Activity-Based Costing (ABC) jest jedną z najbardziej popularnych koncepcji rachunkowości zarządczej w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i wielu innych krajach Zachodu. Określa ona nową strukturę i zasady kalkulacji kosztów pośrednich. Zgodnie z koncepcją ABC koszty pośrednie rozlicza się na produkty w przekroju działań i procesów generujących te koszty, a nie w przekroju przedmiotów produkcyjnych (np. wydziałów), przy zastosowaniu wielu różnych podstaw rozliczenia, które w większości nie są proporcjonalne do wielkości produkcji.

Koncepcja ABC dotyczy sposobu rozliczenia kosztów pośrednich na produkty, stanowi więc nową metodę pomiaru i kalkulacji kosztów.

Zgodnie z tą metodą przy rozliczaniu kosztów pośrednich na produkty wykorzystywane jest wiele różnych podstaw rozliczeń. Niektóre z nich mogą być proporcjonalne do wielkości produkcji, inne zaś nie muszą pozostawać w bezpośrednim związku przyczynowo-skutkowym z ilością wytworzonych produktów. Podstawy rozliczenia kosztów służą do rozdzielania na produkty kosztów pośrednich, spowodowanych różnymi wewnętrznymi działaniami lub procesami, niezbędnymi do wytworzenia i sprzedaży określonych produktów znajdujących się w programie produkcyjnym przedsiębiorstwa . Podstawy te służą jednocześnie do pomiaru rozmiarów określonych działań (procesów). Powinny one pozostawać w relacji proporcjonalności do kosztów generowanych przez określone działania, których koszty podlegają rozliczeniu.

Kalkulacja ABC określana jest jako kalkulacja oparta na działaniach lub elementarnych procesach; jest metodą przeciwstawną do tradycyjnych systemów kalkulacji kosztów. powstała ona po fali krytycznych ocen rachunkowości zarządczej dokonanych w latach osiemdziesiątych, w szczególności po okresie krytyki tradycyjnych systemów kalkulacji kosztów w praktyce, opartych na jednej podstawie rozliczenia kosztów (takich jak płace bezpośrednie, roboczogodziny lub maszynogodziny), która jest proporcjonalna do ilości produkcji. Współczesne przedsiębiorstwa wytwarzają szeroki asortyment często skomplikowanych produktów, a płace bezpośrednie stanowią tylko niewielki ułamek kosztów całkowitych wytwarzania. Nowy sposób kalkulacji kosztów, oparty na elementarnych działaniach (ABC)może dostarczyć jednocześnie danych o pełnych kosztach produktów i danych istotnych, przydatnych do podejmowania decyzji.

W koncepcji Activity-Based Costing kładzie się nacisk na konieczność lepszego rozpoznania przyczyn powstawania kosztów pośrednich oraz zrozumienia zachowania się tego typu kosztów. Uznaje się przy tym, że w długim okresie większość kosztów pośrednich wytwarzania nie jest stała, dlatego należy poznać czynniki, które powodują, że te koszty zmieniają się w czasie. Koncepcja ABC wychodzi z podstawowego założenia, że na działalność gospodarczą składa się szereg różnych rodzajów działań (procesów), niezbędnych do wytworzenia i sprzedaży produktów (wyrobów, usług, robót), które wymagają zużycie określonych zasobów produkcyjnych, a zatem pociągają za sobą wydatki na nabycie zasobów i generują koszty.

Koncepcji ABC podporządkowana jest struktura systemu rachunku kosztów, którą tworzą następujące fazy:

- identyfikacja istotnych działań, występujących w przedsiębiorstwie,

- określenie jednostki wolumenu każdego działania,

- ustalenie kosztów każdego wyodrębnionego działania,

- rozliczenie kosztów pośrednich poszczególnych działań na rodzaje wytwarzanych produktów, a następnie ustalenie kosztów jednostkowych produktów, co wymaga obliczenia: stawki kosztów określonych działań i kosztów działań obciążających poszczególne rodzaje produktów jako iloczynu stawki i liczby jednostek miary danego działania, wydatkowych (lub planowanych) na wytworzenia konkretnych rodzajów produktów.

W systemie ABC wyraźnie są odróżnione zasoby nabyte od zasobów zużytych w procesie gospodarczym.

System ABC mierzy zmiany w poziomie zużycia zasobów. Koszty w ostatecznym efekcie są ponoszone na wytwarzane produkty, ponieważ nie produkty bezpośrednio, lecz działania są przyczyną ich powstawania.

Przykładowymi typami działań generującymi koszty pośrednie są: zaopatrzenie w materiały, magazynowanie materiałów, i półproduktów, techniczne przygotowanie produkcji, utrzymanie ruchu maszyn i urządzeń, przygotowanie partii do sprzedaży, kontrola jakości itp. Prawidłowe wyszczególnienie działań w jednostce gospodarczej, na które zapotrzebowanie kreowane jest przez wytwarzane produkty i wymagania klientów co do rodzaju i jakości tych produktów, jest niezwykle ważnym etapem, determinującym kolejne fazy systemu ABC i wyniki kalkulacji.

Koszty poszczególnych poziomów działań zróżnicowanego potraktowania kalkulacji.

Działania dotyczące poziomu jednostki są funkcją wielkości produkcji określonych wyrobów, Działania te są przyczyną tworzenia się kosztów bezpośrednich, tj. indywidualnie związanych z produkcją określonej ilości wyrobów. Tego rodzaju działania zużywają zasoby w proporcji do liczby produkowanych jednostek np. jeśli przedsiębiorstwo wyprodukuje o 20% więcej jednostek, to zużyje o 20% więcej roboczogodzin, materiałów i energii technologicznej

Koszty następnych dwóch poziomów działań, tj. poziomu partii i rodzajów produktów, należy rozliczyć na produkty przy użyciu właściwych czynników. Działania związane z partią, jak np. techniczne przygotowanie produkcji lub przygotowanie zamówień, są wykonywane tyle razy, ile razy zmieni się wytwarzana lub przygotowana do sprzedaży partia. Koszty tych działań zmieniają się wraz ze zmianą wykonywanych partii, lecz są stałe dla wszystkich wyrobów w ramach partii. Typowym działaniem dotyczącym poziomu partii jest techniczne przygotowanie maszyn i urządzeń w celu produkcji nowej partii (serii) wyrobów. Im więcej wytwarza się serii, tym większe są koszty technicznego przygotowania produkcji, ponieważ to działanie wymaga zużycia określonych zasobów i wykonania czynności związanych wyłącznie z uruchomieniem maszyn. Koszty te kształtują się na takim samym poziomie dla serii produktów, niezależnie od tego, ile produktów liczy ta seria, lecz w pewnych określonych granicach. Koszty produkcji są wspólnymi kosztami stałymi w stosunku do liczby wyrobów w serii, gdyż zapotrzebowanie na zasoby i czynności w tej fazie procesu produkcyjnego jest niezależnie od liczby wyrobów w ramach każdej serii.

Działania odnoszące się do rodzajów produktów ( linii produkcyjnej ) są funkcją zróżnicowania i kompleksowości wytwarzanych produktów. Są one przeprowadzane w przypadku produkowania różnych wyrobów na danej linii produkcyjnej. Wykonuje się je, aby umożliwić produkcję i sprzedaż poszczególnych wyrobów, lecz zasoby zużywane przez te działania są niezależne od tego, jak dużo jednostek lub partii danego wyrobu jest wytwarzanych. Wydatkowania tego typu działań wzrasta, jeśli wzrasta liczba rodzajów wytwarzanych produktów.

Ostatnią kategorię działań tworzą takie czynności, które nie mogą być przypisane do poszczególnych produktów. Są one wykonywane w celu utrzymania i organizacji procesu gospodarczego. W ich skład wchodzą np. zarządzanie jednostką, ogólna administracja, oświetlenie i ogrzewanie fabryki itp. Działania tego typu są wspólne dla wszystkich produktów, dlatego koszty, które one generują, są traktowane jako koszty wszystkich produktów i są odejmowane w ogólnej sumie od całkowitej marży operacyjnej wszystkich linii produkcyjnych.

Drugi krok w systemie ABC polega na identyfikacji jednostki działania, zwanej cost driver, wpływającej na poziom kosztów poszczególnych działań. Termin ten jest stosowany do opisu wielkości, które są determinantami kosztów określonych procesów. Są one miarami wolumenu wyodrębnionych działań, jedynymi w swoim rodzaju dla każdego działania ( x_j ). Wielkość ta, uznana za miarę konkretnego działania , powinna być łatwo mierzalna, zrozumiała i proporcjonalna do rozliczanych przy jej zastosowaniu kosztów.

Niektórym działaniom można przyporządkować kilka różnych jednostek pomiaru. Ważne jest jednak, aby do kalkulacji produktów wybrać spośród nich najodpowiedniejszą jednostkę miary, tzn. spełniającą wymienione warunki. Przy użyciu wybranej dla każdego działania jednostki następuje więc określenie wolumenu działania, czyli dokonywany jest ilościowy pomiar danego procesu.

Dla celów rozliczania na produkty należy ustalić dla każdego rodzaju wytwarzanych produktu liczbę jednostek miary i-tego działania, zaangażowanych do wytworzenia j-tego produktu, tak że:

m

x_i = x_ij

j=1

Etap kalkulacji w systemie rachunku kosztów opartym na działaniach jest poprzedzony rozdzieleniem kosztów wytwarzania produktów na pule kosztowe, stosowanie do wyróżnionych działań. Koszty określonej puli kosztowej są funkcją wolumenu i-tego działania. Zależność tę wyraża wzór:

KP_j = f(x_j),

gdzie:

j - 1,…, n - jednostki miary j-tego działania,

KP_j - koszty j-tej puli kosztowej,

x_j - liczba jednostek j-tego wolumenu działania,

f - funkcja jednostek j-tego wolumenu działania.

Suma kosztów przydzielona do wszystkich puli kosztowych równa się całkowitym kosztom pośrednim podlegającym rozliczeniu na produkty (K):

n

K = KP_i

i=j

W celu obliczenia kosztów pośrednich poszczególnych produktów należy ustalić stawkę kosztów ( s_j ) dla każdej puli kosztowej, poprzez podzielenie i-tej puli kosztowej przez wolumen i-tego działania, czyli:

m

s_i =KP_i : x_{i, gdzie} x_i = x_ij

j=1

Całkowite koszty pośrednie j-tego produktu ( KW_j ) są wyliczone jako suma iloczynów stawek kosztów przez wolumen poszczególnych działań, wydatkowanych na wytworzenie j-tego produktu:

n

KW_j =  s_ix_ij

i=j

Po wykonaniu powyższych obliczeń uzyskanie jednostkowych kosztów pośrednich ( kw_j ) dla poszczególnych produktów wymaga podzielenia kosztów pośrednich przydzielonych tym produktom przez wielkość produkcji:

kw_j = KW_j : q_j

gdzie: q_j - wielkośc produkcji j-tego wyrobu.

Cechą kalkulacji ABC- jak i wszystkich tradycyjnych sposobów kalkulacji - jest to, że suma kosztów pośrednich równa się całkowitym kosztom podlegającym rozliczeniu, czyli:

n m n

K =KP_i =   s_ix_ij

i=1 j=1 i=1

Procedura kalkulacji ABC technicznie jest podobna do tradycyjnych metod kalkulacji, opierających się przy rozliczaniu kosztów na podstawach związanych tylko z rozmiarami produkcji. Tradycyjne metody kalkulacji mogą być więc uznane za uproszczone przypadki kalkulacji typu ABC. Jest to podobieństwo tylko techniczne, lecz nie koncepcyjne. Systemy te różnicuje liczba i rodzaj stosowanych podstaw rozliczania kosztów pośrednich. W tradycyjnej kalkulacji stosuje się jeden lub co najwyżej dwa klucze rozliczeniowe kosztów proporcjonalne do rozmiarów produkcji ( np. 1 - koszty płac bezpośrednich albo roboczogodziny do rozliczenia kosztów wydziałowych ruchu i 2 - koszty podstawowe do rozliczenia kosztów ogólnowydziałowych ). W kalkulacji opartej na działaniach można zastosować tyle podstaw rozliczenia, ile rodzajów działań i odpowiadających im puli kosztowych wymaga celowego wyróżnienia. Wykorzystanie wielu stawek rozliczenia kosztów pośrednich, powiązanych z przyczynami powstawania kosztów w obrębie każdego działania, pozwala na bardziej prawidłowe „rozłożenie” kosztów na wytwarzane różne rodzaje wyrobów, które wymagają zróżnicowanego nakładu na poszczególne działania.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---