Kręgosłup ( kolumna vertebralis) składa się z kości, zwanych kręgami. Kręgi łącząc się ze sobą tworzą elastyczny słup będący osią tułowia. Górny koniec kręgosłupa podpiera czaszkę, dolny łączy się z kośćmi miednicy. Wewnątrz kręgosłupa leży rdzeń kręgowy.

Kręgosłup składa się z 33-34 kręgów i dzieli się na pięć odcinków:

-szyjny (składający się z 7 kręgów),

-piersiowy (12 kręgów),

-lędźwiowy (5),

-krzyżowy (5), u dorosłego zrośniętych w jedną kość krzyżową) i

-guziczny, dawniej nazywany ogonowym (4-5 kręgów, zwykle 4, zrośnięte w jedną kość guziczną).

Wszystkie kręgi mają podobną budowę, tylko niektóre różnią się nieco od pozostałych. Typowy kręg składa się z trzonu, łuku oraz siedmiu wyrostków. Każdy kręg ma trzon i łuk. Pomiędzy nimi znajduje się otwór kręgowy (w całym kręgosłupie otwory kręgowe położone jeden nad drugim tworzą kanał kręgowy, w którym znajduje się rdzeń wraz z oponami). Od łuku, położonego bardziej z tyłu niż trzon, odchodzi siedem wyrostków, jedna para wyrostków poprzecznych, jedna para wyrostków stawowych górnych (skierowane są w stronę wyżej leżącego kręgu), jedna para wyrostków stawowych dolnych (skierowanych w stronę niżej położonego kręgu) i nieparzysty wyrostek kolczysty (skierowany ku tyłowi i czę­ściowo w dół tak, że wyrostki kolczyste ułożone są dachówkowato). Kręgi nale­żące do tego samego odcinka kręgosłupa różnią się bardzo nieznacznie między sobą, ich wielkość wzrasta ku dołowi. Na granicy odcinków przyjmują niektóre cechy kręgów sąsiednich. W ramach jednego odcinka mają typowe cechy, pozwa­lające je z łatwością odróżnić od innych.

Kręgi szyjne - mają mały i spłaszczony w kierunku strzałkowym trzon. Wyrostki stawowe są niskie, ich powierzchnie stawowe ustawione skośnie w stosunku do płaszczyzny poziomej. Wyrostki poprzeczne, rozdwojone na końcach, przebite są pionowo otworem wyrostka poprzecznego, przez który przechodzi tętnica kręgowa. Otwór kręgowy ma kształt trójkątny.

Niektóre kręgi znacznie odbiegają budową od pozostałych. Dotyczy to I kręgu szyjnego (kręgu szczytowego) - który nie ma trzonu, lecz zamiast niego łuk przedni (oraz, oczywiście, normalnie występujący w każdym kręgu łuk, tu zwany łukiem tylnym). Różni się też kilkoma innymi cechami od pozostałych kręgów szyjnych.

Również II kręg szyjny (kręg obrotowy) - wyraźnie odbiega od innych przez to, że ma wybitnie rozbudowany ku górze trzon, tworzący ząb obrot­nika. Nieco wyróżnia się budową od innych VII kręg szyjny. Przede wszystkim przez to, że ma silnie wykształcony i nierozdwojony wyrostek kolczysty (wyżej położone kręgi szyjne mają słabiej wykształcone i rozdwojone wyrostki kolczyste). Jest to pierwszy, licząc od góry, wyczuwalny wyrostek kolczysty (najlepiej przy lekko pochylonym karku), dlatego VII kręg szyjny bywa nazywany kręgiem wy­stającym.

Kręgi piersiowe są większe od kręgów szyjnych. Trzony kręgowe są płaskie ich wymiar strzałkowy jest większy od poprzecznego. Wyrostki stawowe są długie, ich powierzchnie stawowe ustawione w płaszczyźnie zbliżonej do czołowej. Długie i pochylone ku dołowi wyrostki kolczyste zachodzą na siebie dachówkowato. Na zgrubiałym końcu długich wyrostków poprzecznych leży dołek żebrowy wyrostka poprzecznego, służący do połączenia się z guzkiem żebra. Na bocznych powierzchniach trzonów w sąsiedztwie krawędzi znajdują się dołki żebrowe. Dołku dwóch sąsiadujących kręgów tworzą powierzchnie stawowe, służące do połączenia z głowami żeber.

Kręgi lędźwiowe, największe mają trzony nerkowatego kształtu. Ich wymiar poprzeczny jest większy od strzałkowego. Duże wyrostki stawowe ustawione są strzałkowo. Wyrostki poprzeczne cienkie i długie są właściwie szczątkowymi żebrami, stąd też noszą nazwę wyrostków żebrowych. Wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych są wysokie, silnie rozwinięte i ustawione poziomo w płaszczyźnie strzałkowej.

Bardzo charakterystyczną budowę ma też kość krzyżowa. Posiada podstawę (od góry) i szczyt, powierzchnie miedniczną (przednią) i grzbietową (tylną). Na obu powierzchniach znajdują się otwory krzyżowe (miedniczne i grzbietowe). Kość krzyżowa zwęża się klinowato od góry do dołu (od podstawy do szczytu). Podstawa wykazuje cechy typowe dla innych kręgów, poniżej ulegają one zatarciu (z przodu widoczne są ślady po zrośnięciu się trzonów, z tyłu ślady zrośnięcia się innych elementów - są to tzw. grzebienie krzyżowe).

Kość guziczna występuje u człowieka w postaci szczątkowej i tylko od góry możemy dopatrzyć się cech kręgów.

Istotne znaczenie praktyczne ma kręgosłup jako całość. U dorosłego czło­wieka występują krzywizny kręgosłupa. W części szyjnej wygięcie wy­pukłością skierowane do przodu (tzw. lordoza szyjna), w części piersiowej do tyłu (kifoza piersiowa), w lędźwiowej do przodu (lordoza lędźwiowa) i w krzyżowo-guzicznej do tyłu (kifoza krzyżowa lub krzyżowo-guziczna). Dzięki krzywiznom (prawidłowym, zwanym też fizjologicznymi) znacznie zwiększa się wytrzymałość kręgosłupa. Otwory kręgowe (pomiędzy trzonem a łukiem) wszystkich kręgów tworzą kanał kręgowy, w którym występują rdzeń pokryty oponami. Z boku, pomiędzy dwoma sąsiednimi kręgami znajdują się otwory międzykręgowe, przez które przechodzą nerwy rdzeniowe.

Ze względu na sąsiedztwo rdzenia kręgowego konieczna jest szczególna ostrożność podczas udzielania pierwszej pomocy przy podejrzeniu uszkodzenia kręgosłupa (odpowiednie przenoszenie, unieruchomienie na czas transportu).

Należy też wspomnieć o często występującym (zwłaszcza u młodzieży) nie­prawidłowym bocznym skrzywieniu kręgosłupa (skolioza), które wymaga facho­wej opieki i postępowania rehabilitacyjnego.

Połączenia kręgosłupa

Kręgosłup nie jest sztywnym słupem kostnym, lecz składa się z kręgów zrośniętych ze sobą w odcinkach krzyżowym i guzicznym kręgosłupa oraz połączonych ruchomo w części nadkrzyżowej. Dzięki tej budowie kręgosłup zachowuje wytrzymałość kości, z drugiej zaś strony posiada giętkość, niezbędną przy ruchach. Z tych też względów kręgi są ze sobą silnie i to w trojaki sposób powiązane: więzozrostami, chrząstkozrostami i stawami. Więzozrosty występują w postaci więzadeł łączących dwa sąsiednie kręgi, większą ich liczbę lub też biegnących przez całą długość kręgosłupa. Chrząstkozrosty tworzą krążki międzykręgowe, wreszcie stawy łączą wyrostki stawowe kręgów.

1. Chrząstkozrosty

Krążki międzykręgowe są to płytki chrzęstne, łączące zwrócone ku sobie powierzchnie trzonów kręgów. Krążek składa się z pierścienia włóknistego, stanowiącego jego część obwodową i jądra miażdżystego, tworzącego część środkową. Pierścień włóknisty składa się z chrząstki, w której przebiegają włókna łączące sąsiednie powierzchnie trzonów. Włókna te biegną skośnie, tworząc koncentrycznie układające się wiązki. W kolejnych warstwach przebiegają one w kierunkach krzyżujących się ze sobą. Tego rodzaju utkanie bardzo silnie wiąże ze sobą kręgi, a jednocześnie pozwala na ruchy obrotowe.

Jądro miażdżyste jest zbudowane z tkanki galaretowatej. Ma ono kształt kulisty i będąc otoczone mocnym pierścieniem włóknistym , odkształca się jedynie w niedużym stopniu. Półpłynne jądro miażdżyste, otoczone silną torebką dzięki praktycznej nieściśliwości odgrywa rolę kulki stalowej, na której jakby spoczywa trzon wyżej leżącego kręgu, pozwalającej na ruchy zgięcia we wszystkich kierunkach sąsiadujących ze sobą kręgów. Jądro miażdżyste znajduje się stale pod ciśnieniem. Przy dużych, a zwłaszcza nagłych obciążeniach kręgosłupa , jądro może przerwać pierścień włóknisty i wyjść poza obręb krążka międzykręgowego. Objawia się to nagłym silnym bólem, najczęściej w okolicy kręgosłupa lędźwiowego. Ból ten, wprawdzie o mniejszym natężeniu, może występować przez długi czas i doprowadzić do konieczności zabiegu chirurgicznego.

2. Więzadła kręgosłupa

Połączenia włókniste kręgów mają różną budowę w zależności od położenia i czynności. Dwa więzadła podłużne, przednie i tylne przebiegają na trzonach kręgowych. Więzadło przednie jest silną, szeroką taśmą, pokrywającą powierzchnię przednią trzonów. Biegnie od podstawy czaszki aż do kości krzyżowej, stopniowo poszerzając się i grubiejąc. Więzadło to hamuje nadmierne prostowanie kręgosłupa.

Dużo słabsze więzadło tylne, jako stosunkowo wąskie pasmo biegnie po stronie tylnej trzonów kręgów, zwróconej do kanału kręgowego. Więzadło zrasta się z krążkami międzykręgowymi, znacznie poszerzając się na ich wysokości. Więzadło to napina się przy zgięciu kręgosłupa i hamuje nadmierny ruch.

Więzadło nadkolcowe biegnie wzdłuż wyrostków kolczystych, poczynając od VII kręgu szyjnego i kończąc na grzebieniu krzyżowym pośrodkowym. Hamuje nadmierne zgięcie kręgosłupa.

Więzadło karkowe przyczepia się na grzebieniu potylicznym zewnętrznym i biegnie wzdłuż wyrostków kolczystych III-VII kręgów karkowych. U człowieka jest więzadłem szczątkowym . Człowiek ma głowę balansującą na kręgosłupie i do utrzymania jej w stanie równowagi wystarczają stosunkowo słabe mięśnie, wobec czego więzadło karkowe utraciło swoją rolę.

Więzadła krótkie kręgosłupa przebiegają między sąsiednimi kręgami. Należą do nich więzadła: żółte, międzypoprzeczne, międzykolcowe

- żółte, otrzymały swą nazwę dzięki żółtawemu zabarwieniu tkanki łącznej sprężystej z której są zbudowane. Przebiegają one między łukami sąsiednich kręgów, zamykając od tyłu kanał kręgowy. Dzięki swej sprężystości prostują zgięty kręgosłup.

-międzypoprzeczne, w postaci cieńkich pasm biegną po obu stronach kręgów łącząc wyrostki poprzeczne. Hamują nadmierne zgięcia boczne kręgosłupa.

-międzykolcowe, w postaci błon ustawionych w płaszczyźnie strzałkowej łączą sąsiednie wyrostki kolczyste. Najszersze i najmocniejsze są one w części lędźwiowej, gdzie odległość między wyrostkami jest największa.

Połączenie V kręgu lędźwiowego z kością krzyżową różni się od innych tym, że krążek międzykręgowy na przekroju strzałkowym ma kształt klina, zwróconego ostrze ku tyłowi. W ten sposób tworzy się kąt lędźwiowo-krzyżowy, którego wierzchołek występujący do przodu nosi nazwę wzgórka.

Połączenie między kością krzyżową i guziczną ma krążek międzykręgowy oraz stawy między rożkami obu kości. Połączenie jest wzmocnione więzadłami krzyżowo - guzicznymi grzbietowymi, brzusznymi i bocznymi. Często połączenie to ulega skostnieniu, natomiast pozostaje ruchome połączenie między I i II kręgiem guzicznym.

Zachowanie ruchomości kości guzicznej ma znaczenie przy porodzie. Odgięcie się tej kości ku tyłowi zwiększa wymiar prosty płaszczyzny wychodu miednicy.

3. Stawy kręgosłupa

Połączenia wyrostków stawowych zwane również stawami międzykręgowymi łączą wyrostki stawowe dolne jednego kręgu z wyrostkami stawowymi górnymi kręgu leżącego niżej. Wyrostki stawowe są pokryte chrząstką, staw otacza torebka stawowa. Powierzchnie stawowe są dość płaskie, ruchy więc między sąsiednimi kręgami są ograniczone. Jednak przy sumowaniu się tych ruchów powstają dość obszerne zmiany położenia końców kręgosłupa.

CZYNNOŚĆ KRĘGOSŁUPA

Kręgosłup jako całość spełnia trzy podstawowe funkcje:

1. jest osią ciała i jego główną podporą,

2. jest narządem ruchu,

3. osłania rdzeń kręgowy.

Ad. 1

W płaszczyźnie czołowej kręgosłup jest prosty. Pojawienie się wyraźnego bocznego wygięcia kręgosłupa może świadczyć o chorobie zwanej skoliozą. W płaszczyźnie strzałkowej kręgosłup jest wygięty w kształcie podwójnej litery S. Część szyjna kręgosłupa zwrócona jest wypukłością ku przodowi. Krzywizna piersiowa skierowana jest wypukłością do tyłu. Odcinek lędźwiowy kręgosłupa wygięty jest ku przodowi, a odcinek krzyżowy ku tyłowi. Wygięcie do przodu nazywa się lordozą a do tyłu kifozą. Charakterystyczne wygięcia kręgosłupa człowieka umożliwiają prawidłowe przenoszenie obciążenia masą ciała oraz amortyzują wstrząsy.

Ad. 2

Budowa kręgosłupa zezwala na ruchy głowy, szyi i tułowia. Ruchy między poszczególnymi kręgami mają niewielki zakres, jednak sumując się umożliwiają dużą swobodę zmiany położenia poszczególnych jego odcinków. Wyróżniamy ruchy w trzech podstawowych płaszczyznach: zginanie i prostowanie w płaszczyźnie strzałkowej, pochylanie boczne w płaszczyźnie czołowej i obracanie w płaszczyźnie poprzecznej. Połączenie opisanych ruchów daje ruch zwany obwodzeniem kręgosłupa. Różnice w budowie kręgów powodują, że pochylenie boczne jest większe w odcinku szyjnym i piersiowym, a zginanie i prostowanie w odcinku szyjnym i lędźwiowym. Żebra utrudniają ruchy odcinka piersiowego.

Ad.3

Otwory kręgowe poszczególnych kręgów tworzą łącznie kanał kręgowy w którym mieści się rdzeń kręgowy. Po obu stronach kręgosłupa widnieją otwory międzykręgowe, przez które przechodzą nerwy rdzeniowe. Rdzeń kręgowy leży w kanale kręgowym ochraniają od przodu trzony kręgowe i krążniki międzykręgowe, od boku i tyłu rolę tę spełniają łuki kręgowe wraz z przyczepiającymi się do nich więzadłami. Sprężystość kręgosłupa, uwarunkowana jego rozczłonowaniem na elementy kostne i chrzęstne, przyczynia się również do ochrony rdzenia kręgowego przed wstrząsami.

---