Kwatera Główna Drużyn Strzeleckich „Strzelec”
Materiał szkoleniowy nr 04/2005
PRZETRWANIE W ZIMIE
Działanie pododdziałów strzeleckich w warunkach zimowych
UWAGI OGÓLNE DOTYCZĄCE DZIAŁANIA W WARUNKACH ZIMOWYCH
Zima jak pokazuje historia toczonych konfliktów zbrojnych niejednokrotnie wywierała decydujący wpływ na wynik poszczególnych kampanii i wojen. Klasycznymi przykładami w tej dziedzinie są: odwrót wojsk Napoleona z Rosji oraz klęska wojsk niemieckich pod Stalingradem. Znane są również przykłady dostosowania się do tych warunków i wykorzystania ich jako sojusznika. Tak było w trakcie tzw. „wojny zimowej” toczonej pomiędzy Finlandią a Związkiem Sowieckim. Okazuje się bowiem, że wojska dobrze przygotowane, wyposażone i wyszkolone do prowadzenia walki w warunkach zimowych, a w szczególności pododdziały piechoty górskiej, bytowały w śniegu tygodniami i miesiącami bez większych trudności i strat. Działanie wojsk w zimie jest ciężką próbą, ale należy rozpatrywać również jej dobre strony. Nie padają deszcze, nie dokuczają nam krwiożercze owady, zamarzają bagna, rzeki i jeziora. Liczne przeszkody, które musielibyśmy w ciepłej porze okrążać lub dla pokonania których winniśmy budować przeprawy stają się łatwiejsze do pokonania. Oznacza to, że zimy nie należy się obawiać i traktować jako przeciwnika, lecz uczynić ją sojusznikiem poprzez odpowiednie przygotowanie i wyszkolenie pododdziałów strzeleckich.
Szkolenie w zakresie prowadzenia walki w warunkach zimowych ma na celu przygotowanie poszczególnych strzelców i pododdziałów do:
zachowania dobrego stanu zdrowia i wydolności fizycznej w utrudnionych warunkach prowadzenia działań.
właściwego wykorzystania umundurowania i wyposażenia
nawigacji i poruszania się w terenie w oparciu o sprzęt będący w dyspozycji strzelców
uzyskiwania w trakcie prowadzonych działań przewagi nad przeciwnikiem w warunkach niskiej temperatury , opadów śniegu i wiatru.
urządzania stanowisk ogniowych, obserwacyjnych, ukryć w śniegu i budowy schronień.
odpowiedniej pielęgnacji broni i sprzętu
umiejętnego wykorzystania terenu pokrytego śniegiem dla pomyślnego wykonania każdego zadania taktyczno-bojowego z uwzględnieniem maskowania i mylenia przeciwnika.
W szkoleniu należy uwzględnić założenie, że tylko odpowiednie i fachowe przygotowanie dowódców, właściwy nadzór służbowy oraz stosownie ukierunkowane szkolenie praktycznie całego stanu osobowego tworzy podstawy do efektywnego prowadzenie działań bojowych w warunkach zimowych. Jako regułę należy przyjąć zasadę , że największa odpowiedzialność w tym zakresie spoczywa na dowódcach drużyn i plutonów. Dlatego w procesie szkolenia stanów osobowych należy poświęcić wiele czasu i uwagi na odpowiednie przygotowanie z zakresu ochrony przed zimnem, wilgocią i wiatrem. Uzyskanie pozytywnych rezultatów zależy od doświadczeń jakie należy zdobywać w trakcie szkolenia poligonowego. Sama teoria nie może zastąpić wrażeń i doznań osobistych.
Każdy dowódca powinien zdawać sobie sprawę, że nie można wyćwiczyć marznięcia, można natomiast wyszkolić strzelców w zakresie przedsięwzięć ochrony przed zimnem. Na dowódcach ciąży też odpowiedzialność za bezpieczeństwo w trakcie działań w trudnych warunkach atmosferycznych i powinni oni reagować na wszelkie odstępstwa od norm nakreślonych przez program szkolenia. W szczególności nie można ich pozostawiać samych sobie bez udzielania wskazówek i wytycznych w zakresie przeciwdziałania skutkom zimna, wilgoci, wiatru i śniegu.
Całość szkolenia powinna być elementem dydaktyczno-wychowawczym każdego przedsięwzięcia praktycznego w terenie.
1. Wpływ zimna na organizm. Zapobieganie odmrożeniom i pierwsza pomoc.
Materiały medyczne większości armii świata rozróżniają dwa zasadnicze rodzaje zagrożeń dla organizmu człowieka w trakcie zimy są to: oziębienie miejscowe (odmrożenie) oraz ogólne oziębienie organizmu (hipotermia).
Traktując rzecz ogólnie, oziębienie jest spowodowane zimnem, wilgocią lub wiatrem przy braku bądź niedostatku ruchu. Czynniki sprzyjające to: przemoknięcie, zmęczenie, stres psychiczny, bezruch. Przy równoczesnym oddziaływaniu wyżej wymienionych czynników nawet w dość niskich temperaturach może dojść do zagrożenia zdrowia a nawet życia.
Oziębienie miejscowe (odmrożenie ) powoduje zwężenie naczyń krwionośnych, a tym samym zwolnienie obiegu krwi i zmniejszenie dopływu krwi do innych części ciała. Szczególnie narażonymi na tego rodzaju przypadki są: palce rąk i nóg, uszy, policzki i nos. Odmrożenia dzielą się na trzy kategorie zależnie od tego jak są poważne, poczynając od zaczerwienienia skóry, poprzez odmrożenia powierzchniowe, aż po głębokie odmrożenia. Mogą one być bardzo poważne prowadząc do utraty palców u nóg lub rąk, nóg i życia.
Odmrożenia I stopnia dotyczą przeważnie końców uszu, palców u rąk i nóg oraz nosa. Skóra bieleje, ale nie odczuwa się bólu.
Odmrożenia II stopnia dotyczą palców u rąk i nóg, dłoni, stóp i twarzy, czasem kolan i górnej części nóg. Skóra przybiera woskowaty i sztywny wygląd. W obszarze odmrożenia występuje utrata czucia i sine lub purpurowe zabarwienia dookoła.
Odmrożenia III stopnia są całkowitym zamrożeniem jakiejś części ciała. Odmrożenie jest białe, twarde i całkowicie pozbawione czucia.
OSTRZEŻENIE ! Pamiętaj, odmrożenie jest groźniejsze od oparzenia.
Wychłodzenie wiatrem może zamrozić twoje ciało i zagrozić
twojemu życiu. Wiatr wiejący z szybkością 10 m/sek przy
temperaturze 0 stopni C daje taki skutek jak temperatura - 15
stopni przy bezwietrznej pogodzie.
Oziębienie organizmu (hipotermia) jest wystudzeniem organizmu poniżej jego normalnej temperatury. Rozpoczyna się gdy temperatura ciała człowieka spadnie poniżej 35 stopni C. Symptomami są kolejno: lekkie drżenie mięśni, niekontrolowane drżenie (kłopoty z kontrolowaniem swych palców i dłoni),gwałtowne drżenie (trudności z mówieniem), drgawki stają się coraz wolniejsze i ustają, nieracjonalność zachowań, niezdolność do podejmowania decyzji, utrata przytomności a następnie śmierć. Zwracaj uwagę na wszelkie oznaki drżenia. Bądź szczególnie czujny gdy drgawki ustają. Jest to ostatnie ostrzeżenie!
W przypadku stwierdzenia odmrożeń lub hipotermii należy przede wszystkim:
zapobiec dalszej utracie ciepła (dodatkowa odzież, ciepłe pomieszczenie, zmiana bielizny, rozpalenie ogniska, ogrzanie się wraz ze zdrową osobą w śpiworze)
doprowadzić do osiągnięcia właściwej temperatury ciała przez podanie gorących napojów z dużą ilością cukru, miodem, glukozą lub dawać do picia gorące kakao z wykluczeniem napojów alkoholowych
w przypadku stwierdzenia odmrożeń nie należy nacierać odmrożonych miejsc śniegiem ani moczyć w wodzie jak również ogrzewać tych miejsc przy ogniu
Pamiętaj! W przypadku silnych odmrożeń nie doprowadzaj do odtajenia danego miejsca gdy zachodzi niebezpieczeństwo jego ponownego zamrożenia. Odmrożone miejsca rozmrażaj gdy znajdujesz się w bezpiecznym miejscu.
Przy lekkich odmrożeniach (zmarznięciach) postępujemy w następujący sposób:
zmarznięte ręce ogrzewamy wkładając je pod pachy lub pachwiny
uszy i nos ogrzewamy przykładając do nich ciepłą dłoń, ale nie rozcieramy gdyż możemy spowodować popękanie skóry w wyniku czego powstaną otwarte rany które mogą ulec zakażeniu
bardzo dobrze działa też masaż małżowin usznych, ponieważ stymuluje przepływ energii po całym organizmie i poprawia krążenie lepiej niż filiżanka kawy. W tym celu należy uchwycić małżowiny uszne dwoma palcami i ugniatać lekko , centymetr po centymetrze, na całej powierzchni nie pomijając płatków uszu
Zapobieganie odmrożeniom (praktyczne rady brytyjskich oddziałów SAS)
rób miny, aby uniemożliwić powstawanie sztywnych obszarów skóry twarzy, gimnastykuj dłonie, poruszaj palcami rąk i nóg
obserwuj uważnie siebie samego i innych pod kątem wystąpienia obszarów białej woskowej skóry szczególnie na twarzy, uszach i dłoniach
nie noś ciasnej odzieży ,utrudnia krążenie krwi
ubieraj się w śpiworze
zawsze noś odpowiednią odzież na dworze. Jeżeli zmoknie, staraj się ją jak najszybciej wysuszyć
przed wejściem do schronienia otrzepuj się ze śniegu, w przeciwnym razie roztopi się on i zamoczy odzież
dbaj o to aby mieć zawsze suche dłonie, noś rękawiczki i nie dotykaj metalu gołymi rękami; powoduje to odmrożenia
pokrywaj najbardziej narażone na odmrożenia części ciała tłustym kremem
często spożywaj posiłki i gorące napoje
zimą zawsze noś czapkę; skóra głowy oddaje do otoczenia nawet do 40% ciepła wyprodukowanego przez organizm
Inne zagrożenia mogące wystąpić w działaniach zimowych
Wpadnięcia do wody- jeżeli wpadniesz do wody przy bardzo niskiej temperaturze musisz podjąć natychmiastowe działanie w przeciwnym razie możesz umrzeć nawet w przeciągu kilkunastu minut ( stracisz oddech, utracisz kontrolę nad mięśniami, opanuje cię gwałtowne drżenie). Po wpadnięciu do wody staraj się jak najszybciej z niej wydostać. Po wyjściu na brzeg wytarzaj się w śniegu, aby wchłonął on wodę, poszukaj schronienia i przebierz się w suche rzeczy. PAMIĘTAJ - SZYBKOŚĆ MA TU DECYDUJĄCE ZNACZENIE!
Oparzenia słoneczne - można ich doznać bardzo łatwo gdyż promienie słoneczne odbijają się w górę od śniegu i lodu. Wrażliwymi miejscami są wargi, powieki i nos. Miejsca te chroń kremem do opalania.
Olśnienie śniegowe - oznakami olśnienia śniegowego są: zaczerwienienie i pieczenie oczu, silne łzawienie i bóle głowy. Leczenie polega na nałożeniu przepaski na oczy i odczekaniu aż ustąpią objawy. Aby temu zapobiec noś okulary słoneczne, lub wykonaj je z tektury, kory.
Odwodnienie - pierwszym sygnałem jest barwa moczu: przybierze on kolor ciemno żółty. Inne symptomy to brak apetytu, spowolnienie ruchów, zawroty głowy i podwyższona temperatura. Podczas niskich temperatur pij dużo płynów- wody, herbaty, zupy.
2. Higiena w warunkach zimowych
Ważnym elementem efektywnego działania pododdziałów w zimie jest przestrzeganie niżej wymienionych zasad:
regularnie pielęgnuj ciało
golenie stanu osobowego zarządzać co trzeci dzień aby uniknąć podrażnień skóry niską temperaturą powietrza
zmieniaj bieliznę co najmniej dwa razy na tydzień. Jeżeli jest to niemożliwe aby ją wyprać, zgnieć ją, wytrząśnij i wietrz co najmniej dwie godziny na wietrze
codziennie zmieniaj skarpetki i myj nogi. Jeśli jest to niemożliwe, zdejmuj buty, masuj stopy i osuszaj (oprósz je zasypką higieniczną i nacieraj)
utrzymuj w czystości punkty poboru wody lub uzyskiwania jej ze śniegu i lodu
3. Umundurowanie i wyposażenie zimowe.
Dowódcy kierujący pododdziałami w walce muszą zwracać uwagę na to aby:
umundurowanie strzelców powinno być luźno dopasowane
podwładni muszą mieć zapasową bieliznę zapakowaną w torby plastikowe, ułożone w plecaku
przy niskiej temperaturze pod hełm należy zakładać wkładki ocieplające lub czapki
należy zapobiegać dostawaniu się śniegu do butów i rękawów przez odpowiednie zaciśnięcie nogawek spodni i rękawów kurtek
każdy ze strzelców powinien być zaopatrzony w rękawice i w nich wykonywać wszystkie czynności
do marszu po mokrym śniegu używaj pończoch od OP-1
zakładaj getry ortalionowe chroniące łydki przed wilgocią
buty zimą powinny być większe od półtora numeru do dwóch tak aby po włożeniu dwóch par skarpet (bawełniane i wełniane) nie uciskały i można było swobodnie poruszać palcami
większą odporność użytkowanego obuwia na przemakanie uzyskuj przez częstsze jego natłuszczanie i polerowanie (następuje ulastycznienie skóry)
jeżeli w warunkach polowych strzelcy przebywają poza pomieszczeniami nie dopuść do zdejmowania butów, nawet w czasie odpoczynku.
Pamiętaj! Długotrwałe chodzenie w mokrym obuwiu nawet przy temperaturze 0 stopni C lub dodatniej spowoduje odmrożenie stóp. Potwierdziła to wojna o Falklandy.
Wyposażenie dodatkowe
Maty i śpiwory są skutecznym środkiem chroniącym przed zimnym podłożem w namiocie lub na biwaku. Jeżeli ich nie posiadamy to w warunkach polowych należy wykonać warstwę ochronną wykorzystując do tego gałęzie, peleryny indywidualne, płachty namiotowe, koce itp.
Sprzęt narciarski. W działaniach zimowych bardzo przydatne są krótkie narty umożliwiające poruszanie się w terenie płaskim jak i górzystym. Po intensywnych opadach śniegu stosować należy rakiety śnieżne.
Płachta metalizowana (folia NRC) to prawdziwy termos zatrzymujący do 80% ciepła wytwarzanego przez organizm. Może być użyta do budowy improwizowanego namiotu, jako izolacja od podłoża lub jako ekran odbijający ciepło ogniska. Ma jednak jedną wadę jest bardzo delikatna i nie nadaje się do wielokrotnego użycia.
4. Wyżywienie.
W działaniach w warunkach zimowych szczególną rolę odgrywa wyżywienie, a zwłaszcza zabezpieczenie ciepłej strawy i napojów. W związku z powyższym należy przestrzegać następujących zasad:
zakazuje się spożywania zimnych napojów i produktów
ważnym składnikiem pożywienia powinny być suszone owoce ze względu na łatwość ich przechowywania i wartości odżywcze
żywność należy pakować i przechowywać tak aby nie uległa zepsuciu
wodę uzyskaną ze śniegu i lodu można pić wyłącznie po przegotowaniu
należy nakazywać spożywanie w miarę możliwości ciepłych napojów i posiłków
5. Budowa schronień.
Czynnikami decydującymi o tym jakie będziesz budował schronienie są rodzaj terenu, dostępne zasoby naturalne oraz warunki śniegowo pogodowe. Nigdy nie walcz z przyrodą - współdziałaj z nią harmonijnie. Na przykład jeśli w pobliżu są drzewa , możesz zbudować o oparciu o nie ramę nośną w kształcie litery A lub szałas o pochylonym jednospadowym dachu. Jeżeli znajdziesz się ponad granicą drzew na przykład w górach możesz zbudować jaskinię śnieżna albo rów śnieżny.
Przy budowaniu schronień w obszarach pokrytych śniegiem pamiętaj o następujących zasadach:
nigdy nie kładź żadnego narzędzia na śniegu - zgubisz je
nigdy się nie śpiesz- pośpiech sprzyja wypadkom i pomyłkom
współpracuj z naturą nie walcz z nią
podczas budowy schronienia pij dużo wody
staraj się zużyć jak najmniej energii na budowanie
bądź blisko opału dla twojego ogniska
rozbierz się aby skompensować rozgrzanie spowodowane pracą, jeśli tego nie zrobisz twoje ubranie nasiąknie potem i będziesz narażony na przechłodzenie organizmu
zawsze chroń się przed wilgocią i chłodem na podłodze swojego schronienia za pośrednictwem gałęzi świerkowych lub innych form izolacji
rozpal ognisko przed rozpoczęciem budowy: może ono posłużyć jako źródło ciepła i środek podnoszący morale
6. Nawigacja, orientowanie się w terenie w warunkach zimowych.
Planując marsz, przemieszczenie pododdziału w warunkach zimowych należy pamiętać o niżej podanych zasadach:
w zimie noce są długie, mgła i śnieżyce mogą ograniczać twoją widoczność
opady śniegu mogą maskować ślady, punkty orientacyjne, zwiększając przez to błędy w nawigacji
w zimie dzień trwa krótko, planuj więc starannie swoją trasę
nie przemieszczaj się w czasie zamieci śnieżnych i bardzo niskich temperatur, lepiej rozbij obóz i oszczędzaj siły
uważaj na cienki lód, głęboki śnieg i kieszenie powietrza na zamarzniętych rzekach, używaj kija do badania gruntu przed sobą
7. Obsługa uzbrojenia i sprzętu.
Obsługa, przechowywanie i wykorzystywanie sprzętu bojowego oraz broni wymaga przestrzegania następujących zasad:
broń o ile jest to możliwe należy przechowywać w pomieszczeniach o niezbyt niskiej temperaturze, ale jednocześnie nie powinny być one ogrzewane
broń składowana na wolnym powietrzu musi być przykryta pokrowcami ochronnymi
przed przystąpieniem do czyszczenia broni w pomieszczeniach trzeba ją koniecznie osuszyć
podczas prowadzenia ognia nie wolno dopuścić aby rozgrzane części broni stykały się ze śniegiem
amunicję należy składować pod przykryciem lub w niszach wykonanych w ziemi lub śniegu
maski przeciwgazowe i sprzęt ochrony przed skażeniami po użyciu musi być dokładnie wytarty gdyż przy niskich temperaturach może ulec spękaniu
granaty i pociski przed załadowaniem należy oczyścić z lodu i zabrudzeń
8. Taktyka prowadzenia działań bojowych w zimie.
Maskowanie.
W przypadku braku odpowiedniego umundurowania maskującego (kombinezony maskujące do działań zimowych) należy:
hełmy malować na biało a w ich siatkę zewnętrzną wplatać kawałki materiału
do maskowania umundurowania i broni można wykorzystać kawałki białych prześcieradeł które po odpowiednim połączeniu mogą być noszone jako ubiór maskujący
ponadto na umundurowaniu można naszyć skrawki białego materiału lub skropić je rozpuszczoną kredą (białe nieregularne plamy)
Uwaga! Ponieważ w warunkach zimowych należy dostosowywać sposób maskowania do istniejących warunków, stąd często może zachodzić konieczność rezygnacji z użycia środków maskowniczych o białym kolorze, które pożądane są podczas działania w terenie otwartym, pokrytym śniegiem.
Przeciwdziałanie ujemnym skutkom zimy na prowadzenie działań.
W marszu pieszym należy:
dokonywać częstych zmian pododdziału (grupy) przecierającej szlak
strzelcy wyznaczani jako ubezpieczenie i maszerujący na czele kolumny muszą być często zmieniani ze względu na duży wysiłek fizyczny
w czasie pierwszej godziny marszu utrzymywać umiarkowane tempo, a następnie stopniowo je zwiększać
przed wymarszem określić stosownie ubiór do warunków i sprawdzić wykonanie polecenia
nakazać bieżące kontrolowanie się strzelców w celu zapobieżenia odmrożeniom
po 3-4 godzinach marszu zarządzać półgodzinny odpoczynek
odpoczynki krótkie organizować w zależności od stopnia trudności marszu
w nocy zabrania się stosowania długich wypoczynków
do wykonywania jakiegokolwiek zadania wysyłać zawsze dwóch strzelców
W marszu na środkach transportowych niezbędne jest:
nakazanie założenia odpowiedniego umundurowania
takie zorganizowanie transportu aby nie oddzielać strzelców od ich sprzętu i wyposażenia
dokonywanie częstych zmian strzelców prowadzących obserwację powietrzną oraz obsługę dyżurnych środków ogniowych
nakazywania wzajemnego kontrolowania się strzelców w celu zapobieżenia odmrożeniom
W ramach organizowania ubezpieczeń należy:
na posterunki (patrole) wyznaczać zawsze przynajmniej dwóch strzelców
wzmóc nadzór służbowy i zapewnić częste dostarczanie strzelcom na posterunkach zwiększonej ilości ciepłych napojów
zmian posterunków (patroli) dokonywać w zależności od temperatury, wilgotności i siły wiatru; im niższa temperatura, większa wilgotność lub silniejszy wiatr tym częściej należy dokonywać zmian
uwzględnić fakt przy doborze umundurowania że strzelcy pełniący służbę na posterunkach występujący w charakterze ubezpieczeń mają ograniczoną możliwość rozgrzania się przez ruch
W trakcie wykonywania zadań rozpoznawczych należy:
skład elementu rozpoznawczego i jego wyposażenie dobierać w zależności od panujących warunków atmosferycznych i pokrycia terenu w rejonie działania ( im grubsza pokrywa śniegu tym lżejsze wyposażenie)
ruchliwość i maskowanie traktować jako najważniejsze zasady działania
zwiadowców zaopatrywać w zwiększoną ilość ciepłych napojów
do składu patroli wyznaczać najbardziej doświadczonych strzelców
Organizując natarcie należy:
w celu rozpoznania terenu wysyłać patrole rozpoznawcze , po uprzednim dokonaniu oceny terenu według mapy
uwzględnić fakt że przygotowanie ataku w warunkach zimowych zabiera więcej czasu
zawczasu przygotować drogi zbliżenia do przeciwnika (przetrzeć szlak), do rejonu wyjściowego, ześrodkowania itd.
przewidywać więcej czasu na zmianę stanowisk ogniowych środków wsparcia
unikać prowadzenia natarcia czołowego w otwartym terenie pokrytym śniegiem, prowadzić natarcie skrzydłowe i na tyły przeciwnika w nocy, podczas mgły, lub opadów śniegu rezygnując ze stromotorowych środków wsparcia na rzecz zaskoczenia
uwzględnić fakt że w głębokim śniegu zmniejsza się skuteczność rażenia granatów ręcznych, pocisków moździerzowych i artyleryjskich o działaniu odłamkowym
zdejmowanie nart nakazywać w możliwie najbliższej odległości od rubieży ataku
Organizując obronę należy:
odwody rozmieszczać jak najbliżej przedniego skraju obrony, uwzględniając ograniczone możliwości manewru i ruchu
do pierwszego rzutu wydzielać możliwie małe siły, tworząc większą liczbę mniejszych odwodów
nakazywać pełnienie służby zmianami, zapewniając wystarczającą ilość czasu na odpoczynek, przemęczeni są bardziej podatni na odmrożenia
stale pobudzać strzelców do zachowania czujności
jeżeli jest to możliwe, obronę organizować w oparciu o zabudowania o charakterze stałym; stanowią one ochronę i zapewniają maskowanie przed rozpoznaniem przeciwnika w podczerwieni
zawsze uwzględniać fakt że wykonanie stanowisk w twardej, zmarzniętej ziemi wymaga większego czasu i zaangażowania większych sił i środków
do urządzania stanowisk, wykonywania zapór inżynieryjnych i wykonywania obiektów fortyfikacyjnych oraz maskowania stosować w miarę możliwości sprzęt efektywny w warunkach zimowych