1. PRAWO OSOBOWE

1.ZDOLNOŚC PRAWNA I JEJ WYMOGI

Zdolność prawna zaczynała się od chwili narodzin, ale tylko osób wolnych, niewolnicy jej nie mieli.

Pełna zdolność prawna stawała się udziałem tylko osób wolnych, którzy urodzili się jako obywatele rzymscy i jako osoby sui iuris.

Latynowie i pelegryni osiągali przez urodzenie zdolność prawną według własnych systemów prawnych.

ZDOLNOŚĆ PRAWNA - jest to zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków.

W nomenklaturze prawniczej ten, kto ma zdolność prawna nazywany jest osobą.

W prawie rzymskim inaczej wyglądała podmiotowość prawna w świetle prawa prywatnego, a inaczej w świetle prawa publicznego.

• Prawo publiczne: brak pojęcia osoby alieni iuris

• Prawo prywatne: zdolność prawna w prawie prywatnym można było nabyć z chwila urodzenia - gdy ojciec dziecka, obywatela rzymskiego, nie żył lub nie mógł sprawować nad nim patria potestas, np. w przypadku dziecka pozamałżeńskiego.

Pojedynczą osobę ( persona) i jej sytuacje prawną określano terminem caput.

Sytuacje prawna jednostki ludzkiej ( pełną zdolność prawną) określały w szczególności :

1. status libertatis - stan wolności czy niewoli

2. status civitatis - stanowisko w państwie

3. status familiae - stanowisko zajmowane w rodzinie

Zdolności prawnej majątkowej nie mieli:

1. niewolnicy

2. nieobywatele

3. osoby alieni iuris ( z wyjątkiem synów mających peculium castense, quasi canstense czy adventicium).

W niektórych przypadkach prawo rzymskie zastrzegało dla dziecka poczętego, ale jeszcze nieurodzonego ( nasciturus) możność nabycia pewnych uprawnień ( np. prawa do spadku), warunkiem było to , aby urodziło się żywe.

„Nasciturus pro iam habetur, quotens de commodis eius agitur” ( dziecko poczęte uważa się za już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść).

Dla ochrony prawa dziecka poczętego ustanowiono specjalnego kuratora - curator

Ventris.

UTRATA ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

1. przez śmierć

2. na skutek utraty dotychczasowego status :

1. przez stanie się osobą alieni iuris

2. przez utratę obywatelstwa

Każdą zmianę status Rzymianie nazywali capitis deminutio ( czyli uszczuplenie praw).

Capitis deminutio maxima - największe uszczuplenie praw - następowało gdy ktoś tracił równocześnie obywatelstwo i wolność np. na skutek wyroku w procesie, na skutek popadnięcia w niewolę u wrogów

• ius postliminii - czyli prawo powrotu - na jego mocy obywatel rzymski, który powrócił zniewoli u wrogów odzyskiwał wszelkie prawa, które miał przed popadnięciem w niewolę

• jeśli zaś obywatel rzymski zmarł w niewoli u wrogów, to od I w p.n.e. przyjmowano fikcję że zmarł on w chwili dostania się do niewoli jako osoba wolna ( w celu zachowania ważności sporządzonego testamentu) fictio legis Corneliae

Capitis deminutio media - średnie uszczuplenie - zachodziło przy utracie obywatelstwa z zachowaniem wolności

Capitis deminutio minima - najmniejsze uszczuplenie - gdy przy zachowaniu wolności i obywatelstwa zmieniało się swoja pozycję w rodzinie.

2.POCZĄTEK I KONIEC OSOBOWOŚCI FIZYCZNEJ

Osobowość prawna człowieka w prawie rzymskim rozpoczynała się z chwilą urodzenia tylko osób wolnych. Niewolnicy jej nie mieli.

Pełną zdolność prawną miał ten, kto jednocześnie posiadał status libertatis, civitatis i familiae - czyli obywatel rzymski, będący osobą sui iuris.

Osoby alieni iuris miały ograniczona zdolność prawną.

Pewne prawa ( np. prawo do spadku) można było zastrzec już dla płodu ( nasciturus). Dla ochrony jego praw można było nawet ustanowić specjalnego kuratora. Nowonarodzony stawał się podmiotem praw tylko wtedy, kiedy urodził się żywy. Nabycie zdolności prawnej przez noworodka mogło mieć doniosłą wartość zwłaszcza na gruncie prawa spadkowego.

Osobowość fizyczna człowieka kończył się z chwilą śmierci. Jednak zmiany w konstrukcji zdolności prawnej mogły nastąpić jeszcze za życia człowieka, przez utratę lub zmianę w obrębie jednego z trzech statusów:

• status libertatis

• status civitatis

• status familiae

Stosownie do tego stosowano trzy rodzaje umniejszania osobowości człowieka:

1. capitis deminutio maxma - zachodziła gdy podmiot tracił wolność

2. capitis deminutio media - zachodziła gdy tracił obywatelstwo rzymskie

3. capitis deminutio minima - gdy zmieniał swe stanowisko rodzinne

3.STATUS LIBERTATIS

Czyli stan wolności lub niewoli.

Najważniejszy podział wg Gaiusa: „wszyscy ludzie albo są wolni, albo są niewolnikami”

Niemały wpływ na sytuację prawną człowieka wolnego miała także cześć obywatelska ( existimatio) - rzymianie przywiązywali do niej wielką wagę.

WOLNI

Kategoria ludzi wolnych jest bardzo zróżnicowana. Gaius uważał za najważniejszy podział na :

• wolnourodzonych ( ludzie wolni od urodzenia) ingenui

• wyzwoleńcy ( byli niewolnicy) libertini

WOLNI

INGENUI LIBERTINI

Wolni mieszkańcy państwa rzymskiego zarówno wolno urodzeni jak i wyzwoleńcy różnili się miedzy sobą rodzajem swego stanowiska w państwie ( status civitatis).

NIEWOLNICY

Niewolnik był traktowany jako przedmiot prawa. Nie mógł być właścicielem, wierzycielem czy podmiotem w sferze prawa familijnego, nie mógł pozywać ani być pozwanym. Właściciel niewolnika mógł mu przekazać część swego majątku w zarząd, jako tzw. peculium, ale majątek oraz uzyskiwane z niego pożytki stanowiły własność właściciela niewolnika

Właściciel miał nad niewolnikiem prawo życia i śmierci. Miał tez prawo wyzwolenia.

Obok osób wolnych i niewolników istniała kategoria

osób półwolnych - były to osoby formalnie wolne, ale ich wolność nie była pełna.

Do tej kategorii zaliczani byli:

• dłużnicy poddani egzekucji osobistej ( addicti)

• najemni gladiatorzy

• przedsiębiorcy poddani surowej dyscyplinie ( auctorat)

• osoby wykupione z niewoli nieprzyjacielskiej

• personae in mancipio czyli dzieci sprzedane w niewole przez swoich ojców w specyficzny stan zależności

• coloni - drobni dzierżawcy gruntów rolnych, początkowo wolni, ale w okresie dominatu trwale przytwierdzeni do ziemi

4.POWSTANIE NIEWOLI

Niewolnicy rekrutowali się głównie z jeńców wojennych oraz dzieci urodzonych w niewoli, ponieważ niewola była stanem dziedzicznym - urodzenie się z matki- niewolnicy, płód niewolnicy ( patus ancilae) przypadał właścicielowi i powiększał jego majątek. Wyjątkiem była sytuacja kiedy matka w czasie ciąży choćby na chwilę odzyskała wolność - wtedy dziecko rodziło się wolne.

Inne sposoby popadania w niewolę:

1. wzięcie w niewolę nieprzyjacielską w wyniku działań wojennych - jednak obywatel Rzymski miał prawo powrotu

2. sprzedaż w niewolę trans Tiberim - czyli niewypłacalnego dłużnika

3. sprzedaż w niewolę dezerterów i osób uchylających się od spisu powszechnego

4. niewolnikami stawali się skazani na ciężkie roboty w kopalniach lub na walkę ze zwierzętami

W prawie prywatnym okresu cesarstwa na uwagę zasługuję sposób utraty wolności na postawie uchwały senatu S.C. Claudianum. Kobieta wolna, która utrzymywała stosunki z cudzym niewolnikiem bez zgody jego właściciela, stawała się sama niewolnica tego właściciela, później Justynian uchylił moc obowiązującą tej uchwały.

Człowiek w niewoli stawał się instrumentum vocale.

5.POŁOŻENIE PRAWNE NIEWOLNIKÓW

Niewolnik to servus lub mancipium, niewolnica - ancilla. Właściciel niewolnika to jego pan - dominus.

Jego władza nad niewolnikiem nazywa się potestas.

Niewolników w prawie rzymskim traktowano jak rzeczy, niewolnik był przedmiotem prawa. Właściciel miał wobec niewolnika vitae necisque potestas - czyli władzę życia i śmierci.

Niewolnik był przedmiotem obrotu gospodarczego, a w związku z tym, jego właściciel mógł z nim zrobić co chciał ( sprzedać, oddać w najem, zapisać w testamencie).

Niewolnik w świetle prawa prywatnego był rzeczą, ale rzeczą szczególną, zwana czasami instrumentum vocale - narzędziem mówiącym.

Związki między niewolnikami nie były małżeństwem. Związek taki nazywał się contubernium - także jeśli chodziło o związki mieszane np. niewolnik i osoba wolna - wtedy tez był contubernium.

Dzieci zrodzone z takiego związku zawsze były własnością - niewolnikami należącymi do właściciela matki.

Niewolnik nie mając zdolności prawnej nie mógł mieć prawnie swego majątku. Przez swoje działania mógł tylko skutecznie nabywać, polepszać sytuacje swojego pana. Nie mógł jej pogarszać, gdyż za zobowiązania zaciągnięte przez niewolnika, właściciel wg ius civile nie odpowiadał. Niewolnik zaciągał zobowiązania naturalne. Właściciel odpowiadał natomiast za przestępstwa swoich niewolników w formie odpowiedzialności oksalnej .

NIEWOLNICY NIE MIELI ŻADNYCH PRAW PUBLICZNYCH!

6.SPOSOBY WYZWALANIA NIEWOLNIKÓW

Wyzwolenie to MANUMISSIO. Termin ten oznacza dosłownie wypuszczenie z ręki.

Sposoby uwalniania były liczne i urozmaicone.

WYZWOLENIE

WG PRAWA CYWILNEGO WG PRAWA PRETORSKIEGO

1. Wyzwolenie według prawa cywilnego

Właściciel w ramach swoich uprawnień mógł wyzwolić niewolnika, na skutek wyzwolenia niewolnik mógł się stać obywatelem rzymskim, jeśli został wyzwolony za pomocą jednego z uznawanych przez ius civile sposobów formalnych:

1. manumissio vindicta - była wyzwoleniem dokonywanym przez właściciela przed organem władzy państwowej, najczęściej pretorem i za jego aprobatą.

2. manumissio censu - wyzwolenie polegało na wpisie dotychczasowego niewolnika ( z upoważnienia właściciela) na listę obywateli przy okazji spisu dokonywanego co 5 lat przez cenzorów.

3. manumissio testamento - było to nadanie wolności w testamencie, a zatem po śmierci właściciela. Dyspozycja testamentowa mogła zwierać różną treść:

• wyzwolenie mogło nastąpić bezpośrednio po otwarciu testamentu

• wyzwolenie mogło być uzależnione od spełnienia określonego warunku przez niewolnika

• ostatnim sposobem mogło być wyzwolenie przez sposób powierniczy - sporządzający testament nakładał na osoby obdarowane obowiązek wyzwolenia wskazanych niewolników.

* manumissio in ecclesia - chrześcijański sposób wyzwalania przed biskupem i zebrana gminą wyznaniowa.

2. Wyzwolenie według prawa pretorskiego

Zdarzało się, że niewolnik został wyzwolony w sposób nieformalny :

• inter amicos ( w gronie przyjaciół)

• lub per epistularum ( w liście)

Wyzwolony w taki sposób zostawał w świetle ius civile nadal niewolnikiem, chociaż faktycznie korzystał z wolności. Wyzwolonych w ten sposób ochraniali Pretorowie, odmawiając właścicielom prawa do ponownego wtrącenia nieformalnie wyzwolonych do niewoli. Byli to tzw. „wyzwoleńcy prawa pretorskiego”. Ich sytuacje prawna unormowała lex Iuna Norbana z 19 r.n.e. nadając im upośledzone stanowisko Latynów latyni juniańscy. Odtąd Latyn żył jak wolny, ale po śmierci jego majątek wracał do właściciela, który dokonał wyzwolenia. Dopiero Justynian zniósł kategorie Latynów juniańskich i wszelkie rodzaje wyzwoleń prowadziły do wolności i obywatelstwa.

7.POŁOŻENIE PRAWNE WYZWOLEŃCÓW

Wyzwoleniec nazywał się LIBERTUS albo LIBERTINUS.

Położenie wyzwoleńców było różne w zależności od rodzaju uzyskanej wolności.

Obywatelem rzymskim stawał się tylko wyzwolony przez obywatela i to z zachowaniem formy uznanej przez prawo cywilne.

Wyzwoleniec Latyna stawał się Latynem, peregryna - pelegrynem ;)

Wyzwoleńcy wszystkich kategorii byli upośledzeni zarówno w sferze prawa publicznego jak i prywatnego. Wyzwoleńcy nie mieli prawa ius honorum czyli dostępu do urządzeń republikańskich.

W sferze prawa prywatnego ciążyło nad nimi prawo patronatu ( ius patronatus). Z mocy prawa patronem wyzwoleńca stawał się osoba wyzwalająca, wobec której libertinus miał określone obowiązki. Zobowiązany był do świadczenia bezpłatnych usług, które przyrzekał jeszcze przed wyzwoleniem. Ciążył również nad nim obowiązek alimentacyjny wobec patrona.

Wyzwoleniec winien również okazywać patronowi posłuszeństwo i uległość, co w prawie przejawiało się tym, że nie mógł pozywać patrona do sądu bez zgody pretora, a skarg infamujących nie mógł w ogóle wytaczać przeciw niemu.

Wyzwoleńcy mieli swobodę rozwijania działalności gospodarczej i często dochodzili do znacznych majątków. Co nie pozostawało bez znaczenia dla patrona.

Patron dziedziczył po wyzwoleńcu, który nie pozostawił najbliższych dziedziców, ani testamentu. Najgorsza była sytuacja wyzwoleńców zaliczanych do peregrini dediticii. Były to osoby, które przed wyzwoleniem były karane lub używane do igrzysk cyrkowych. Nie mogli oni nigdy stać się obywatelami rzymskimi. Co więcej, nie mogli się osiedlać w Rzymie, ani w stumilowym okręgu od Rzymu.

Prawo patronatu było dziedziczne po stronie patrona, natomiast dzieci wyzwoleńców rodziły się już jako wolnourodzeni ( ingenui).

Przykrą zależność wynikającą z prawa patronatu mogły usunąć tylko przywileje cesarskie, zwalniało wyzwoleńca od ograniczeń w prawie publicznym i zapewniało mu za życia stanowisko podobne do wolnourodzonych ale nie znosiło prawa spadkowego patrona .

8.STANOWISKO PRAWNE OBYWATELI RZYMSKICH

Status Civitatis

W starożytności obywatelstwo miało istotny wpływ na zdolność prawną, ze względu na obowiązującą wówczas zasadę osobowości prawa. W myśl tej zasady każdy obywatel rządził się prawem tej gminy czy civitas, do której należał.

W starożytnym Rzymie istniały trzy zasadnicze kategorie mieszkańców:

1. obywatele rzymscy (cives Romani)

2. Latynowie (Latini)

3. cudzoziemcy (peregrini).

Gospodarzami państwa rzymskiego byli obywatele rzymscy, w związku z tym mieli szerokie uprawnienia w sferze prawa publicznego. Posiadali aparat władzy w swoich rękach.

Sprawowali urzędy (ius honorum), brali udział w głosowaniu na zgromadzeniach ludowych (ius suffragii), służyli w legionach. Obywatele posługiwali się własnym ius civile.

W sferze prawa prywatnego tylko obywatelom mogła przysługiwać władza ojcowska oraz to że tylko oni mogli zawierać iustum matrimonium.

Obywatelem stawało się przez urodzenie z rodziców - obywateli.

Obywatel rzymski mógł:

1. pozostawać w specyficznym związku małżeńskim iustum matrymonium

2. być dzierżycielem rzymskiej władzy ojcowskiej

3. podmiotem własności kwirytalnej

4. strona w procesie

9.STANOWISKO PRAWNE LATYNÓW

LATYNI - byli to pierwotni mieszkańcy Lacjum równiny sąsiadującej z Rzymem.

Latynowie mogli stać się obywatelami na mocy ius migrandi (przez osiedlenie się w Rzymie). Do nadania obywatelstwa prowadziło także wyzwolenie niewolnika przez obywatela. Na mocy lex Iulia i lex Plautia Papiria (z 90 i 89 r. p.n.e.) obywatelstwo uzyskali wszyscy wolni mieszkańcy Italii - Latynowie. Peregryni obywatelstwo uzyskali w wyniku edyktu cesarza Karakalli - Constitutio Antoniniana - z 212 r. n.e. Pozostali (Latini Iuniani, peregrini dediticii) obywatelstwo uzyskali dopiero za Justyniana.

Mogli oni zawierać związki małżeńskie z Rzymianami (conubium), brać udział w czynnościach prawnych dostępnych dla obywateli (commercium), korzystać z urządzeń rzymskiego prawa spadkowego (testamenti factio).

Istniało kilka kategorii Latynów:

1. Latyni dawni (właściwi) - Latini veteres,

2. Latini coloniarii - pierwotna kategoria prawdziwych Latynów została sztucznie rozszerzona, o nowa kategorie mieszkańców latyńskich (mieli mniejszy zakres uprawnień od tych wcześniejszych)

3. Latyni juniańscy.- czyli wyzwoleńcy prawa pretorskiego

Latyni w swoich stosunkach prywatnoprawnych rządzili się rzymskim prawem cywilnym.

10.STATUS FAMILIAE

Status ⇒ pozycja, sytuacja prawna danej osoby, ona to decydowała o zdolności prawnej lub jej zakresie

Najważniejsze status to:

- status libertatis

- status civitatis

- status familiae

Określono pozycje osoby ze względu na położenie prawne w rodzinie agnatycznej, z tego punktu widzenia wyróżniono osoby:

- niepodlegające władzy zwierzchniej w rodzinie (SUI IURIS)

- osoby jej podlegające (ALIENI IURIS)

SUI IURIS ⇒ osoba własnowolna

- jeśli był to mężczyzna, nosił wówczas miano PATER FAMILIAS

- jej stanowisko nie zależało od wieku

- jej stanowisko nie zależało od faktycznej sytuacji rodzinnej

- jej stanowisko nie zależało od pozycji publicznoprawnej

- rozstrzygającym kryterium była okoliczność, że dana osoba nie podlegała władzy familijnej

- tę pozycję mogła mieć także kobieta, ale mimo to nie mogła być zwierzchnikiem rodziny

ALIEI IURIS ⇒ dosł. „obcego prawa”

- niezależnie od wieku i płci podlegała władzy familijnej

- należeli: synowie (filii familias),

córki (filiae familias),

dalsi zstępni (descendentes),

dzieci adoptowane,

osoby in mancipio,

żona, jeśli weszła pod władzę (manus) swego męża,

niewolnicy

- ograniczona zdolność prawna tych osób: nie miały zdolności majątkowej, jakiekolwiek przez nią prawa nabyte przechodziły na własność pater familia

- synowie pozostający pod władzą oraz mężczyźni in mancipio jako obywatele rzymscy mieli uprawnienia w zakresie prawa publicznego, a w szczególności przysługiwały im:

- IUS SUFFRAGII (pr. do udziału i głosowania w zgromadzeniach l ludowych)

- IUS HONORARIUM (pr. piastowania urzędów)

11.CZEŚĆ OBYWATELSKA I JEJ USZCZUPLENIE

Utrata tej czci tzw. INFAMIA

- bezpośrednio na skutek popełnienia czynu haniebnego (np. dezercji)

- lub w sposób pośredni na skutek wyroku w procesie karnym lub procesie cywilnym, np. z actio doli

Osoba dotknięta infamią nie mogła być świadkiem przy czynnościach uroczystych jak np. MANCIPATIO i nie mogła występować w imieniu innych (być prokuratorem, kognitorem) ani ustanowić tych zastępców, doznawali ograniczenia w zakresie pr. spadkowego; nie mogli sprawować urzędów publicznych, pełnić funkcji sędziego, a także występować w charakterze świadka w procesie

TURPIDO - inna forma ujmy na czci obywatelskiej

(1) wskutek wykonania zawodu społecznego pogardzanego, uznawanego za niegodny obywatela rzymskiego (np. prostytucja, stręczycielstwo, aktorstwo, walka ze zwierzętami)

lub dopuszczenie się czynu potępianego w opinii społecznej (np. bigamia, naruszenie czasu żałoby wskutek przedwczesnego zawarcia drugiego małżeństwa) ⇒ ta infamia polegała na dezaprobacie i napiętnowaniu społecznemu pewnych osób

(2) wskutek zasądzenia w publiczno prawnym procesie karnym (np. z powodu dezercji z wojska) lub w procesie cywilnym z ACTIONES FAMOSAE tj. z powództwa pociągających za sobą niesławę

12.ZDOLNOŚC DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

- Jest to zdolność do samodzielnego dokonywania ważnych czynność prawnych i nabywania wskutek tego praw lub zaciągania zobowiązań

Dzieci (INFANTES) - nie miały zdolności do czynności prawnych, nie odpowiadały za czyny bezprawne, za te osoby działał TUTOR

Niedojrzali (IMPUBERES) - osiągnęły pewien poziom umysłowy wystarczający do udziału w obrocie prawnym

Prokulianie głosili:- do 12 roku życia - kobity; - do 14 roku życia - mężczyźni

Według szkoły Sabinianów należało sprawdzić rozwój fizyczny od którego zależał rozwój intelektualny, poprzez oględziny ciała (INSPECTIO CORPORIS)

Mogli dokonywać czynności prawnych przysparzających, ale nie byli zdolni do samodzielnego zawierania tych czynności, które przyczyniły się do pogorszenia ich sytuacji prawno-majątkowej (zaciągać zobowiązań, alienować rzeczy należących do ich majątku)

Do ważności czynności obciążających wymagane było zatwierdzenie opiekuna.

NEGOTIUM CLAUDICANS (czynność prawna kulejąca)

- gdy np. czynność prawna zawarta przez niedojrzałego zawierała równocześnie przysporzenie i obciążenie dla niedojrzałego (np. kontrakt kupno-sprzedaż) a opiekun jej nie zatwierdził, przyjmowano, że jest ona skuteczna tylko w zakresie przysporzenia. W rezultacie niedojrzały nabywał pr. do żądania świadczenia (np. wydanie towaru przy kupnie-sprzedaży) nie zaciągając jednocześnie zobowiązań do wykonania świadczenia wzajemnego (np. zapłacenia ceny)

Dojrzali poniżej 25 roku życia

(puberes minores viginti quingue annis)

- tę granicę wiekową wprowadził LEX LAETORIA (ok. 192 r. p.n.e.) ustawa stworzyła skargę penalną przeciw tym osobom dojrzałym, które nadużywając niedoświadczenia i nieznajomości spraw prawno-majątkowych osób małoletnich sui iuris w wieku poniżej 25 roku życia - dopuściły się wobec nich oszustwa

Chorzy umysłowo (FURIOSI)

jeśli chory umysłowo był osobą sui iuris, przyznawano mu kuratora (CURA FURIOSI), wg USTAWY XII Tablic kuratela ta buła przyznawana jego najbliższym krewnym agnatycznym, a w wypadku ich braku - gentylom

- kurator zarządzał jego majątkiem

- w okresie przejściowym ustąpienia choroby (LUCIDA INTERVALLA - jasne przerwy, chwile przytomności umysłowej) chory psychicznie mógł ważnie dokonywać czynności prawnych

Kobiety

Kobiety sui iuris - przed ukończeniem 12 roku życia traktowane tak jak niedojrzały podlegający opiece (PUPILLUS); po osiągnięciu wieku dojrzałości (12 lat) ich zdolność do czynności prawnych podlegała pewnemu uszczupleniu przez całe życie z racji płci:

- nie mogły sprawować władzy w rodzinie

- nie mogły dokonywać adopcji

- nie mogły sprawować opieki nad niedojrzałymi

Były poddawane opiece prawnej (TUTELA MULIERUM) - bez potwierdzenia opiekuna nie mogły dokonywać np. zbycia res mancipi, wyzwolenia niewolników, zaciągania długów

- nie mogły przyjmować odpowiedzialności za cudze długi

- nie mogły być świadkami przy uroczystych aktach prawnych

- LEX VOCONIA (169 r. p.n.e.) ograniczała zdolność kobiet do dziedziczenia testamentowego

Od czasów Augusta kobieta, która urodziła 3 dzieci, otrzymała przywilej IUS TRIUM LIBERORUM i pozbywała się opiekuna, uzyskała pełną zdolność do czynności prawnych.

MARNOTRAWCY (PRODIGI)

Osoby lekkomyślnie trwoniące majątek rodzinny, zwłaszcza odziedziczony po przodkach narażając przez to swoją rodzinę na zubożenie i niedostatek

- nie mogli samodzielnie dokonywać czynności prawnych pomniejszających lub obciążających ich majątek bez współdziałania kuratora

- położenie prawne marnotrawców stało się zatem podobne do położenia prawnego niedojrzałych (IMPUBERES)

13.OSOBY PRAWNE

- podmioty niefizyczne, którym prawo przyznało podmiotowość prawną

Prawo rzymskie nie znało wprawdzie tego terminu ani nie wypracowało teorii osoby prawnej, ale stworzyło jej podstawy

⇒ zespól osób (korporacja, stowarzyszenie)

⇒ masa majątkowa (fundacja)

STOWARZYSZENIE - zakładane za zgodą senatu (bądź princepsa) w okresie pryncypatu;

- związki osób wykonujących wspólny zawód (np. stowarzyszenie rzemieślników, kupców, armatorów, dzierżawców podatkowych)

- zw. osób o podobnej sytuacji majątkowej (kasy zapomogowe) lub

- związanych kultem religijnym (np. bractwa pogrzebowe)

Do założenia stowarzyszenia prawo wymagało co najmniej 3 osób (TRES FACIUNT COLLEGIUM) ale do istnienia już założonego stowarzyszenia wystarczała nawet jedna osoba

- miało swój majątek i kasę

- korporacje na wzór gmin miejskich posiadały majątek oddzielony od majątku poszczególnych członków

- na zewnątrz korporację reprezentował syndyk (ACTOR SIVE SINDICUS), który także działał jako jej przedstawiciel

- za długi stowarzyszenia odpowiada stowarzyszenie a nie osoby korzystające ze stowarzyszenia

FUNDACJE

- zakłady tj. wyodrębnione masy majątkowe przeznaczone dla pewnych celów użyteczności publicznej (np. alimentacji pewnych osób, zaopatrzenia ubogich lub chorych)

V-VI w. n.e. fundacje dobroczynne (PIAE CAUSAE) - masy majątkowe przeznaczone na cele dobroczynne np. szpitale, przytułki dla bezdomnych, starców, sierot ⇒ środki na ich utrzymanie pochodziły głównie z darowizn

- - - > sporne jest czy fundacje dobroczynne uważano za odrębne osoby prawne (nie miały one charakteru samodzielnej i niezależnej masy majątkowej)

FISCUS

Traktowano jako osobę prawną

- majątek państwowy pozostawiony do dyspozycji cesarza (w początkach pryncypatu, prawdopodobnie za panowania Klaudiusza)

- przechodził na następnego cesarza

W odróżnieniu od AERARIUM - skarb państwa należący do narodu rzymskiego, mieścił sieod najdawniejszych czasów w świątyni SATURNA, był zarządzoany przez kwestorów, a później przez PRAEFECTI AERARII

9

INFAMIA

(2)

INFAMIA MEDIATA

(POŚREDNIA)

(1)

INFAMIA IMMEDIATA

(BEZPOŚRENIA)

---