Konstytucyjne podstawy ustroju

Przez naczelne zasady konstytucji rozumiemy normy prawne w nich zawarte, w których szczególna doniosłość wyraża się w tym że:

kształtują inne normy konstytucyjne

wyrażają podstawowe wartości akceptowane przez orzecznictwo i doktrynę.

I ZASADA REBUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDU - Res republica to z łacińskiego rzecz ludu, sprawa publiczna. W Rzymie była ona przeciwstawienia własności władzy czyli Retrum. Dzisiaj jest to forma ustrojowa przeważającej części państw świata. Zasada ta wyrażana jest w nazwie samego państwa czyli Rzeczpospolita Polska w trybunale konstytucji oraz konstytucjach i sposobach urządzenia naszego państwa , oznacza wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej a jednocześnie postulat stanowienia rządów prawa. Artykuł I konstytucji objaśnia Rzeczpospolitą jako dobro wspólne wszystkich Polaków nazywa się ona III Rzeczpospolitą i stanowi konstytucję I i II Rzeczpospolitej ale nie odnosi się do formy ustroju polski z lat 1944-1989 i do roku 1998.

II ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PANSTWA PRAWNEGO - ustanowiona w art2 jest to podstawowa zasada ustroju politycznego do którego cech zaliczmy:

podział władzy

konstytucjonalizm i legalność

pryzmat ustawy i dopuszczenie ingerencji w sferę zachowań jednostki tylko na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego oraz sądową kontrolę władzy wykonawczej i odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.

W państwie prawnym podstawową metodą władczą są rządy prawa a nie ludzi, władza publiczna jest związana prawem co oznacza że nie tylko je stanowi , ale musi respektować również normy prawne, formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez te organy są wyspecjalizowane instytucje, to jest trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Prawa Obywatelskich , NSA, i nie zawisłe sądy.

Z pojęcia demokratycznego państwa prawnego wynikają zasady zaufania obywateli do państwa i jego funkcjonariuszy, działania dla dobra ogółu, ochrony praw nabytych itd.

Demokratyczne państwo prawne:

odzwierciedla system uniwersalnych wartości oparty na prawie naturalnym i międzynarodowym

wyraża wolę większości kontrolowanej przez konstytucyjne mechanizmy, składają się na to:

system kontroli określany w porządku prawnym Rzeczpospolitej

reguły ochrony prawa mniejszości w formie np. karty prawa mniejszości , prawa dziecka itd., w formie przekazywania prawa do rozpatrywania rożnych spraw przez mniejsze kręgi społeczne np. w ramach wspólnot terytorialnych. W ramach ochrony praw mniejszości można mówić o idei neokrotopowityzmu w formie np. uzgodnień miedzy pracodawcami, a pracownikami. Tej ochronie służy również cały sektor ,,non profit'' czyli system niedochodowych organizacji pozarządowych jak fundacje organizacje społeczne itd. wypełniających istotne funkcje publiczne.

III ZASADA AUTONOMI I WZAJEMNEJ NIEZALEŻNOŚCI ORAZ WSPOŁDZIAŁANIA W STOSUNKACH MIĘDZY PAŃSTWEM A KOŚCIOŁAMI I INNYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI

W naszej konstytucji odrzucony został model państwa wyznaniowego , na jej mocy mamy dwie wspólnoty to jest polityczna państwa i religijna pozostające jednak razem w sieci różnorodnych powiązań. Kościół jest niezależny i suwerenny co nie oznacza jednak że na jednym kryterium mamy do czynienia z dwoma władzami, nie oznacza też że jest na równorzędnej pozycji z państwem, ma autonomię prawną. Autonomia ta oznacza że władze kościelne obejmują sprawy religijne doktrynalne, kultowe i wewnątrz organizacyjne. Konstytucja akcentuje zasadę współdziałania między państwem a kościołem ,, dla dobra człowieka i dla dobra wspólnoty. Zakres tej współpracy wyznacza porządek konstytucyjny i reguły państwa demokratycznego.

IV ZASADA WOLNOŚCI PRW CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Fundamentem ustroju państwa polskiego składają się te zasady ukształtowania w doktrynach prawnych i politycznych w schyłku wieku XIX a przewijające się przez całą myśl ludzkości to jest:

Państwo musi uznać że człowiek ma uprawnienia o charakterze podstawowym, mający swoje uzasadnienie w normach moralnych.

Normy prawne nie mogą krępować politycznej , społecznej i gospodarczej wolności

Przyjmuje się że w państwie prawnym są prawa socjalne zobowiązujące organy władzy publicznej do opieki nad pokrzywdzonymi i nie dającymi sobie rady, prawa te są kluczem do organizacji sprawiedliwego porządku społecznego.

Państwo musi chronić wolności i prawa człowieka oraz obywatela przez kreowanie takich wartości które ograniczają ingerencję władczą jego organu.

Koncepcja przestrzegania omawianych wolności i praw niesie różnorakie konsekwencje:

podstawowe prawa muszą być rozwinięte w ustawodawstwie zwykłym w następujących formach;

sformalizowanie praw podmiotowych co umożliwia sięgnięcie przez jednostkę po środki sformalizowanego postępowania administracyjnego czyli jest wymagalne prawem roszczenia

określenie obowiązku władzy publicznej na drodze realizacji tych że praw podmiotowych po przez wyznaczanie właściwości i kompetencji danych organów

prawa podstawowe ma rozwijać cały porządek konstytucyjny państwa zgodnie z wartościami uznanymi w danym czasie i obowiązującą wiedzą

V ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU - oznacza ona że władza suwerenna najwyższa w naszym kraju znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli, jak mówi art. 4 konstytucji ta prosta myśl znajduje się już w starożytności u rzymskiego prawnika Polidiusza, a najpełniej rozwinięta została w wieku XVI w pracy Bolina oraz Roseau.

Znaczenie prawne tej zasady jest następujące:

zapewnia suwerenności , czyni narodowi prawo współdecydowania z organami władzy publicznej w procesie rządzenia przez referendum.

Uprawnia przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli.

VI ZASADA REPREZENTACJI POLITYCZNEJ - polega ona na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli. W praktyce ustrojowej ukształtowały się zasadniczo dwa przeciwstawne sobie typy mandatu przedstawicielskiego: imperatywny i przedstawicielski. W tym pierwszym realizowanym w wiekach średnich i w XIX wieku przedstawiciel czyli mandatariusz był wykonawcą instrukcji wyborców i mógł być przez nich w każdej chwili odwołany. Mandat ten pojawił się potem w ruchach bolszewickich i krajach realnego socjalizmu. Natomiast mandat przedstawicielski przyjął się w czasie rewolucji burżuazyjnej w tym począwszy od francuskiej w 1789 i oznacza że deputowany reprezentuje cały naród, a nie wyborców czy okręg wyborczy.

Nasza konstytucja przyjęła mandat wolny wypływający z klasycznej formuły przedstawicielstwa. Zasada reprezentacji czyli przedstawicielstwa obejmuje wymienione wyżej referendum oraz inicjatywę ludową. Referendum zgodnie z art. 125 konstytucji może być przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum ogólno krajowe zarządza:

sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ustawowej połowy liczby posłów.

Prezydent RP za zgodą senatu sposób prowadzenia referendum zarówno ogólnokrajowego jak i samorządowych określają ustawy.

Inicjatywa ludowa w zakresie ustawodawstwa przysługuje 100 tyś obywateli mającym prawo do wybierania do sejmu z projektem takiej ustawy, musi być przedłożony plan skutków finansowych jej wykonania.

VII ZASADA PODZIAŁU I RÓWNOWAGI WŁADZ - konstytucja nasza wyraźnie w art. 10 wprowadziła zasadę podziału i równowagi władzy ustawodawczej wykonawczej i sądowniczej. Niestety w naszej praktyce mamy do czynienia z przewagą władzy ustawodawczej, generalnie omawiana zasada polega na tym, że wszystkie organy władzy publicznej zostają wyposażone w odrębne kompetencje które nie rodzą wzajemnej konkurencji czy rywalizacji, przeszkadzania i planowania działalności której z nich. We współczesnym państwie demokratycznym jakim jest polska nie jest możliwe przyjęcie rozwiązania dominacji z jednej z władz nad innymi.

VIII ZASADA DWUIZBOWOŚCI - konstytucja w art. 10 paragrafu 2 stwierdza że władzę ustawodawczą sprawuje sejm i senat, jest to dwuizbowość nierównoprawna, senat ma ograniczone działania gdyż:

projekty ustaw mogą rozpatrywać swoją drogą jedynie w sejmie

senat może wnosić poprawki jedynie do ustawy nowelizującej , a nie nowelizowanej.

Poprawki senatu mogą być odrzucone bezwzględną większością w sejmie. Wyłącznej kompetencji sejmu pozostają kwestie odpowiedzialności i kontroli nad rządem, w konsekwencji senat powstały w III Rzeczpospolitej właśnie z przypadku jest organem o niewielkim znaczeniu i wpływie na działalność ustawodawczą, nie określone jest również jego kształt w ewoluującym systemie politycznym naszego kraju.

IX ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO - ustawa w art. 11 konstytucji oznacza:

uznanie wielości partii

uznanie równości partii

określenie demokratycznej roli partii politycznej.

Z powyższych zasad wynika wolność dla funkcjonowania systemu wielopartyjnego oraz zakaz istnienia partii o cechach anty demokratycznych. Pluralizm polityczny mieści się w formule społeczeństwa obywatelskiego w ramach którego pożądane są różne formy indywidualnej aktywności przy czym chodzi tutaj również o dobro wolność, wstępowania i organizowania różnych kół, stowarzyszeń, fundacji i różnych organizacji społecznych. Podmioty te nie wpływają bezpośrednio na politykę partii ale ta bez tych podmiotów była by zupełnie inną.

X ZASADA PARLAMENTARNEGO SYSTEMU RZĄDÓW - w nauce prawa konstytucyjnego z czym zgodne są dociekania politologiczne przez system rządów rozumie się zespół wszelkich zasad i instytucji ustrojowych wyznaczających stosunki miedzy głównymi organami państwa, to jest parlamentem, prezydentem i rządem. W naszej konstytucji wpisany jest system parlamentarno-gabinetowy w którym wzmocniona jest pozycja sejmu przy istotnej redukcji uprawnień prezydenta i wzmocnieniu prezesa rady ministrów.

XI ZASADA ODRĘNOŚCI I NIEZLEŻNOŚCI SĄDÓW I TRYBUNAŁÓW

XII ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ - Jest ona podstawą ustroju gospodarczego RP opierająca się na swobodnej działalności gospodarczej oraz własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy społecznych partnerów zgodnie z art. 20 konstytucji.

Zasada wolności gospodarczej oznacza:

ograniczenie tej wolności nie może być dowolne, prawne kategorie osób , nie mogą być wyłączone z kręgu uprawnionych do podejmowania działalności gospodarczej.

Swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną a ograniczenie jej mogą nastąpić tylko mocą ustawy, uwzględniającej racjonalne względy.

Prowadzenie jej jest dowolne każdemu na równych prawach.

Konstytucja uzupełnia zasady wolności gospodarczej zasadą ochrony własności i prawa dziedziczenia , prawo własności nie jest absolutne, a wywłaszczenie jest dopuszczalne na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Problematykę te rozwijano ustawodawstwem zwykłym zajmuje się tym prawo administracyjne. Społeczno-socjalna gospodarka rynkowa określająca nasz system gospodarczy akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarki rynkowej ale jednocześnie pod wpływem bierzacej polityki partii i związków zawodowych ustanowione są swoiste regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu ochrony prawnych postulatów czy wartości społecznych różnych grup. Tak skonstruowana gospodarka modelowana z resztą pod wpływem polityki unii i szeroko rozumianych procesów globalizacyjnych musi dopuszczać siłą rzeczy ingerencję państwa w gospodarkę, a do oceny skutków gospodarczych wprowadza elementy godności ludzkiej i równości gospodarczej.

XIII ZASADA DECENTRALIZACJI WŁADZY PUBLICZNEJ I KREACJI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - w art. 15 konstytucji zapewniono decentralizację władzy publicznej przez co rozumie się proces przekazywania zadań i kompetencji przez centralne organy państwa, przez jednostki niższego rzędu a zarazem innego szczebla z jednoczesnym wyposażeniem je w uprawnienia do samodzielnego podejmowania decyzji.

Do zdecentralizowanych podmiotów w polu usług publicznych zarysowanych i określonych naszą konstytucją zaliczamy;

związki publiczno-prawne czyli samorządy, dzielące się na terytorialny zwany powszechnym lub komunalnym oraz specjalny czyli zawodowy, gospodarczy narodowościowy.

Zakłady administracyjne zwane publicznymi, będące zarówno społecznym jak i pochodzenia państwowego

Przedsiębiorstwa komunalne, państwowe

Różne organizacje społeczne

W zawartej konstytucji dualizm czyli podwójność administracji publicznej podział na administrację rządowa i samorządu terytorialnego nie jest już dzisiaj zamkniętym w naszym typie społeczeństwa następuje coraz szerszy rozwój tzw. prywatyzacji usług publicznych, rzeczą jednak najważniejszą jest w tej mierze umiejętne sterowanie i przekazywanie środków publicznych które mają być czynnikiem pobudzającym działanie społeczne. Z chwilą otwarcia tego problemu i europeizacji rynku wewnętrznego w zupełnie innym wymiarze rysuje się tradycyjne rozumiane instytucje polityczne.

Konstytucja z 1997 roku zawiera 4 grupy organów państwowych

ustawowe

wykonawcze

sądy i trybunały

organy kontroli państwowej i ochrony prawa.

1. Pojęcie konstytucji

Termin konstytucja wywodzi się z łacińskiego constituere oznaczającego ustanowienie urządzenie uporządkowanie, nadawanie określonej formy. Dzisiaj przez konstytucje rozumie się akt pisemny lub w znaczeniu formalnym ustawę zasadniczą, regulującą postawy ustroju społeczno-politycznego i gospodarczego. Pierwszą konstytucją była konstytucja stanów zjednoczonych ameryki północnej w roku 1787. Natomiast najstarszymi konstytucjami w Europie jest z polski konstytucja majowa 1791 i konstytucja francuska z tego samego roku. Konstytucja jako akt o charakterze normatywnym jest ustawą szczególną co znaczy: 1) jej kardynalne prawa stanowią fundamenty politycznego i gospodarczego łady. Wyznaczają integrację władzy publicznej przy zagwarantowaniu jednostkowych praw i wolności. 2) zawiera podstawowe zasady dotyczące treści czyli akcjo logii prawa i precyzyjnie podaje formy i hierarchie aktów prawnych tryb ich stanowienia. Jest aktem w hierarchii aktów normatywnych nadrzędnym.

Konstytucja utożsamiana jest ze sposobem organizacji życia politycznego i społecznego. Równoznaczna staje się więc z formą państwa czy też z systemem rządów.

Wyróżnia się: 1) konstytucje w sensie materialnym - obejmująca normy prawne dotyczące zasad ustroju państwa, organizacji i funkcjonowania państwa i określające status jednostki w państwie. 2) konstytucje w sensie formalnym obejmujące normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu i zawarte w akcie prawnym o szczególnej nazwie.

Dokonuje się podziału na konstytucje pisaną - równoznaczna jest w zasadzie konstytucji w sensie formalnym , może obejmować jeden akt prawny (konstytucja RP z 1997 roku) lub kilka aktów o tej samej, najwyższej mocy prawnej, konstytucja niepisana - w zasadzie odpowiada konstytucji w sensie materialnym mamy z nią do czynienia w państwie w którym brak jest jednego aktu prawnego o najwyższej mocy (lub kilku aktów) regulującego zasady

ustrojowe tego państwa.

Forma konstytucji: brak jest poza formą pisemną standardów dotyczących formy konstytucji. W ponad 100 - letniej jej historii były konstytucje pisane tekstem ciągłym i nie podzielone na żadne części oraz konstytucje podzielone tylko na rozdziały oraz konstytucje o bardziej rozwiniętej systematyce. Systematyka konstytucji to wewnętrzny sposób uporządkowania jej treści dokonany przez podział na części oraz na przepisy. Wyróżnia się systematykę ogólną tzn. ogólny układ dużych części składowych konstytucji (rozdziały, działy, tytuły itp.) oraz systematykę szczegółową tzn. podział tych części na poszczególne przepisy oraz podział na mniejsze jednostki strukturalne.

Struktura wewnętrzna konstytucji zbudowana jest zgodnie z wolą ustrojodawcy i stanowi jedną z najważniejszych przesłanek interpretacji norm konstytucyjnych i ma duże znaczenie w procesie stosowania konstytucji.

Ustrojodawca w konstytucji nie łączy poszczególnych przepisów w przypadkową całość ale poprzez logiczne uszeregowanie norm wyraża swą koncepcję państwa ukształtowaną pod wpływem pewnych koncepcji oraz założeń politycznych.

Treść konstytucji: treść konstytucji dotyczy podstawowych zasad ustroju państwowego, podmiotu władzy w państwie sposobów sprawowania władzy oraz gwarancji praw i wolności jednostki, jej obowiązków oraz statutu w państwie. Rozpowszechnianie się konstytucji na świecie świadczy zwycięstwie idei głoszonej, że władza państwowa musi być sprawowana na podstawie konstytucji, tak aby była zaakceptowana zarówno w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Konstytucje powstały jednak w określonym okresie historycznym i służyły

realizacji panujących w państwie idei liberalno-demokratycznych. Konstytucje XVIII i XIX wieku uchwalane w okresie zanikania państw feudalnych i upowszechniania się modelu państwa libralno-demokratycznego, formułowały dwa podstawowe wymagania stawiane w tamtym czasie konstytucji, miała ona zapewnić gwarancję

praw jednostki i ustanowić podział władz. Ograniczały się również do wskazania suwerena i sposoby sprawowania przez niego władzy, a także gwarantowały stosunkowo mało rozbudowy katalog praw i wolności jednostki.

Konstytucje uchwalane w państwach demokratycznych po II wojnie światowej, a zwłaszcza w latach 70-tych i 80- tych XX wieku poszerzają podstawowy zakres zasad ustroju politycznego i zawierają nowe elementy zwłaszcza

dotyczące partii politycznych, bardzo szczegółowo regulują organizację i funkcjonowanie organów państwowych, pełniej regulują ustrój społeczno-gospodarczy, a także prawa socjalne i kulturalne.

Zmiana konstytucji rozumie się przez to uchwalenie lub nadanie odmiennej niż dotychczas obowiązującej treści wszystkim lub tylko niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla danej zmiany konstytucji trybie. Najczęściej odróżnia się zmianę całkowitą i zamianę częściową. Zmiana całkowita - wyróżnia się i wyodrębnia tutaj dwa rodzaje: 1) zmianę formalną polegającą na uchwaleniu całkiem nowego aktu, 2) zmianę materialną- polegającą na zmianie jej zasad naczelnych zastąpienia dotychczas obowiązujących , nowymi i w następstwie tego powodują zmianę charakteru państwa, bez uchwalenia nowego aktu w miejsce dotychczasowego (np. zmiana konstytucji RP z 1989 roku)

Zmiana częściowa to taka zmiana tekstu konstytucji która nie obejmuje jej zasad naczelnych. Zmiany częściowe to jakoby uzupełnieni konstytucji nowymi postanowieniami lub uchylenie jej dotychczas obowiązujących postanowień, bądź też nadawanie im innej treści.

Konstytucja RP należy do grupy ustaw zasadniczych nie rozróżniającej zmiany całkowitej od częściowej. Zmiana następuje w drodze ustawy uchwalonej w szczególnym trybie. Ustawę o zmianie konstytucji sejm uchwala większością 2/3głosów w obecności co najmniej połowy liczby posłów. Po uchwaleniu zmiany Marszałek sejmu przedstawia uchwaloną ustawę prezydentowi RP do podpisu, Prezydent na podpisanie ustawy ma 21 dni.

2. Transformacja ustroju politycznego RP od 1989 - 1997

W Polsce proces transformacji ustrojowej rozpoczął się w 1989 roku. Podczas obrad okrągłego stołu wybrano wówczas ewolucyjną drogę przekształceń, która zagwarantować miała utrzymanie wewnętrznego spokoju i zapobiec powstaniu niekorzystnego zjawiska niepewności prawnej. W ewolucyjnym procesie transformacji ustrojowej istotną rolę odgrywały wszystkie działania zmierzające do ustanowienia postaw prawnych nowego ustroju. Zmienić one miały funkcje państwa i zmianę zasad organizacji i funkcjonowania całej jego struktury. Szczególne miejsce zajmowały wśród nich nowelizacje konstytucji. Można wyróżnić 4 fazy transformacji ustrojowej.

1) reforma dotychczasowego ustroju- reforma dotychczasowego ustroju socjalistycznego to tzw. prowizorium konstytucyjne bez naruszenia najważniejszych jego zasad czyli zasady przewodniej roli partii komunistycznej oraz zasady planowego rozwoju gospodarki. Okres ten trwał od zakończenia obrad okrągłego stołu do końca 1989 roku. Nowela konstytucyjna wprowadziła częściowo wolne wybory parlamentarne, reaktywowała urząd Prezydenta PRL oraz senat jako drugą izbę parlamentu, nierównorzędnej jednak z sejmem. Wzmocniono funkcje wymiary sprawiedliwości i utworzono nowy organ Krajową Radę Sądownictwa.

2 ) okres przejściowy- nowelą konstytucyjną z 23 12 1989 zrywającą z realnym socjalizmem poprzez zasadniczą rewizję naczelnych zasad ustrojowych oraz pozbawienie postanowień konstytucji charakterystycznej dla państwa realnego socjalizmu. Nowela ta reaktywowała zasadę suwerenności narodu, wprowadziła nowy artykuł konstytucji stanowiący Rzeczpospolita jest państwem demokratycznym prawnym znosząca przy tym przewodnią rolę PZPR. Inną zasadą była zasada swobody i równości działalności gospodarczej gwarantując ochronę własności

i prawo jej dziedziczności. W okresie marca 1990 roku nastąpiła kolejną nowelizacja konstytucji która przywróciła samorząd terytorialny w postaci gmin, czyli rozdzieleniu administracji rządowej i sfery samorządy terytorialnego. Do najważniejszych zmian należało wprowadzenie zasady powszechnych i bezpośrednich oraz tajnych wyborów prezydenckich oraz utworzenie KRR i TV. Nie uchwalono wówczas nowej konstytucji mimo że podczas obrad okrągłego stołu konieczność taką akcentowały wszystkie ugrupowania. Rozpoczęcie tworzenia demokratycznego państwa prawnego nie oznaczało jednak automatycznie odrzucenia dotychczas obowiązującego prawa, ale raczej jego poprawiania.

3) okres stanowiący przygotowanie do uchwalenia nowej konstytucji - rozpoczęło go uchwalenie w kwietniu 1992 roku ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji RP. Do uchwalenia nowej konstytucji parlament zdecydował w sposób bardziej precyzyjny określić ramy ustrojowe funkcjonowania

władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz samorządu terytorialnego. Uczynił to w tzw. małej konstytucji z 1992 roku w ustawie o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym. mała konstytucja wyraźnie wprowadziła zasadę podziału władz opartą na podziale organizacyjnym i funkcjonalnym. Władze ustawodawczą przyznała sejmowi i senatowi a wykonawczą Prezydentowi RP oraz Radzie Ministrów, a sądowniczą niezawisłym sądom. Mimo uchwalenia już w kwietniu 1992 roku ustawy konstytucyjnej prace nad nią ciągnęły się przez 5 lat. Złożyły się na to przyczyny jak: duże rozdrobnienie polityczne sejmu I kadencji wybranego w 1991 roku, w skład którego wchodzili przedstawiciele 29 partii, oraz rozwiązanie parlamentu przez Prezydenta w 1993 roku i przerwania prac nad konstytucją.

4) uchwalenie nowej konstytucji - rozpoczęło nowy okres transformacji ustrojowej i ostatecznie powinno wyeliminować wszystkie ,a przynajmniej większość negatywnych zjawiska w polskim systemie prawnym.

3. Zasada podziału władz

Podział władz we współczesnym pastwie demokratycznym rozpatrywać można w kilku aspektach.

Aspekt funkcjonalny - władza rozdzielona zostaje tu między funkcje i wypełniające te funkcje organy. Do funkcji tych należą: 1) prawodawstwo polegające na wydawaniu ogólnie obowiązujących norm prawnych, 2) wykonawstwo stanowiące realizację zadań państwa w odniesieniu do konkretnych przypadków oraz 3) sądownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych.

Aspekt organizacyjny (podmiotowy) trzy funkcje państwa podporządkowane są różnym organom (grupom organów) państwowych: 1) prawodawstwo - parlamentowi, 2) wykonawstwo - rządowi i podległym mu organom administracyjnym, 3) sądownictwo - sądom powszechnym , szczególnym konstytucyjnym (tam gdzie one istnieją

Aspekt personalny - dla właściwego funkcjonowania podziału władz konieczne jest równoczesne powiązanie wszystkich 3 aspektów. Z podziałem władz łączą się zasada wzajemnego oddziaływania poszczególnych władz na siebie. Organy jednej władzy mogą oddziaływać na organy drugiej tylko do tego stopnia , aby nie naruszyć istoty kompetencji tej drugiej władzy. Oddziaływanie poszczególnych władz na siebie ma zapewnić ich wzajemną równowagę, co z kolei zdaniem Monteskiusza gwarantowało wolność tym , którzy są władzy poddanymi. Połączenie choćby dwóch władz w jednym organie zanadto go wzmacnia , a tym samym stanowi zagrożenie nie tylko dla podziału władz, ale dla obywateli. wszystkie trzy władze powinny być więc zrównoważone i wyposażone w kompetencje pozwalające im kontrolować i powściągać działalność każdej z pozostałych. Chodzi więc tu o wzajemne hamowanie się władz i kontrolę poprzez odpowiedni rozdział kompetencji pomiędzy nie. Trafnie ujął to trybunał konstytucyjny wskazując ,że z zasady podziału władz wynika że władza ustawodawcza,

wykonawcza i sądownicza muszą być rozdzielone , a nadto , że musi panować między nimi równowaga, oraz muszą one ze sobą współpracować. Art. 10 konstytucji RP mówi o podziale władz oraz o równowadze między nimi. Jednak równowaga władz nie jest w niej rozumiany w sposób absolutny, konstytucja RP przyznaje władzy ustawodawczej pewną przewagę nad pozostałymi władzami. Współczesne koncepcje sprawowania władzy oraz praktyka polityczna w systemie prezydenckim, parlamentarno-gabinetowym zerwały z tak klarownym podziałem władz jaką przedstawił Monteskiusz.

4. Referendum

Podmiotem uprawnionym do zainicjowania referendum może być prawnie określona liczba uprawnionych obywateli, obywatele występujący z inicjatywą ludową, parlament , głowa państwa, organy regionalne. W praktyce ustrojowej współczesnych państw demokratycznych, poza Szwajcarią referendum nie odgrywa dużej roli. W ostatnich latach obserwuje się jednak wyraźną tendencję ożywienia i przekazywania suwerenowi rozstrzygania najważniejszych kwestii (widać to zwłaszcza w Polsce).

Według kryterium wymagalności dla ustanowienia określonej regulacji prawnej lub podjęcia decyzji wyróżnia się: 1) referendum obligatoryjne którego obowiązek przeprowadzenia wynika z konstytucji która wskazuje jakie decyzje i w jakich sytuacjach , aby stały się prawomocne muszą zostać przyjęte w referendum, 2) referendum fakultatywne- jego przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów które według własnego uznania podejmują decyzje w tej sprawie.

Według kryterium zasięgu terytorium w którym zostało zarządzone referendum wyróżnia się: 1) referendum

ogólnokrajowe - w tym przypadku uprawnionym do głosowania będzie ogół obywateli państwa. Referendum jest to przeprowadzane na całym terytorium państwa i dotyczy spraw szczególnie istotnych, 2) referendum lokalne -udział w nim mogą wziąć wyłącznie obywatele zamieszkali na terytorium określonej jednostki podziału terytorialnego państwa. Przedmiotem tego referendum są sprawy o charakterze lokalnym, mające istotne znaczenie dla danej społeczności.

Według kryterium materii jakich dotyczyć ma głosowanie wyróżnia się: 1) referendum konstytucyjne , gdy przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji, 2) referendum ustawodawcze dotyczące podjęcia ustawy.

Według kryterium czasu przeprowadzania referendum (tzn. uchwalenie określonego aktu lub przed jego uchwaleniem) wyróżnia się: 1) referendum ratyfikacyjne - występuje wtedy , gdy akt prawny, przyjęty przez organ państwowy nie jest prawomocny (można go uznać za projekt) , a staje się dopiero po przyjęciu w referendum. 2) referendum opiniodawcze występuje gdy organ państwa uprawniony do podejmowania aktów prawnych, pragnie przed ich wydaniem zapoznać się z opinią społeczeństwa. Istotą referendum opiniodawczego nie jest podjęcie przez ogół uprawnionych wiążącej decyzji, tylko wyrażenie opinii.

5. Podstawowe pojęcia z zakresu praw jednostki

Dla określenia statutu jednostki w państwie istotne znaczenie ma ustalenie przysługujących jej praw.

1) prawa człowieka - obecnie pod pojęciem tym rozumie się najczęściej prawa przysługujące każdemu człowiekowi, bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję społeczną. Taki sens pojęcia praw człowieka nadają niektóre wiążące RP umowy międzynarodowe np. 1 art. Europejskiej konwencji o Ochronie Praw człowieka i podstawowych wolności. Konstytucja RP w swoich postanowieniach głównie poprzez odpowiednie określenie ich adresata np. każdy ma prawo, każdemu zapewnia się wyraźnie wskazuje na prawa przysługujące w Polsce nie obywatelom.

2) Prawa obywatelskie - francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku formułowała pojęcia praw obywatel, ale nie zawierała wyraźnego kryterium pozwalającego na odróżnienie tej kategorii od praw człowieka. Współcześnie mówiąc o prawach obywatelskich ma się z reguły na myśli uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa i służące do ochrony interesów danego obywatela. Konstytucja RP zastrzegając w swoich postanowieniach niektóre prawa tylko dla osób będących obywatelami polskimi np. obywatel ma prawo. Pojęcie praw obywatelskich jest nieraz definiowane nie tylko poprzez ich odróżnienie od praw człowieka ale także i od wolności obywatelskich. W tym ujęciu zwraca się uwagę na to, że prawa obywatelskie nakładają na państwo obowiązki zapewniające obywatelowi korzystanie z nich, a ich istotą jest możliwość określonego roszczenia obywateli wobec państwa. W razie sporu z organem państwowym to obywatel powinien podać podstawę prawną swojego roszczenia czy uprawnienia.

3) Wolności - przez wolność należy rozumieć możność postępowania według własnej woli zainteresowanej osoby

a więc i możność wyboru różnego postępowania. Cechą wolności człowieka tzn. wolności niezależnej od obywatelstwa jednostki lub wolności obywatelskiej przysługującej tylko obywatelom, jest w tym ujęciu to , że nie wynika ona z prawa w znaczeniu przedmiotowym, a prawo jedynie ustanawia jej granice. Gdyby tego nie czyniło jednostka w sposób nie skrępowany korzystała by z wolności, to dochodziło by do sytuacji konfliktowych. Tak rozumiana wolność polega na robieniu przez jednostkę tego co się jej podoba , o ile nie działa wbrew prawu.

4) prawa i wolności konstytucyjne- konstytucja RP wyróżnia prawa i wolności w niej gwarantowane. 1)Primo: zakres korzystania z praw i wolności konstytucyjnych podlega ograniczeniom tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są one konieczne w państwie demokratycznym dla ochrony istotnych dla jego funkcjonowania dóbr tj. bezpieczeństwo, porządek publiczny, środowisk, zdrowie, moralność publiczna lub dla ochrony wolności i praw innych osób. 2) Sekundo: każdy , kogo konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone ma prawo wnieść

skargę konstytucyjną do trybunału konstytucyjnego.

5) prawa i wolności osobiste - dotyczą sfery życia prywatnego jednostki i nazywamy je wolnościami i prawami osobistymi. Z reguły uważa się , że przysługują one wszystkim jednostkom bez względu na ich przynależność państwową np. są to prawa ochrony życia i zakaz podawania eksperymentom medycznym bez dobrowolnie wyrażonej zgody, zakaz tortur, okrutnego i poniżającego traktowania, podległość odpowiedzialności karnej tylko za czyn zabroniony, materialne prawo do obrony i obrońcy, wolność sumienia i religii, wolność wyrażania swoich poglądów, prawo do ochrony danych osobistych, nietykalność i wolność osobista.

6) prawa i wolności polityczne - obejmuje na prawa i wolności dotyczące sfery życia publicznego jednostki np. wolność zrzeszania się w celu zgodnym z konstytucją i ustawą, prawo związków zawodowych, prawo udziału w referendum, prawo wybierani prezydenta RP, posłów i senatorów oraz przedstawicieli samorządu terytorialnego

prawo petycji , wniosków i skarg, prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

7) prawa i wolności ekonomiczne , socjalne i kulturalne - wyodrębnieni tej grupy oparte jest na Pakcie Praw Gospodarczych socjalnych i kulturalnych. Dzieli się ona na 3 podgrupy: 1) prawa i wolności ekonomiczne- są to prawa i wolności dotyczące bezpośrednio ekonomicznej egzystencji jednostki, 2) prawa i wolności socjalne - mają na celu zapewnieni właściwych społecznych socjalnych warunków rozwoju jednostki, 3) prawa i wolności kulturalne - gwarantują zaspokojenie kulturalnych potrzeb człowieka i stanowią dzięki temu warunki dla jego duchowego rozwoju. Miedzy tymi trzema podgrupami zachodzą wzajemne powiązania sprawiające że dopiero łącznie warunkują one gospodarczą, społeczną i kulturalną egzystencję człowieka. Normy konstytucji wskazują na następujące prawa np. prawo do wolności, innych praw majątkowych i prawo dziedziczenia, wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca, prawo do ochrony zdrowia i dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, wolności i twórczości artystycznej, badań naukowych, nauczania, korzystania z dóbr kultury.

8) prawa podmiotowe - są to prawa jednostki których dochodzić można na drodze sądowej i które są podstawą roszczenia procesowego.

9) publiczne prawa podmiotowe - oznaczają taką sytuację prawną obywatela w obrębie której obywatel ten opierając się na chroniących jego interesy prawa norm prawnych może żądać czegoś od państwa lub może w sposób niekwestionowany przez państwo coś zdziałać.

6. Konstytucyjny system źródeł prawa

Źródło prawa konstytucyjnego to takie źródło prawa które zawiera normy zaliczane do tej gałęzi prawa. Chodzi tu o wszystkie normy prawne dotyczące ustroju państwa. Są to nie tylko normy konstytucyjne , ale też normy zawarte w innych aktach normatywnych o różnej mocy prawnej które łączy to że iż przedmiotem ich regulacji są instytucje i zasady ustroju politycznego oraz społeczno-gospodarczego państwa, czyli normy określające pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot sprawowania władzy najwyższej i formy sprawowania władzy, a także normy regulujące zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych. Konstytucja precyzyjnie określa tzw. zamknięty system źródeł prawa czyli taki system który został ukształtowany stosownie do zasada konstytucyjnych i który wyklucza dowolność jego uzupełniania formami konstytucjonalne nieprzewidzianymi. Porządek zamknięty konstytucjonalnego systemu opiera się na tym że stanowi on zamkniętą strukturę kierowaną ściśle zawartymi w niej mechanizmami oraz procedura określającą stanowienia prawa we wszystkich organach władz publicznych. Założenia zamkniętych systemów prawnych są dominujące w konstytucjach państw demokratycznych, występują też w nowej konstytucji RP z 1997 roku. System ten zawiera:

akty prawne powszechnie obowiązujące które mogą być podstawa decyzji i środkiem ingerencji władz wobec administrowanego, zaliczamy do nich w porządku hierarchicznym: ustawy zasadnicze i zwykłe ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia wykonawcze wydawane przez konstytucyjne organy centralne to jest Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, Radę Ministrów i Ministrów kierujących poszczególnymi działami następnie rozporządzenie z mocy ustawy wydawane przez Prezydenta wydawane w czasie stanu wojennego. Do aktów prawa powszechnie obowiązującego zaliczamy źródła prawa miejscowego czyli tzw. lokalne źródła prawa

Wydawane w trzech formach: 1) statuty gmin, powiatów i województw będące małą konstytucją małej wspólnoty i uchwalane przez odnośne rady, 2) przepisy wykonawcze wydawane w następującej postaci: a) jako uchwały rad gmin , powiatów i województw, b) jako rozporządzenia wykonawcze wojewody, c) jako zarządzenia wykonawcze organów nie zespolonej administracji np. leśnej, skarbowej. 3) przepisy porządkowe wydawane w formie: uchwał gmin i powiatów, rozporządzeń porządkowych wojewody, zarządzenie porządkowe organów administracji specjalnej.

Natomiast do aktów prawa wewnętrznego konstytucja zaliczyła zarządzanie i uchwały oraz postanowienie Prezydenta RP, uchwały Rady Ministrów i zarządzenie premiera i ministrów.

Konsekwencją wymogów praworządności i warunkiem jedności oraz spójności systemu prawa jest zasada hierarchiczności struktury systemu źródeł prawa. Zasada ta wyraża się w konstytucyjnym obowiązku organów niższych szczebli do stanowienia aktów prawnych mających służyć realizacji norm aktów wyższego stopnia. W praktyce obserwuje się ,że normy wyższej rangi mają charakter bardziej ogólny , podczas gdy normy niższej rangi służą ich konkretyzacji. Zasada ta oznacza także zakaz tworzenia aktów sprzecznych co do treści i trybu ich stanowienia z aktami organów wyższego szczebla. System źródeł prawa jest, że względu na swoją olbrzymią wagę ustrojową, zazwyczaj normowany w konstytucjach. Czyni tak również nowa konstytucja RP.

7. Zasady funkcjonowania partii politycznych w RP

Partie polityczne - działanie ich polega na wiązaniu ośrodków decyzji w strukturach organizacyjnych państwa z podmiotem władzy. Działają one dwukierunkowo z jednej strony organizują proces wyboru celów i selekcji interesów politycznych, a z drugiej uczestniczą w kształtowaniu aspiracji i dążeń członków społeczeństwa. Partie polityczne to organizacje polityczne które grupują w wokół swych programów większe albo mniejsze zespoły ludzi o podobnych aspiracjach i dążeniach oraz zmierzających do realizacji pewnych wyznaczonych celów politycznych. Partie są organizacjami dobrowolnymi zmierzającymi do zdobycia w państwie władzy. Wstąpienie i opuszczenie szeregów partii jest w zasadzie wynikiem swobodnej decyzji jednostki ludzkiej. Partia formułująca program działania, który odzwierciedlając jego ideologię jest podstawą zrzeszania się jednostek o zbliżonych celach i aspiracjach politycznych. Zazwyczaj program partii określa najbardziej ogólne cele działania. Formułując dany program uwzględnia się to że ma on skłaniać członków społeczeństwa do popierania partii bądź też do wstępowania w jej szeregi. Dla polski charakterystycznym systemem partyjnym jest system konkurencyjny.

Przez system partyjny rozumie się współdziałania bądź rywalizację partii politycznych w walce o władzę. System wielopartyjny charakterystyczny dla polskiej polityki charakteryzuje się tym że więcej niż dwie partie mają możność zdobycia władzy i jej wykonywania. W większym , czy też mniejszym stopniu występuje tu zjawisko koalicyjności rządów. Liczba partii uczestniczących w walce o władzę może być stosunkowo duża. (czasami kilkadziesiąt). Problem systemy partyjnego i wpływu politycznego nie jest prawu obojętna i reguluje ją w konstytucji państwa oraz w specjalnych ustawach o partiach politycznych. W Polsce formułuje się w konstytucji istotne zasady zorganizowania systemu partyjnego oraz realizowania wpływu politycznego.

1) zapewnia się wolność tworzenia i działania wszelkich stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, zrzeszeń i fundacji, z wyłączeniem tych, których cel i działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawą. 2) dopuszcza się istnienie partii politycznych o charakterze , celach i demokratycznych metodach działania, a więc nie ingerując w ich wewnętrzny, bardziej czy mniej demokratyczny sposób zorganizowani, 3) zakazuje się tworzenia i działania partii i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu czy komunizmu, kierującymi się również nienawiścią rasową i narodowościową. 4) nakazuje się zachowanie jawności źródeł finansowania partii, 5) dopuszcza się zgłaszaniu kandydatów na posłów i senatorów przez partie polityczne i wyborców co sprzyja upartyjnieniu aktu wyborczego.

8. Sejm i senat

Organy ustawodawcze - zaliczamy do nich sejm i senat posiadają one szerokie kompetencje: 1) stanowią normy prawne po przez ustawy oraz podejmują mające dużą doniosłość uchwały, 2) posiadają funkcje ustawodawcze dysponując prawem dokonywania zmian w konstytucji, 3) funkcje kreacyjno-kontrolne obejmujące powoływanie i odwoływanie konstytucyjne wskazanych organów centralnych oraz prawo kontroli wykonywania ustaw. 4) sejm ma wyłączne prawo kontroli rządu i ministrów, może ich postawić w stan oskarżenia przed trybunałem stanu. Zgromadzenie Narodowe może podjąć uchwałę o postawieniu przed trybunałem Prezydenta RP.

Sejm składa się z 460 posłów, a senat z 100 senatorów. Wybory są powszechne, równe , bezpośrednie i tajne. Za przyzwoleniem sejmu i zgodą senatu zostają powołani Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes NIK, Generalny Inspektor Danych Osobowych, Prezes instytutu pamięci narodowej oraz komisji ścigania zbrodni przeciwko narodowi polskiemu. Sejm samodzielnie dokonuje wyborów zastępców przewodniczącego i członków Trybunału stanu, oraz sędziów Trybunału konstytucyjnego, jak również na wniosek Prezydenta RP prezesa NBP. Do innych funkcji kreacyjnych sejmu zaliczyć należy powoływanie 4 członków KRR i TV, oraz 4 posłów do składu Krajowej Rady Sądowniczej, senat do KRR i TV przegłosowuje 2 członków , ponadto sejm i senat powołują 1/3 członków do Rady Polityki Pieniężnej.

Sejm podejmuje regulamin który może być potraktowany jako źródło prawa powszechnie obowiązującego, gdyż jest gwarancją autonomii izby wobec innych organów. Jest to akt wewnętrzny, ale nakłada obowiązki na inne organy i określa tryb pracy sejmu podobnie jak regulamin senatu. O autonomii sejmu i senatu świadczy oddzielny budżet oraz odrębnie prowadzone posiedzenia.

Pojęcie kadencji jest to okres udzielony parlamentowi pełnomocnictw, parlament sprawować ma w tym okresie swoją funkcję w składzie pochodzącym z wyborów. Sejm i senat wybierane są na 4 letnią kadencję. Rozpoczyna się ona z dniem zebrania się izby na pierwsze posiedzenie i trwa nieprzerwanie do dnia poprzedzającego dzień zebrania się izby następnej kadencji. Przewidziano jednak sytuację w których kadencje izb mogą ulec skróceniu. Prezydent może skrócić kadencję sejmu w dwóch sytuacjach: 1) obligatoryjnie (obowiązkowo) gdy sejm nie może udzielić rządowi powołanemu przez Prezydenta votum zaufania większością głosów, 2) fakultatywnie jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia sejmowi projektów ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu. Nowa konstytucja dopuszcza także podjęcie przez sejm uchwały o skróceniu swej kadencji podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.

Izby działają ciągle co oznacza że mocą własnych decyzji lub decyzji swojego prezydium, a nie innego organu zwołują posiedzenia, obradują i podejmują ustawy i uchwały w ciągu całej kadencji. Sesja to okres pracy izby w którym odbywa się jej posiedzenie. Posiedzenie to czas obrad sesji objętej jednym i tym samym porządkiem trwać może więcej niż 1 dzień, może mieć przerwy w obradach. Posiedzenie izby są jawne i mają charakter publiczny. Tajność obrad w sejmie mogą uchwalić posłowie w grupie co najmniej 30, a w senacie 30 senatorów, lub na wniosek prezydium może być podjęta z uwagi na dobro państwa jak i tzw. sprawy teczkowej. Obywatel ma prawo do informacji o działaniu władz publicznych w tym sejmu i senatu, przy czym obecnie trwają prace w sejmie dostosowujące postanowienia konstytucyjne zgodnie z nimi prawo to obejmuje: 1) dostęp do dokumentów, 2) wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy pochodzących z wyboru z możliwością rejestracji dźwięku i obrazu. Ograniczenia w tej mierze mogą nastąpić na okoliczności wymienione tylko w ustawach tj. ochrony wolności i praw innych ludzi oraz podmiotów gospodarczych, ochronę porządku i bezpieczeństwa publicznego.

Status posła i senatora - przyjmuje mandat wolny jest on: 1) generalny co oznacza że poseł i senator wyrażają wolę całego narodu, a nie wolę wyborców danego okręgu czyli jakieś grupy. Mają oni wykonywać swój mandat kierując się dobrem narodu, 2) niezależny co oznacza ze poseł i senator nie muszą składać sprawozdań swoim wyborcom czy też uzgadniać z nimi swoich postępowań w parlamencie. Niezależność mandatu gwarantuje między innymi immunitet parlamentarny i nietykalność osobistą. 3) nieodwołalny co oznacza że wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego pełnomocnictwa, nie ma tu odpowiedzialności osobistej, ale funkcjonalna gdyż partie mogą zrezygnować z tego kandydata w następnych wyborach, poddają go ciągłej kontroli, aż do wyrzucenia z klubu włącznie. Poseł czy senator nie są związani programem partii głoszonym w toku wyborców.

Kompetencje posłów i senatorów;

1) prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność całej administracji publicznej i spółek z udziałem skarbu państwa, 2) prawo podjęcia interwencji w tych wszystkich podmiotach, może również podjąć interwencję w jednostkach gospodarki niepaństwowej czyli prywatnej gdy wnosi sprawy we własnym imieniu lub grupy wyborców, 3) ma prawo uczestniczyć w sesjach rad samorządowych w okręgu wyborczym w którym został wybrany i ma prawo zgłaszania tam uwag i wniosków, 4) ma prawo tworzyć biura poselskie lub poselsko-senatorskie za co otrzymuje ryczałt, może się w tej mierze domagać od administracji rządowej i samorządu terytorialnego lokalu na czas odbycia doraźnego dyżuru w miejscowości w której nie ma biura. 5) ma prawo zrzeszania się w kołach i klubach poselskich, klub w sejmie może tworzyć 15 posłów, a w senacie 7, Przynależność do klubu parlament w sposób istotny wpływa na wykonywanie mandatu w sytuacjach np. dyscypliny partyjnej przy głosowaniu składaniu podpisów pod projektami ustaw i w czasie występowania z interpelacjami i zapytaniami.

Organizacja wewnętrzna sejmu i senatu:

Wynika ona z funkcji przy danych sejmowi przez konstytucje, a rozwinięty w sposób ostateczny w regulaminach obu izb, z tego też względu uważa się na gruncie prawa konstytucyjnego że w przepisach tych regulaminów zawierają się normy Juns Congens. Organy wewnętrzne sejmu i senatu dzielimy na: 1) organy wewnętrznego kierownictwa to jest marszałek i prezydium, 2) organy pomocnicze to jest komicje i sekretarze i konwent seniorów. W okresie tworzenia i ewoluowania się naszej demokracji zauważalne jest ogromne znaczenie komicji, utrwaliła się już dobra praktyka konstytucyjna , że przewodniczącymi lub zastępcami tych komisji , są często parlamentarzyści ugrupowań partii mniejszościowych.

Posiedzenie sejmu i senatu odbywa się w następującym porządku: 1) zwoływanie posiedzenia i przestrzeganie porządku obrad, 2) obrady i dyskusje zgodne z określonym planem , 3) głosowanie.

Do najważniejszych funkcji sejmu należy: wyrażanie jego woli i istoty władzy publicznej przez: 1)uchwalanie ustaw, 2) tworzenie uchwał, 3)wydawanie innych aktów prawnych jak rezolucje, deklaracje, oświadczenia i apele.

Tryb uchwalania ustaw zawarty jest w regulaminach. Konstytucja, prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje posłom , senatorom Prezydentowi i Radzie Ministrów, Ponadto prowadzono instytucje tzw. inicjatywy ludowej , co oznacza że ponad 100 tyś. obywateli ma również prawo wnieść projekt ustawy. Za najbardziej naturalne uznaje się dzisiaj prawo Rady Ministrów do projektu wnoszenia ustaw w zakresie prowadzonej przez nią polityki państwa. Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się przez 3 czytania w tym: pierwsze na posiedzeniu komisji, z wyjątkiem niektórych ustaw. Komicja przekłada sprawozdanie na posiedzeniu plenarnym i wówczas odbywa się drugie czytanie, natomiast trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania, debatę nad poprawkami i wnioskami, oraz głosowania nad nimi i nad całym projektem. Prezydent na podpisanie ustawy ma 21 dni , a 7 gdy jest to projekt pilny. Obok ustaw parlament wyraża swoją wolę i stanowisko w najważniejszych sprawach dla państwa po przez: 1) rezolucje zwierające wskazanie pożądanego działania przez dany organ państwa, 2) oświadczenia zawierające stanowisko w aktualnie ważnych sprawach, 3) deklaracje i apele zobowiązujące również do działania organu państwa przy czym te formy działania sejmu, winny być wyeliminowane z praktyki w ogóle jako godzące w równowagę władz publicznych.

Drugą niezmiernie ważną obok ustawodawczej funkcji jest funkcja kontrolna oznaczająca kontrole i ocenę działań rządu, tę funkcję nazywa się kontrolą polityczną. Sejm oddziałowuje na pracę rządu po przez opinie, interpretacje oceny pracy danego resortu na posiedzeniach komisji. Zazwyczaj te działania podejmowane są przez ugrupowania stanowiące mniejszość parlamentarną aczkolwiek w ostatnich latach funkcja ta uległa zniekształceniu. W skutek specjalnych zacisków związków zawodowych i ich udziału w partiach rządzących. Działania kontrolne sejmu ponadto mogą być podejmowane w trakcie rozpatrywania wniosku o votum nieufności gdy jest rozpatrywany budżet oraz gdy rząd różne informacje. Formą kontrolną jest również wyrażenie zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej. Sejm sprawuje kontrole nad całokształtem działalności administracji publicznej i czyni to na mocy konstytucji. Odpowiedzialność parlamentarna rządu oznacza odpowiedzialność solidarna i indywidualną. Wnioski o uchwalenie votum nieufności prezydium sejmu kieruje do odpowiednich komisji. W przypadku gdy sejm takie votum wyraża Prezydent musi odwołać ministra. Sejm sprawuje wyłączną kontrole wykonania budżetu.

Najczęszczymi środkami omawianej kontroli sejmu są interpretacje i zapytania. Interpretacja składa się zazwyczaj w sprawach o zasadniczym znaczeniu i zawierają krótkie przedstawienie stanu faktycznego i wynikające z stąd pytania. Składane są na piśmie, a odpowiedź winna nastąpić w ciągu 21 dni. Zapytania mają podobny tryb formalny i dotyczą aktualnych problemów polityki państwa.

9. Prezydent RP

Organy wykonawcze- zalicza się tu zgodnie z postanowieniami konstytucji Prezydenta RP i Radę Ministrów. Wypełniają one istotne funkcje organizacyjne, władcze za pomocą wykonywania ustaw, ale również po przez stanowienie prawa. Przyjęta w naszej konstytucji formuła władzy wykonawczej jest konstytucją dualistycznej egzekutywy istotnym jej członem jest Prezydent RP jest on głową państwa, jest najważniejszym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy publicznej. Wybierany przez naród nie ma statusu jego przedstawicielstwa, ale status najwyższego przedstawiciela państwa... ma szansę stać się istotnym elementem przyszłego silnego demokratycznego państwa.

Będąc organem egzekutywy Prezydent wypełnia 2 funkcje: 1) jest strażnikiem przestrzegania konstytucji po przez takie instrumenty jak np. odmowa podpisania ustawy, czy prawo jej zaskarżenia do trybunału Konstytucyjnego, ponadto swoje obowiązki ustrojowe musi wykonywać zgodnie z porządkiem konstytucyjnym i ściśle określonymi kompetencjami, 2) jest gwarantem suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorialnej. W polskim systemie parlamentarno-gabinetowym prezydent nie odpowiada za swoje czynności urzędowe, ani przed parlamentem , ani cywilnie, może być tylko pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem stanu. Odpowiada on przed TS za naruszenie konstytucji lub ustaw, jak również za inne przestępstwo i wówczas ma się do czynienia z odpowiedzialnością karną ale także przed TS. Prezydenta w stan oskarżenia może postawić Zgromadzenie Narodowe w wyniku uchwały 2/3 głosów.

Wybór - wybory prezydenta odbywają się w sposób równy, bezpośredni i w głosowaniu tajnym. Wybór dwustopniowy jest analogiczny do zastosowanego we Francji. Ważność wyborów zatwierdza Sąd Najwyższy w składzie całej izby administracyjnej, pracy i ubezpieczeń społecznych. Prezydent wybierany jest na 5-letnią kadencję a maksymalny okres urzędowania to dwie kadencje. Ograniczenie to wywodzi się z tradycji republikańskiej, gdyż chciano uniknąć między innymi dziedziczność władzy.

Akty urzędowe- wyrazem woli prezydenta są akty urzędowe które są prawnymi czynnościami urzędowymi podejmowanymi w zakresie konstytucyjnych i ustawowych kompetencji.

Do I grupy zaliczamy rozporządzenie z mocą ustawy wydawane wyłącznie w czasie stanu wojennego na wniosek Rady Ministrów i rozporządzenie zwykłe lub wykonawcze które są aktami prawa powszechnie obowiązującego. Jednocześnie Prezydent w sferze wewnętrznej wydaje zarządzenia i postanowienia.

Do II grupy zaliczamy akty które podejmuje korzystając ze ściśle określonych kompetencji między innymi: Zarządzenie wyborów do sejmu i senatu, zwoływanie pierwszego posiedzenia tych izb, zarządzania referendum, powoływania i odwoływania z urzędu i stanowisk. W zakresie form i procedur związanych z tymi aktami ważne jest iż będzie orzecznictwo TK. Po za wymienionymi formami są takie akty Prezydenta które nie mają cechy aktu prawnego np. podpis pod ratyfikowaną umową międzynarodową czy też wnioski do TK w ramach tzw. pytania o treść prawa. Na akcie urzędowym głowy państwa pierwszej grupy musi złożyć podpis premier który z tego tytułu ponosi odpowiedzialność przed sejmem, nazywa się to kontrasygnatą, nie jest to ubezwłasnowolnienie Prezydenta lecz cecha naszego systemu parlamentarno-gabinetowego który zapewnia współdziałanie prezydenta z rządem i jednolitość kształtowania praktyki dualistycznej egzekutywy. Prerogatywy Prezydenta czyli akty urzędowe podejmowane osobiście bez obowiązku kontrasygnaty. Klasyfikacja jego kompetencji jest następująca: 1) w zakresie spraw zagranicznych współdziała z rządem i ratyfikuje za zgodą wyrażona w ustawie umowy międzynarodowe, 2) w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych obronności i bezpieczeństwa państwa na czas wojny i pokoju między innymi zarządza stan wojenny, mobilizację i użycie sił zbrojnych. W tej mierze jest to symboliczne skupienie władzy wojskowej i realizowane jest głównie po przez czynności polityczne, 3) ma klasyczne uprawnienia głowy państwa to jest stosuje prawo łaski, nadaje obywatelstwo, nadaje ordery itp.

10. Najwyższa Izba Kontroli

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa: są to organy wyspecjalizowane których funkcją jest kontrola jako wyłączna sfera działania. Kontrolą według Starościaka jest obserwowanie, ustalanie czy wykrywanie stanu faktycznego porównanie rzeczywistości z zamierzeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie kompetentnym jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach bez decydowania jednak o zmianie kierunku działania jednostki kontrolowanej.

NIK

W Polsce międzywojennej konstytucja z 1921 roku powołała do życia NIK która miała sprawować kontrolę finansowa całej administracji, a następnie jej zadania polegało na przedstawieniu sejmowi wniosku o udzielenie rządowi absolutorium. Prezesa NIK mianował Prezydent na wniosek Rady Ministrów. Konstytucja kwietniowa z 1935 roku stanowiła, że organy kontroli pozostają pod zwierzchnictwem prezydenta RP. Związek NIK i Rady Państwa został umocniony przez ustawę z marca 1949 roku. NIK była od rządu organem niezależnym i podlegała Radzie Państwa, która nadawała kierunek jej działalności, była przy tym instancją nadzorczą oraz decydowała o składzie personalnym. W 1952 roku ustawa zniosła NIK i powołała Ministerstwo Kontroli Państwowej. W 1980 roku NIK stała się organem podległym sejmowi co zgodne było z odczuciami społecznymi i faktami które dowiodły że najwyższy organ kontroli musi być całkowicie niezależny od organów wykonawczych, do których kontrolowania został powołany. NIK podlegała sejmowi i w pewnym zakresie Radzie Państwa. Od 1989 roku podlegała tylko sejmowi , bowiem znosząc Radę Państwa jej uprawnienia wobec NIK przekazano prezydium i Marszałkowi sejmu.

Organizacja NIK: NIK kieruje prezes, którego powołuje i odwołuje Senat bezwzględną większością głosów za zgodą senatu. Jeżeli senat odmówi wyrażenia zgody na powołanie przez sejm prezesa NIK , sejm powołuje na to stanowiska kolejną osobę, przy czym sprawa podlega ponownemu rozpatrzeniu przez senat. Powołanie i odwołanie Prezesa NIK następuje na wniosek marszałka sejmu lub grupę 35 posłów. Prezes NIK odpowiada przed sejmem za sprawowanie swojego urzędu oraz podległych mu pracowników, również bierze udział w posiedzeniach sejmu oraz może uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów. Kadencja prezesa NIK trwa 6 lat. Wiceprezesów NIK w liczbie od 2 do 4 powołuje i odwołuje Prezydium sejmu na wniosek Prezesa NIK. Prezes jest przewodniczącym kolegium NIK, w którego skład wchodzą ponadto wiceprezesi i dyrektor generalny i 14 członków. Osoby wchodzące w skład kolegium w sprawowaniu swoich funkcji są niezawisłe. Jednostkami organizacyjnymi NIK realizującymi działalność kontrolną są departamenty oraz delegatury. Organizacja wewnętrzną NIK w tym siedziby delegatów i zakres ich właściwości terytorialnej określa statut NIK nadawany przez prezydium sejmu na wniosek Prezesa NIK.

Zadania i zakres działania: NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej podległym sejmowi i działającym na zasadach kolegialności. NIK kontroluje działalność organów administracji rządowej , NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych stosując konstytucyjne kryteria legalności , gospodarności, rzetelności i celowości, jako wskaźniki oceny ich działania. NIK może również przeprowadzić kontrolę w stosunku do działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych pod względem rzetelności, legalności itd. NIK może kontrolować również jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze ze sfery niepublicznej, jeżeli podejmowały się one wykonania zadań publicznych. W stosunku do takich organów i instytucji państwowych jak kancelarie; prezydenta RP, Sejmu, Trybunału Konstytucyjnego kontrola ogranicza się tylko do kontroli wykonania przez te organy budżetu, gospodarki finansowej i majątkowej. W tym przypadku zakres kontroli jest nieco zawężony. NIK podejmuje czynności kontrolne na zlecenie sejmu lub jego organów oraz na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM, a także z własnej inicjatywy. NIK ma obowiązek składania sprawozdania za rok ubiegły ze swej działalności, ma także obowiązek przekładania Prezydentowi informacji w wynikach kontroli przeprowadzonych na jego wniosek, a także informacji o wynikach kontroli dokonanych na zlecenie sejmu i jego organów. Ponadto delegatury NIK przedstawiają określonym wojewodom , sejmikom samorządowym , radom gmin informacje o wynikach ważniejszych kontroli dotyczących funkcjonowania samorządu terytorialnego. W sytuacjach dotyczących stwierdzenia niezgodności aktu ustawodawczego lub innego aktu normatywnego z konstytucją albo aktem wykonawczym Prezes NIK może wystąpić do TK o wydanie orzeczenia.

NIK z 1997 roku: art. 202 konstytucji wyznacza pozycję ustrojową izby już w ustępie pierwszym stanowiąc że jest ona naczelnym organem kontroli państwowej. NIK podlega sejmowi, jest to rozwinięcie zasady sprawowania przez sejm kontroli nad rządem. Jest to potwierdzenie niezależności NIK od rządu. Główną płaszczyzną kontroli rządu ze strony izby jest budżet państwa. W zakresie uprawnień kontrolnych w stosunku organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych konstytucja z 1997 nie wnosi nic nowego. Wszystkie wyżej wymienione organy i instytucje w myśl konstytucji z 1997 kontrolowane są w pełnym zakresie. Nadanie NIK prawa kontroli samorządu terytorialnego oznacza także , iż sejm umocnił pełnione funkcje kontrolne. Kolejny artykuł konstytucji reguluje obowiązki NIK wobec sejmu. Zobowiązuje izbę do przekładania sejmowi analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej. Izba ponadto przedkłada sejmowi opinię o przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów oraz informacje o wynikach kontroli. Prezes NIK nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Uchwalone przez ZN przepisy konstytucji świadczą o wysokiej randze ustrojowej NIK. Organizacyjny i funkcjonalny kształt, jaki nadaje izbie konstytucja , umożliwia jej spełnienie podstawowych zadań związanych z kontrola zwłaszcza budżetu państwa.

11. Rzecznik praw obywatelskich

Instytucja okrzepła e demokracjach zachodnich. Parlament , organy administracji państwowej wypełniają wprawdzie określone zadania w zakresie ochrony praw jednostki, ale wyposażone są również w środki umożliwiające im stosowanie przymusu i mogą korzystać z nich i tym samym przyczynić się do naruszenia lub ograniczenia praw jednostki. Dla przeciwdziałania temu niebezpieczeństwu w niektórych państwach powołano specjalny organ, któremu powierzono badanie naruszeń praw jednostki w jej stosunkach z państwem, a zwłaszcza z administracją państwową. Nazywa się ten organ ambudsman, pierwszy tego typu organ powstał w Szwecji w początku XVIII wieku. Poszczególne państwa budowały własne systemy kontroli administracji włączając do nich różne zadania ambudsmana, jako organu uzupełniającego działalność innych organów państwowych na rzecz ochrony praw jednostki.

Podstawowe cechy ambudsmana

1) Jest to samodzielny organ państwowy, oddzielony w sposób wyraźny od administracji i sądownictwa, 2) jest to organ wysłuchujący skargi obywateli na nieprawidłowe funkcjonowanie administracji, a w niektórych krajach sądownictwa oraz podejmuje kroki w celu naprawienia niektórych nieprawidłowości, 3) jest to organ działający w sposób mało sformalizowany i dzięki temu łatwo dostępny dla obywatela

Konstytucja RP przewiduje istnienie RPO jako organu monokratycznego, stojącego na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz innych aktach normatywnych. Obejmuje on swoim zakresem działania całe terytorium RP. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy podległego mu biura. RPO jest powoływany przez sejm za zgodą senatu na 5-letnią kadencję. Kandydatury na stanowisko RPO przedstawić może Marszałek sejmu lub 35 posłów.

Pozycja ustrojowa RPO - Określona jest przez konstytucyjne zasady głoszące, że jest on w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed sejmem na zasadach określonych w ustawie. Może być odwołany przez sejm przed końcem kadencji, jeżeli zrzekł się wykonywania swoich obowiązków lub stał się trwale niezdolny do ich wykonywania na skutek choroby, ułomności itd. RPO corocznie informuje sejm o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela. Ponadto na wniosek Marszałka sejmu zobowiązany jest przedstawić informacje lub podejmować czynności w określonych sprawach RPO: 1 ) chroni prawa i wolności obywatelskie i ogólnoludzkie naruszone przez organy administracyjne i sądownicze, 2) informuje parlament o stanie praworządności w państwie.

Podjęcie czynności przez RPO następuje z własnej inicjatywy lub na wniosek obywateli lub ich organizacji. Główną inspiracją RPO są skargi i wnioski obywateli co zwalnia wnoszących je z uiszczaniem opłat i innych rygorów sformalizowanego postępowania sądowego i administracyjnego. Rzecznik nie może samodzielnie rozstrzygać spraw ale wpływa na inne organy.

Po zbadaniu sprawy RPO może: 1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia praw i wolności człowieka i obywatel, 2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji która dopuściła się naruszenia praw i wolności człowieka, przy czym wystąpienie to nie może naruszać zasady niezawisłości sędziowskiej, 3) zwrócić się o zastosowanie prawem przewidywanych środków do jednostki nadrzędnej nad tą , która naruszyła prawa i wolności człowieka w związku z rozpatrywanymi sprawami. RPO uprawniony jest do przedstawienia właściwym organom, instytucjom i organizacjom ocen i wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności człowieka. Może też RPO występować do właściwych organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub zmiany innych aktów prawnych w sprawach dotyczących praw i wolności człowieka. Może ponadto wystąpić do TK z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych, zgodności przepisów prawa wydane przez centralne organy państwowe z konstytucją.

12. Krajowa rada radiofonii i telewizji

Przemiany ustrojowe, jakie nastąpiły po roku 1989 objęły również sferę praw i wolności obywatelskich. Prace nad aktem rozpoczął sejm w 1989 roku. Twórcy położyli nacisk na stworzenie prawnych mechanizmów gwarantujących obywatelom prawo do rzetelnej informacji miedzy innymi po przez uznanie roli mediów publicznych dla społeczeństwa, a nie aparatu władzy. Dwukrotnie była nowelizowana w 1995 roku. Nowa konstytucja nie wprowadziła istotnych zmian w jej strukturze i kompetencjach. Organ ten stanowi jedną z istotnych konstytucyjnych gwarancji ochrony wolności środków masowego przekazu, szczególnie powiązaniu z tym że nowa konstytucja wyraża zasadę wolności prasy i innych środków masowego przekazu, a także prawa do informacji. KRRiTV stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. KRRiTV jest instytucją niezależną od innych organów państwowych. Formalną kontrolę nad jej działalnością sprawują sejm, senat i Prezydent RP, którym rada co rocznie przedstawia sprawozdanie ze swej działalności jak również informuje te podmioty o problemach radiofonii i telewizji. Sprawozdanie rady podlega następnie zatwierdzeniu przez sejm i senat. W razie odrzucenia sprawozdania zarówno przez sejm jak i senat decydującego znaczenia dla dalszych losów rady nabiera postawa Prezydenta.

Struktura KRRiTV członkowie są powoływani przez sejm i senat i Prezydenta. W skład rady wchodzi 9 członków. 4 powoływanych przez sejm, 2 przez senat i 3 przez Prezydenta. Przewodniczącego rady powołuje i odwołuje Rada z pośród swych członków większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków. Skład KRRiTV odnawiany jest co 2 lata, na zasadzie rotacji. Kluczową rolę w strukturze rady odgrywa jej przewodniczący który reprezentuje krajową radę na zewnątrz i kieruje jej pracami. Do jego podstawowych kompetencji należy udzielenie koncesji na rozpowszechnianie programów, czyni to w formie decyzji administracyjnej wydanej na podstawie uchwały KRRiTV. Przewodniczący ma prawo cofnąć koncesję, wykonuje on też szereg uprawnień o charakterze kontrolnym w stosunku do nadawców programów telewizyjnych i radiowych.

Zakres i tryb funkcjonowania;

do zadań rady zalicza się 1) projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, 2) podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów, 3) sprawdzanie działalności nadawców, 4) organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych, 5) określenie opłat abonamentowych, opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru, 6) określenie warunków prowadzenia działalności przez nadawców.

Wynika z stąd iż KRRiTV jest instytucją o dualistycznym charakterze, z jednej strony jest organem ochrony prawa, a z drugiej zaś strony , szereg uprawnień w jakie wyposaża Radę ustawa, nadaje jej charakter organu administracji.

Jako organ ochrony prawa kontroluje i ocenia nadawane programy z punktu widzenia społecznie akceptowanych wartości. Audycje takie nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem i polską racja stanu oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym. Audycje powinny szanować uczucia religijne odbiorców. Jako organ ochrony rada może również ingerować w działalność sponsorów przez wprowadzenie zakazów sponsorowania określonych audycji. Jako organ administracji KRRiTV posiada szereg uprawnień, do których należy m.in. określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców. Rada ma prawo do wydawania rozporządzeń oraz podejmowania uchwał w sprawach indywidualnych. W formie rozporządzeń rada rozstrzyga m.in. takie kwestie jak określenie zasad działalności reklamowej w programach radia i telewizji czy trybu rozpowszechniania audycji mogących zagrażać zdrowiu fizycznemu i psychicznemu dzieci i młodzieży.

13. Ustrój sądowniczy

Sądy i trybunały są władzą odrębną oraz niezależną od innych władz i wydają wyroki w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej . wymiar sprawiedliwości w RP sprawuje Sąd najwyższy , sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych, a Naczelny Sąd Administracyjny kontroluje administrację publiczną i bada zgodność z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Do sądownictwa szczegółowego zaliczamy w Polsce Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

Sąd najwyższy: sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania oraz wykazuje czynności określane w konstytucji i ustawach. Nie jest włączony do systemu sądów powszechnych. W jego skład wchodzi Pierwszy prezes, prezesi oraz sędziowie. I Prezes stoi na czele SN i kieruje jego organami. Prezesi SN są jego zastępcami każdy z nich kieruje pracami jednej i izb. Ich liczbę oraz izbę sędziów SN ustala prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. SN dzieli się na 4 izby 1) izbę administracyjną, pracy i ubezpieczeń społecznych, 2) izbę cywilną, 3) izbę karną, 4) izbę wojskową.

Sądy powszechne sprawują one wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sadów. Należą do nich sprawy z zakresu prawa karnego i cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawami innym sądom. Nadzór nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania sprawują SN, a w zakresie funkcjonowania Minister Sprawiedliwości. W skład sądy powszechnego wchodzą prezes, wiceprezesi oraz sędziowie. Sądy rejonowe tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin w granicach powiatu. Sąd okręgowy tworzy się dla kilku powiatów, powstały i obejmują one zazwyczaj tereny byłych województw np. sąd okręgowy w Kaliszu obejmuje powiaty należące niegdyś do województwa kaliskiego. Sądy powszechne dzielą się na wydziały tworzone i znoszone przez Ministra Sprawiedliwości. W zależności od potrzeb tworzy się wydziały cywilny, karny a także inne wydziały z uwzględnieniem rodzaju i liczby spraw wpływających do sądu.

Sądy administracyjne; sprawują kontrole działalności administracji publicznej w zakresie określonym ustawą. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. NSA składa się z prezesa i wiceprezesów izb, prezesów ośrodków zamiejscowych i sędziów. Prezesa i wiceprezesów powołuje Prezydent, natomiast prezesów izb Prezes NSA.

Do kompetencji NSA należy orzekanie w sprawach skarg na 1) decyzje administracyjne 2) postępowania wydawane w postępowaniu administracyjnym, na które złoży się zażalenie, 3) postępowania wydawane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym na które złoży się zażalenie, 40 bezczynność organów w wyżej określonych przypadkach, 50 uchwały organów gmin stanowiących przepisy gminne oraz akty terenowych organów administracji rządowej.

Sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych. Organizacyjnie wchodzą w skład sił zbrojnych. I instancją sądów wojskowych są sądy garnizonowe, II instancją sądy okręgu wojskowego.

Krajowa Rada Sądownicza to organ stojący na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W skład KRS wchodzą Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, dwóch sędziów SN , jeden sędzia NSA, 11 sędziów sądów powszechnych, 1 sędzia sądu wojskowego, 4 posłów i 2 senatorów. Kadencja KRS trwa 4 lata. KRS obraduje na posiedzeniach plenarnych zwoływanych przez przewodniczącego. Uchwały zapadają większością głosów. KRS realizuje określone funkcje wyposażona została przede wszystkim w kompetencje dotyczące spraw personalnych sędziów. KRS rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziowskie przedstawione jej przez zgromadzenie ogólne

odpowiednich sądów lub MS i przedstawia Prezydentowi RP wnioski o powołanie sędziów, 2) rozpatruje i rozstrzyga wnioski o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe 3) wyraża zgodę na dalsze zajmowane stanowiska przez sędziego który ukończył 65 lat.4) spośród sędziów wybranych przez zgromadzenie ogólne sądów apelacyjnych wskazuje sędziów którzy mogą być delegowani do sądu lustracyjnego.

Oprócz tego d jej kompetencji należy wypowiadanie się w sprawie zasad etyki zawodowej sędziów, wypowiadanie się o stanie kadry sędziowskiej, wyrażanie stanowiska co do propozycji zmian ustroju sądów, a także w innych sprawach dotyczących warunków ich funkcjonowania.

14. Trybunał stanu

Trybunał stanu to organ orzekający o odpowiedzialności za naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania. odpowiedzialność konstytucyjną przed nim ponoszą Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów, Prezes NBP, Prezes NIK i członkowie KRRiTV oraz naczelny dowódca sił zbrojnych. Przed TS odpowiadają też posłowie i senatorowie ale tylko za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej połączonej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa.

TS składa się z przewodniczącego, dwóch jego zastępców i 16 członków . przewodniczącym TS jest Pierwszy prezes Sądy Najwyższego, zastępców przewodniczącego TS i członków wybiera sejm. Sędziowie TS w wykonywaniu swoich funkcji sędziowskich są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Nie mogą być pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, ani pozbawieni wolności bez uprzedniej zgody TS. Wstępny wniosek o pociągnięcie osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej powinien wskazywać osobę podlegającą odpowiedzialności oraz pełnione przez nią stanowisko, a także formułować zarzut wraz z określeniem przepisów konstytucji lub ustawy , które zostały naruszone. Wniosek taki musi być uzasadniony. Gdy Marszałek sejmu stwierdzi że odpowiada tym wymogom , przekazuje go komisji odpowiedzialności konstytucyjnej.

Wniosek o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej powinien spełniać wymogi stawiane przez kodeks postępowania karnego aktowi oskarżenia, a wniosek o umorzenie postępowania powinien zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne. Uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej lub umorzeniu postępowania przez sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności 1/2 ogólnej liczby posłów. Uchwała o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej wywołuje następujące skutki wobec osób których dotyczy: 1) w stosunku do prezydenta powoduje zawieszenie w sprawowaniu przez niego urzędu. 2) W stosunku do pozostałych osób powoduje zawieszenie ich w czynnościach, 30 jeżeli uchwała obejmuje także pociągnięcie do odpowiedzialności karnej w przypadku posłów i senatorów stanowi równocześnie wniosek o uchylenie immunitetu.

Najważniejszym etapem postępowania przed TS jest rozprawa główna , która odbywa się według przepisu kodeksu postępowania karnego. Postępowanie przed TS jest jawne, ale jawność może zostać wykluczona ze względu na bezpieczeństwo państwa bądź tajemnice państwową. Za naruszenie konstytucji lub ustaw, albo za przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem TS wymierza łącznie lub osobno następujące kary na czas od 2 do 10 lat:

1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta RP oraz do parlamentu i rad gmin, 2) zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych, 3) utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.

W razie uznania przez TS zawinionego naruszenia konstytucji lub ustaw zasadniczych , albo popełnienia przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem TS orzeka: 1) w odniesieniu do prezydenta złożenie go z urzędu, 20 w odniesieniu do innych osób podlegających odpowiedzialności konstytucyjnej utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność konstytucyjna. Obowiązkiem wykonania wyroku obarczony został przewodniczący TS, kieruje on do wykonania orzeczenie TS zarządza i nadzoruje jego wykonanie .

15. Powszechność wyborów /równość i inne zasady/

Wybory to czynności mające na celu powołanie odpowiednich kandydatów do wypełniania określonych funkcji. Wyborów dokonuje się z reguły przez głosowanie - tzn. przy mocy umownych znaków (np. podniesienie ręki, okrzyk, kartka wyborcza) wyrażających poparcie dla określonego kandydata.

Rodzaje wyborów: ze względu na obszar , na którym przeprowadza się wybory można wyróżnić: 1) wybory powszechne przeprowadzone na całym terytorium państwa (wybory do parlamentu, głowy państwa) oraz 2) wybory lokalne przeprowadzane na części terytorium państwa (np. wybory do organów samorządowych przeprowadzone w jednej lub kilku jednostkach podziału terytorialnego). Ze względu na nie obsadzone w wyborach powszechnych wszystkich mandatów może zaistnieć konieczność przeprowadzenia wyborów ponownych, wszędzie tam gdzie w okręgach wyborczych unieważniono wybory z przyczyn prawem określonych lub też nie obsadzono niektórych mandatów z uwagi na niespełnienie przez kandydatów warunków wymaganych przez prawo wyborcze. Jeżeli w trakcie kadencji nastąpi opróżnienie mandatów , wówczas jednym ze sposobów uzupełniania składu organów przedstawicielskich mogą być wybory uzupełniające.

Zasady prawa wyborczego

W państwach demokratycznych ukształtowały się zasady prawa wyborczego, wpływają one na kształt instytucji prawa wyborczego i na przyjęte w nim rozwiązania. Wyrażane są one w konstytucjach i ordynacjach wyborczych. Minimalny ich katalog mówiący o demokratyzmie wyborów obejmuje nasypujące zasady: 1) powszechności, 2) równości, 3) bezpośredniości i 4) tajności wyborów, bywa on rozszerzony o zasadą wolnych wyborów.

Konstytucyjna regulacja zasad prawa wyborczego w Polsce nie jest jednolita. Zasady te określone są osobno dla poszczególnych wyborów, co podkreślone jest dodatkowo umieszczeniem postanowień dotyczących wyborców w rozdziałach poświęconych danemu organowi. Np. artykuł 96 ust. 2 konstytucji ustanawia dla wyborców do sejmu zasady powszechności, równości, bezpośredniości, proporcjonalności i tajności, z kolei prezydent wybierany RP wybierany jest wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

Zasada powszechności aby uznać że w jakimś państwie jest realizowana zasada powszechności prawa wyborczego wystarczy , gdy dotyczy ona czynnego prawa wyborczego. W XX wieku zasada powszechności nabrała dynamicznego charakteru i obserwuje się rozszerzanie podmiotowego prawa wyborczego. Współcześnie stosuje się trzy podstawowe cenzusy:

1) cenzus wieku - uzależnia on przyznanie czynnego prawa wyborczego od osiągnięcia określonego wieku. Z reguły wymaganym wiekiem jest osiągnięcie pełnoletności cywilnej. Pozbawienie prawa wyborczych dotyczy osób całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnionych z powodu choroby umysłowej oraz pozbawionych praw na mocy wyrku sądowego. 2) cenzus obywatelstwa - uzależnia przyznanie prawa wyborczego w danym państwie od posiadani obywatelstwa. W Polsce cenzus ten obowiązuje we wszystkich rodzajach wyborów, 3) cenzus zamieszkiwania - uzależnia on przyznanie prawa wyborczego od stałego zamieszkiwania przez określony prawem czas na terytorium danego państwa lub na terenie jednego z okręgów wyborczych. W polskim prawie wyborczym w przypadku czynnego prawa wyborczego do obu izb parlamentu i wyborach prezydenckich miejsce zamieszkania obywatela nie odgrywa roli. Wielu emigrantów zachowało obywatelstwo polskie i zachowuje ścisłe związki z ojczyzną którzy mogą brać udział w wyborach po przez tzw. ordynacje wyborcze.

Rejestr wyborców prowadzony jest przez gminę i służy do sporządzenia spisów wyborców dla wyboru Prezydenta, sejmu i senatu, rad gmin, powiatów i sejmików wojewódzkich. Zawiera on najważniejsze dane osobowe wyborcy, obejmuje osoby którym przysługuje prawo wyborcze, stałe zamieszkałe na obszarze gminy. Z urzędy umieszcza się w nim osoby zameldowane w gminie na pobyt stały. Rejestr wyborców jest jawny Spis wyborców sporządza się dla danego obwodu wyborczego na podstawie rejestru wyborców. Umieszcza się w nim wyborców zameldowanych w danym obwodzie wyborczym na stałe oraz tymczasowo na ponad dwa miesiące. Spisy wyborców przeprowadzane są w szpitalach, więzieniach aresztach śledczych i domach opieki społecznej i obejmują osoby przebywające tam w dniu wyborów. Za granicą spisy wyborców sporządzają konsulaty, w których stworzono obwód wyborczy. Oprócz tego obwody tworzy się na polskich statkach morskich.

Konstytucja dla biernego prawa wyborczego w przypadku wyborów Prezydenta, sejmu i senatu określa tylko dwa cenzusy obywatelstwa i wieku. Dolna granica wieku dla posła to 21 lat dla senatora 30 a na kandydata na prezydenta 35 lat. Omawiając zasadę powszechności prawa wyborczego nie sposób zwrócić uwagi na tak ważne gwarancje jak to że wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy, oraz że postępowanie sądowe i administracyjne w sprawach dotyczących praw wyborczych jest wolne od opłat i szybkie.

Zasada równości w nauce prawa konstytucyjnego jest rozpatrywana w 2 znaczeniach materialnym i formalnym

W znaczeniu formalnym zakłada że każda osoba której przysługuje prawo wyborcze uczestniczy w wyborach na takich samych zasadach jak inni wyborcy, w szczególności dysponuje taką samą liczbą głosów w przypadku czynnego prawa wyborczego oraz ma równe z innymi szansę w ubieganiu się o urząd wybieralny czy mandat przedstawicielski w biernym prawie wyborczym. W wyborach do sejmu każdy wyborca ma jeden głos. Gwarancja tego jest umieszczenie wyborcy tylko na jednym spisie wyborców, uniemożliwia to wielokrotne głosowanie tej samej osoby. W odniesieniu do biernego prawa wyborczego równość w znaczeniu formalnym gwarantowana jest w ordynacjach poprzez to że określają one w sposób ogólny i neutralny warunki które powinien spełnić każdy kandydat. Dotyczy to np. wymogu zebrania odpowiedniej ilości podpisów popierających kandydata.

Zasada równości prawa wyborczego w znaczeniu materialnym zapewnić ma równe znaczenie tzn. równą siłę głosu każdego wyborcy, dzieje się tak gdy jeden mandat przypada na taką samą liczbę wyborców z dopuszczalnym pewnym odchyleniem, którego granice powinny zostać prawnie określone. Wyznacza się w tym celu okręgi wyborcze o zbliżonej liczbie mieszkańców lub wyborców. Np. w wyborach prezydenckich okręgiem wyborczym jest całe terytorium RP i każdy wyborca ma jeden głos, w wyborach do sejmu osiąga się to dokonując podziału kraju na okręgi wyborcze, w ten sposób liczba mandatów przypadających na dany okręg waha się od 3 do 17 i determinowana jest przez liczbę jego mieszkańców.

Zasada bezpośredniości w Polsce zasada ta składa się z dwóch elementów 1) głosowanie osobiste polega ono na tym że wyborca oddaje głos osobiście, bez niczyjego pośrednictwa, a skoro wyborca może głosować osobiście to przed przystąpieniem do głosowania zobowiązany jest okazać komisji wyborczej dowód tożsamości, 2) głosowanie imienne występuje ono w wyborach prezydenta, rad powiatów, i sejmików województw, senatu a także w wyborach do sejmu w odniesieniu do list okręgowych. Oznacza to że wyborca oddaje głos na konkretnego kandydata określonego z imienia i z nazwiska, stawiając z właściwej strony karty wyborczej znak przy jego nazwisku.

Zasada tajności ma ona zabezpieczyć wyborcę przed tym , aby ktokolwiek dowiedział się w jaki sposób on głosował, gwarantuje więc tym samym swobodę podjęcia decyzji przez wyborcę. Obowiązuje ona we wszystkich wyborach w Polsce a więc prezydenckich , parlamentarnych w wyborach do rad gmin, powiatów oraz sejmików wojewódzkich.

Zasada wolnych wyborów ma ona zagwarantować swobodna realizacje aktu wyborczego. Oznacza to w szczególności, że każdy wyborca korzysta z przysługującego mu czynnego i biernego prawa wyborczego w sposób wolny od jakiegokolwiek przymusu fizycznego czy psychicznego. Gwarantuje ona ponadto nieskrępowaną ograniczeniami kampanię wyborczą stwarza to wyborcy warunki do podejmowania samodzielnych decyzji wyborczych.

16. Samorząd

Samorząd jest to administracja sprawowana przez odrębne od państwa osoby prawne czyli korporacje. Zwykle uważa się że samorząd to niezależne decydowanie we własnych sprawach, zarządzanie nimi, samodzielne wykonywanie pewnych funkcji. Zakres samorządu oraz jego formy we współczesnym państwie określa prawo. Konstytucja wyróżnia dwie formy samorządu: 1) samorząd terytorialny, 2) samorząd zawodowy.

Obecnie wszystkie demokratyczne państwa w tym polska dokonują decentralizacji władzy publicznej stąd ogromne znaczenie ma dzisiaj samorząd terytorialny. Samorząd terytorialny jest to forma samorządu o przymusowym charakterze członkostwa, obejmująca wszystkie osoby zamieszkałe na terenie określonej jednostki podziału terytorialnego państwa, polegająca na niezależnym od administracji rządowej zarządzaniu własnymi sprawami społeczności lokalnej. Samorząd terytorialny jest jedną z postaci władzy wykonawczej, funkcjonującej w ramach zdecentralizowanego czyli nie podporządkowanego organowi administracji rządowej.

Gmina - bez względu na ilość szczebli samorządowych we wszystkich państwach demokratycznych podstawową jednostką jest gmina. Obejmuje ona obszar połączony gospodarczymi, komunikacyjnymi i kulturalnymi więzami lokalnymi. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Gmina podobnie jak inne jednostki samorządu terytorialnego posiada osobowość prawną. Wspólnota mieszkańców stanowiących gminę ma charakter przymusowy, mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym - poprzez wybory i referendum, lub za pośrednictwem organów gminy. Tworzenie, znoszenie ustalanie granic i nazw gmin oraz siedzib władz następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami.

organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy. Nosi ona nazwę rady miejskiej, jeżeli jej siedziba znajduje się w mieście położonym na terytorium gminy. Kadencja rady gminy wynosi 4 lata i liczy się ją od dnia wyborów. Liczba radnych uzależniona jest od liczby mieszkańców gminy. O ustroju gminy stanowi jej statut. Gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu gminy.

Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy. Do wyłącznej właściwości rady gminy należą: 1) uchwalanie statutu gminy 2) wybór i odwołanie zarządu gminy, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności 3)powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy, który jest głównym księgowym budżetu. 4) uchwalanie budżetu gminy na okres roku

kalendarzowego, 50 uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, 6) uchwalanie programów gospodarczych, 7) podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych ustawą, 8) podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej zadań z zakresu administracji rządowej, które mogą być przekazane gminom, 9) podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami. Uchwały rady gminy zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy składu rady. Uchwały dotyczące zobowiązań finansowych zapadają bezwzględną

większością głosów, przy wynoszącym co najmniej połowę składu rady gminy.

Zarząd jest organem wykonawczym gminy , wybierany jest przez radę z pośród jej członków, tym że przewodniczący zarządu i jego zastępcy mogą być wybierani spoza składu rady. Przewodniczącego zarządu nazywa się wójtem, a w gminach w których siedziba znajduje się w miejscowości posiadające prawa miejskie burmistrzem. w dużych miastach przewodniczącym zarządu jest prezydent miasta. Głównymi zadaniami zarządu są 1) przygotowanie projektów uchwał rady gminy 2) określenie sposobu wykonywania tych uchwał, 3)gospodarowanie mieniem komunalnym, 4) wykonywanie budżetu ,5) wykonywanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Zarząd przygotowuje tez projekt budżetu gminy, uwzględniając zasady prawa

budżetowego projekt wraz z informacją o stanie mienia komunalnego i objaśnieniami przedstawia radzie gminy. Zarząd odpowiada za prawidłową gospodarkę finansową gminy, informuje on także mieszkańców o założeniach budżetu gminy kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz wykorzystaniu środków budżetowych. Z powyższego wynika że zarząd wykonuje funkcje administracyjne gminy, jest samodzielny w zakresie przyznanych mu kompetencji, wykonuje także sprawy z zakresu administracji państwowej. Wypełniając zadania własne zarząd podlega radzie gminy, natomiast zlecone - organom administracji rządowej. Uchwały zarządu

zapadają większością głosów w obecności co najmniej połowy, w przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos przewodniczącego. Przewodniczący zarządu organizuje pracę zarządu , kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz.

Rada gminy ponadto ustanawia w formie uchwały przepisy gminne. Wydawane są one na podstawie upoważnień ustawowych i mają one moc powszechnie obowiązującą na obszarze gminy, przepisy te mogą dotyczyć np. wewnętrznego ustroju gminy oraz sołectw, organizacji urzędów i instytucji gminnych, zasad zarządzania mieniem gminnym. Rada gminy ponadto może wydawać przepisy porządkowe, jeśli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

W Polsce jest obecnie 2489 gmin.

Powiat - w powiecie rozstrzygnięcia podejmują mieszkańcy w głosowaniu powszechnym , tzn. w wyborach lub referendum. Do organów powiatu zalicza się rade powiatu i zarząd powiatu, w miastach na prawach powiatu radę miasta i zarząd miasta. Miastem na prawach powiatu jest miasto powyżej 100 tyś oraz miasto które utraciło status województwa. Powiat tworzy rada ministrów w drodze rozporządzenia. Obejmują one tereny graniczących ze sobą gmin. Funkcje powiatu mają charakter uzupełniający i wyrównawczy wobec funkcji gminy.

Rada powiatu jest organem pochodzącym z wyborów stanowiącym i kontrolnym. Jej kadencja wynosi 4 lata i

Liczy się od dnia wyborów. Liczba radnych uzależniona jest od liczby mieszkańców powiatu. Do rady powiatu należy 1) podejmowanie uchwał w sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady powiatu, 2) wybór i odwołanie zarządu, 3) powoływanie i odwoływanie sekretarz i skarbnika powiatu, 4) uchwalanie budżetu powiatu i rozpatrywanie sprawozdań z jego wykonania, 5) podejmowanie uchwal w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych w ustawie, 6) podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu. Uchwały powiatu zapadają w głosowaniu jawnym zwykłą większością głosów, przy 1/2 składu rady.

Do wyłącznych kompetencji rady powiatu należy na podstawie i w granicach upoważnień stanowienie aktów prawa miejscowego . mają one na terenie powiatu charakter powszechnie obowiązujący, stanowiące są one w sprawach: ustroju powiatu, organizacji i trybu pracy rady powiatu i jej organów, szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu, zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, porządkowych niezbędnych dla ochrony życia i zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Akty prawa miejscowego ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Zarząd powiatu - stanowi organ wykonawczy powiatu, w jego skład wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Rada powiatu w głosowaniu tajnym wybiera starostę , a potem na jego wniosek pozostałych członków. Zarząd wykonuje uchwały rady powiatu oraz określone prawem zadania powiatu, do kompetencji należy 1) przygotowanie projektów uchwał rady, 2) wykonanie uchwał radu, 3) wykonanie budżetu powiatu, 4) gospodarowanie mieniem powiatu, 5) uchwalanie regulaminów określających organizację i zasady funkcjonowania jednostek organizacyjnych powiatu, uchwalanie przepisów porządkowych. Zarząd wykonuje swoje zadania przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji oraz jednostek organizacyjnych powiatu , które tworzą powiatową administrację zespoloną.

Starosta przewodniczy zarządowi powiatu i organizuję jego pracę, a także pracę starostwa powiatowego, kieruje on bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje go na zewnątrz. Ponadto starosta wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości powiatu, jeżeli przepisy szczególnie nie przewidują , że czynić ma to zarząd.

Sekretarz i skarbnik powiatu będący głównym księgowym budżetu powiatu powoływani są przez radę powiatu na wniosek starosty, uczestniczą oni w pracach zarządu powiatu, a także z głosem doradczym mogą uczestniczyć w obradach powiatu i jej komisji.

Województwo - oznacza największą jednostkę podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy, a organy tego samorządu nie posiadają kompetencji nadzorczych ani kontrolnych wobec powiatu i gmin. Zadania samorządu wojewódzkiego wykraczają swoim zasięgiem poza zadania gmin i powiatów, należy tu m.in. określenie strategii rozwoju województwa, przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy, ochrona środowiska, zadania z zakresu bezpieczeństwa publicznego, dróg i transportu.

Sejmik województwa jest pochodzącym z wyborów organem stanowiącym i kontrolnym województwa, kadencja 4 lata od dnia wyborów. Do jego wyłącznej właściwości należy; 1) uchwalanie strategii rozwoju województwa, 2) uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego, 3) podejmowanie uchwały w sprawie prac nad projektem uchwały budżetowej, uchwalanie budżetu województw, określanie zasad udzielania dotacji przedmiotowych i podmiotowych z budżetu województwa, udzielenie absolutorium zarządowi województwa, wybór i odwoływanie zarządu, powoływanie i odwoływanie skarbnika.

Stanowienie aktów prawa miejscowego też należy do wyłącznych właściwości sejmiku. Akty te dotyczą w szczególności statutu województwa, zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim, zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów. Ogłaszane są w dzienniku urzędowym i wchodzą w życie z dniem jego publikacji uznanym za dzień ich ogłoszenia.

Przewodniczący sejmiku wybierany jest przez sejmik spośród radnych w głosowaniu tajnym bezwzględną większością głosów. Przewodniczący organizuję pracę sejmiku i prowadzi jego obrady, ale też może powierzyć te czynności wiceprzewodniczącemu. Przewodniczący zwołuje sesje sejmiku.

Sejmik może powoływać komisje. Ustawa o samorządzie zawiera tylko regulacje dotyczące komisji rewizyjnej, powoływana jest ona z celu kontrolowania zarządu województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Opiniuje też wykonywanie budżetu

Zarząd województwa jest organem wykonawczym. Zarząd wybierany jest przez sejmik. Zarząd wykonuje zadania należące do samorządu województwa, do jego zadań należy wykonywanie uchwał sejmiku, gospodarowanie mieniem, przygotowanie projektu budżetu, przygotowanie strategii rozwoju województwa, polany zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich, organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi.

Marszałek województwa organizuje pracą zarządu i urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwa na zewnątrz.

Wojewoda wykonuje zadania administracji rządowej w terenie w raz z podporządkowanymi mu organami administracji ogólnej. Wojewoda powoływany jest i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów, jest przedstawicielem rządu na obszarze województwa.

Zrzeszenia jednostek samorządu terytorialnego

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawa zrzeszać się. Możliwość tworzenia zrzeszeń jednostek ST z jednej strony symuluje procesy decentralizacyjne, a z drugiej usprawnia działania samorządu i jego organów.

17. Trybunał Konstytucyjny

Konstytucja z 1997 roku umieściła przepisy o Trybunale konstytucyjnym w rozdziale zatytułowanym ,,Sądy i Trybunały" i zaliczyła go do organów władzy sądowniczej.. trybunał jest organem władzy sądowniczej powołanym do badania zgodności z konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań, trybunał nie sprawuje zaś wymiaru sprawiedliwości , gdyż jest to funkcja właściwa dla sądów. Jest organem odrębny i niezależnym od innych władz. Można wskazać następujące cechy trybunału konstytucyjnego, które odróżniają go od sądów: 1) szczególny tryb powoływania sędziów TK przyjmujący zasadę kadencyjności, 2) nie podleganie nadzorowi judykacyjnemu Sądu najwyższego, 3) niewystępowanie związków pomiędzy Trybunałem a krajową radą sądownictwa. Zasada niezawisłości sędziów jest podstawowym elementem wyznaczającym charakter ustrojowy Trybunału. Ustrojodawca przyznając sędziom konstytucyjnym atrybut niezawisłości sędziowskiej. Sędziowie ci podlegają tylko konstytucji, co należy łączyć z funkcją orzekania o zgodności z konstytucją. Podległość sędziów TK konstytucji oznacza, iż w procesie badania konstytucyjności prawa są oni zobowiązani kierować się normami konstytucji. Zasadę niezawisłości sędziowskiej należy wiązać z istnieniem szeregu jej gwarancji. Jednym z przejawów zasady niezawisłości sędziowskiej a jednocześnie jej gwarancją jest immunitet sędziowski. Jego istota polega na tym , że sędziego TK nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej bez uprzedniej zgody Trybunału. Immunitet ma charakter formalny co oznacza że nie uchyla on ani karalności ani przestępczości czynu , a stanowi jedynie przeszkodę procesową dla wszczęcia postępowania karnego. Zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności sędziego wyraża większością 2/3 głosów Zgromadzenie ogólne. Zasada wybieralności sędziów TK jest kolejną a zasad jego organizacji i funkcjonowania. Kandydatów na stanowisko sędziego TK przedstawia co najmniej 50 posłów lub prezydium sejmu. Wymogiem konstytucyjnym jest aby kandydat na sędziego TK wyróżniał się wiedzą prawniczą. . uchwała sejmu w sprawie wyboru sędziego TK zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 1/2 liczby posłów. W stosunku do sędziów ma zastosowanie zasada kadencyjności. Są oni wybierani indywidualnie przez sejm na okres dziewięcioletniej kadencji. Zasada kolegialności która rozciąga się na 1) sprawy nie związane z orzecznictwem , chodzi tu o sprawy rozstrzygane w drodze uchwał Zgromadzenia ogólnego, 2) działalność orzeczniczą - trybunał , w odróżnieniu od prawie wszystkich europejskich sądów konstytucyjnych nie orzeka z reguły w pełnym składzie , a czyni to jedynie w nielicznych wypadkach.

Skład i struktura - w skład Trybunału wchodzi 15 sędziów wybranych przez Sejm. Organami trybunału są 1) zgromadzenie ogólne składa się ono z sędziów TK. Zwołuje je prezes TK i on lub wiceprezes przewodniczą Zgromadzeniu. Prezes zwołuje zgromadzenie TK przynajmniej raz w roku w celu omówienia działalności TK oraz problemów wynikających z jego orzecznictwa. Prezes proponuje też porządek obrad Zgromadzenia, mogą one odbywać się przy dziwach zamkniętych. Do kompetencji zgromadzenia należy uchwalanie regulaminu TK, wybór kandydatów na Prezesa i wiceprezesa TK, uchwalanie dochodów i wydatków , zatwierdzenie przedkładanych sejmowi i senatowi dorocznych informacji o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa TK, stwierdzenie wygaśnięcia mandatu sędziego TK, wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności sędziego TK. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów, głosowanie jest jawne. W głosowaniu tajnym zgromadzenie dokonuje zaś wyboru kandydatów na stanowisko prezesa i wiceprezesa.

Prezes trybunału - Prezydent RP powołuje prezesa i wiceprezesa TK spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne. Prezes reprezentuje TK na zewnątrz oraz wykonuje czynności określone w ustawie i regulaminie Czyli zwołuje zgromadzenie do obrad, zapewnia organizację administracyjnych Warunków pracy TK przy pomocy podległego prezesowi biura trybunału, wyznacza składy orzekające, wyznacza terminy rozpraw na wniosek przewodniczącego składu orzekającego. W czasie nieobecności prezesa zastępuje go wiceprezes TK.

Kompetencje TK i postępowanie przed nim trybunał konstytucyjny orzeka o konstytucyjności i legalności aktów prawnych realizując te funkcję w następujących formach: 1) orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, 2) orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, 30 orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy, 4) zatwierdza na wniosek prezydenta RP zgodność z konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją.

Badanie zgodności norm polega na stwierdzeniu istnienia zgodności prawa z konstytucją lub jej braku, tj. istnienia niezgodności prawa z konstytucją. Kontrola dokonywana przez TK polega na ocenianiu pionowej zgodności norm prawnych. jej istotą jest dokonywanie oceny, czy norma niższego rzędu (przedmiot kontroli) jest zgodna z normą wyższego rzędu (podstawą kontroli, wzorcem kontroli). Podstawową dyrektywą tych ocen jest zasada hierarchiczności źródeł prawa, czyli nakaz, aby normy niższego rzędu były zgodne z normami wyższego Formą prawną wystąpienia o kontrolę normy jest wniosek, który ma spełniać wymogi formalne: czyli wskazanie organu który wydał kwestowany akt normatywny, sformułowanie zarzutu niezgodności tego aktu z aktem zajmującym w systemie prawa wyższą rangę, uzasadnienie tego zarzutu. Wnioskodawca do czasu rozpoczęcia rozprawy może wycofać wniosek.

Postępowanie przed TK przy rozpoznawaniu wniosków dotyczących konstytucyjności i legalności norm prawnych jest szczegółowo uregulowane w ustawie o TK. Uczestnikami postępowania są : podmiot , który złożył wniosek, organ, który wydał akt objęty wnioskiem, prokurator generalny, przedstawiciel sejmu, Prezydenta RP i ministra spraw zagranicznych, jeżeli wniosek dotyczy umów międzynarodowych. Postępowanie przed TK jest jawne, zasada jawności może zostać wyłączona w dwóch przypadkach; ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę tajemnicy państwowej. Skład orzekający jest uzależniony od rodzaju aktu normatywnego którego wniosek dotyczy, w sumie wyróżnia się 3 składy orzekające: pełny skład - w sprawach z wniosku prezydenta o stwierdzenie zgodności z konstytucją ustawy przed jej podpisaniem lub zgodności z konstytucją umowy międzynarodowej przed jej ratyfikowaniem, występują również składy pięciu sędziów i skład trzech sędziów.

Rozprawa rozpoczyna się od wywołania sprawy, po czym wnioskodawca i pozostali uczestnicy przedstawiają swoje stanowiska i dowody na ich poparcie. Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego. Obecność na niej jest obowiązkowa dla wnioskodawcy lub jego przedstawiciela, obowiązkowy jest również udział organu który wydał akt normatywny objęty wnioskiem, w przypadku niestawiennictwa TK może odroczyć rozprawę.

Orzeczenia można podzielić na:

1) pozytywne - stwierdzające konstytucyjność aktu normatywnego, 2) negatywne - stwierdzające niezgodność aktów normatywnych z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami. Orzeczenia TS są ostateczne czyli ani TK ani żaden inny organ zewnętrzny nie może uchylić ani zmienić orzeczenia wydanego przez skład orzekający Trybunału. Orzeczenie o nie konstytucyjności prowadzi do uchylenia normy dotychczas obowiązującej, uchylenie nie następuje jednak z momentem wydania orzeczenia , lecz z momentem jego ogłoszenia w organie urzędowym.

Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych - tam czyje prawo konstytucyjne zostało naruszone lub tez naruszone lub ograniczone wolności może wnieść skargę do TK. Powiadamia się też RPO o wpłynięciu skargi. RPO może wziąć udział w postępowaniu przed TK i może stać się jego uczestnikiem. Skargi konstytucyjne rozpatrywane są na rozprawach. Przebieg rozprawy jest w zasadzie taki sam jak , jak w przypadku wniosku o zbadanie zgodności prawa. Wyrok ogłoszony jest na posiedzeniu jawnym , opublikowany jest w dzienniku ustaw RP.

Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. - podmiotem sporu może tu być zatem każdy konstytucyjny organ państwa , którego szczegółowy zakres kompetencji, prawa i obowiązki reguluje konstytucyjna ustawa.

Orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych - Ustrojodawca podaje kontroli TK cele partii, a także metody realizacji tych celów. Celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa, TK stoi na straży zgodności z konstytucją celów i działalności partii. Jeżeli partia polityczna wprowadziło swojego statutu zmiany niezgodne z ustawą konstytucyjną o partiach politycznych to sąd może wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zarówno celów jak i zasad działania partii.

Sygnalizowanie luk i uchybień w prawie - TK przedstawia organom stanowiącym prawo uwagi o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności polskiego systemy prawnego.

18. Rada ministrów (rząd)

Konstytucja zalicza RM obok Prezydenta RP do organów władzy wykonawczej. RM składa się z Prezesa RM i ministrów, a ponadto w jej skład mogą być powoływani wiceprezesi RM oraz przewodniczący komitetów. Konstytucja wprowadziła również stanowisko wiceprezesa RM, jeśli zastępuje on prezesa dysponuje wszelkimi środkami władzy, jeśli stoją na czele ministerstwa dysponują wszelkimi uprawnieniami ministra. Do przewodniczących komitetów, którzy wchodzą w skład RM należą obecnie przewodniczący Komitetu Badań Naukowych, Komitetu Integracji Europejskiej oraz Rządowego Centrum Studiów Strategicznych.

Organizacja i funkcjonowanie RM występuje tu zasada kolegialności działania RM polegającą na zastrzeżeniu realizacji wszystkich kompetencji RM. Zasada to oznacza że RM działając jako organ kolegialny na posiedzeniach rozpatruje sprawy wchodzące w zakres jej kompetencji. Posiedzenia zwołuje prezes, on też przewodniczy im i ustala porządek obrad. Dla ważności posiedzenia wymagana jest obecność większości członków RM. Rozstrzygnięcia RM podejmowane są w drodze uzgodnienia na posiedzeniu, gdy osiągnięcie wspólnego stanowiska w drodze uzgodnienia nie jest możliwe rozstrzygnięcie zapada w drodze głosowania. Związana z zasadą kolegialności zasada jednolitej realizacji przez wszystkich członków RM polityku ustalonej przez rząd. Każdy z członków zobowiązany został m.in. do realizowania polityki ustalonej przez RM, współdziałania z innymi członkami RM, nadzorowania działalności terenowych organów administracji rządowej, współdziałania z samorządem terytorialnym i organizacjami społecznymi, reprezentowania w swoich wystąpieniach stanowiska zgodnego z ustaleniami przyjętymi przez rząd. RM jak każdy organ może powoływać swoje organy wewnętrzne konieczne dla usprawnienia jej działania, należą do nich: stałe komitety RM, komitety do rozpatrzenia określonej sprawy, rady i zespoły tworzone przez Prezesa, komisje wspólne których celem jest wypracowanie wspólnego stanowiska w sprawach ważnych dla polityki RM, rada legislacyjna.

RM może ustanowić na mocy rozporządzenia swoich pełnomocników dla prowadzenia określonych spraw np. pełnomocnik do spraw usuwania skutków powodzi. W strukturze aparatu rządowego należy wskazać na występowanie urzędników centralnych zwanych też centralnymi organami administracji państwowej. Obejmują one zasięgiem swojego działania całe terytorium RP. Sprawują funkcje administracyjne, tzn. funkcje z zakresu władzy wykonawczej. Podlegają one RM, premierowi lub poszczególnym ministrom,, powołuje je zwykle premier. Są z reguły organami jednoosobowymi i noszą wówczas nazwę urzędu. Ustawa o RM przewidziała utworzenie Kancelarii Prezesa Rady ministrów. Zapewnia on obsługę RM, jej prezesa i wiceprezesów, jej stałych komitetów oraz kolegium do spraw Służb specjalnych.

Pozycja ustrojowa prezesa RM.

1) reprezentuje RM - premier w imieniu RM podpisuje oświadczenia, dokumenty , akty prawne itp., występuje wobec innych organów państwowych, wobec osób fizycznych i prawnych, a także wobec rządów innych państw. Premier przyjmuje też pisma adresowane do RM i nadaje im bieg.

2) kieruje pracami RM - czyli zwołuje, otwiera, ustal porządek obrad i prowadzi jej posiedzenia. Ponadto premier może przewodniczyć w każdym z komitetów RM. Premier kierując pracami może wyznaczyć ministrowi zakres spraw, w których działa on z jego upoważnienia, zadąć informacji, dokumentów i sprawozdań od ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody, może brać udział w posiedzeniach komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji rządowej i przedstawiać na nich wnioski, rozstrzyga spory kompetencyjne między ministrami, zastępuje ministra w razie nieobsadzenia stanowiska ministra lub czasowej niezdolności ministra do wykonywania obowiązków.

3) Wydaje rozporządzenia - czyni to tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie

4) Zapewnia wykonanie polityki RM i określa sposoby jej wykonywania - korzysta w tym wypadku wobec członków rady ministrów z przyznanych mu kompetencji związanych z kierownictwem pracami RM. Ponadto powinien wpływać wszystkimi możliwymi w danej sytuacji środkami na pozostałe organy państwowe.

5) koordynuje i kontroluje pracę członków RM.

6 ) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym

7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej

premier oprócz wyżej wymienionych wyżej kompetencji dość szerokie uprawnienia w zakresie kreowani organów pomocniczych swoich lub RM. Ma ponadto kompetencje do powoływania i odwoływania wyższych urzędników państwowych.

Osobną grupę stanowią kompetencje premiera względem wojewody, który jest przedstawicielem RM w województwie. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy: 1) powoływanie i odwoływanie wojewody - premier czyni to na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, 2) uchyla w trybie nadzoru ustanawianych przez wojewodę aktów prawa miejscowego, w tym rozporządzeń porządkowych, 3) sprawuje nadzór nad działalnością wojewody i dokonuje okresowej oceny jego pracy, 4) kieruje działalnością wojewody poprzez wydawanie zarządzeń i poleceń.

Premier odgrywa rolę w tworzeniu rządu i w zmianach w jego składzie oraz w składaniu dymisji RM. Premie proponuje skład RM i ma wyłączne prawo występowania do prezydenta z wnioskiem o dokonanie zmian w składzie RM, a jego rezygnacja oznacza automatycznie dymisję rządu. Ponadto może zwrócić się do sejmu w wyrażenie RM wotum zaufania.

Ministrowie

Minister to jednoosobowy naczelny organ państwa, a zarazem członek organu kolegialnego RM; wyróżnia się dwie kategorie ministrów: 1) kierujących określonymi działami administracji rządowej tzw. ministrowie resortowi, 2) wypełniających zadania wyznaczone im przez Prezesa RM tzw. ministrowie bez teki, nie piastują oni kierownictwa resortu la są pełnoprawnymi członkami RM.

Minister jednoosobowo wykonuje swoje kompetencje, kieruje nadzoruje i kontroluje działalność podporządkowanych organów, urzędów i jednostek, korzysta przy tym z pomocy sekretarza i podsekretarzy stanu, sekretarz taki zastępuje ministra . Zarówno sekretarza stanu jak i podsekretarza powołuje premier na wniosek właściwego ministra.

Kompetencje Rady Ministrów.

RM kieruje administracją rządową, konstytucja wyraźnie określa jej charakter jako organu władzy wykonawczej do głównych kompetencji RM zalicza się 1) zapewnienie wykonania ustaw- RM powinna wpływać wszystkimi możliwymi środkami w danej sytuacji na pozostałe organy , aby właściwie wykonywały one ustawy. 2) wydawanie rozporządzeń , 3) koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej - RM kierując administracją rządową musi mieć możliwość badania , w jaki sposób wykonuje ona swoje obowiązki, a więc kontrolowania jej działalności , korzysta z reguły w tym przypadku albo z wyspecjalizowanych jednostek kontroli wewnętrznej albo z NIK, 4) ochrona interesów Skarbu Państwa - konstytucja dopuszcza podejmowanie przez RM różnorodnych działań byle by tylko służyły one wykorzystywaniu przez RM i podległe jej organy wszystkich prawnych możliwości przysparzania korzyści Skarbowi Państwa, bądź przynajmniej zapobiegały uszczupleniem majątku będącego w jego dyspozycji, 5) uchwalanie projektu budżetu państwa- kompetencja ta stanowi konsekwencję przyznania RM wyłącznego prawa inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy budżetowej, opracowując budżet RM bierze pod uwagę ustalone przez siebie kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa w zakresie objętym jej kompetencjami, projekt ustawy budżetowej sporządza minister finansów, a następnie uchwala go rada, zobowiązana jest go przedstawić sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, 6) kierowanie wykonaniem budżetu państwa - w realizacji wykonania budżetu uczestniczą też podległe organy, stad też nie wystarczy , aby sama podjęła działania mające na celu wypełnienie tych zadań wykonawczych, ale powinna też przy pomocy instrumentów, jakimi dysponuje oddziaływać na podległe sobie organy i współdziałać z organami jej nie podporządkowanymi. RM odpowiada za wykonanie budżetu przed sejmem, który udziela jej absolutorium. 7) zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego - zadaniem RM jest oddziaływanie przy pomocy wszystkich dostępnych środków na inne organy państwowe oraz kierowanie procesami społecznymi dla osiągnięcia celu. Jest to tradycyjna kompetencja władzy wykonawczej umożliwiająca właściwe funkcjonowanie państwa i gwarantująca pewność bytu jego mieszkańców, 8) zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa - chodzi tu o podejmowanie działań związanych z obronnością państwa, ale również i o prowadzenie polityki zagranicznej nakierowanej na eliminowanie groźby obcej agresji, szczególne znaczenie w tej dziedzinie ma niewątpliwie zgodne współdziałanie RM z prezydentem, 9) sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. 10) zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzanie i wypowiadanie innych umów. 11) wydawanie uchwał- uchwały te mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe RM, 12 uchylanie rozporządzeń lub zarządzeń na wniosek Prezesa RM.

Odpowiedzialność RM i je członków

Członkowie RM ponoszą za działalność RM solidarną odpowiedzialność polityczną przed sejmem. Sejm wyraża RM wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów. Przyjęcie przez sejm złożone go wniosku do sejmu pociąga za sobą obowiązek prezydenta RP udzielenia dymisji RM wskazanej we wniosku i powołania wybranego przez sejm nowego premiera. Ministrowie ponoszą przez sejmem indywidualną odpowiedzialność polityczną, Sejm wyraża ministrowi wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów, prezydent RP zobowiązany jest odwołać ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności. Szczególną formą realizacji zasady odpowiedzialności politycznej jest udzielnie przez sejm RM absolutorium. Jest to akt sejmu uznający prawidłowość działalności finansowej RM w okresie roku budżetowego.

Członkowie RM odpowiadają również przed TS za czyny nie stanowiące przestępstwa, którymi jednak w zakresie swego urzędowania, w sposób zawiniony naruszyli konstytucję lub ustawy. Podlegają oni też odpowiedzialności karnej za przestępstwa popełnione z zajmowanym stanowiskiem.

Zeszyt

Na szczeblu centralnym wyróżnić można organy naczelne administracji rządowej oraz organy lub urzędy centralne i agencje. Do organów naczelnych zaliczamy Prezesa rady ministrów i ministrów kierujących poszczególnymi działami. Radę ministrów i przewodniczących komitetów to jest integracji europejskiej, badań naukowych, przewodniczący KRRiTV. Na tym samym poziomie można z racji wydawania rozporządzeń umieścić szefa rządowo studium studiów strategicznych, wymienione organy naczelne odpowiadają za funkcjonowanie administracji rządowej RP, natomiast urzędy centralne i agencje pełnią również istotne funkcje w działalności administracyjnej państwa i charakteryzują się następującymi cechami: 1) obejmują całe terytorium państwa, 2) są powoływane mocą ustawy lub wyjątkowo aktem niższego rzędu to jest rozporządzeniem, 3) są zorganizowane trójstopniowo np. administracja celna, a wyjątkowo jednostopniowa np. urząd statystyczny. Związku z przekształceniami społeczno-gospodarczymi w latach 90 tych szczególnie mamy do czynienia z powoływaniem wielu państwowych osób prawnych którymi są agencje np. własności rolnej skarbu państwa, restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa, mienia wojskowego. Administracja rządowa po za szczeblem centralnym zorganizowana jest w układzie terytorialnym państwa i tak na szczeblu terenowym przedstawicielem rządu jest w województwie wojewoda, powoływany i odwoływany przez prezesa RM, podległym mu urzędem wojewódzkim jest jednocześnie zwierzchnikiem wojewódzkiej administracji rządowej której w skład wchodzi 16 organów, miedzy innymi komendant wojewódzkiej straży pożarnej, policji kurator. Wojewoda po reformie w 19999 roku ma ogromne możliwości organizacyjne, może tworzyć delegatury w byłych miastach wojewódzkich, w sferze prawnej wydaje rozporządzenia wykonywania i porządkowe i jednocześnie pełni nadzór funkcjonalny nad samorządem terytorialnym. Rządowa administracja zespolona jest ponadto zorganizowana niżej w ramach tzw. powiatowej administracji zespolonej, gdzie się mieści 6 służb i gdzie zwierzchnikiem jest organ samorządu czyli starosta. obok administracji rządowej na terenie państwa zgodnie z różnymi podziałami specjalnymi działają organy administracji nie zespolonej czyli specjalnej jak leśna, skarbowa itd. organy te podlegają urzędom centralnym, a w układach terytorialnych podlegają w pewnym stopniu wojewodzie , gdy składają mu projekty zarządzeń wykonawczych i porządkowych i organom kolegialnym samorządu terytorialnego gdy radom gminy i powiatu przekładają sprawozdanie ze swej pracy.

19. Ogólna charakterystyka konstytucji z 1997 roku.

Całościowo określa ona ustrój III Rzeczpospolitej jest pełna i regulacje wszystkie elementy układowe to jest określa podmiot suwerennej władzy, wolności i prawa systemu organów władzy publicznej. Jest konstytucją państwa liberalno-demokratycznego i kompromisu politycznego, odwołuje się do różnorakiego systemu wartości:

1) liberalno-demokratycznych po przez określenie państwa prawnego pluralizm i legalizm działania organów publicznych oraz gospodarki rynkowej

2) wartości socjaldemokratycznych co przejawia się w zawartych w konstytucji urzeczywistnienie zasady sprawiedliwości społecznej ochrony praw socjalnych i gwarancji bezpieczeństwa socjalnego obywateli.

3) wartości chrześcijańsko-demokratycznych przejawiających się w zasadach solidaryzmu i pomocniczności określeniu przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka oraz ochroni praw rodziny.

4) Wartości utożsamianych z myślą patriotyczno-narodową w postaci zawartej w niej zasad jedności i niepodzielności państwowej, ochrony kultury i dziedzictwa narodowego.

Nowa konstytucja jest zamknięciem zmian ustrojowych zapoczątkowanych w 1989, odpowiada współczesnym tendencjom konstytualizmu światowego co znajdujemy w regulacjach dotyczących sądownictwa, wprowadzenia instytucji demokracji bezpośredniej oraz przyjęciu zracjonalizowanego systemy rządów parlamentarno-gabinetowych. Konstytucja precyzyjnie określa tzw. zamknięty system źródeł prawa.

Konstytucja odpowiada współczesnym standardom ochrony praw i wolności obywatelskiej, wprowadzono skargę konstytucyjną i dwuinstancyjne postępowanie administracyjne, a w najbliższych latach sądownictwo przejmie sprawy rozpatrywane przez kolegia. Jednocześnie przyjęte w niej rozwiązania przewidują przyjęcie polski do unii Europejskiej i Europejskiego Systemu Bezpieczeństwa. Widać to w postanowieniach dotyczących cywilnych kontroli nad armią. w regulacjach dotyczących stanów wyjątkowych i finansów państwa , daje również możliwość co było i jest krytykowane do dzisiaj przekazane na podstawie umowy międzynarodowej organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencji organowi władzy państwowej, w niektórych sprawach o przyjętym w niej systemie wartości świadczy struktura rozdziału, w pierwszej kolejności przedstawiono charakter państwa i podstawowe zasady ustroju RP, zaraz po tym uregulowano sprawy wolności i praw obywateli, następnie usystematyzowano przepisy dotyczące źródeł prawa i poszczególnych organów władzy publicznej. W osobnym rozdziale opisano sądy i trybunały, a osobno organy kontroli państwowej i ochrony prawa to jest NIK RPO, KRRiTV, nowymi rozdziałami są te które opisują finanse państwa stany nadzwyczajne.

---