbudowane, leży nad mózgiem i łączy się z protocerebrum. Oczy złożone są parzyste, leżą po bokach głowy lub pośrodkowo. Dają obraz apozycyjny (kiedy ommatidia są porozdzielane i powstaje mozaika) lub superpozycyjny (kiedy ommatidia nie są całkiem porozdzielane komórkami pigmentowymi i obrazy nakładają się). Umożliwiają zobaczenie ruchu obiektu. Statocysty są dość częste, mają formę wpuklonej ektodermy. Występują włoski czuciowe.
Układ pokarmowy ma postać rury. Otwór gębowy prowadzi do przełyku, który otwiera się do żołądka żującego wyposażonego w kolce lub zęby, do jelita środkowego uchodzi gruczoł trzustkowo-wątrobowy (może on produkować rzadką celulazę).
Skrzela to zazwyczaj epipodity (wyrostki bazipoditów). Często ochraniane są okrywą z karapaksu. Układ krwionośny jak opisany, u skorupiaków wyższych serce zazwyczaj krótkie z parą ostii. Krew zawiera amebocyty, fagocyty, komórki wydzielające czynnik krzepnięcia krwi. Barwniki w osoczu. Narządy wydalnicze w licznie jednej lub dwóch par. Uchodzą przy czułkach II pary lub szczękach II pary. Są amonioteliczne.
Większość jest rozdzielnopłciowa. Gonady parzyste, nad przewodem pokarmowym. Nasieniowody i jajowody otwierają się zazwyczaj w okolicach odnóży tułowiowych.
Rozmnażają się dzieworodnie lub heterogonicznie. Często opieka nad potomstwem (samice noszą jaja na odnóżach odwłokowych). Jaja centrolecytalne lub oligolecytalne. Rozwój jest różny. Może zachodzić wprost (polega tylko na linieniu i wzroście) lub anamorficznie (wykluwa się larwa z niepełną liczbą segmentów, uzupełnianą podczas linienia i wzrostu). Rozwój anamorficzny nazywamy metamorficznym, kiedy następują skoki w rozwoju (szybkie przyrosty liczby segmentów). Może także występować rozwór epimorficzny kiedy przekształcenia są mniejsze.
Larwy:
nauplius (pływik) jest larwą niesegmentowaną, posiada zawiązki czułków I, II i żuwaczek, oko naupliusowe, pierwsze czułki są przed otworem gębowym i są jednogałęziowe, wszystkie wyrostki służą do pływania; pływik rośnie, zachodzi anamorfoza i powstaje stopniowo larwa segmentowana popływik (metanauplius).
metanauplius jest mniejszy i ma więcej zawiązków odnóży.
zoea (żywik) składa się z głowotułowia pokrytego karapaksem, z segmentowanym pereonem i odwłokiem, ma parę oczu złożonych słupkowych, segmentowany odwłok z wyrostkami, rozwój żywika jest epimorficzny, rozwija się w postlarwę (metazoea, megalopa).
protozoea (przedżywik) ma oczy złożone niesłupkowe, jest larwą niesegmentowaną.
mysis (lasonóżek) rozwija się z żywika lub pożywika, ma oczy słupkowe i dobrze rozwinięte odnóża.
RZĄD: DECAPODA
Morskie, duże znaczenie w gospodarce żywnościowej. Zbudowane z głowotułowia, tułowia i odwłoka. Pierwsze trzy segmenty tułowia zrośnięte z głową, głowotułów i odwłok okryte karapaksem, z przodu wyciągniętym w rostrum. Boczne części karapaksu wyciągnięte są w branchiostegity ograniczające skrzela. Czułki I rozwidlone. Otwór gębowy po stronie brzusznej zakryty odnóżami gębowymi, przed nim epistom. Szczęki II z długimi gałęziami zewnętrznymi (skafognatidy). Pierwsze trzy pary odnóży tułowiowych przekształcone w szczękonóża, kolejne służą do lokomocji (pięć par). Pierwsza para odnóży lokomocyjnych zazwyczaj wykształcona w szczypce.
Oskórek gruby, twardy, wysycony solami wapnia które przed wylinką są resorbowane do hemolimfy. Osobniki odnawiające oskórek przebywają w ukryciu. Posiadają chromatofory pod hipodermą, zazwyczaj każda komórka ma tylko jeden barwnik (krewetki mogą mieć kilka w jednej). Ruch ziaren pigmentu w komórkach regulowany jest hormonalnie przez komórki neurosekrecyjne w słupkach ocznych i w tritocerebrum.
U krabów wszystkie zwoje brzuszne połączone są w jeden. Wysoko uorganizowane oczy złożone, zawsze występują na członowanych słupkach. Parzyste statocysty u podstaw czułków pierwszej pary. Przełyk prowadzi do dużego jelita środkowego i tylnego. Żołądek dzielimy na strefę wpustową (ektodermalną) i odźwiernikową (endodermalną), są one oddzielone zastawką. Do części wpustowej uchodzi gruczoł trzustkowo-wątrobowy.
Oddychają skrzelami. Skrzela zazwyczaj nie na wszystkich segmentach tułowia, w różnej liczbie par na segment. Powstają z epipoditów, ale mogą występować na częściach podstawowych odnóży (podobranchia), między pleurytami i podstawami odnóży (artrobranchia) albo na pleurytach (pleurobranchia). Wodę napędzają przewiewniki (gałęzie zewnętrzne szczęk II pary). Barwnikiem oddechowym jest hemocyjanina w osoczu, może występować też hemoglobina. Serce w tułowiu, pięć par ostiów u pływających, u kroczących jedna do trzech par. Od serca odchodzi pięć tętnic otwierających się do hemocelu. Krew po przejściu przez hemocel zbiera się w brzusznej zatoki żylnej, przepływa do skrzeli i dostaje się do zatoki okołosercowej. Kanalik metanefrydium długi i poskręcany, nefrydiopor często przykrywany wieczkiem.
U krabów wzrost zatrzymuje się po osiągnięciu dojrzałości. Linienie dzielimy na cztery fazy: przedlinkę, linkę, polinkę i międzylinkę. W przedlince gromadzony jest wapń z rozpuszczanego oskórka. W czasie linki Decapoda prowadzi ukryty tryb życia i uwalnia się ze starego oskórka. Podczas polinki wydzielane są materiały na nowy oskórek, międzylinka jest różnie długa (może mieć związek z porą roku). Proces linienia kontroluje układ hormonalny składający się z gruczołów Y, X i zatokowych. Gruczoły Y produkują hormon linienia (ekdyzon), znajdują się u podstaw czułków lub szczęk II pary. Gruczoły X i zatokowe znajdują się na słupkach ocznych. X działają w międzylince (hamują linienie), a gruczoły zatokowe magazynują hormon hamujący linienie i uwalniają go bezpośrednio do hemolimfy.
Gonady parzyste, w odwłoku. Często narządy kopulacyjne (przekształcone odnóża, gonopody). Dymorfizm płciowy. U prymitywnych z jaj wylęgają się pływiki, u wyższych popływiki, przedżywiki lub żywiki czy lasonóżki. Większość opiekuje się młodymi.
PODRZĄD: REPTANTIA
SEKCJA: MACRURA
Szczypce potężne. Wykształcony odwłok. Duże uropody i telson.