„Komunikacja w procesie umierania”
Komunikowanie o umieraniu i śmierci w warunkach oddziału szpitalnego
O umieraniu w szpitalu można mówić z perspektywy trzech kategorii osób uczestniczących w procesie umierania:
umierającego,
rodziny i bliskich umierającego,
personelu medycznego.
Komunikacja oznacza przekazanie informacji z zamiarem uzyskania odpowiedzi. W tym procesie treść informacji zostaje przez „nadawcę” przesłana w sposób werbalny i niewerbalny. Odbiorca odczytuje treść informacji i odpowiednio na nią reaguje. Dobra komunikacja z chorym umierającym warunkuje dobrą jakość opieki. Warunkiem dobrej komunikacji jest zapewnienie sprzyjających okoliczności rozmowy. Należy przede wszystkim stworzyć odpowiednią atmosferę rozmowy, na którą składają się:
czas przeznaczony na rozmowę,
bezpieczne otoczenie,
stosowanie zachęt niewerbalnych, tj. język ciała,
zachowanie,
ubiór.
Dla sprawnej komunikacji bardzo ważne jest opanowanie umiejętności właściwego sposobu prowadzenia rozmowy. Umiejętność ta obejmuje zarówno elementy werbalne jak i niewerbalne. Zachęcająca taktyka werbalna polega m.in. na:
* posługiwaniu się w rozmowie pytaniami otwartymi,
* zadawaniu pytań dotyczących problemów psychologicznych,
* zachęcaniu do wyjaśnień, nawiązywaniu do reakcji uczuciowych,
* wtrącaniu zapewnień empatycznych,
* powtarzaniu, podsumowywaniu wypowiedzi pacjenta.
* umiejętne wykorzystanie ciszy.
Cztery rodzaje świadomości wg B. C. Glaser'a i A. L. Strauss'a:
Świadomość zastrzeżona - występuje gdy fakt umierania jest ukrywany przed chorym. Pozostanie nieświadomy zmian jakie zachodzą w jego organizmie i życiu. Nie domyśla się, że obraz jego stanu zdrowia jaki jest przed nim roztaczany jest złudny; prawdziwy natomiast jest znany tylko rodzinie bliskiego i jego opiekunom medycznym. Oni jednak podejmują wiele działań zapobiegających choremu dotarcie do prawdziwych informacji.
Świadomość podejrzewana - występuje gdy choroba się przedłuża, a objawy nasilają. Chory na drodze komunikacji niewerbalnej otrzymuje strzępki informacji prawdziwych nie masujących do optymistycznej wizji. Domyśla się swojego stanu zdrowia a nawet podejrzewa że jest umierający. Czasami chory próbuje dotrzeć do prawdy, otoczenie jednak skutecznie blokuje go przed osiągnięciem celu.
Świadomość wzajemnego udawania - chory i jego otoczenie wiedzą, ale zachowują się tak jak by nie znali prawdy o nadchodzącym umieraniu. Obustronnie akceptują przesyłanie fałszywych komunikatów.
Świadomość otwarta - oznacza ona pełen przepływ informacji prawdziwych. Wszyscy wiedzą jak jest i nie ukrywają prawdy. Bez wyraźniejszych zahamowań rozmawiają o tym co się dzieje, co przeżywają i starają się jak najlepiej wykorzystać dany im jeszcze czas. Ten rodzaj świadomość pozwala na pełna ekspresja przeżyć związanych z nadchodzącym rozstaniem. Jest o strategia najbardziej oczekiwana przez umierających
Komunikowanie się z rodzina umierającego:
Podanie prawdziwej informacji o stanie zdrowia
chorego ma na celu osłabienie optymizmu w
zakresie możliwości wyleczenia chorego oraz ma
przygotować na „najgorsze”.
Sposoby przekazania ważnej dla bliskich, choć trudnej do przyjęcia informacji:
komunikowanie wprost o zbliżającej się śmierci osoby chorej:
podawanie informacji o poważnym charakterze choroby, o jej nieuleczalności z bardziej lub mniej wyraźna sugestią nieuchronności śmierci.
podawanie informacji o poważnym charakterze choroby, ale uzupełnionej określeniem orientacyjnego czasu przeżycia z chorobą.
informowanie pośrednie. O zbliżającej się śmierci informowano pośrednio, mówiąc najczęściej o niepomyślnym rokowaniu.
Śmierć pokazywana jako bardziej korzystne rozwiązanie - dotyczy to głównie rodzin chorych z rozległymi urazami którzy nie maja szans na odzyskanie względnej sprawności.
Podawanie informacji zakamuflowanej albo polegającej na dawaniu do zrozumienia. Strategia ta polega na tym że z jednej strony nie ukrywa się stanu faktycznego, ale z drugiej jednak wzbudza się mniej lub bardziej złudne nadzieje.
Przekazywanie rodzinie informacji o niepomyślnym rokowaniu jednego z jej członków odbywa się zwykle „przy okazji”, „w przelocie” - na stojąco, na korytarzu czy w jakimś innym pomieszczeniu, ale dość szybko, w pospiechu.
Komunikowanie się o śmierci wśród personelu.
Rozmowy na temat zgonów prowadzone są zazwyczaj w gronie fachowców, do których nie wliczają się salowe. Tematy prowadzonych przez nich rozmów można podzielić na trzy kategorie:
pierwsza dotyczy indywidualnego doświadczenia osoby żyjącej pod wpływem cudzej śmierci. Mieści się tu lęk przed śmiercią, refleksja nad sensem życia i śmierci, śmiertelności i nieśmiertelności jednostki ludzkiej. Rozmowy pełnią funkcję terapeutyczną dla osób doświadczających przeżyć, pozwalają na odzyskanie równowagi
drugi rodzaj tematyki odnosi się do zmarłego i jego bliskich. Pojawiają się słowa wypowiadane przez zmarłego, o obserwowanym cierpieniu. W odniesieniu do rodziny mówi się współczująco. Taka tematyka wśród personelu świadczy o osobistym przeżywaniu śmierci człowieka obcego i jest wyrazem ludzkiego współczucia.
Trzecia kategoria tematyczna dotyczy szukania odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak się stało, jakie były przyczyny, czy można było tej śmierci uniknąć? Jednocześnie jest to próba racjonalizacji tego co się wydarzyło
W ramach dominującej tematyki rozmów po śmierci pacjenta w szpitalu można wyróżnić trzy nurty:
podejście typowo ludzkie - ujawniane są własne odczucia pracowników medycznych oddziału.
podejście społeczne (wspólnotowe) - jego wyrazem jest zainteresowanie okazywane cierpieniem drugiej osoby (chorego, jego bliskich). Świadczy to o wrażliwości społecznej personelu.
podejście typowo zawodowe - sprowadza się do zracjonalizowanej refleksji nad tym co się wydarzyło. Analizowane są działania podjęte wobec chorego, niekiedy doszukuje się popełnionych błędów terapeutycznych
DRUGI TEMAT : KOMUNIKACJA Z PACJENTEM .
Podstawa praktyki lekarskiej i fundamentem leczenia jest relacja pomiędzy lekarzem
a pacjentem. Relacja lekarz-pacjent jest zjawiskiem społecznym i jako taka jest przedmiotem badań socjologii medycyny. Relacje społeczne zachodzące między lekarzem a pacjentem można określić jako system unormowanych oddziaływań pomiędzy nimi, wynikający z sytuacji zdrowotnej pacjenta.
I. Ogólne zasady komunikacji pomiędzy lekarzem a pacjentem
Komunikacja werbalna
Istotne dla pomyślnego dialogu jest to, żeby lekarz:
mówił językiem prostym, niedwuznacznym,
dostosował poziom językowy komunikatu do pacjenta, z którym rozmawia (do jego oczekiwań, a także wieku, poziomu wykształcenia i pochodzenia)
unikał tzw. „żargonu” medycznego, moralizowania, obwiniania
stawiał pytania otwarte, niesugerujące odpowiedzi.
Rozmowa lekarza z pacjentem powinna spełniać cztery funkcje:
terapeutyczną,
diagnostyczną,
informacyjną,
terapeutyczno-doradczą.
Porozumiewanie się z lekarzem pacjent określa jako 3P:
1P - Pociecha - Lekarz nie wierzy w to, co mówi. Pacjent wyczuwa fałsz, czuje się traktowany jak nierozumne dziecko.
2P - Pouczanie - Lekarz daje głównie dobre rady na temat diety i leczenia. Pacjent odbiera to jako naiwne, uwłaczające jego godności.
3P - Przymus - Pacjent ma się podporządkować, jest zniewolony, czuje, że nikt się z nim nie liczy.
Komunikacja niewerbalna - „kody mowy ciała”
Pacjent nieświadomie odbiera takie informacje jak:
intonacja głosu,
pozycja ciała, poruszanie się, sposób prezentowania się,
gestykulacja, ekspresja ciała,
mimika.
posługiwanie się fizycznymi rekwizytami (itp. leżanka, fartuch lekarski),
organizacja przestrzeni itp.
Lekarz podczas rozmowy z pacjentem powinien:
być zwrócony w kierunku pacjenta i lekko przechylony w jego stronę,
nie siedzieć (stać) w pozycji zamkniętej - ze skrzyżowanymi nogami i rękami - „otwarta” pozycja ciała sprzyja nawiązywaniu kontaktu i „mówi” pacjentowi, że rozmawia z osoba otwarta na jego problemy,
potakiwać głową,
utrzymywać kontakt wzrokowy, przez co wyraża zainteresowanie i szczerość intencji,
zachować umiar w zbytnim gestykulowaniu, co może budzić u chorego napięcie
i niepokój,
wybrać odpowiednie miejsce do przeprowadzenia rozmowy.
Reguły poprawnej komunikacji z pacjentem
Asertywność
Wiarygodność, profesjonalizm i życzliwość
Indywidualne podejście
Przewaga słuchania
Zgodności zachowań werbalnych i niewerbalnych
Zrozumiałość i prostota przekazu
Stymulowanie do przekazu zwrotnego
Poznawanie potrzeb pacjenta i ich zaspokojenie
Stosowanie pytań otwartych — które dają możliwość swobodnej wypowiedzi
Zadawanie pytań dotyczących problemów psychologicznych, nie tylko somatycznych
Zachęcanie do wyjaśniania problemów, które pacjent sygnalizuje tylko ogólnikowo
Umiejętne posługiwanie się ciszą.
Grupy chorych wymagające szczególnych technik komunikacji
Pacjent terminalny (redukowanie lęku i niepewności, umożliwienie kontroli przez możliwość dokonywania wyborów, kształtowania odpowiedniego obrazu choroby, pogłębianie więzi rodzinnych)
Pacjent uzależniony (wyjaśnianie wpływu alkoholu na funkcje organizmu, obrazowe przedstawienie zmian, które zaszły w organizmie, uświadomienie konieczności odstawienia alkoholu, wskazanie na istnienie uzależnienia i konieczność podjęcia leczenia odwykowego, wyjaśnienie istoty leczenia, wskazanie możliwych rozwiązań praktycznych, wciągnięcie do współpracy rodziny)
Dziecko (nawiązanie kontaktu z rodziną i wpływanie na jej emocje, wyjaśnianie prostym językiem poszczególnych czynności, redukcja niepokoju, walka z bólem)
.
Jak rozmawiać z pacjentem, aby pozytywnie wpłynąć na jego proces leczenia?
wyrażać się jasno, rzeczowo i zrozumiale;
przekazywać tylko podstawowe i niezbędne informacje podczas jednej rozmowy, akcentując możliwości jakie pacjent może wykorzystać w procesie leczenia;
aktywnie słuchać;
powtarzać najważniejsze informacje;
włączać elementy edukacji medycznej;
okazywać zrozumienie i akceptację;
słuchać uważnie potrzeb pacjenta;
wyjaśniać, pytać i odpowiadać;
być uwrażliwionym na odbiorcę, podążać za nim (empatia);
unikać nieszczerości;
podchodzić indywidualnie i plastycznie;
interesować się pacjentem, nie tylko jego chorobą;
uwzględniać kontekst sytuacyjny;
nie opuszczać w trudnych chwilach;
dbać o racjonalną nadzieję, wspierać emocjonalnie.
2