Uczenie się i pamięć. Czynniki wpływające na zapamiętywanie.

Rodzaje pamięci

Psycholodzy wyróżniają trzy główne rodzaje pamięci: sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą. Informacja jest przechowywana w pamięci sensorycznej zaledwie przez ułamek sekundy, po to, by przenieść najistotniejsze elementy do pamięci krótkotrwałej. Warunkiem utrzymania się informacji w pamięci krótkotrwałej jest ciągłe jej powtarzanie (co wymaga uwagi). W tym "magazynie" jesteśmy w stanie przechować mniej więcej pięć do dziewięciu jednostek informacji - (słów, liter, liczb itp.), które możemy "obrabiać" na różne sposoby (stąd często pamięć krótkotrwała nazywana jest pamięcią operacyjną).

Trwałe zapamiętywanie

Informacja może przejść do pamięci długotrwałej, jeśli odpowiednio długo przebywała w pamięci krótkotrwałej i nie nastąpiła interferencja, czyli zakłócenia spowodowane nowymi napływającymi informacjami (szczególnie podobnymi w treści). Dlatego np. nie ma sensu bardzo szybkie czytanie dużej ilości nowych słówek.

Przypominanie

Doświadczenia neuropsychologów zdają się świadczyć, że raz zapamiętana informacja nigdy nie jest zapominana. W jednym z eksperymentów drażniono prądem elektrycznym pewne miejsca kory mózgowej osób badanych, powodując tym przypomnienie sobie przez nich pozornie zapomnianych zdarzeń z dzieciństwa. Przemawia to za tezą, że raz zarejestrowane informacje (czyli te, które znalazły się w pamięci długotrwałej) nie giną nigdy, tylko nie można znaleźć do nich dostępu, czyli przypomnieć ich sobie. Istnieje jeden podstawowy sposób na zachowanie dostępu do zapamiętanych informacji:

Powtarzanie

Kiedy nauczyciel zapyta Cię, jak brzmi "pies" po angielsku, to choć uczyłeś się tego słowa, możesz go sobie nie przypomnieć. Jednak, kiedy kolega podpowie Ci szeptem "dog"- zaskoczysz: "Oczywiście! Miałem to na końcu języka!". Nie jest to jednak przypominanie, ale rozpoznawanie. W większości wypadków, po podaniu prawidłowej odpowiedzi, możesz stwierdzić: "tak, rzeczywiście uczyłem się już o tym". Zadaniem powtórek jest umożliwienie czynnego przypominania sobie: "pies"???... oczywiście, że "dog"! Jednym słowem, chodzi o właściwe utrwalenie informacji, tak żebyśmy mogli wydobywać je z pamięci na życzenie (czyli mieć do nich swobodny dostęp).

Krzywa zapominania i terminy powtórek

Proces zapominania, czy też utraty dostępu do wiadomości zawartych w pamięci, przebiega według pewnych reguł. Na początku zapominamy najszybciej, w miarę upływu czasu pamiętamy coraz mniej, ale zapominamy wolniej. Im wcześniej powtórzymy dany materiał, tym mniej czasu potrzeba, by znów umieć go "na piątkę". Odkładając na poziomej osi czas, a na pionowej procent pamiętanego materiału otrzymujemy krzywą zapominania. Po pierwszym nauczeniu się materiału taka krzywa podobna jest do tej na rysunku:

Pierwszą powtórkę warto wyznaczyć w ciągu pierwszych trzech dni, najlepiej dnia następnego, ponieważ wtedy zapominamy najwięcej materiału, a jednocześnie czas potrzebny na powtórne nauczenie się go jest najkrótszy. Potem zapominamy coraz wolniej i daty powtórek mogą być coraz odleglejsze np. tydzień i trzy tygodnie. Pocieszający jest fakt, że nawet jeśli zdarzy się, iż całkowicie zapomnimy dany materiał, to proces ponownego uczenia się nie przebiega już zupełnie od nowa. W czasie nauki wiele materiału będziemy w stanie rozpoznać, co oznacza, że w naszej pamięci utworzone zostały ślady pamięciowe i ponowne przyswojenie materiału będzie wymagało od nas o wiele mniej wysiłku niż za pierwszym razem. To jest właśnie istota powtarzania - za każdym następnym razem nauka tego samego materiału wymaga coraz mniej wysiłku, aż utrwali się na tyle, że powtarzanie przestanie być potrzebne. Czyli za każdym razem nasza krzywa uczenia się startuje z "wyższego pułapu", zapominamy coraz wolniej i coraz mniej.

Inne czynniki wpływające na uczenie się i pamiętanie

Wiele czynników psychologicznych, a także fizycznych ma wpływ na proces i skuteczność uczenia się. Są wśród nich: koncentracja uwagi, odpowiednia motywacja, nastrój, zmęczenie, tworzenie skojarzeń i intensywność nauki.

• Koncentracja uwagi

Wszelkie rozpraszające czynniki - głośna muzyka, telefon przyjaciela, łaszący się ukochany pies, troskliwe pytania rodziców - wszystko to sprawia, że proces nauki wymaga większego wysiłku i jest mniej skuteczny. Za każdym razem, kiedy ktoś lub coś oderwie Cię od pracy, musisz ponownie wprowadzić do swojej pamięci krótkotrwałej potrzebne do "obrobienia" informacje, ponownie skoncentrować się i w zasadzie... zaczynasz od nowa. Zadbaj, aby w czasie nauki nic nie odrywało Cię od pracy - posprzątaj biurko, usuń z zasięgu wzroku wszystkie rozpraszające elementy, wyłącz muzykę (lub włącz cicho taką, która wzmaga koncentrację), wyłącz telefon, poproś, aby Ci nie przeszkadzano. Jeśli nie możesz znaleźć takiego miejsca w domu, możesz skorzystać np. z czytelni lub umówić się z kolegą na wspólną naukę (o ile potraficie oddzielić radosne bycie razem od uczenia się!).

• Nastrój

Lepiej zapamiętasz słówka, jeśli siądziesz do komputera w pogodnym, przyjemnym nastroju. Stworzeniu takiego nastroju ma pomóc stonowana, przyjemna dla oka kolorystyka tła, rozpylenie ładnego zapachu, wypicie ulubionego soku. Dobrym sposobem jest przypomnienie sobie najlepszych lub najzabawniejszych zdarzeń ze swojego życia, sukcesów w nauce.

• Tworzenie skojarzeń

Najlepszą metodą na szybkie zapamiętywanie, jest kojarzenie nowego materiału z tym, co już wiesz. Przykładem może być skojarzenie słówka "dog" z rasą psa "dog arlekin", ale także skojarzenie słowa w jednym języku bezpośrednio ze słowem w innym, np. "word" (ang.) = "das Wort" (niem.). Żeby zapamiętać słowo "doll" (lalka), które jest podobne do słowa "dolar", możesz utworzyć skojarzenie, wyobrażając sobie np. lalkę z dolarem w ręce. Im dziwniejsze, bardziej niecodzienne skojarzenia, tym lepiej zapamiętasz materiał. Przy bardziej skomplikowanej strukturze materiału im więcej informacji powiążesz ze sobą, przeanalizujesz, zrobisz wykresy, zadasz sobie i odpowiesz na pytania do materiału, tym więcej zrozumiesz. Zrozumienie jest najlepszym przyjacielem pamięci...

• Intensywność nauki

Wszystko zależy od uczącego się, materiału do przyswojenia i... czasu, który mamy do dyspozycji. Dobrze jest tak rozplanować materiał, żeby móc opanować go w skończonym czasie, wliczając czas przeznaczony na powtarzanie. Tutaj ważna uwaga: okazuje się, że warto powtórzyć materiał jeszcze zanim zostanie on zapomniany, np. zaraz po przyswojeniu go. Fachowo nazywa się to przeuczaniem (ang. "overlearning"). Przeuczanie znacząco przyspiesza tworzenie się śladów pamięciowych w pamięci trwałej. Nudne? Wszystko zależy od odpowiedniej motywacji...

• Motywacja

Staraj się wzbudzić w sobie zainteresowanie, stawiaj pytania do materiału i próbuj znaleźć na nie odpowiedzi - w ten sposób powiążesz nowe informacje ze starymi, a tym samym utrwalisz wiadomości. Znajdź cel, dla którego uczysz się. Czy uczysz się tylko po to, żeby dostać stopień? A może kiedyś w praktyce wykorzystasz te informacje? Zaliczysz egzamin, który jest środkiem do osiągnięcia innych, znacznie ważniejszych celów? Może Kaśka z 4b spojrzy na ciebie z podziwem? Może udowodnisz sobie, ze potrafisz być skuteczny? Każdy powinien odnaleźć w sobie to, co naprawdę motywuje go do pracy... Wtedy z zapałem będziesz się zabierać do nauki, a postępy będą sprawiały satysfakcję i, co ważne, na efekty nie trzeba będzie długo czekać!

• Zmęczenie

Przerwy w nauce są bardzo istotne. Po przerobieniu jakiejś partii materiału warto chwilę odpocząć. To pomoże skoncentrować się nad następnym zadaniem. Lepiej uczyć się krócej, ale systematycznie. Inaczej szybko wyczerpiesz swoje rezerwy energetyczne i zapał do pracy. Nauka ma sprawiać przyjemność, a nie być torturą.

• Nagrody

Naucz się nagradzać siebie za systematyczną pracę, za osiągnięcia i postępy. Niech wysiłek kojarzy Ci się z nagrodą i satysfakcją. Następnym razem z mniejszymi oporami zabierzesz się do nauki.

---