STABRYŁA ST. WERGILIUSZ ŚWIAT POETYCKI 1983
Wergiliusz to postać tajemnicza, wokół której powstała w średniowieczu legenda. Wirgiliusz - virga. W średniowieczu uchodził za maga, cudotwórcę. Przypisywano mu m. in. uwolnienie Neapolu od różnych plag. Uznano go za stróża moralności i prawdy. Bocca della Verita miała być głową wykrywającego kłamstwa posągu wzniesionego przez Wergiliusza.
Popularny w Polsce już od poł. XV (Grzegorz z Sanoka). Liczne reminiscencje w Panu Tadeuszu, Beniowskim i in.
Widoczny jest wpływ Bukolik i Georgik (Sobótka Kochanowskiego, Roksolanki Klonowica.
Koźmian - Ziemiaństwo.
Wergiliusz żył w czasach przełomowych dla Rzymu przemian ustrojowych. Złoty wiek literatury.
15 X 70 Andes koło Mantui, ksywa „Dziewic” - Partenios, uczył się w Rzymie retoryki i filozofii (ep.) u Sirona, zetknął się z neoterykami i zaprzyjaźnił;
Appendix Vergiliana - młodzieńcze utwory, chyba nieautentyczne, neoteryckie.
Wywłaszczony, gdy po bitwie pod Filippi Oktawian August zawarł umowę z Antoniuszem, w myśl której Oktawian miał przeprowadzić akcję rozdziału ziemi na rzecz weteranów legionów Cezara. Być może dzięki protekcji, może samą wizytą u Oktawiana uzyskał zwrot majątku.
Bukoliki
bukolikos - pasterski; sielanka, ekloga (wybór), idylla (obrazek poetycki)
gatunek poezji o tematyce wiejsko - pasterskiej
wywodzi się z twórczości ludowej
Teokryt, Moschos, Bion
Eklogi II, III, V, VII i VIII naśladują bukoliki Teokryta;
Ich treścią są scenki z życia wiejskiego: pasterze pasą krowy, plotą koszyki, są zakochani, cieszą się, smucą, grają na flecie.
III - scenka wypełniona sporem dwóch pasterzy.
VII - czysto pasterska, idealnie mieszcząca się w teokrytejskiej konwencji idyllicznej;
w usta Melibeusza - narratora, włożona została opowieść o zawodach dwóch pieśniarzy Korydona i Tyrsisa (w obecności Dafnisa),
wyraźnie została zarysowana sceneria bukolicznego agonu: cieniste miejsce, pod dębem, nad porośniętymi trzciną brzegami Minciusa,
„Arkadyjczycy” nie oznacza etnicznej przynależności, lecz charakteryzuje sposób życia,
6 par epigramów śpiewanych na zmianę
pasterze przedstawiają się jako poeci,
o ofiarach składanych bogom,
tematyka erotyczna,
obrazki przyrody,
miłość jest dopełnieniem piękna krajobrazu,
znów połączenie motywów erotycznych i przyrodniczych.
Postacie są kontrastowe: Tyrsis - impulsywny i stanowczy, Korydon - łagodny i skromny.
Konwencja teokrytejska:
dobór tematów,
tonacja sielankowa,
nastrój,
eliminacja odniesień do aktualnej rzeczywistości polit., społ.
Motyw oczarowania przyrody przez pieśń śpiewaka:
VIII 1-5,
IV,
motyw ten, znany z mitu o Orfeuszu był często wykorzystywany przez Wergiliusza, też w Georgikach
przeczytać VI od 31
przeczytać VIII 17 - 83: historia miłości - skarga na niewierność (motyw pierwszego spotkania kochanków w dzieciństwie),
od 84: druga historia miłosna opowiedziana przez Alfezybeusza o dziewczynie, która czarami chce sprawić, że jej ukochany Dafnis powróci; dziewczyna jest przedstawiona nieco ironicznie, w przeciwieństwie do nieszczęśliwie zakochanego w Nisie pasterza i to ona odnosi sukces, który niewątpliwie jednak mierzi;
przedstawione zostały zatem dwa kontrastujące ze sobą obrazy miłosnych kryzysów;
Wergiliusz idzie za Teokrytem, naśladuje go, ale nie biernie. Nowością w stosunku do sielanek Teokryta jest wprowadzenie tematyki aktualnej, politycznej. Na podstawie niektórych aluzji dotyczących współczesności odtwarza się biografię Wergiliusza.
IV ekloga:
najbardziej kontrowersyjna i odbiegająca pod względem treści i nastroju od pozostałych, profetyczna, natchniona tonacja,
treść:
inwokacja do Muz,
aluzje do spełnienia się proroctw sybillińskich, powrotu Saturna, narodzin Dziecka,
obraz stopniowego dorastania Dziecka z równoległym procesem powrotu na ziemie Złotego Wieku; (dygresja: powrót wieku bohaterskiego)
na koniec wspomniany jest agon śpiewaków opiewających czyny dziecka;
odejście od tematyki bukolicznej nie jest zamierzone: we wstępie autor zapowiada temat poważniejszy, ale mają patronować mu Muzy pasterskie,
kim jest Dziecko?
syn Polliona (było dwóch, ale żaden Polliona)
syn Antoniusza i Kleopatry - Helios (afront dla SPQR)
dziecko Oktawian (jeszcze nie poczęte),
dziecko Antoniusza i Oktawii,
Jezus Chrystus (św. Augustyn),
interpretacja alegoryczna - Dziecko jest symbolem boskich sił niosących pokój i szczęście;
Krajobraz opisany w bukolikach mieści się w bukolicznej konwencji teokrytejskiej idylli: wyidealizowany, pełen jest uroku, spokoju, piękna, brak opisów przyrody groźnej, niosącej zniszczenie, scenerię spotkań pasterzy stanowią pełne uroku zakątki, łąki, kwieciste polanki, brzegi rzek. Opisy naznaczone brutalnym realizmem stanowią kontrast dla naturalnego krajobrazu.
Natura jest otwarta dla człowieka, który powinien w sobie odszukać jej wezwanie, włączyć się w jej rytm. Arkadia Wergiliusza nie jest kraina geograficzną, lecz stanem ducha.
Największą wartością w Arkadii jest poezja. Pasterze staja się pasterzami by śpiewać, a nie śpiewają, bo są pasterzami.
Arkadia nie jest samotna wyspą, oddzieloną od świata: podlega zagrożeniom, których źródło jest w mieście. Przyczyny antagonizmu pomiędzy wsią, a miastem:
przesłanka epikurejska (lathe biosas)
osobiste doświadczenia poety.
Syntezą mitu arkadyjskiego jest Mit o Złotym Wieku, w którym idealizacja natury osiąga wymiar baśniowej fantastyki.
W Arkadii wyidealizowane zostały również stosunki międzyludzkie:
bohaterowie są szczerzy, uczciwi, przeżywają dramaty, cierpią, ale nie ma w nich egoizmu, nie kłamią, nie są brutalni,
emocjonalne bogactwo pasterzy znajduje wyraz w ich twórczości poetyckiej,
miłość jest jednym z tematów pieśni, nie zajmuje jednak w nich miejsca uprzywilejowanego, w Arkadii nie ma miejsca na pasję, namiętność elegików rzymskich.
Bukoliki, ogłoszone w 36 roku przyniosły poecie sukces w wykształconych kręgach społeczeństwa rzymskiego.
GEORGIKI
Treść:
uprawa ziemi
drzewa i winnice
hodowla bydła
bartnictwo.
Wzór - Prace i dnie Hezjoda i inne dydaktyczne poematy, traktaty agronomiczne, astronomiczne greckie i rzymskie. Lukrecjusz.
Pasterze z Bukolik i rolnicy z Georgik różnią się: Georgiki są bardziej realistyczne. Rolnik nie zajmuje się głównie poezją, w ogóle się nią nie zajmuje. Italia Georgik jest wyidealizowana, ale nie jest konwencjonalną Arkadią z Bukolik - sentymentalnym marzeniem o życiu, które wypełnia poezja. Arkadia Georgik jest krainą spokoju, idyllicznej przyrody, cichego szczęścia, ale wszystkie nadrzędne wartości stwarza tu praca. Zamiast poezji najważniejszy jest tu trud rolnika, leży on u źródła ładu moralnego, sprawiedliwości, tradycji, mądrości.
Szereg urzekająco pięknych opisów przyrody.
Idealizacja życia rolnika jest tu świadoma. Krótki „lament” nad jego upadkiem w I księdze dowodzi tego, że Wergiliusz zdawał sobie sprawę z rzeczywistości. Georgiki miały jednak być nie pieśnią rozpaczy, ale miały krzepić serca nadzieją, że Italia może stać się Arkadią.
Trudno uznać G. za podręcznik, „poradnik dla rolników”, choć mieści się on w grupie licznych poematów dydaktycznych. G. są przede wszystkim zachętą do uprawiania ziemi. Naczelna ideą moralną jest w nich uznanie dla ludzkiej pracy.
ENEIDA - 21 IX Wergiliusz zmarł w trakcie jej pisania - dzieło niewykończone.
Treść:
przygody bohatera ściganego gniewem Junony;
Eneasz dociera do Kartaginy, gdzie życzliwie przyjmuje go Dydona,
II księga - opowieść Eneasza o zdobyciu i zburzeniu Troi
III - przygody Eneasza w czasie podróży spod Troi (zakładają miasta: w Tracji, na Krecie, walczą z harpiami na Strofadach, lądują w Epirze)
IV - romans Eneasza i Dydony smutno zakończony
relacja z pobytu Eneasza na Sycylii w gościnie u króla Acestesa, igrzyska z okazji rocznicy śmierci Anchizesa
VI - zejście do piekieł (Anchizes wykłada Eneaszowi teorię wędrówki dusz i ukazuje dusze przyszłych bohaterów Rzymu
VII - przybycie do Lacjum, początek wojny z Latynami
wyprawa Eneasza po posiłki, opis tarczy wykonanej przez Wulkana z polecenia Wenus (prorocze sceny z historii Rzymu)
IX wypadki zaszłe w obozie Trojan w czasie nieobecności Eneasza, wycieczka Euryalosa i Nizusa, zabili wielu, sami zabici)
X - powrót Eneasza, Jowisz zakazuje bogom mieszać się do walki, śmierć Pallasa, syna Ewandra
XI - rozejm, pogrzeb Pallasa, wznowienie walk, śmierć Kamilli (italska Amazonka)
XII - ustalenie pojedynku Turnusa z Eneaszem, Juturna (siostra Turnusa) zrywa rozejm, walki, rozstrzygnięcie konfliktu, śmierć Turnusa.
Eneida nie jest pierwszą rzymską epopeją:
Newiusz - Wojna punicka
Enniusz - Annales.
- dominowała tematyka historyczna, Wergiliusz jako pierwszy podjął się napisania eposu mitologicznego
Eneidą Wergiliusz wyłamuje się z kręgu poetów neoteryckich, którzy gardzili eposem.
Eneida idealnie mieści się w twórczości ideologicznej okresu augustowskiego. Wergiliusz wyposażył Eneasza w cechy idealnego władcy, mądrego i łagodnego, dał wyraz swemu pozytywnemu stosunkowi do jedynowładztwa.
Podstawowym celem poety, w myśl polityki Augusta, jest uświetnienie Rzymu. Od samych początków Rzym był otaczany szczególna opieką bogów, potrafił przezwyciężyć wiele nieszczęść, jest powołany do tego, by panować nad światem - ma do spełnienia misję dziejową w myśl moralnego prawa lepszych do panowania nad gorszymi.
August doczekał się w Eneidzie niejednej pochwały.
Epikurejskie ideały obecne w Bukolikach i Georgikach ustępują w Eneidzie miejsca stoicyzmowi.
Hierarchia wartości w Eneidzie:
pietas - miłość do najbliższych, do ojczyzny, bogów, wyrażająca się w poddaniu się wyrokom Fatum
virtus - odwaga, wytrwałość w znoszeniu trudów i niebezpieczeństw
iustitia
humanitas - wyrażająca się w okazywaniu współczucia
W całym utworze obecne jest rzymskie poczucie dumy narodowej.
Miłość u Wergiliusza:
Wergiliusz odrzuca elegijną i neoterycką koncepcje miłości jako wszechogarniającej człowieka siły, namiętności silniejszej od innych, która w Arkadii wprowadza chaos, jest czymś złym
romans Dydony i Eneasza dowodzi przekonania poety, że miłość nie może pochłaniać bez reszty mężczyzny (ukryte potępienie Antoniusza, który dla miłości zaniedbał sprawy państwa)
Eneasz i Lawinia - ich miłość wypadła dość blado
namiętny Turnus rzuca swoje młode życie ze względu na miłość do Lawinii
jedyny pozytywny i ciepły akcent - Eneasz spotyka w Epirze Andromachę, która nadal kocha Hektora
Opisy krajobrazu w porównaniu z Homerem nieliczne. Ciekawe są opisy fragmentaryczne: szczegóły krajobrazu są opisywane stopniowo - filmowa technika opisu.
Główny bohater - Eneasz jest pod względem literackim mało ciekawy, brak mu wyrazistych cech indywidualnych, jest postacią statyczną. Reprezentuje ideał Rzymianina - pełen cnót wszelakich, szlachetny, wyrozumiały, mężny, pamięta o swym posłannictwie. Budzi sympatię, ale nie porywa.
Pozostali bohaterowie dzielą się ze względu na ich stosunek do Eneasza: na jego wrogów i sprzymierzeńców.
Wizja bogów w Eneidzie nie odbiega zasadniczo od wizji homeryckiej, z tym, że u Homera bogowie łamią zasady moralne, a u Wergiliusza na ogół przestrzegają zasad powszechnej moralności. Imiona bogów zlatynizowane.
Inna niż u Homera wizja świata podziemnego:
duchy zachowują rysy indywidualne i nie tracą pamięci
reinkarnacja
koncepcja kary i nagrody po śmierci (Tartar, Elizjum)
Struktura poematu:
dwudzielna: 1-6 - Odyseja, reszta nawiązuje do Iliady, w pierwszej części Eneasz zostaje przedstawiony jako heroicznie znoszący cierpienie, druga część ukazuje jego heroizm w walce
o jedności strukturalnej obu części decyduje fakt, że akcja ogniskuje się wokół głównego bohatera
wojna trojańska, od której rozpoczyna się i Iliada, i Eneida jest źródłem nieszczęść (niezależnie czy przegrana czy wygrana), wędrówka Eneasza jest pełna przygód będących odwzorowaniem przygód Odysa: Dydona - Kirke opóźniają wędrówkę, Cyklopy, Skylla - odpowiedniki w Odysei, walka o Lawinię wzorowana jest na motywie walki o Helenę, bohaterowie wykreowani są na wzór bohaterów homeryckich: Priam - Latynus, Achilles i Odys - Eneasz, Patroklos - Pallas, Hektor - Turnus,
zaobserwować można w Eneidzie również symetrię: tragedia Dydony - tragedia Turnusa, romans Dydony - romans Lawinii,
Fabułę tworzą zdarzenia 7 lat. Akcja rozpoczyna się w ostatnim roku siedmiolecia i obejmuje dwa epizody: kartagiński i latyński.
Retardacje: opowieść Eneasza u Dydony, zbieranie posiłków i inne.
Eneida pod względem doskonałości języka i stylu przewyższa eposy Homera. Wergiliusz był świadom swej sztuki.
Świat poetycki Wergiliusza:
świat pomyślany, wyobrażony, nierealny,
Bukoliki - najwyższą wartością jest sztuka, a ściśle poezja i muzyka, ona jest podstawą harmonii w pasterskim świecie
Georgiki - najwyższą wartością jest praca, ona porządkuje świat, zapewnia człowiekowi dojrzałość, szczęście, spokój,
Eneida - świat o wiele bardziej skomplikowany, wielowarstwowy, wartości