Zestaw zagadnień ćwiczeniowych z części ogólnej prawa cywilnego.
W opracowaniu dla grup 1,2,3
Legenda:
Kolorem zielonym oznaczyłem partie materiału, którymi będziemy zajmować się na ćwiczeniach bezpośrednio
Kolorem żółtym oznaczony jest materiał rozszerzający związany z ćwiczeniami do poćwiczenia dla chętnych.
Kolorem czerwonym oznaczony jest materiał do opracowania we własnym zakresie, obowiązujący na egzaminie u Pana Profesora, którym na ćwiczeniach nie będziemy się dokładnie zajmowali.
I/ Prawo podmiotowe.
1/Pojęcie prawa podmiotowego.
Co to jest prawo podmiotowe?
Proszę zastanowić się nad pojęciem prawa podmiotowego w odniesieniu do art. 140 KC i prawa własności.
Wyobraźmy sobie, że jesteśmy właścicielami rzeczy ruchomej np. samochodu.
Jaka jest sfera możności postępowania z taką rzeczą.
Co ją wyznacza, co ją ogranicza.
Jakie podstawowe elementy składają się na treść naszego prawa własności, jak możemy je zrealizować praktycznie.
Na ćwiczeniach zilustrowałem to zagadnienie za pomocą następującego przykładu. Do ręki wziąłem pluszową maskotkę owieczki i poprosiłem studentów o scharakteryzowanie sytuacji pod kątem przysługującego mi prawa podmiotowego. A mianowicie co mogę z takim przedmiotem zrobić, co wyznacza zakres mojej swobody postępowania z taką rzeczą.
Z sali padło zaraz pytanie czy owieczkę traktować jako przedmiot czy jako żywe zwierzę. Rozważyliśmy więc oba warianty. W pierwszym wypadku owieczka-maskotka jest rzeczą ruchomą, typowym przedmiotem licznych stosunków cywilnoprawnych i brak tu jakichś szczególnych regulacji, w drugim wypadku wchodziłaby w grę ochrona istoty żywej jaką byłoby zwierzę i tu nasze rozważania nieco wyprzedzają temat naszych rozważań w zakresie nawiązania do zagadnienia przedmiotu stosunków cywilnoprawnych. Dlatego też wspomnieliśmy jedynie o Ustawie o ochronie zwierząt.
Wracając do zagadnienia głównego choćby intuicyjnie wiemy, że maskotkę mogę użyć choćby w celach dekoracyjnych, mogę ją komuś oddać, wyrzucić, sprzedać, nawet zniszczyć. Nie mogę jednak, co też wyczuwamy intuicyjnie, wrzucić jej komuś do ogrodu, rzucić nią w kogoś itp. Nie uciekając się do absurdalnych przykładów wiemy, że moja swoboda postępowania z taką rzecza ruchomą nie jest nieograniczona.
Spróbujmy więc osadzić nasz przykład w regulacji prawnej i jej konsekwencjach. Wyjdźmy od tego, że jestem właścicielem maskotki. Czyli mam do niej prawo, którego jestem podmiotem. Pan Profesor definiuje w podręczniku prawo podmiotowe jako sytuację prawną podmiotu wyznaczoną obowiązującymi normami prawnymi, które chronią prawnie uznane interesy tego podmiotu.
Jaka jest więc moja sytuacja wobec owieczki-maskotki i z tą owieczką-maskotką związana? Jestem właścicielem tego przedmiotu będącego rzeczą ruchomą. Obowiązujące normy prawa cywilnego określają moją sytuację prawną w stosunku do tego przedmiotu przyznając mi i opisując prawo własności, określając nie tylko co mogę zrobić z tą rzeczą ja, ale i jak wobec sfery mojej możności postępowania powinni się zachowywać inni.
Na treść mojego prawa własności składają się poszczególne uprawnienia z którymi skorelowane są obowiązki innych osób, tak, by moje uprawnienia mogły być skutecznie wykonywane, abym mógł swój uznany prawnie interes realizować. Tak określony zakres mojego prawa podlega co do zasady ochronie sądowej przed naruszeniami dokonywanymi przez inne podmioty.
Wynika to wszystko przede wszystkim z regulacji art. 140 KC który wskazuje na główne uprawnienia leżące po stronie właściciela, choć oczywiście aby określić całokształt związany z prawem własności musielibyśmy sięgnąć do innych norm prawnych, a i zdarza się, pozaprawnych jak choćby wspomniane w art. 140 społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa.
Jak widać prawo własności jest prawem najsilniejszym i daje nam największą swobodę postępowania z jej przedmiotem, ale jednocześnie, jak już wspomnieliśmy, sfera własności nie jest nieograniczona. Np. nasza sfera własności nieruchomości może zostać ograniczona w przypadku gdy normy prawa zezwalają podmiotowi uprawnionemu na wejście na jej teren, choćby wbrew naszej woli
W opisanym przykładzie odnosiliśmy się do prawa własności proszę zobaczyć jak np. wyglądają prawa podmiotowe wynikające ze stosunku najmu art. 659KC czy dzierżawy 693KC i spróbować sobie odtworzyć prawa przysługujące najemcy czy dzierżawcy, ich relacje do własności przedmiotu najmu, czy dzierżawy, porównać zakresy tych praw.
2/ Uprawnienia i ich rodzaje.
Z podręcznika również wiemy już, że elementami prawa podmiotowego są uprawnienia. Z uprawnieniami tymi skorelowane są obowiązki innych podmiotów - co najmniej do nienaruszania sfery możności postępowania osoby uprawnionej, a czasem również do spełnienia określonego świadczenia na rzecz podmiotu uprawnionego.
A sprzedał B samochód za 10 tysięcy złotych.
Jakie roszczenia mają strony względem siebie, kto jest wierzycielem, kto dłużnikiem? Proszę spróbować odpowiedzieć na to pytanie w odniesieniu do art. 535 KC.
Na czym polega wymagalność roszczenia?
Jaki skutek ma upływ terminu przedawnienia roszczenia?
W opisanej sytuacji dotykamy podstawowej umiejętności jaką musi posiąść każdy prawnik. Mianowicie żeby odpowiedzieć na powyższe pytania musimy umieć opisać i rozłożyć na czynniki pierwsze stosunek cywilnoprawny jaki powstał między stronami które zawarły umowę sprzedaży. Tu jak widać mamy do czynienia ze stosunkiem cywilnoprawnym sprzedaży. Zgodnie z materiałem wykładowym wiecie Państwo, że elementami stosunku prawnego są jego : podmioty, przedmiot i treść. Spróbujmy sobie powyższy stosunek sprzedaży opisać. Pomogą nam w tym przepisy dotyczące umowy sprzedaży, zwłaszcza art. 535KC. Jak widać możemy wyróżnić dwie strony umowy - sprzedającego i kupującego, w naszym przypadku odpowiednio A i B. Przedmiotem sprzedaży będzie samochód i zachowania stron wokół niego się koncentrujące, treścią zaś prawa i obowiązki wynikające z zawartej umowy. Jakie?
Komplikację zwiększa nieco fakt, niezwykle istotny, że stosunek sprzedaży jest stosunkiem złożonym, czyli zarówno obie strony co do poszczególnych świadczeń będą dla siebie i podmiotami uprawnionymi, i zobowiązanymi. Dzieje się tak dlatego, że sprzedaż jest czynnością prawną dwustronnie zobowiązującą i wzajemną. Spójrzmy jakie są uprawnienia stron w tym stosunku prawnym.
Zgodnie z art. 535 KC sprzedawca zobowiązuje się do przeniesienia na kupującego własności rzeczy sprzedanej, kupujący zaś zobowiązuje się do zapłaty ceny i odbioru rzeczy.
Zgodnie z definicją podręcznikową roszczenie - jest to uprawnienie polegające na tym, że podmiot uprawniony może żądać od innej osoby określonego zachowania się. Nie ulega wątpliwości, ze tego rodzaju uprawnienia przysługują stronom na podstawie zawartej umowy.
A---------------------------------B
(w) Zapłata ceny 10tys. zł (d)
Jak widać sprzedawca A ma roszczenie o zapłatę ceny za samochód co do tego świadczenia /czyli zachowania jakie ma podjąć dłużnik/ będzie wierzycielem, a kupujący B oczywiście dłużnikiem.
wydanie rzeczy
B---------------------------------A
(w) przeniesienie własności (d)
Z kolei kupujący B co do wydania i przeniesienia własności samochodu ma roszczenie do sprzedawcy A. W stosunku do tych świadczeń jest wierzycielem, a A dłużnikiem.
O odbiorze samochodu bezpośrednio nie wspominamy bo jest to obowiązek wierzyciela odbierającego wydany mu przedmiot sprzedaży, ale jest to już materia prawa zobowiązań.
A zakupił do B w dniu 01.06.2007r. cztery kserokopiarki razem za 20.000 tys. zł. Zgodnie z wystawioną fakturą termin płatności wynosił 14 dni od dnia zawarcia umowy. Z jaką chwilą roszczenie o zapłatę ceny stanie się wymagalne i z jaką chwilą się przedawni?
Niezwykle istotnym atrybutem roszczenia jest jego wymagalność, roszczenie wymagalne charakteryzuje się tym, że wierzyciel może żądać w każdej chwili spełnienia świadczenia od dłużnika, roszczenie jest natomiast niewymagalne gdy wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia dopiero po zaistnieniu dodatkowych okoliczności. /np. upływ terminu zwrotu pożyczki/ W przypadku powyższego przykładu roszczenie o zapłatę ceny za kserokopiarki stanie się wymagalne po upływie terminu płatności, czyli z upływem 15.06.2007.
Jednocześnie z terminem wymagalności roszczenia wiąże się bieg terminu jego przedawnienia, przedawnienie roszczenia powoduje, że staje się ono niezaskarżalne, czyli tak naprawdę jego spełnienie zależy od dobrej woli dłużnika. W naszym wypadku w grę wejdzie art. 554 KC który wprowadza 2-letni termin przedawnienia roszczeń profesjonalnego sprzedawcy.
Jak wyglądałaby sprawa wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki 1000zł, gdzie strony nie określiłyby w umowie terminu zwrotu pieniędzy?
To, że strony nie określiły terminu zwrotu pożyczki nie oznacza, że roszczenie pożyczkodawcy o zwrot pożyczki nie stanie się nigdy wymagalne. Zobaczmy art.723 KC dotyczący umowy pożyczki. Zob. też art.455KC
Uprawnienie kształtujące - czym się charakteryzuje, podaj przykłady praktyczne takich uprawnień.
Uprawnienie kształtujące polega na tym, że podmiot uprawniony może swoją jednostronną czynnością prawna doprowadzić do zmiany bądź ustania stosunku cywilnoprawnego. Na ćwiczeniach operowaliśmy przykładem prawa do wypowiedzenia umowy i do odstąpienia od umowy. Wypowiedzenie jest typowym sposobem zakończenia stosunku cywilnoprawnego o charakterze ciągłym. Doskonale znacie na pewno Państwo wypowiedzenie dokonywane w praktyce związanej z umowami najmu. Strona uprawniona wypowiada najem, który kończy się ze skutkiem dla obu stron niezależnie od woli drugiej strony. Podobnie wygląda sytuacja odstąpienia od umowy sprzedaży np. z powodu wad rzeczy sprzedanej, tu kupujący może w warunkach określonych przez stosowne normy odstąpić od umowy, co powoduje jej zakończenie. Jaka jest różnica między wypowiedzeniem a odstąpieniem, dlaczego ustawodawca takie konstrukcje rozróżnia. Wypowiedzenie zasadniczo wywołuje skutki jedynie na przyszłość - ex nunc, odstąpienie powoduje stan jakby umowa nie została nigdy zawarta - ex tunc. Nie ulega jednak wątpliwości, że mamy w obu przypadkach z uprawnieniami kształtującymi.
Zarzut w rozumieniu prawnomaterialnym i procesowym.
Zarzut w rozumieniu prawnomaterialnym polega na przeciwstawieniu przez osobę zobowiązaną swojego prawa, które czyni prawo osoby uprawnionej okresowo bądź definitywnie bezskutecznym. Prześledźmy to na przykładzie zarzutu potrącenia /art.498KC/.
A w czerwcu pożyczył od B 1000zł termin płatności upłynął w październiku, A jednak zapomniał o długu. W listopadzie B zawarł z A umowę sprzedaży komputera za 2000zł. Na czym polegałby zarzut potrącenia w opisanej sprawie?
Z umowy pożyczki wynika wymagalne roszenie B /wierzyciela/ do A /dłużnika/ o zwrot pożyczonej kwoty. W listopadzie B kupuje od A komputer czyli w stosunku do zapłaty ceny A zyskuje roszczenie wobec B. Zarzut potrącenia będzie realizowany w taki sposób: A kieruje do B swoje roszczenie o zapłatę 2000zł, B powołując się na swoje prawo do A wynikające z umowy pożyczki podnosi zarzut potrącenia w wyniku czego kwoty wzajemnych roszczeń częściowo znoszą się. Jestem ci winien 2000zł ale ty jesteś mi winien 1000zł, w związku z powyższym dokonuję potrącenia. Efekt - B jest winien A po potrąceniu jedynie tysiąc złotych.
3. Rodzaje praw podmiotowych.
A jest właścicielem domu z ogrodem. Na czym polega bezwzględny charakter jego prawa?
Podział praw podmiotowych na prawa bezwzględne i względne to jedno z najistotniejszych zagadnień, którego zrozumienie jest konieczne dla poruszania się po prawie cywilnym. Prawo podmiotowe bezwzględne jest prawem skutecznym erga omnes. Skorelowany jest z nim obowiązek innych podmiotów do takiego zachowywania się względem uprawnionego, by nie naruszać jego prawa. Takim prawem bezwzględnym jest własność, w naszym przykladzie własność nieruchomości gruntowej. Dość łatwo możemy sobie wyobrazić na czym polega minimalny obowiązek wszystkich innych podmiotów wobec nieruchomości stanowiącej czyjąś własność. Jasne jest, ze na cudzą nieruchomość nie możemy samowolnie wkraczać, wylewać na nią nieczystości, dewastować itp.
Zobacz art. 222 KC w zakresie środków ochrony praw właściciela.
Ochronie własności służą roszczenia przeciwko osobom, które by tego podstawowego obowiązku nienaruszania cudzego prawa bezwzględnego nie dochowały.
Każdy jest zobowiązany do nienaruszania własności innego podmiotu, jeśli ktoś naruszy to prawo właściciel zyskuje roszczenie przeciwko konkretnej osobie. Takie roszczenie jest już prawem podmiotowym względnym. Podstawowe roszczenie chroniące własność opisuje art. 222KC są to roszczenie windykacyjne i negatoryjne.
A zakupił od B komputer za 2000zł. Oceń charakter prawa, które ma B względem A jeżeli chodzi o zapłatę ceny.
Tu z kolei mamy do czynienia z typowym prawem podmiotowym względnym, z wierzytelnością, tu przybierającą skonkretyzowaną postać roszczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Jak widać prawo to jest skuteczne jedynie inter partes czyli pomiędzy B- wierzycielem, a A-dłużnikiem.
A wziął kredyt na zakup domu jednorodzinnego, zabezpieczył go hipoteką na swojej kawalerce. Oceń relację pomiędzy prawem własności mieszkania, a hipoteką.
Tu mamy przykład typowego prawa akcesoryjnego jakim jest ograniczone prawo rzeczowe czyli hipoteka. Tu istnienie hipoteki uzależnione jest od istnienia wierzytelności którą ta hipoteka zabezpiecza. Funkcja hipoteki jako prawa akcesoryjnego polega na umocnieniu wierzytelności wynikającej z kredytu.
Deweloper A zawarł z gminą X umowę na podstawie której objął w użytkowanie wieczyste działkę na której miał wybudować osiedle. Zgodnie z art. 235 nabędzie on własność wybudowanych na gruncie budynków. Dlaczego w tym wypadku mówimy o prawach związanych?
Tu z kolei mamy do czynienia z własnością nieruchomości budynkowej będącą prawem związanym z prawem użytkowania wieczystego. Oznacza to, że takie prawo własności może przysługiwać tylko użytkownikowi wieczystemu, czyli podmiotowi tzw. prawa wolnego jakim jest w tym wypadku użytkowanie wieczyste.
A napisał podręcznik dla studentów zatytułowany „Część ogólna prawa cywilnego dla ciekawych”. Jakie ma prawa do tego podręcznika? Które z nich mają charakter majątkowy?
Zob. art. 16 i 17 Ustawy z dnia 04.02.1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Ten przykład z kolei ilustruje podział praw podmiotowych na te o charakterze majątkowym i niemajątkowym. Akurat z autorstwem książki będącej utworem w rozumieniu prawa autorskiego łączą się zarówno takie i takie prawa. Prawa majątkowe ochraniają interes ekonomiczny podmiotu uprawnionego takimi prawami będą tu autorskie prawa majątkowe czyli prawa najogólniej mówiąc do ekonomicznej eksploatacji utworu - np. wydania go, rozpowszechniania itp. Z kolei autorskie prawa niemajątkowe nie są uwarunkowane interesem ekonomicznym np. prawo do sygnowania utworu własnym nazwiskiem, prawo do autorstwa utworu które nie zezwala na przywłaszczanie sobie go, czy plagiatowanie to prawa o charakterze niemajątkowym.
A co z czytelnikiem który nabędzie egzemplarz wspomnianego podręcznika? On też nabędzie prawo majątkowe bo takim jest własność ale do konkretnego egzemplarza książki. Będzie mógł jej używać, sprzedać, wypożyczyć.
A nabył od B. nieruchomość, w umowie zobowiązał się, że nie sprzeda tej nieruchomości, aż do śmierci B. Jednakże po dwóch latach, kiedy B. jeszcze żył chce sprzedać nieruchomość C. Czy może to zrobić, czy umowa z B była ważna?
Tu dotykamy kwestii zbywalności praw podmiotowych czyli możliwości przechodzenia ich na inne podmioty. Prawa majątkowe co do zasady są prawami zbywalnymi /chociaż czasami ich zbywalność może wyłączyć przepis szczególny/
Jak więc rozumieć art. 57 KC Otóż nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć możliwości przeniesienia na inny podmiot prawa zbywalnego, a takim jest oczywiście własność nieruchomości jako prawo majątkowe. Można się jednak skutecznie zobowiązać do niezbywania tego prawa. Takie zobowiązanie jak w kazusie spowoduje jedynie to, że w razie jego niedotrzymania powstanie po stronie zobowiązanego odpowiedzialność odszkodowawcza, co nie wpłynie jednak na ważność jego rozporządzenia prawem. Innymi słowy gdyby A chciał nieruchomość sprzedać za życia B. taka sprzedaż byłaby ważna, naraziłby się jednak na odpowiedzialność odszkodowawczą.
4. Nabycie prawa podmiotowego
A odziedziczył po B pokaźny majątek, niestety po pewnym czasie zaczęli odwiedzać go wierzyciele zmarłego domagając się zwrotu niespłaconych przez B kredytów i pożyczek. Czy A odpowiada za te długi? Czy w drodze dziedziczenia doszło do sukcesji uniwersalnej?
Ten przykład może nam zilustrować kilka zagadnień. Po pierwsze mamy tutaj do czynienia z nabyciem pochodnym. Nabywamy tu prawa przysługujące już innej osobie i pomiędzy spadkodawcą a spadkobiercą funkcjonuje następstwo prawne czyli sukcesja. Dodatkowo w przypadku dziedziczenia mamy do czynienia z sukcesją uniwersalną, czyli wskutek śmierci i dziedziczenia po zmarłym spadkobiercy wchodzą w całokształt jego stosunków majątkowych, a więc nabywają nie tylko prawa, ale i obowiązki ciążące na zmarłym. W naszym przykładzie A przyjął spadek, więc nie ulega wątpliwości, że za długi spadkowe odpowiada.
A porzucił w lesie stary zepsuty rower, rower znalazł B i sprzedał do w skupie złomu za niezłą sumkę. Gdy A dowiedział się o tym zażądał zwrotu pieniędzy twierdząc że to on był właścicielem roweru. Czy to prawda? Czy doszło do pierwotnego nabycia własności roweru?
Tu z kolei mamy do czynienia z nabyciem pierwotnym czyli sytuacją kiedy dane prawo nie istniało i powstało z chwilą jego nabycia, bądź przysługiwało wczesniej innej osobie, ale jego nabycie przez inny podmiot następuje niezależnie od woli tej osoby. W naszym kazusie mamy do czynienia z tą pierwszą sytuacją. Zgodnie z art. 180KC właściciel może wyzbyć się własności jeżeli rzecz ruchomą porzuci. Z kolei osoba która taką porzuconą rzecz zawłaszczy nabywa jej własność w sposób pierwotny z chwilą objęcia takiej rzeczy w posiadanie. Tak też było w kazusie i B stał się właścicielem roweru właśnie poprzez nabycie pierwotne i mógł z nim zrobić co chciał, również sprzedać na złom.
Z kolei przykładem nabycia pierwotnego niezależnie od woli osoby której prawo przysługiwało wczesniej jest instytucja zasiedzenia art.172-176KC